कारगिल युद्धातील वीरांच्या स्मरणार्थ दरवर्षी 26 जुलै हा दिवस कारगिल विजय दिवस म्हणून साजरा केला जातो.

कारगिल युद्धातील भारताच्या विजयाचे यंदाचे हे रौप्य महोत्सवी वर्ष. (25 वर्ष).

Subject : GS

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील कारगिल युद्ध कोणत्या साली लढले गेल ?

1. 1962

2. 1965

3. 1971

4. 1999

उत्तर : 1999

कारगिल युद्ध : 

• लडाख येथील कारगिल जिल्ह्यात 1999 साली भारत आणि पाकिस्तान यांच्यात युद्ध झाले.

• पाकिस्तानी सैन्याने भारतीय हद्दीत घुसखोरी करून महत्त्वाच्या ठिकाणावर कब्जा केला.

• याला प्रतिउत्तर देण्यासाठी भारताने ऑपरेशन विजय लॉन्च केले.

• ऑपरेशन विजय अंतर्गत प्रसिद्ध टायगर हिल आणि आजूबाजूच्या इतर महत्त्वाच्या चौकांवर पुन्हा ताबा मिळवण्यात भारताला यश आले.

• हे युद्ध जवळपास तीन महिने चालले अखेर 26 जुलै 1999 रोजी भारताने पाकिस्तानचा पराभव करून युद्ध जिंकले.

कारगिल विजयासाठी भारतीय लष्कर दल, भारतीय हवाई दल आणि भारतीय नौदल यांनी आपआपली महत्वपूर्ण भूमिका बजावली.

ऑपरेशन विजय: भारतीय लष्कराचे ऑपरेशन्स 

• ऑपरेशन विजय हे एक संयुक्त पायदळ-तोफखाना ऑपरेशन होते ज्याचा उद्देश नियंत्रण रेषा (LOC) ओलांडून भारतीय हद्दीत घुसलेल्या नियमित पाकिस्तानी सैनिकांना (नॉर्दर्न लाइट इन्फंट्री) बाहेर काढणे होते.

• हे प्रामुख्याने भारतीय लष्कराच्या तुकड्यांचा समावेश असलेले ग्राउंड ऑपरेशन होते.

ऑपरेशन सफेद सागर : भारतीय हवाई दलाचे ऑपरेशन्स 

• 26 मे 1999 रोजी, भारतीय वायुसेनेने (IAF) "ऑपरेशन सफेद सागर" द्वारे युद्धात प्रवेश केला.

• IAF ने जमिनीवरील सैन्याला पाठिंबा देण्यासाठी हवाई हल्ले सुरू केले.

• उंचावर बसलेले पाकिस्तानी सैनिक थेट भारतीय लष्कराच्या जवानांना लक्ष्य करत होते.

• त्यानंतर हवाई दलाने हस्तक्षेप करत कारगिलच्या शिखरांवर ताबा मिळवलेल्या पाकिस्तानी सैनिकांवर हवाई हल्ले केले आणि त्यांचे अड्डे उद्ध्वस्त केले.

ऑपरेशन तलवार : भारतीय नौदल ऑपरेशन्स 

• कारगिल युद्धात भारतीय नौदलाने, विशेषतः पूर्वेकडील नौदलाने महत्त्वाची भूमिका बजावली.

• ऑपरेशन तलवारचे उद्दिष्ट पाकिस्तानला भारतावर सागरी आक्रमण करण्यापासून रोखणे हे होते.

• "ऑपरेशन तलवार" अंतर्गत, भारतीय नौदलाने पाकिस्तानचे अरबी समुद्रातील मार्ग प्रभावीपणे रोखले.

बजेट 2024 | विष्णुपद मंदिर | महाबोधी मंदिर

विष्णुपद मंदिर आणि महाबोधी मंदिरासाठी कॉरिडोर ची निर्मिती केली जाणार असे केंद्रीय वित्तमंत्री निर्मला सीतारामण यांनी अर्थसंकल्प सादर करताना घोषणा केली.

Subject : GS- अर्थशास्त्र, कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) केंद्रीय अर्थसंकल्प 2024- 25 मध्ये विष्णुपद मंदिर आणि महाबोधी मंदिरासाठी कॉरिडोर प्रकल्पाची घोषणा करण्यात आली आहे तर हे मंदिर खालीलपैकी कोणत्या राज्यात आहे ?

1. महाराष्ट्र

2. उत्तर प्रदेश

3. बिहार

4. आंध्र प्रदेश

उत्तर : बिहार

अलीकडेच केंद्रीय वित्तमंत्री निर्मला सीतारामण यांनी त्यांच्या केंद्रीय अर्थसंकल्पीय भाषणात बिहार मधील गया येथील विष्णुपद मंदिर आणि बोध गया येथील महाबोधी मंदिरासाठी कॉरिडोर प्रकल्प बांधले जातील अशी घोषणा केली.

