जागतिक निसर्ग संवर्धन दिवस : 2024

World Nature Conservation Day : 2024

Subject : GS- पर्यावरण, दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी जागतिक निसर्ग संवर्धन दिन केव्हा साजरी केला जातो ?

1. 14 जुलै

2. 28 जुलै

3. 5 ऑगस्ट 

4. 5 जून

उत्तर : 28 जुलै

• जागतिक निसर्ग संवर्धन दिन, दरवर्षी 28 जुलै रोजी साजरा केला जातो.

जागतिक निसर्ग संवर्धन दिन का साजरी करतात ?

• जागतिक निसर्ग संवर्धन दिन पृथ्वीच्या नैसर्गिक संसाधनांचे संरक्षण आणि संवर्धन करण्यासाठी जगभरात साजरा केला जातो.

• जंगलतोड, प्रदूषण, हवामान बदल, जैवविविधता नष्ट होणे, आणि अधिवासाचा नाश यांसारख्या वाढत्या पर्यावरणीय आव्हानांच्या पार्श्वभूमीवर जागतिक निसर्ग संवर्धन दिनाचे महत्त्व अनन्यसाधारण आहे.

उद्दिष्टे : 

• शाश्वत विकास, जैवविविधतेचे संरक्षण करणे आणि नैसर्गिक साधनसंपत्तीचे जबाबदारीने वापर करणे.

• नैसर्गिक इंधन - साधनसंपत्ती तयार होण्यास लाखो वर्ष लागतात. आजच्या पिढीला आपल्या गरजा भागवत असताना पुढील पिढ्यांचाही विचार करणे आवश्यक आहे.

• त्यामुळे शाश्वत विकास आणि जैवविविधतेचे संरक्षण करणे ही आपल्या सर्वांची जबाबदारी आहे.

जागतिक निसर्ग संवर्धन दिन 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

"लोक आणि वनस्पती जोडणे, वन्यजीव संवर्धनात डिजिटल इनोव्हेशन एक्सप्लोअर करणे" ही 2024 ची जागतिक निसर्ग संवर्धन दिनाची थीम आहे.

"Connecting People and Plants, Exploring Digital Innovation in Wildlife Conservation"

Mettur Dam

मेत्तूर धरण

बातम्यांमध्ये : मेत्तूर धरणात जास्त प्रमाणात पाणी वाढल्याने मेत्तूर धरणाच्या सखल भागात राहणाऱ्या लोकांना सतर्कतेचा इशारा देण्यात आला आहे.

Subject : GS- भारताचा भूगोल - नदी

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) मेत्तूर धरण खालीलपैकी कोणत्या नदीवर बांधले आहे ?

1. गोदावरी

2. गंगा 

3. कावेरी

4. कृष्णा

उत्तर : कावेरी

मेत्तूर धरणबाबत महत्त्वाची माहिती : 

• मेत्तूर धरण तामिळनाडू राज्यातील सेलम जिल्ह्यात 1934 मध्ये बांधण्यात आले आहे.

• हे धरण कावेरी नदीवर बांधण्यात आले.

• मेत्तूर धरणाचे बांधकाम दगडी असून हे एक गुरुत्वाकर्षण धरण आहे.

• धरणाची लांबी 1700 मीटर असून कमाल पातळी 120 फूट आणि धरणाची क्षमता 93.4 TMC फूट आहे. 

• मेत्तूर प्रकल्प हा एक बहुउद्देशीय प्रकल्प आहे. 

• धरण, उद्यान, प्रमुख जलविद्युत केंद्रे आणि सर्व बाजूंच्या टेकड्या यामुळे मेत्तूर एक पर्यटन स्थळ म्हणून विकसित झाले आहे.

• मेत्तूर प्रकल्प तामिळनाडूच्या 12 हून अधिक जिल्ह्यांसाठी सिंचन आणि पिण्याच्या पाण्याची सुविधा पुरवते. 

• धरण स्टॅनले जलाशय तयार करते. 

• धरणाच्या पायथ्याशी मेत्तूर जलविद्युत आणि थर्मल पॉवर प्लांट आहे.

कावेरी नदीबद्दल महत्त्वाची माहिती:

• कावेरी नदी ही दक्षिण भारतातील प्रमुख नद्यांपैकी एक आहे. 

• कावेरी नदी नैऋत्य कर्नाटकातील पश्चिम घाटाच्या ब्रह्मगिरी टेकडीवर उगम पावते.

• नदी कर्नाटक आणि तामिळनाडु मधून वाहते आणि शेवटी बंगालच्या उपसागरास जाऊन मिळते.

• कावेरी नदीची एकूण लांबी ८०० किमी आहे.

• कावेरी नदीचे खोरे तामिळनाडू, कर्नाटक, केरळ आणि पुद्दुचेरी या राज्यांमध्ये पसरलेले आहे.

कावेरी नदीच्या उपनद्या : 

• डावीकडील उपनद्या : हरंगी, हेमावती, शिमशा आणि अर्कावती या कावेरी नदीच्या डावीकडील महत्त्वाच्या उपनद्या आहेत.

• उजवीकडील उपनद्या : लक्ष्मीतीर्थ, कब्बानी, सुवर्णवती, भवानी, नोय्यल आणि अमरावती या कावेरी नदीच्या उजवीकडील महत्त्वाच्या उपनद्या आहेत.

कावेरी नदी वरील महत्त्वाची धरणे :

कृष्ण राजा सागरा धरण, आणि मेत्तूर धरण

कावेरी नदी काठावरील महत्वाचे शहरे : 

म्हैसूर, इरोड, सेलम, तिरुचिरापली, तंजावर आणि मायिलादुथुराई ही काही प्रमुख ठिकाणे आहेत ज्यामधून कावेरी नदी जाते.

कावेरी नदीवर वसलेले महत्त्वाचे राष्ट्रीय उद्यान : 

• कावेरी वन्यजीव अभयारण्य

• मुदुमलाई राष्ट्रीय उद्यान 

केरळ भूस्खलनात आत्तापर्यंत 143 जणांचा मृत्यू

Kerala Landslide

Subject : GS- भूगोल 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) पश्चिम घाट पर्यावरण जैवविविधता समितीचे अध्यक्ष खालीलपैकी कोण होते ?