विष्णुपद मंदिराबद्दल थोडक्यात माहिती : 

दंतकथा

• भगवान विष्णूला समर्पित विष्णुपद मंदिर हे बिहार राज्यातील गया जिल्हा्यात आहे.

• एकदा गयासुर नावाच्या राक्षसाने घोर तपश्चर्या केली आणि जो कोणी त्याला पाहील त्याला मोक्ष मिळावा असे वरदान मागितले . 

• मोक्ष मिळणे म्हणजे पुनर्जन्माच्या चक्रातून मुक्तता मिळणे.

• गया सुराने त्याला मिळालेल्या या वरदानाचा गैरवापर केला. 

• अनैतिक लोकांना मोक्ष मिळण्यापासून रोखण्यासाठी भगवान विष्णूने गयासुराच्या डोक्यावर पाय ठेवला व त्याला पाताळलोकात पाठवले.

• पाताळलोकातून गयासुराने अन्नाची याचना केली. भगवान विष्णूने त्याला वरदान दिले की दररोज कोणीतरी त्याला भोजन देईल. जो कोणी असे करेल, त्यांचे पूर्वज स्वर्गात पोहोचतील.

• हिंदू कॅलेंडर नुसार पितृ पक्षाच्या वेळेस विष्णुपद मंदिरात भाविकांची दर्शनासाठी गर्दी होते आणि लोक आपल्या पूर्वजांसाठी तिथे प्रार्थना करतात.

• असे मानले जाते की सत्य युगाच्या काळापासून येथे भगवान विष्णूंचे पाय आहेत.

• 1787 मध्ये राणी अहिल्यादेवी होळकर यांच्या आदेशानुसार हे मंदिर बांधले गेले.

• हे मंदिर फाल्गू नदीच्या काठावर वसलेले आहे.

• स्थापत्य शास्त्रानुसार मंदिर सुमारे 100 फूट उंच आहे आणि मंदिराला 44 खांब आहेत.

महाबोधी मंदिर : 

• महाबोधी मंदिर परिसर गौतम बुद्धांच्या जीवनाशी संबंधित चार पवित्र क्षेत्रांपैकी एक आहे. 

• भगवान बुद्धांना येथेच पिंपळाच्या झाडाखाली ज्ञानप्राप्ती झाली. 

• आताच्या महाबोधी मंदिर परिसरात 50 मीटर उंच भव्य मंदिर, वज्रासनात बसलेली बुद्धांची मूर्ती आणि पवित्र बोधि वृक्ष आहे.

• त्याचबरोबर या परिसरात अनेक प्राचीन स्तूप या परिसरात आहे.

• महाबोधी मंदिर परिसराचा 2002 मध्ये युनेस्कोच्या जागतिक वारसा स्थळांमध्ये (World Heritage site) समावेश केला गेला.

• हे मंदिर बिहार राज्यातील बोधगया येथे आहे.

• महाबोधी मंदिर परिसर सर्व प्रथम सम्राट अशोकांनी ख्रिस्त पूर्व 3 ऱ्या शतकात बांधलेले आहे.  

• सध्याचे मंदिर 5 व्या -6 व्या शतकातील आहे.

• हे मंदिर निरंजना नदीच्या काठावर वसलेले आहे.

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भगवान बुद्धांना ------- येथे पिंपळाच्या झाडाखाली ज्ञानप्राप्ती झाली.

1. सारनाथ

2. बोधगया

3. लुंबिनी

4. कुशीनगर

उत्तर : बोधगया (बिहार)

लोकमान्य टिळक 

Lokmanya Tilak

स्वातंत्र्य सैनिक, शिक्षणतज्ञ बाळ गंगाधर टिळक यांना जयंती निमित्त मानवंदना

Subject : GS- भारताचा इतिहास 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) "भारतीय असंतोषाचे जनक" असा लोकमान्य टिळकांचा उल्लेख खालीलपैकी कोणी केला आहे ?

(MPSC गट क 2021)

1. अरविंद घोष 

2. सर व्हॅलेंटाईन चिरोल

3. गोपाळ गणेश आगरकर 

4. ॲलन ॲक्टोव्हीयन ह्यूम

उत्तर : सर व्हॅलेंटाईन चिरोल

लोकमान्य टिळक

मूळ नाव : केशव गंगाधर टिळक

जन्म : 23 जुलै 1856 रोजी रत्नागिरी जिल्ह्यातील चिखली या गावी झाला.

मृत्यू : 1 ॲागस्ट 1920

शैक्षणिक कारकिर्दीचे महत्त्वाचे मुद्दे : 

1880 : लोकमान्य टिळक, आगरकर, विष्णुशास्त्री चिपळूणकरांनी पुण्यात न्यू इंग्लिश स्कूलची स्थापना केली. 

1884 : टिळक आणि आगरकरांनी 1884 मध्ये पुण्यात डेक्कन एज्युकेशन सोसायटीची स्थापना केली आणि या संस्थेमार्फत पुढे 1885 मध्ये फर्ग्युसन महाविद्यालयाची स्थापना करण्यात आली.

राजकीय कारकिर्दीचे महत्त्वाचे मुद्दे : 

• 1890 : टिळकांनी 1890 मध्ये भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसमध्ये प्रवेश केला.

• स्वराज्याच्या लढ्यासाठी त्या काळातील काँग्रेसच्या मवाळवादी विचार सरणीला त्यांचा विरोध होता. ते जहालवादी वृत्तीचे पुरस्कर्ते होते.

• लाल-बाल-पाल : लाला लजपतराय, बिपिन चंद्र पाल आणि बाळ गंगाधर टिळक हे जहालवादी विचारांचे होते म्हणून या त्रिकुटाला लाल-बाल-पाल असेही म्हणतात.

• १८९३ साली त्यांनी सार्वजनिक गणेशोत्सव आणि नंतर 1895 मध्ये त्यांनी सार्वजनिक शिवजयंती उत्सवाची सुरुवात केली.

• घोषवाक्य : " स्वराज्य हा माझा जन्मसिद्ध हक्क आहे आणि तो मी मिळवणारच " अशा खड्या स्वरात त्यांनी स्वराज्य विषयी आपले परखड मत मांडले.

• ब्रिटिश पत्रकार व्हॅलेंटाईन चिरोल याने आपल्या द इंडियन अनरेस्ट (The Indian Unrest) या पुस्तकात लोकमान्य टिळकांचा उल्लेख "भारतीय असंतोषाचे जनक" असा केला.

• 1897 मध्ये चाफेकर बंधूंनी रँड चा खून केल्यानंतर सरकारने टिळकांना खुनास प्रोत्साहन दिल्याच्या कारणावरून 18 महिन्यांच्या कारावासाची शिक्षा सुनावली.

• 1908 मध्ये प्रफुल्ल चाकी व खुदीराम बोस यांनी मुजफ्फरपुरचा न्यायाधीश किंग्जफोर्ड ला ठार मारण्याचा प्रयत्न केला परंतु हा प्रयत्न फसला. केसरी या वृत्तपत्रांमध्ये टिळकांनी या क्रांतीकारांना पाठिंबा दिला म्हणून 1908 मध्ये टिळकांना मंडाले तुरुंगात डांबले  

• मंडाले तुरुंगात असताना टिळकांनी गीतारहस्य नावाचा ग्रंथ लिहिला.

• 1914 मध्ये मंडालेच्या कारागृहातून टिळकांची सुटका झाली.

• 1916 मध्ये लखनऊ येथील अधिवेशनात ॲनी बेझंट आणि टिळकांनी मवाळ-जहाल गटांमध्ये समेट घडवून आणली. तसेच मुस्लिम - काँग्रेस ऐक्य घडवून आणले.

• होमरूल लीगची स्थापना : 1916 मध्ये लोकमान्य टिळक आणि ॲनी बेझंट यांनी होमरूल लीगची स्थापना केली.

• वृत्तपत्रे : 1881 मध्ये लोकमान्य टिळकांनी इंग्रजी भाषेत मराठा वृत्तपत्र काढले.

तर केसरी हे वृत्तपत्र मराठी भाषेत काढले.

लोकमान्य टिळकांनी लिहिलेली महत्त्वाची पुस्तके : 

• गीतारहस्य

• आर्टिक होम ॲाफ द वेदाज

• ओरायन

• टिळक पंचांग पद्धती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) केसरी आणि मराठा ही वृत्तपत्रे कोणी सुरू केली ?

(महाराष्ट्र पोलीस भरती, MPSC PSI 2012)

1. चिपळूणकर आणि आगरकर

2. टिळक आणि आगरकर

3. टिळक आणि चिपळूणकर

4. वरील पैकी कोणीही नाही

उत्तर : टिळक आणि आगरकर

प्रश्न) गीतारहस्य या ग्रंथाचे लेखक खालील पैकी कोण आहे ?

1. आचार्य विनोबा भावे

2. महात्मा गांधी

3. लोकमान्य टिळक

4. रविंद्रनाथ टागोर

उत्तर : लोकमान्य टिळक

• हिंदू, जैन आणि बौद्ध या तीनही धर्मात गुरुपौर्णिमेला महत्त्वाचे स्थान आहे.