1. एल. एम. सिंघवी

2. माधव गाडगीळ

3. डॉ. सी. रंगराजन

4. यांपैकी नाही

उत्तर : माधव गाडगीळ

• एल. एम. सिंघवी समिती - पंचायती राज संस्था संदर्भात

• माधव गाडगीळ समिती - पश्चिम घाट पर्यावरण जैवविविधता संदर्भात

• डॉ. सी. रंगराजन समिती - दारिद्र्य निर्मूलन संदर्भात

बातम्यांमध्ये : 

• केरळच्या डोंगराळ भागातील वायानाड जिल्ह्यातील व्याथरी तालुक्यात 3 गावांमध्ये भूस्खलन झाले.

• 30 जुलै रोजी पहाटे झालेल्या या भूस्खलनात (Landslide) आत्तापर्यंत 144 जणांचा मृत्यू झाला आणि 197 जखमी आहे.

• ही दुर्घटना रात्री एकच्या सुमारास पहिला भूस्खलन झाला आणि त्यानंतर पहाटे साडेचार वाजता दुसरा भूस्खलन झाला. 

• लोक झोपेत असताना झालेल्या या दुर्घटनेमुळे मोठ्या प्रमाणात जीवितहानी झाली आहे.

भूस्खलन म्हणजे काय ?

• डोंगर कड्यावरून दरड किंवा खडक कोसळणं, जमीन खचणे अशा घटनांना आपण भूस्खलन म्हणतो.

• भूस्खलन प्रामुख्याने डोंगराळ प्रदेशात होतात जेथे माती, खडक, डोंगर उताराची अनुकूल परिस्थिती असते.

भूस्खलनची कारणे : 

• भूस्खलन नैसर्गिक आणि मानवनिर्मित या दोन्ही कारणांमुळे होते.

• नैसर्गिक कारणांमध्ये अतिवृष्टी, भूकंप, बर्फ वितळणे आणि पुरामुळे उतार कमी होणे यांचा समावेश होतो.

• मानवनिर्मित कारणांमध्ये उत्खनन, टेकड्या आणि झाडे तोडणे, पायाभूत सुविधांचा अत्याधिक विकास (उदाहरणार्थ - रस्ते बांधणे , धरण बांधणे इत्यादी.)आणि गुरेढोरे जास्त चरणे यांसारख्या कारणांचा समावेश आहे.

• भारतात, पावसामुळे भूस्खलनाच्या घटना अधिक सामान्य आहेत.

• जुलै 2023 मध्ये रायगड जिल्ह्यातील इर्शाळवाडी या गावावर दरड कोसळली होती. 

• 30 जुलै 2014 ला पुण्यातील आंबेगाव तालुक्यातल्या माळीण गावात तर अख्खा डोंगर कोसळला. रात्रीत हे गाव होत्याचं नव्हतं झालं.

• अशा अनेक घटना आपल्याला दरवर्षी पावसाळ्यात ऐकू येतात.

माधव गाडगीळ आयोग -

• पर्यावरणशास्त्रज्ञ माधव गाडगीळ यांच्या नेतृत्वाखाली सरकारने स्थापन केलेल्या "पश्चिम घाट इकोलॉजी एक्स्पर्ट पॅनेल" ने वायनाड पर्वतरांगांना पर्यावरणीयदृष्ट्या संवेदनशील घोषित करण्याची शिफारस केली आहे.

• माधव गाडगीळ आयोगाने ऑगस्ट 2011 साली आपला अहवाल सादर केला.

• या समितीने केलेल्या शिफारशी बहुतांश राज्यांनी नाकारल्या.

लोकशाहीर अण्णाभाऊ साठे 

साहित्यिक, स्वातंत्र्य सैनिक, लोकशाहीर अण्णाभाऊ साठे यांना जयंती निमित्त मानवंदना

Subject : GS- महाराष्ट्राचा इतिहास- साहित्यीक, दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) माझी मैना गावावर राहिली, माझ्या जीवाची होतीया काहिली " या गीताची रचना कोणी केली ?

1. शाहीर साबळे

2. शाहीर अमर शेख

3. अण्णा भाऊ साठे

4. राजा बढे

उत्तर : लोकशाहीर अण्णाभाऊ साठे 

संयुक्त महाराष्ट्र चळवळीचे प्रेरणा गीत " माझी मैना गावावर राहिली, माझ्या जीवाची होतीया काहिली " ही लावणी लोकशाहीर अण्णाभाऊ साठे यांनी लिहिली आहे.

लोकशाहीर अण्णाभाऊ साठे 

मूळ नाव : तुकाराम भाऊराव साठे

जन्म : 1 ॲागस्ट 1920 रोजी वाटेगांव, (तालुका - वाळवा; जिल्हा - सांगली) येथे झाला.

मृत्यू : 18 जुलै 1969

• लोकशाहीर अण्णाभाऊ साठे हे स्वातंत्र्य सैनिक, समाज सुधारक, लेखक, लोककवी म्हणून प्रसिद्ध आहे.

• त्यांचे शालेय शिक्षण झालेले नाही केवळ दीड दिवस ते शाळेत गेले नंतर तेथील होणाऱ्या भेदभावामुळे त्यांनी शाळा सोडून दिली. 

• १९३२ साली वडिलांसोबत ते मुंबईला आले. मुंबईत त्यांनी चरितार्थ चालवण्यासाठी मिळेल ती कामे केली.

• मुंबईत कामगारांचे कष्टमय, दुःखाचे जीवन त्यांनी पाहिले.

• मुंबईत डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांपासून स्वातंत्र्यवीर सावरकरांपर्यंत अनेक नेत्यांची भाषणे त्यांनी ऐकली.

विचारधारा :

• लोकशाहीर अण्णाभाऊ साठे हे साम्यवादी विचारसरणीचे होते.

• १९३६ मध्ये भारतीय कम्युनिस्ट पक्षाचे नेते कॉ. श्रीपाद अमृत डांगे यांच्या प्रभावाखाली आल्यावर ते कम्युनिस्ट पक्षाचे क्रियाशील कार्यकर्ते झाले.

• त्यांच्यावर मार्क्सवादी आणि डॉ बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या विचारसरणीचा प्रभाव होता.

• बॉम्बेमध्ये स्थापन केलेल्या पहिल्या दलित साहित्य संमेलनात आपल्या उद्घाटन भाषणात त्यांनी म्हणले की, "पृथ्वी ही शेषनागाच्या मस्तकावर तरलेली नसून दलित व कामगार लोकांच्या तळहातावर तरलेली आहे".