• गुरूप्रती आदर आणि कृतज्ञता व्यक्त करणारा हा दिवस.

• दरवर्षी आषाढ महिन्याच्या शुक्ल पक्षाच्या पौर्णिमेला गुरुपौर्णिमा साजरी केली जाते.

व्यास पौर्णिमा :

‣ महर्षी वेद व्यासजींचा जन्म आषाढ पौर्णिमेला झाला होता म्हणून गुरुपौर्णिमेला व्यास पौर्णिमा, वेदव्यास जयंती असेही म्हणतात.

‣ महर्षी वेद व्यासजींनी मानव जातीला प्रथमच वेदांचे ज्ञान दिले म्हणून त्यांना मानव जातीचे पहिले गुरु देखील मानले जाते.

बौद्ध पौर्णिमा :

‣ ज्ञान प्राप्ती झाल्यानंतर गौतम बुद्धांनी सारनाथ येथे पहिल्यांदा पाच भिक्षूंना धर्मोपदेश दिला. 

‣ हा दिवस आषाढ पौर्णिमेचा होता त्यामुळे हा दिवस बौद्ध पौर्णिमा म्हणून साजरा केला जातो. 

भारताबरोबर नेपाळ, भूतान, कंबोडिया, थायलंड, श्रीलंका, लाओस, म्यानमार इत्यादी देशांमध्येही मोठ्या उत्साहाने गुरुपौर्णिमा साजरी केली जाते.

मुख्यमंत्री तीर्थ दर्शन योजना

CM Tirth Darshan Yojna

 अलिकडेच महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री एकनाथ शिंदे यांनी मुख्यमंत्री तीर्थ दर्शन योजनेची विधानसभेत घोषणा केली होती.

Subject : GS- सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालील पैकी मुख्यमंत्री तीर्थ दर्शन योजने बद्दल चुकीचे विधान कोणते ?

1. ही योजना 50 वर्षांवरील नागरिकांसाठी मोफत तीर्थयात्रा योजना आहे.

2. या योजनेअंतर्गत 139 धार्मिक स्थळे येतात.

3. या योजनेअंतर्गत प्रवास, निवास आणि भोजन खर्चासाठी 30 हजार रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे.

4. वरील पैकी सर्व बरोबर

उत्तर : ही योजना 50 वर्षांवरील नागरिकांसाठी मोफत तीर्थयात्रा योजना आहे. हे चुकीचे विधान आहे.

मुख्यमंत्री तीर्थ दर्शन योजना : 

महाराष्ट्र सरकारच्या मुख्यमंत्री तीर्थ दर्शन योजने अंतर्गत 139 स्थळे येतात.

योजनेसाठी पात्रता : 

• ही योजना 60 वर्षांवरील ज्येष्ठ नागरिकांसाठी मोफत तीर्थयात्रा योजनेची तरतूद करते.

• योजनेसाठी पात्र व्यक्तींची उत्पन्नाची मर्यादा 2.5 लाखांपर्यंत असावी.

• पात्र व्यक्तींना प्रवास, निवास आणि भोजन खर्चासाठी 30,000 रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे.

• मुख्यमंत्री तीर्थ दर्शन योजनेअंतर्गत 139 धार्मिक स्थळे येतात.

• यात देशभरातील 73 स्थळे तर महाराष्ट्रातील 66 स्थळे आहेत.

• काही प्रमुख तीर्थक्षेत्र पुढीलप्रमाणे :

◦ वैष्णोदेवी मंदिर

◦ अमरनाथ लेणी 

◦ सुवर्ण मंदिर (अमृतसर)

◦ चारधाम यात्रा

◦ राम मंदिर (अयोध्या)

◦ सोमनाथ मंदिर (द्वारका)

◦ जगन्नाथ पुरी (ओडिशा))

• महाराष्ट्रातील प्रमुख स्थळे : त्यात सिद्धिविनायक मंदिर, चैत्यभूमी, विपश्यना पगोडा, एक सभास्थान, माउंट मेरी चर्च (वांद्रे), सेंट अँड्र्यूज चर्च नाशिक मधील जैन मंदिर, दीक्षाभूमी (नागपूर) यांचाही समावेश आहे.

• त्याचबरोबर तमिळनाडू, केरळ आणि कर्नाटक मधील धार्मिक स्थळांचा आणि लक्षणीय बौद्ध आणि जैन स्थळांचा देखील समावेश या योजनेत आहे.

महाबोधी मंदिर

Mahabodhi Temple

बातम्यांमध्ये : महाबोधी मंदिराचा परिसर आणि बोधगयेच्या परिसरातील जमिनीखाली वास्तूचा मोठा ऐतिहासिक ठेवा दडलेला असल्याचे उपग्रह छायाचित्रे आणि भू सर्वेक्षणातून स्पष्ट झाले आहे.

Subject : GS- इतिहास

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भगवान बुद्धांना ------- येथे पिंपळाच्या झाडाखाली ज्ञानप्राप्ती झाली.

1. सारनाथ

2. बोधगया

3. लुंबिनी

4. कुशीनगर

उत्तर : बोधगया (बिहार) 

महाबोधी मंदिर : 

• महाबोधी मंदिर परिसर गौतम बुद्धांच्या जीवनाशी संबंधित चार पवित्र क्षेत्रांपैकी एक आहे. 

• भगवान बुद्धांना येथेच पिंपळाच्या झाडाखाली ज्ञानप्राप्ती झाली. 

• आताच्या महाबोधी मंदिर परिसरात 50 मीटर उंच भव्य मंदिर, वज्रासनात बसलेली बुद्धांची मूर्ती आणि पवित्र बोधि वृक्ष आहे.

• त्याचबरोबर या परिसरात अनेक प्राचीन स्तूप या परिसरात आहे.

• महाबोधी मंदिर परिसराचा 2002 मध्ये युनेस्कोच्या जागतिक वारसा स्थळांमध्ये (World Heritage site) समावेश केला गेला.

• हे मंदिर निरंजना नदीच्या काठावर वसलेले आहे.

बौद्ध धर्मा बद्दल थोडक्यात माहिती : 

• बौद्ध धर्म हा गौतम बुद्धांच्या शिक्षा आणि जीवन अनुभवांवर आधारित आहे.

• जन्म : गौतम बुद्धांचा जन्म इसवी सन पूर्व 563 मध्ये भारत- नेपाळ सीमेजवळील लुंबिनी येथे शाक्य वंशाच्या राजघराण्यात झाला.

• 29 वर्षाचे असताना त्यांनी घराचा त्याग केला.

• बुद्ध : बिहार मधील बोधगया येथे पिंपळाच्या झाडाखाली त्यांना ज्ञान प्राप्ती झाली.

• धम्म चक्र प्रवर्तन : उत्तर प्रदेशातील सारनाथ येथे त्यांनी आपला पहिला उपदेश दिला. या घटनेला धम्मचक्र प्रवर्तन असे म्हणतात.

• महापरिनिर्वाण : उत्तर प्रदेशातील कुशीनगर नावाच्या गावी त्यांचे निधन झाले. ही घटना महापरिनिर्वाण म्हणून ओळखली जाते.

बुद्धांचे आर्य सत्य : 

• जग दुःखाने भरले आहे

• लोकांना इच्छेमुळे त्रास सहन करावा लागतो

• दुःखाचा नाश होऊ शकतो

• अष्टांग मार्गाचे अनुसरण करून निर्वाण साध्य केले जाऊ शकते.

अष्टांग मार्ग : 

1. सम्यक दृष्टी

2. सम्यक संकल्प

3. सम्यक वाणी

4. सम्यक कर्मांत

5. सम्यक उपजीविका

6. सम्यक व्यायाम

7. सम्यक स्मृती

8. सम्यक समाधी

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) गौतम बुद्धांचा जन्म कोठे झाला ?

1. लुंबिनी

2. सारनाथ

3. कुशीनगर

4. श्रावस्ती

उत्तर : लुंबिनी

CHAPEA Project 

Subject : GS- विज्ञान 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असणारा NASA चा CHAPEA प्रोजेक्ट ------ ग्रहा संदर्भात आहे.

1. मंगळ

2. बुध

3. गुरू 

4. शनि

उत्तर : मंगळ

CHAPEA प्रोजेक्ट : (Crew Health and Performance Exploration Analog)

CHAPEA म्हणजे क्रू हेल्थ अँड परफॉर्मन्स एक्स्प्लोरेशन अनलॉग प्रोजेक्ट ही नासाद्वारे मंगळावरील जीवन परिस्थितीचे अनुकरण करण्यासाठी डिझाइन केलेल्या मोहिमांची मालिका आहे.

CHAPEA प्रोजेक्ट का महत्त्वाचा आहे ?

• CHAPEA प्रकल्प 2025 आणि 2026 साठी नियोजित आणखी दोन मोहिमांसह सुरू राहील.

• या मोहिमा 2030 पर्यंत मंगळावर अंतराळवीर पाठवण्याच्या नासाच्या उद्दिष्टाचा एक भाग आहेत.

• मंगळाचे वातावरण आणि त्यातील आव्हाने समजून घेणे केवळ मानवी शोधातच मदत करणार नाही, तर पृथ्वीच्या भूतकाळातील आणि भविष्यातील अंतर्दृष्टी देखील प्रदान करेल आणि पृथ्वीच्या पलीकडे जीवनाच्या अस्तित्वाबद्दल संभाव्य प्रश्नांची उत्तरे देईल.