संयुक्त महाराष्ट्र चळवळ : 

• त्यांनी संयुक्त महाराष्ट्राच्या चळवळीत स्वतःला झोकून दिले होते.

• "महाराष्ट्राची परंपरा" (१९५०) ह्या नावाने त्यांनी या चळवळीसाठी पोवाडा लिहिला.

• "मुंबई कुणाची ? " ह्या लोकनाट्याचे महाराष्ट्रभर प्रयोग केले.

• संयुक्त महाराष्ट्र चळवळीचे प्रेरणा गीत " माझी मैना गावावर राहिली, माझ्या जीवाची होतीया काहिली " ही लावणी लोकशाहीर अण्णाभाऊ साठे यांनी लिहिली आहे.

साहित्य : 

• अण्णाभाऊ साठे यांच्या लेखनाने परिवर्तनाचे उत्प्रेरक म्हणून काम केले आहे. महाराष्ट्राच्या सामान्य जडणघडणीत आणि बदलात या साहित्याचे महत्त्वपूर्ण योगदान आहे असे मानले जाते.

• त्यांनी लिहिलेल्या साहित्यात कथा-कादंबरी, नाट्य, पोवाडे, लावणी, लोकगीते, प्रवासवर्णन इत्यादींचा सहभाग आहे.

• रशियाच्या ‘इंडो-सोव्हिएत कल्चरल सोसायटी’ च्या निमंत्रणावरून ते १९६१ साली रशियाला गेले. तेथील अनुभवांवर आधारित "माझा रशियाचा प्रवास" हे प्रवास वर्णन त्यांनी लिहिले.

• अण्णा भाऊ साठे यांच्या फकिरा या कादंबरीला 1961 मध्ये महाराष्ट्र शासनाचा उत्कृष्ट कादंबरीचा पुरस्कार मिळाला. 

त्यांनी लिहिलेल्या साहित्यांपैकी काही साहित्य :

• फकिरा (कादंबरी)

• वारणेचा वाघ (कादंबरी)

• वैजयंता (कादंबरी)

• कृष्णाकाठच्या कथा (कथासंग्रह)

• गुलाम (कादंबरी)

• चिखलातील कमळ (कादंबरी)

• निखारा (कथासंग्रह)

• जिवंत काडतूस (कथासंग्रह)

• देशभक्त घोटाळे (लोकनाट्य)

• माकडीचा माळ (कादंबरी)

• बेकायदेशीर (लोकनाट्य)

• माझी मुंबई (लोकनाट्य)

• रानबोका

• लोकमंत्र्यांचा दौरा (लोकनाट्य)

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) फकिरा ही कादंबरी कोणी लिहिली ?

(महाराष्ट्र पोलीस भरती, तलाठी : 2023)

1. शिवाजी सावंत

2. पु. ल. देशपांडे

3. अण्णाभाऊ साठे

4. साने गुरूजी

उत्तर : अण्णाभाऊ साठे

राष्ट्रपतींकडून 9 राज्यपालांची नियुक्ती 

President appoints New Governors 

राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांनी सहा राज्यांसाठी नवीन राज्यपालांची नियुक्ती केली आहे आणि तीन राज्यांमध्ये पदाधिकाऱ्यांची बदली केली आहे.

Subject : GS- राज्यशास्त्र : राज्यपाल, नियुक्ती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांनी महाराष्ट्राचे नवीन राज्यपाल म्हणून ----- नियुक्ती केली.

1. संतोष गंगवार

2. हरिभाऊ बागडे

3. सी.पी. राधाकृष्णन

4. के. कैलाशनाथन

उत्तर : सी.पी. राधाकृष्णन

राष्ट्रपतींनी खालील राज्यपालांच्या नियुक्त्या केल्या आहेत. :   

1. महाराष्ट्र : श्री. सी.पी. राधाकृष्णन यांची महाराष्ट्राच्या राज्यपालपदी नियुक्ती.

2. राजस्थान : श्री. हरिभाऊ किसनराव बागडे यांची राजस्थानचे राज्यपाल म्हणून नियुक्ती.

3. तेलंगणा : श्री. जिष्णु देव वर्मा यांची तेलंगणाचे राज्यपाल म्हणून नियुक्ती.

4. सिक्कीम: श्री. ओम प्रकाश माथूर यांची सिक्कीमचे राज्यपाल म्हणून नियुक्ती.

5. झारखंड : श्री. संतोष कुमार गंगवार यांची झारखंडचे राज्यपाल म्हणून नियुक्ती.

6. छत्तीसगड : श्री. रामेन डेका यांची छत्तीसगडचे राज्यपाल म्हणून नियुक्ती.

7. मेघालय: श्री. सी एच विजयशंकर यांची मेघालयचे राज्यपाल म्हणून नियुक्ती.

8. पंजाब :  श्री. गुलाबचंद कटारिया यांची पंजाबचे राज्यपाल म्हणून तसेच चंदीगड या केंद्रशासित प्रदेशाचे प्रशासक म्हणूनही नियुक्ती करण्यात आली आहे.

9. आसाम आणि मणिपूर : श्री. लक्ष्मण प्रसाद आचार्य यांना आसामचे राज्यपाल म्हणून नियुक्त केले गेले असून मणिपूरच्या राज्यपालपदाचा अतिरिक्त कार्यभारही त्यांच्याकडे सोपवण्यात आला आहे.

राज्याच्या राज्यपालांशी संबंधित घटनात्मक तरतुदी : 

• राज्यपाल हे घटक राज्याच्या कार्यकारी मंडळाचे प्रमुख व राज्य विधिमंडळाचे अंग असतात.

• राज्यपाल हे राज्यस्तरावर नामधारी कार्यकारी प्राधिकारी आहेत तर मुख्यमंत्री हे वास्तव कार्यकारी अधिकारी आहेत.

• कलम 153 : नुसार प्रत्येक राज्याला एक राज्यपाल असेल.

‣ 7 वी घटना दुरुस्ती कायदा, 1956 ने एकाच व्यक्तीची दोन किंवा अधिक राज्यांकरीता राज्यपाल म्हणून नेमणूक करण्यास संमती प्रदान करण्यात आली आहे.

• कलम 154 : नुसार राज्याचा कार्यकारी अधिकार राज्यपालाच्या हाती असेल.