खारची पुजा

KHARCHI Puja

Subject : GS

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खारची पुजा हा प्रामुख्याने ----- राज्यातील सण आहे.

1. आंध्र प्रदेश

2. उत्तर प्रदेश

3. त्रिपुरा

4. आसाम

उत्तर : त्रिपुरा

खारची पुजा : 

• हा त्रिपुरा राज्यातील एक मुख्य सण आहे.

• अर्थ : आपल्या पापांची शुद्धी करणे असा खारची या शब्दाचा अर्थ होतो.

• आगरतळा येथील चतुर्दशा देवता नावाच्या मंदिराच्या परिसरात ही पूजा सात दिवस चालते.

• आषाढ महिन्याच्या शुक्ल अष्टमीला ही पूजा होते शाही पुजारी चंताई ही पूजा करतात.

संविधान हत्या दिवस 

Samvidhan Hatya Diwas 

बातम्यांमध्ये : " संविधान हत्या दिवस, भारतीय संविधान पायदळी तुडवले गेलेल्या काळाची आठवण करून देईल," असे पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी म्हटले आहे.

Subject : GS - राज्यशास्त्र 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकताच ------- ला संविधान हत्या दिवस म्हणून घोषित करण्यात आले.

1. 14 मार्च

2. 25 जून

3. 18 जुलै

4. 11 सप्टेंबर

उत्तर : 25 जून

• केंद्र सरकार द्वारे 25 जूनला संविधान हत्या दिवस म्हणून घोषित करण्यात आला. 

• 25 जून हा दिवस आणीबाणीच्या अतिरेकांमुळे सहन केलेल्या सर्व लोकांना श्रद्धांजली अर्पण करेल.

• नागरिकांना त्यांच्या अधिकारांबद्दल आणि लोकशाहीचे संरक्षण करण्यासाठी, संविधानाचे महत्त्व जागरूकतेसाठी आणि भारताचे लोक तंत्र आणि संविधानावर दृढ विश्वास ठेवण्यासाठी हा दिवस प्रेरणादायी असेल असे मत पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी व्यक्त केले.

25 जून हीच तारीख का जाहीर करण्यात आली ?

• 25 जून 1975 मध्ये तत्कालीन पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांनी कलम 352 अंतर्गत अशांतता या कारणावरून राष्ट्रीय आणिबाणी लागू करण्यात आली. 

• या आणीबाणीद्वारे भारताच्या राज्यघटनेतील आणीबाणी विषयक तरतुदींचा दुरुपयोग केल्याचा दिसून येते.

• या आणीबाणीचा कालावधी 25 जून 1975 ते 21 मार्च 1977 असा होता, जेव्हा तत्कालीन पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांच्या सरकारने देशात महत्त्वपूर्ण कार्यकारी आणि कायदेमंडळ बदल करण्यासाठी संविधानातील विशेष तरतुदींचा वापर केला.

आणीबाणीचे प्रकार : 

भारतीय राज्यघटनेत आणीबाणीचे 3 प्रकार दिले आहेत:- 1) राष्ट्रीय आणीबाणी 2) राज्य आणीबाणी आणि 3)वित्तीय आणीबाणी 

 1) राष्ट्रीय आणीबाणी (National Emergency) : कलम 352 

 युद्ध, परकीय आक्रमण किंवा सशस्त्र बंड यांमुळे कलम 352 अंतर्गत राष्ट्रीय आणीबाणी लावली जाते.

2) राष्ट्रपती राजवट किंवा घटनात्मक आणीबाणी (State Emergency) : कलम 356

 राज्यातील घटनात्मक यंत्रणा अपयशी ठरल्याने कलम 356 अंतर्गत आणीबाणी लावली जाते. या आणीबाणीला राष्ट्रपती राजवट, राज्य आणीबाणी किंवा घटनात्मक आणीबाणी म्हणूनही ओळखले जाते.

3) वित्तीय आणीबाणी / आर्थिक आणीबाणी (Financial Emergency) : कलम 360 

भारताचे वित्तीय स्थैर्य किंवा पत धोक्यात आल्याने कलम 356 अंतर्गत वित्तीय आणीबाणी लावली जाते.

आत्तापर्यंत 3 वेळेस राष्ट्रीय आणीबाणी घोषित करण्यात आली आहे.

• पहिली राष्ट्रीय आणीबाणी : 1962 ते 1968 : भारत - चीन युद्ध

• दुसरी राष्ट्रीय आणीबाणी : 1971 ते 1977 : भारत- पाकिस्तान युद्ध

• तीसरी राष्ट्रीय आणीबाणी : 1975 ते 1977 : इंदिरा गांधी यांनी अंतर्गत अशांतता या कारणावरून

नोट : आजपर्यंत वित्तीय आणीबाणी घोषित करण्यात आलेली नाही.