• कलम 155 : राज्यपालांची नेमणूक राष्ट्रपतीं मार्फत केली जाईल.

• कलम 156 : राज्यपालाचा पदावधी

‣ राष्ट्रपतींची मर्जी असेपर्यंत राज्यपाल पद धारण करतात.

‣ साधारणता राज्यपालांचा कार्यकाळ 5 वर्षांचा असतो.

कलम 157 : राज्यपाल पदासाठी पात्रता 

‣ राज्यपाल हे भारतीय नागरिक असावे, 

‣ त्यांचे वय 35 वर्षे पूर्ण असावे.

कलम 158 : राज्यपाल पदाच्या शर्ती 

‣ राज्यपाल संसद किंवा राज्य विधिमंडळाचे सदस्य असणार नाही.

‣ राज्यपाल कोणतेही लाभाचे पद धारण करणार नाही.

कलम 159 : शपथ व प्रतिज्ञा

‣ उच्च न्यायालयाचे (हायकोर्टचे) मुख्य न्यायाधीश किंवा त्यांच्या गैरहजेरीत ज्येष्ठतम न्यायाधीश राज्यपालांना शपथ देतात.

कलम 161 : न्याय विषयक ( क्षमादान करण्याचा) अधिकार

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारतीय संविधानाच्या कलम 154 प्रमाणे राज्याची कार्यकारी सत्ता----- यांच्याकडे देण्यात आली आहे.

 (MPSC गट क 2022, महाराष्ट्र पोलीस भरती, SSC GD)

1. मुख्यमंत्री

2. मंत्रिमंडळ

3. राज्यपाल 

4. यापैकी नाही

उत्तर : राज्यपाल

प्रश्न) राज्यपाल खालील पैकी कोणाच्या समक्ष राज्यपाल पदाची शपथ घेतात ?

1. राष्ट्रपती

2. मुख्यमंत्री

3. उच्च न्यायालयाचे मुख्य न्यायाधीश

4. निवडणूक आयोग

उत्तर : उच्च न्यायालयाचे मुख्य न्यायाधीश

लोकमान्य टिळक राष्ट्रीय पुरस्कार : 2024

Lokmanya Tilak Rashtriya puraskar : 2024

Subject : GS- पुरस्कार

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालीलपैकी कोणाला लोकमान्य टिळक राष्ट्रीय पुरस्कार मिळालेला आहे ?

1. सुधा मूर्ती

2. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी 

3. डॉ. सायरस पूनावाला

4. वरील पैकी सर्व

उत्तर : वरील पैकी सर्व

सुधा मूर्ती यांना यंदाचा लोकमान्य टिळक राष्ट्रीय पुरस्कार जाहीर

• 2024 चा लोकमान्य टिळक राष्ट्रीय पुरस्कार सुधा मूर्ती यांना जाहीर झाला.

• यंदाचा हा 42 वा राष्ट्रीय पुरस्कार आहे.

• मानवी आणि सामाजिक विकासासाठी महत्त्वाचे कार्य ज्येष्ठ लेखिका सुधा मूर्ती यांनी केले आहे.

• इन्फोसिस फाउंडेशनच्या त्या सह-संस्थापक आहेत.

• इन्फोसिस फाउंडेशनच्या माध्यमातून त्यांनी समाजाच्या विविध क्षेत्रात विकास कामांना प्रोत्साहन दिले. ग्रामीण भागाच्या विकासासाठी त्यांनी केलेले कार्य देशाच्या विकासाला चालना देणारे ठरले आहे.

• सुधा मूर्ती या राज्यसभेवर खासदार आहेत. त्यांनी 8 मार्च 2024 रोजी खासदार म्हणून पदग्रहण केले.

• राष्ट्रपती कला, साहित्य, विज्ञान व समाजसेवा या क्षेत्रातील मान्यावरांमधुन राज्यसभेवर १२ सभासदांची नेमणुक करतात.

 लोकमान्य टिळक राष्ट्रीय पुरस्काराबद्दल माहिती :

‣ स्थापना : टिळक स्मारक मंदिर ट्रस्टने 1983 मध्ये या पुरस्काराची स्थापना केली.

‣ हा पुरस्कार दरवर्षी 1 ऑगस्ट रोजी लोकमान्य टिळकांच्या पुण्यतिथी दिनी दिला जातो.

‣ राष्ट्राच्या प्रगतीसाठी, विकासासाठी कार्य करणाऱ्या तसेच राष्ट्रासाठी उल्लेखनीय योगदान देणाऱ्या व्यक्तींना हा पुरस्कार देण्यात येतो. 

‣ पुरस्काराचे स्वरूप : एक लाख रुपये आणि सन्मानचिन्ह

• पहिला लोकमान्य टिळक राष्ट्रीय पुरस्कार ज्येष्ठ समाजवादी नेते एस. एम. जोशी यांना दिला गेला.

 काही पुरस्कार प्राप्त मान्यवर :

‣ 2024 - सुधा मूर्ती

‣ 2023 - पंतप्रधान नरेंद्र मोदी 

‣ 2022 - डॉ. टेसी थॉमस 

‣ 2021 - डॉ. सायरस पूनावाला

INS त्रिपुट 

स्वदेशी बनावटीची युद्धनौका INS त्रिपुट हिचे नुकतेच जलावतरण करण्यात आले.

Subject : GS

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) INS त्रिपुट या युद्धनौकेचे 23 जुलै 2024 रोजी जलावतरण करण्यात आले आहे तर या युद्धनौकेची बांधणी खालीलपैकी कोणत्या जहाज बांधणी कंपनीद्वारे करण्यात आली ?

1. माझगाव डॉकयार्ड लिमिटेड

2. गोवा शिपयार्ड लिमिटेड

3. कोचीन शिपयार्ड

4. यांपैकी नाही

उत्तर : गोवा शिपयार्ड लिमिटेड

• भारतीय नौदलासाठी गोवा शिपयार्ड लिमिटेड(GSL) तयार करत असलेल्या दोन प्रगत युद्धनौकांपैकी या पहिल्या युध्दनौकेचे 23 जुलै 24 रोजी गोवा येथे जलावतरण करण्यात आले. 

• त्रिपुट हे नाव : शक्तिशाली बाणावरून या जहाजाचे नाव त्रिपुट ठेवण्यात आले आहे.

• भारतीय नौदलाच्या अदम्य भावनेचे तसेच दूरवर आणि खोलवर मारा करण्याच्या क्षमतेचे प्रतिनिधित्व करणारा शक्तिशाली बानावरून या जहाजाचे नाव त्रिपुटी ठेवण्यात आले आहे.

• ऑक्टोंबर 2016 मध्ये भारत आणि रशियामध्ये प्रोजेक्ट 1135.6 श्रेणीतील 4 युद्ध नौका खरेदी करण्याबाबत करार झाला.

• या करारानुसार दोन युद्धनौका थेट आयात केल्या जातील आणि उर्वरित दोन युद्धनौका गोवा शिपयार्ड लिमिटेड तंत्रज्ञान हस्तांतरणाद्वारे भारतात तयार केले जातील. 

INS त्रिपुट चे वैशिष्ट्य :

• जहाज 124.8 मीटर लांब, 15.2 मीटर रुंद आहेत जहाजांची पाण्याखालील खोली 4.5 मीटर आहे. जहाजाचे वजन अंदाजे 3600 टन आहे.

• INS त्रिपुट ची गती कमाल 28 नॅाटीकल माईल्स आहे . 

• ही जहाजे स्टेल्थ वैशिष्ट्ये, प्रगत शस्त्रे आणि सेन्सर्स आणि प्लॅटफॉर्म व्यवस्थापन प्रणालींनी सुसज्ज आहेत.

• शत्रूच्या क्षेत्रातील जहाजे, पाणबुड्या आणि विमानांविरुद्ध लढाऊ कारवाईच्या दृष्टीने या जहाजांची रचना करण्यात आली आहे.

आत्मनिर्भर भारत : 

• भारतीय शिपयार्डद्वारे प्रथमच स्वदेशात या युद्धनौका बनवल्या जात आहेत. 

• शस्त्रास्त्रे आणि सेन्सर्ससह बहुतांश उपकरणे आणि सुटे भाग स्वदेशी आहेत. यामुळे भारतीय उत्पादन कंपनीद्वारे मोठ्या प्रमाणावर संरक्षण उत्पादन केले जाईल त्याचबरोबर देशात रोजगार निर्मिती आणि क्षमता वृध्दी सुनिश्चित होईल.

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असलेल्या प्रोजेक्ट 1135.6 श्रेणीतील INS त्रिपुट ही युद्धनौका भारत आणि ---- देशांमधील कराराशी संबंधित आहे.

1. फ्रान्स 

2. अमेरिका 

3. रशिया

4. जर्मनी

उत्तर : रशिया

इलेक्ट्रिक मोबिलिटी प्रमोशन योजना , 2024

Electric Mobility Promotion Scheme (EMPS), 2024

अलीकडेच, केंद्र सरकारने म्हटले आहे की इलेक्ट्रिक मोबिलिटी प्रमोशन स्कीम (EMPS) 2024 देशातील इलेक्ट्रिक वाहन (EV) उत्पादन परिसंस्थेच्या ग्रीन मोबिलिटी आणि विकासाला अधिक चालना देईल.

Subject : GS- सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असणाऱ्या इलेक्ट्रिक मोबिलिटी प्रमोशन स्कीम (EMPS) 2024 बद्दल बरोबर विधान निवडा.

1. या योजनेसाठी 500 कोटींचा निधी मंजूर केला आहे.

2. योजनेसाठी वाहनांच्या संख्येवर मर्यादा आहे आणि योजनेचा कालावधीही मर्यादित आहे.

3. दोन्ही बरोबर

4. दोन्ही चूक

उत्तर : दोन्ही बरोबर

इलेक्ट्रिक मोबिलिटी प्रमोशन योजनेबद्दल थोडक्यात माहिती : 

• उद्दिष्ट : व्यावसायिक हेतूंसाठी दुचाकी आणि तीन चाकी इलेक्ट्रिक वाहनांचा वापर करण्यास चालना देणे आणि भारतामध्ये इलेक्ट्रिक वाहनांच्या विकासासाठी आणि उत्पादनासाठी आवश्यक सहकार्य प्रदान करणे हे EMPS योजनेचे उद्दिष्ट आहे.

• मंत्रालय : अवजड उद्योग मंत्रालय (Ministry of Heavy Industry)

• नुकतेच भारताच्या वित्तमंत्र्यांनी या योजनेसाठी 500 कोटींचा निधी मंजूर केला आहे.

• योजनेचा कालावधी : 01 एप्रिल 2024 ते 31 जुलै 2024 असे 4 महिने असणार आहे.

• EMPS 2024 योजनेअंतर्गत प्रोत्साहनपर अनुदानासाठी पात्र ठरण्याकरता इलेक्ट्रिक वाहनांचे उत्पादन आणि नोंदणी योजनेच्या वैध म्हणजे 01 एप्रिल 2024 ते 31 जुलै 2024 कालावधीत झालेली पाहिजे त्यांनाच या योजनेचा लाभ घेता येईल.

• योजनेसाठी दाखल केलेले अर्ज “प्रथम येणाऱ्यास प्राधान्य” यावतत्त्वावर निकालात काढले जातील.

• EMPS 2024 योजनेसाठी निधी मर्यादित असून वाहनांच्या संख्येवर मर्यादा आहे आणि योजनेचा कालावधीही मर्यादित आहे.

• योजनेसाठीचा किंवा त्यातील संबंधित भागांसाठीचा निधी 31 जुलै 2024 पूर्वी संपला तर योजना किंवा त्यातील ज्या भागाचा निधी संपला आहे तो भाग बंद करण्यात येईल. 

कलारिप्पयट्टू युद्ध कला

Kalaripayattu martial arts

बातम्यांमध्ये : केंद्रीय युवा व्यवहार आणि क्रीडा मंत्रालयाने देशात ‘कलारिप्पयट्टू’ या खेळाला प्रोत्साहन देण्यासाठी भारतीय कलारिप्पयट्टू फेडरेशनला प्रादेशिक क्रीडा महासंघ म्हणून मान्यता दिली आहे.

Subject : GS - कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) कलारिप्पयट्टू हा मार्शल आर्ट प्रकार कोणत्या भारतीय राज्यात प्रचलित आहे ?

(SSC GD 2019)

1. महाराष्ट्र

2. आंध्र प्रदेश

3. केरळ 

4. ओडिशा

उत्तर : केरळ

कलारीपयट्टू मार्शल आर्ट बद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• केरळ राज्यातील कलारीपयट्टू ही जगातील सर्वात प्राचीन मार्शल आर्ट्सपैकी एक मानली जाते आणि ती मार्शल आर्ट शैलींची जननी म्हणून प्रसिद्ध आहे.