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारतीय राज्यघटनेच्या कलम ----- अन्वये देशात आर्थिक आणीबाणी लागू करता येते.

(नवी मुंबई पोलीस भरती: 2023)

1. 352

2. 356

3. 360

4. 370

उत्तर : कलम 360

प्रश्न) भारतातील राष्ट्रीय आणीबाणीचा कालावधी पुढील पर्यायातून निवडा 

(महाराष्ट्र पोलीस भरती : मीरा-भाईंदर, वसई विरार पोलीस चालक 2023)

1. 1975 - 1977

2. 1974 - 1976

3. 1976 - 1978

4. 1975 - 1978

उत्तर : 1975 - 1977

प्रश्न) एखाद्या राज्यातील घटनात्मक यंत्रणा कोलमडली तर त्या राज्यात राष्ट्रपती राजवट राज्यघटनेच्या कोणत्या तरतुदीनुसार लावण्यात येते ?

(महाराष्ट्र पोलीस भरती : सोलापूर पोलीस 2023)

1. अनुच्छेद 352
2. अनुच्छेद 356
3. अनुच्छेद 358
4. अनुच्छेद 360

उत्तर : अनुच्छेद 356

अमरावती विभागात 6 महिन्यात 557 शेतकऱ्यांच्या आत्महत्या

अमरावती विभागीय आयुक्तालयाने तयार केलेल्या अहवालानुसार 2024 मध्ये जानेवारी ते जून या 6 महिन्याच्या कालावधीत अमरावती विभागात एकूण 557 शेतकऱ्यांनी आत्महत्या केल्या.

अहवालातील महत्त्वाचे मुद्दे :

अमरावती विभागात सर्वाधिक 170आत्महत्या एकट्या अमरावती जिल्ह्यात झाल्या.

जिल्ह्यानुसार आत्महत्यांची संख्या :

• अमरावती जिल्हा = 170 

• यवतमाळ जिल्हा = 150

• बुलढाणा जिल्हा = 111 

• अकोला जिल्हा = 92 

• वाशिम जिल्हा = 34

शेतकऱ्यांना आत्महत्या कडे वळण्याची प्रमुख कारणे :

 पिकांची नुकसान, पुरेशा पावसाची कमतरता, विद्यमान कर्जाचा बोजा आणि वेळेवर कृषी कर्ज न मिळाल्याने शेतकरी आत्महत्येकडे वळत आहेत.

वसंतराव नाईक शेतकरी स्वावलंबी मिशन :

शेतकऱ्यांना मदत करणे आणि शाश्वत शेतीला प्रोत्साहन देऊन शेतकऱ्यांच्या आत्महत्या कमी करणे हे या मिशनचे उद्दिष्टे आहे.

वसंतराव नाईक शेतकरी स्वावलंबी मिशन महाराष्ट्रातील 14 जिल्ह्यांमध्ये राबविले जात आहेत.

मिशन मधील प्रमुख उपक्रम : 

• सर्व शेतकऱ्यांना नवीन पीक कर्ज देण्याचा प्रस्ताव 

• विविध सरकारी योजनांच्या माध्यमातून उत्पन्न वाढीवर भर देणे 

• शिक्षण आणि वैद्यकीय खर्च - मुलांच्या शिक्षणासाठी समर्थन देते आणि कुटुंबातील सदस्यांसाठी वैद्यकीय खर्च कव्हर करते.

जगातील पहिली 'मिस AI'

World's First 'Miss AI'

जगातील पहिली कृत्रिम बुद्धिमत्ता (Artificial Intelligence) सौंदर्य स्पर्धा नुकतीच पार पडली.

Subject : GS

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जगातील पहिली कृत्रिम बुद्धिमत्ता (Artificial Intelligence) सौंदर्य स्पर्धेतील विजेती केन्झा लायली ही कोणत्या देशाची आहे ?

1. भारत

2. मोरक्को 

3. फ्रान्स

4. पोर्तुगीज

उत्तर : मोरक्को

• जगातील पहिली कृत्रिम बुद्धिमत्ता (Artificial Intelligence) सौंदर्य स्पर्धा नुकतीच पार पडली या स्पर्धेत मोरक्कोची केन्झा लायली (Kenza Layli) जगातील पहिली मिस AI ठरली.

• मिस AI सौंदर्य स्पर्धते भारताची झारा श्रीवास्तव ही पहिल्या 10 स्पर्धकांमध्ये होती.

मिस AI सौंदर्य स्पर्धा काय आहे ?