• कलारीपायट्टू चा अर्थ : कलारीपायट्टू चा अर्थ युद्ध भूमीची कला असा होतो.

• कलारीपायट्टू हा मल्याळम शब्द दोन शब्दांपासून बनला आहे, "कलारी" म्हणजे प्रशिक्षणाचे ठिकाण किंवा रणांगण आणि "पयट्टू" म्हणजे लढणे किंवा प्रशिक्षण करणे.

• संस्थापक : असे म्हटले जाते की भगवान विष्णूचे 6वे अवतार परशुराम हे कलारीपयट्टूचे संस्थापक आहे.

• कलारीपयट्टूमधील हालचाली प्राण्यांच्या लढण्याच्या पद्धतीने प्रेरित आहेत.

• कलारीपयट्टूमध्ये पायांच्या हालचाली ला विशेष महत्त्व आहे.

• कलारीपयट्टू युद्ध कला स्त्रीयाही जोपासत आहेत.

कलारीपयट्टू शिकण्याचे टप्पे :

कलारी प्रशिक्षणाचे मूळ तत्त्व म्हणजे ते तेल मालिशने सुरू होते जे शरीर चपळ आणि लवचिक होईपर्यंत चालते.

कलारीपयट्टूचा सराव प्रामुख्याने 4 टप्प्यात विभागलेला आहे:

1. मैथरी - शरीर नियंत्रण व्यायाम

2. कोलथरी - लाकडी शस्त्रांचा सराव

3. अंकथरी- धातूच्या शस्त्रांचा सराव

4. वेरुमकाई - फक्त हाताने लढण्याचे तंत्र

नोट : परीक्षेमध्ये भारतातील मार्शल आर्ट आणि राज्यांच्या जोड्या विचारतात.

• मर्दानी खेळ : महाराष्ट्र

• मल्ल खांब : महाराष्ट्र आणि मध्य प्रदेश

• कलारीपयट्टू : केरळ

• वर्मा अती : तमिळनाडू

• सिलंबम : तमिळनाडू

• काथीसामू : आंध्र प्रदेश

• घटका : पंजाब

• पैखा आखाडा : ओडिशा

• थांग - टा (Thang-Ta) : मणिपूर

NPS वात्सल्य योजना

NPS Vatsalya Scheme

वित्तमंत्री निर्मला सीतारामन यांनी 2024 च्या बजेटमध्ये वात्सल्य योजनेची घोषणा केली.

Subject : GS- सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असणारी NPS वात्सल्य योजनेबद्दल खालील पैकी योग्य पर्याय निवडा.

1. या योजनेअंतर्गत पालक त्यांच्या अल्पवयीन मुलांच्या भविष्यासाठी आर्थिक गुंतवणूक करू शकतात.

2. राष्ट्रीय पेन्शन योजने अंतर्गत ही योजना राबविली जाणार आहे.

3. दोन्ही योग्य

4. दोन्ही अयोग्य

उत्तर : दोन्ही योग्य

NPS वात्सल्य योजना : 

• वात्सल्य योजना ही राष्ट्रीय पेन्शन योजना (National Pension Scheme) अंतर्गत ही योजना राबविली जाणार आहे.

• या योजनेअंतर्गत पालक त्यांच्या अल्पवयीन मुलांच्या भविष्यासाठी आर्थिक गुंतवणूक करू शकतात.

• पालक आपल्या अल्पवयीन मुलांच्या नावे खाते उघडून त्यात नियमित पैशांची गुंतवणूक करू शकतात.

• हा निधी मुलं 18 वर्षांचे होईपर्यंत जमा होईल. 

• मुलं प्रोढ ( 18 वर्षांचे) झाल्यावर जमा झालेली रक्कम आपोआप सर्वसाधारण NPS खात्यात हस्तांतरित केली जाईल.

• विशेष म्हणजे, अल्पवयीन मुलानं १८ वर्षे पूर्ण केल्यानंतर ही योजना बिगर NPS योजनांमध्ये देखील रूपांतरीत केली जाऊ शकते.

• ही योजना सध्याच्या राष्ट्रीय पेन्शन योजनेसारखीच चालते.

राष्ट्रीय पेन्शन योजना (NPS) काय आहे ?

• ही एक स्वैच्छिक सेवानिवृत्ती लाभ योजना आहे जी भारत सरकारने सर्व सदस्यांसाठी निवृत्तीनंतरचे नियमित उत्पन्न सुलभ मिळण्यासाठी सुरू केली आहे. 

• हे व्यक्तींना त्यांच्या संपूर्ण करिअरमध्ये नियमित पैशांची गुंतवणूक करून म्हातारपणाच्या काळात नियमित वेतन मिळण्याची सोय करते.

• NPS मधील गुंतवणूक कलम 80C अंतर्गत कर कपातीसाठी (Tax deduction) आणि कलम 80CCD(1B) अंतर्गत ₹50,000 पर्यंत अतिरिक्त कपातीसाठी (additional deduction) पात्र आहेत.

कारगिल युद्धातील वीरांच्या स्मरणार्थ दरवर्षी 26 जुलै हा दिवस कारगिल विजय दिवस म्हणून साजरा केला जातो.

कारगिल युद्धातील भारताच्या विजयाचे यंदाचे हे रौप्य महोत्सवी वर्ष. (25 वर्ष).

Subject : GS

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील कारगिल युद्ध कोणत्या साली लढले गेल ?

1. 1962

2. 1965

3. 1971

4. 1999

उत्तर : 1999

कारगिल युद्ध : 

• लडाख येथील कारगिल जिल्ह्यात 1999 साली भारत आणि पाकिस्तान यांच्यात युद्ध झाले.

• पाकिस्तानी सैन्याने भारतीय हद्दीत घुसखोरी करून महत्त्वाच्या ठिकाणावर कब्जा केला.

• याला प्रतिउत्तर देण्यासाठी भारताने ऑपरेशन विजय लॉन्च केले.

• ऑपरेशन विजय अंतर्गत प्रसिद्ध टायगर हिल आणि आजूबाजूच्या इतर महत्त्वाच्या चौकांवर पुन्हा ताबा मिळवण्यात भारताला यश आले.

• हे युद्ध जवळपास तीन महिने चालले अखेर 26 जुलै 1999 रोजी भारताने पाकिस्तानचा पराभव करून युद्ध जिंकले.

कारगिल विजयासाठी भारतीय लष्कर दल, भारतीय हवाई दल आणि भारतीय नौदल यांनी आपआपली महत्वपूर्ण भूमिका बजावली.

ऑपरेशन विजय: भारतीय लष्कराचे ऑपरेशन्स 

• ऑपरेशन विजय हे एक संयुक्त पायदळ-तोफखाना ऑपरेशन होते ज्याचा उद्देश नियंत्रण रेषा (LOC) ओलांडून भारतीय हद्दीत घुसलेल्या नियमित पाकिस्तानी सैनिकांना (नॉर्दर्न लाइट इन्फंट्री) बाहेर काढणे होते.

• हे प्रामुख्याने भारतीय लष्कराच्या तुकड्यांचा समावेश असलेले ग्राउंड ऑपरेशन होते.

ऑपरेशन सफेद सागर : भारतीय हवाई दलाचे ऑपरेशन्स 

• 26 मे 1999 रोजी, भारतीय वायुसेनेने (IAF) "ऑपरेशन सफेद सागर" द्वारे युद्धात प्रवेश केला.

• IAF ने जमिनीवरील सैन्याला पाठिंबा देण्यासाठी हवाई हल्ले सुरू केले.

• उंचावर बसलेले पाकिस्तानी सैनिक थेट भारतीय लष्कराच्या जवानांना लक्ष्य करत होते.

• त्यानंतर हवाई दलाने हस्तक्षेप करत कारगिलच्या शिखरांवर ताबा मिळवलेल्या पाकिस्तानी सैनिकांवर हवाई हल्ले केले आणि त्यांचे अड्डे उद्ध्वस्त केले.

ऑपरेशन तलवार : भारतीय नौदल ऑपरेशन्स 

• कारगिल युद्धात भारतीय नौदलाने, विशेषतः पूर्वेकडील नौदलाने महत्त्वाची भूमिका बजावली.

• ऑपरेशन तलवारचे उद्दिष्ट पाकिस्तानला भारतावर सागरी आक्रमण करण्यापासून रोखणे हे होते.

• "ऑपरेशन तलवार" अंतर्गत, भारतीय नौदलाने पाकिस्तानचे अरबी समुद्रातील मार्ग प्रभावीपणे रोखले.

बजेट 2024 | विष्णुपद मंदिर | महाबोधी मंदिर

विष्णुपद मंदिर आणि महाबोधी मंदिरासाठी कॉरिडोर ची निर्मिती केली जाणार असे केंद्रीय वित्तमंत्री निर्मला सीतारामण यांनी अर्थसंकल्प सादर करताना घोषणा केली.

Subject : GS- अर्थशास्त्र, कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) केंद्रीय अर्थसंकल्प 2024- 25 मध्ये विष्णुपद मंदिर आणि महाबोधी मंदिरासाठी कॉरिडोर प्रकल्पाची घोषणा करण्यात आली आहे तर हे मंदिर खालीलपैकी कोणत्या राज्यात आहे ?

1. महाराष्ट्र

2. उत्तर प्रदेश

3. बिहार

4. आंध्र प्रदेश

उत्तर : बिहार

अलीकडेच केंद्रीय वित्तमंत्री निर्मला सीतारामण यांनी त्यांच्या केंद्रीय अर्थसंकल्पीय भाषणात बिहार मधील गया येथील विष्णुपद मंदिर आणि बोध गया येथील महाबोधी मंदिरासाठी कॉरिडोर प्रकल्प बांधले जातील अशी घोषणा केली.

विष्णुपद मंदिराबद्दल थोडक्यात माहिती : 

दंतकथा

• भगवान विष्णूला समर्पित विष्णुपद मंदिर हे बिहार राज्यातील गया जिल्हा्यात आहे.

• एकदा गयासुर नावाच्या राक्षसाने घोर तपश्चर्या केली आणि जो कोणी त्याला पाहील त्याला मोक्ष मिळावा असे वरदान मागितले . 

• मोक्ष मिळणे म्हणजे पुनर्जन्माच्या चक्रातून मुक्तता मिळणे.

• गया सुराने त्याला मिळालेल्या या वरदानाचा गैरवापर केला. 

• अनैतिक लोकांना मोक्ष मिळण्यापासून रोखण्यासाठी भगवान विष्णूने गयासुराच्या डोक्यावर पाय ठेवला व त्याला पाताळलोकात पाठवले.

• पाताळलोकातून गयासुराने अन्नाची याचना केली. भगवान विष्णूने त्याला वरदान दिले की दररोज कोणीतरी त्याला भोजन देईल. जो कोणी असे करेल, त्यांचे पूर्वज स्वर्गात पोहोचतील.

• हिंदू कॅलेंडर नुसार पितृ पक्षाच्या वेळेस विष्णुपद मंदिरात भाविकांची दर्शनासाठी गर्दी होते आणि लोक आपल्या पूर्वजांसाठी तिथे प्रार्थना करतात.

• असे मानले जाते की सत्य युगाच्या काळापासून येथे भगवान विष्णूंचे पाय आहेत.

• 1787 मध्ये राणी अहिल्यादेवी होळकर यांच्या आदेशानुसार हे मंदिर बांधले गेले.

• हे मंदिर फाल्गू नदीच्या काठावर वसलेले आहे.

• स्थापत्य शास्त्रानुसार मंदिर सुमारे 100 फूट उंच आहे आणि मंदिराला 44 खांब आहेत.

महाबोधी मंदिर : 

• महाबोधी मंदिर परिसर गौतम बुद्धांच्या जीवनाशी संबंधित चार पवित्र क्षेत्रांपैकी एक आहे. 

• भगवान बुद्धांना येथेच पिंपळाच्या झाडाखाली ज्ञानप्राप्ती झाली. 

• आताच्या महाबोधी मंदिर परिसरात 50 मीटर उंच भव्य मंदिर, वज्रासनात बसलेली बुद्धांची मूर्ती आणि पवित्र बोधि वृक्ष आहे.

• त्याचबरोबर या परिसरात अनेक प्राचीन स्तूप या परिसरात आहे.

• महाबोधी मंदिर परिसराचा 2002 मध्ये युनेस्कोच्या जागतिक वारसा स्थळांमध्ये (World Heritage site) समावेश केला गेला.

• हे मंदिर बिहार राज्यातील बोधगया येथे आहे.

• महाबोधी मंदिर परिसर सर्व प्रथम सम्राट अशोकांनी ख्रिस्त पूर्व 3 ऱ्या शतकात बांधलेले आहे.  

• सध्याचे मंदिर 5 व्या -6 व्या शतकातील आहे.

• हे मंदिर निरंजना नदीच्या काठावर वसलेले आहे.

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भगवान बुद्धांना ------- येथे पिंपळाच्या झाडाखाली ज्ञानप्राप्ती झाली.

1. सारनाथ

2. बोधगया

3. लुंबिनी

4. कुशीनगर

उत्तर : बोधगया (बिहार)

लोकमान्य टिळक 

Lokmanya Tilak

स्वातंत्र्य सैनिक, शिक्षणतज्ञ बाळ गंगाधर टिळक यांना जयंती निमित्त मानवंदना

Subject : GS- भारताचा इतिहास 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) "भारतीय असंतोषाचे जनक" असा लोकमान्य टिळकांचा उल्लेख खालीलपैकी कोणी केला आहे ?

(MPSC गट क 2021)

1. अरविंद घोष 

2. सर व्हॅलेंटाईन चिरोल

3. गोपाळ गणेश आगरकर 

4. ॲलन ॲक्टोव्हीयन ह्यूम

उत्तर : सर व्हॅलेंटाईन चिरोल

लोकमान्य टिळक

मूळ नाव : केशव गंगाधर टिळक

जन्म : 23 जुलै 1856 रोजी रत्नागिरी जिल्ह्यातील चिखली या गावी झाला.

मृत्यू : 1 ॲागस्ट 1920

शैक्षणिक कारकिर्दीचे महत्त्वाचे मुद्दे : 

1880 : लोकमान्य टिळक, आगरकर, विष्णुशास्त्री चिपळूणकरांनी पुण्यात न्यू इंग्लिश स्कूलची स्थापना केली. 

1884 : टिळक आणि आगरकरांनी 1884 मध्ये पुण्यात डेक्कन एज्युकेशन सोसायटीची स्थापना केली आणि या संस्थेमार्फत पुढे 1885 मध्ये फर्ग्युसन महाविद्यालयाची स्थापना करण्यात आली.

राजकीय कारकिर्दीचे महत्त्वाचे मुद्दे : 

• 1890 : टिळकांनी 1890 मध्ये भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसमध्ये प्रवेश केला.

• स्वराज्याच्या लढ्यासाठी त्या काळातील काँग्रेसच्या मवाळवादी विचार सरणीला त्यांचा विरोध होता. ते जहालवादी वृत्तीचे पुरस्कर्ते होते.

• लाल-बाल-पाल : लाला लजपतराय, बिपिन चंद्र पाल आणि बाळ गंगाधर टिळक हे जहालवादी विचारांचे होते म्हणून या त्रिकुटाला लाल-बाल-पाल असेही म्हणतात.

• १८९३ साली त्यांनी सार्वजनिक गणेशोत्सव आणि नंतर 1895 मध्ये त्यांनी सार्वजनिक शिवजयंती उत्सवाची सुरुवात केली.

• घोषवाक्य : " स्वराज्य हा माझा जन्मसिद्ध हक्क आहे आणि तो मी मिळवणारच " अशा खड्या स्वरात त्यांनी स्वराज्य विषयी आपले परखड मत मांडले.

• ब्रिटिश पत्रकार व्हॅलेंटाईन चिरोल याने आपल्या द इंडियन अनरेस्ट (The Indian Unrest) या पुस्तकात लोकमान्य टिळकांचा उल्लेख "भारतीय असंतोषाचे जनक" असा केला.

• 1897 मध्ये चाफेकर बंधूंनी रँड चा खून केल्यानंतर सरकारने टिळकांना खुनास प्रोत्साहन दिल्याच्या कारणावरून 18 महिन्यांच्या कारावासाची शिक्षा सुनावली.

• 1908 मध्ये प्रफुल्ल चाकी व खुदीराम बोस यांनी मुजफ्फरपुरचा न्यायाधीश किंग्जफोर्ड ला ठार मारण्याचा प्रयत्न केला परंतु हा प्रयत्न फसला. केसरी या वृत्तपत्रांमध्ये टिळकांनी या क्रांतीकारांना पाठिंबा दिला म्हणून 1908 मध्ये टिळकांना मंडाले तुरुंगात डांबले  

• मंडाले तुरुंगात असताना टिळकांनी गीतारहस्य नावाचा ग्रंथ लिहिला.

• 1914 मध्ये मंडालेच्या कारागृहातून टिळकांची सुटका झाली.

• 1916 मध्ये लखनऊ येथील अधिवेशनात ॲनी बेझंट आणि टिळकांनी मवाळ-जहाल गटांमध्ये समेट घडवून आणली. तसेच मुस्लिम - काँग्रेस ऐक्य घडवून आणले.

• होमरूल लीगची स्थापना : 1916 मध्ये लोकमान्य टिळक आणि ॲनी बेझंट यांनी होमरूल लीगची स्थापना केली.

• वृत्तपत्रे : 1881 मध्ये लोकमान्य टिळकांनी इंग्रजी भाषेत मराठा वृत्तपत्र काढले.

तर केसरी हे वृत्तपत्र मराठी भाषेत काढले.

लोकमान्य टिळकांनी लिहिलेली महत्त्वाची पुस्तके : 

• गीतारहस्य

• आर्टिक होम ॲाफ द वेदाज

• ओरायन

• टिळक पंचांग पद्धती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) केसरी आणि मराठा ही वृत्तपत्रे कोणी सुरू केली ?

(महाराष्ट्र पोलीस भरती, MPSC PSI 2012)

1. चिपळूणकर आणि आगरकर

2. टिळक आणि आगरकर

3. टिळक आणि चिपळूणकर

4. वरील पैकी कोणीही नाही

उत्तर : टिळक आणि आगरकर

प्रश्न) गीतारहस्य या ग्रंथाचे लेखक खालील पैकी कोण आहे ?

1. आचार्य विनोबा भावे

2. महात्मा गांधी

3. लोकमान्य टिळक

4. रविंद्रनाथ टागोर

उत्तर : लोकमान्य टिळक