• जगातील पहिली कृत्रिम बुद्धिमत्ता सौंदर्य स्पर्धा The Fanvue World AI क्रिएटर अवॉर्ड्स (WAICAs) द्वारे लाँच करण्यात आली होती.

• ज्यामध्ये AI- तंत्रज्ञानाने विकसित केलेल्या प्रतिमा आणि प्रभावशाली ( ( Image and Influencers) सहभाग नोंदवणार होते.

• स्पर्धेचे पारितोषिक हे अंदाजे रु. 16,70,666 होते.

• उद्दिष्ट : या पुरस्काराचे उद्दिष्ट जगभरातील डिजिटल प्रभावशाली व्यक्तिमत्त्वे (डिजिटल इनफ्लूएनसर) तयार आणि व्यवस्थापित करण्यामागील तांत्रिक कौशल्य (Technical Skills) आणि कार्याचे कौतुक करणे हे होते.

• स्पर्धेसाठी AI मॉडेल्सला अनेक प्रकारच्या चाचण्यांमधून जावे लागले.

• स्पर्धेसाठीच्या जज ने प्रत्येक मॉडेलचे मूल्यमापन वास्तव, तंत्रज्ञान आणि सामाजिक प्रभाव या तीन महत्त्वाच्या पॅरामीटर्स वर केले.

भारताचे नियंत्रक आणि महालेखा परीक्षक

Comptroller and Auditor General of India (CAG)

महाराष्ट्र विधिमंडळात सादर केलेल्या अहवालात, नियंत्रक आणि महालेखा परीक्षकाने प्राप्ती आणि खर्च यांच्यातील तफावतमुळे उद्भवलेल्या आर्थिक ताणासाठी राज्य सरकारवर टीका केली.

Subject : GS - राज्यशास्त्र 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारताचे वर्तमान नियंत्रक महालेखा परीक्षक कोण आहेत ? 

1. निर्मला सितारमन

2. गिरीशचंद्र मुर्मू

3. शक्तिकांता दास 

4. राजीव कुमार

उत्तर : गिरीश चंद्र मुरमु

गिरीशचंद्र मुर्मू हे भारताचे वर्तमान नियंत्रक आणि महालेखापरीक्षक (CAG) आहेत. त्यांनी 8 ऑगस्ट 2020 रोजी पदभार स्वीकारला. ते भारताचे 14 वे CAG आहेत.

भारताचे नियंत्रक आणि महालेखा परीक्षक यांबद्दल महत्त्वाची माहिती : 

Comptroller and Auditor General of India (CAG) 

• भारताचे नियंत्रक आणि महालेखा परीक्षक हे राष्ट्रीय आणि राज्य सरकारांच्या खर्चाच्या बाह्य आणि अंतर्गत लेखापरीक्षणासाठी जबाबदार सर्वोच्च प्राधिकरण आहे.

• भारताच्या घटनेच्या भाग पाच मधील कलम 148 ते 151 हे भारताचे नियंत्रक व महालेखा परीक्षक यांसंदर्भात आहेत.

• नेमणूक : भारतीय राज्यघटनेच्या कलम 148 अंतर्गत भारताच्या नियंत्रक व महालेखा परीक्षकाची नियुक्ती राष्ट्रपती करतात.

• कार्यकाळ : CAG पद ग्रहण केल्यापासून 6 वर्षे किंवा वयाची 65 वर्षे पूर्ण होईपर्यंत (जे आधी घडेल तिथपर्यंत) 

• CAG ची कर्तव्य आणि अधिकार :

• भारत सरकार आणि राज्य सरकारांच्या सर्व पावत्या आणि खर्चाचे लेखापरीक्षण करते.

• सरकारद्वारे मोठ्या प्रमाणात वित्त पुरवठा करणाऱ्या संस्था आणि प्राधिकरणांच्या खात्यांची लेखापरीक्षणही करते.

• कंपनी कायदा 2013 नुसार सरकारी कंपन्यांच्या खात्यांचे ऑडिट करते.

• कर्ज, ठेवी आणि पैसे ठेवण्याची संबंधित केंद्र आणि राज्य सरकारच्या सर्व व्यवहारांचे ऑडिट करते.

• जनतेचा पैसा म्हणजेच सार्वजनिक निधी कार्यक्षमतेने आणि इच्छित हेतूंसाठी वापरला जातो याची खात्री करते.

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) कलम 151 अन्वये महालेखा परीक्षक केंद्र सरकारच्या लेखांविषयी अहवाल कोणाला सादर करतात ?

1. राष्ट्रपती

2. पंतप्रधान

3. गृहमंत्री

4. वित्तमंत्री

उत्तर : राष्ट्रपती

कलम 151 (1) अन्वये महालेखा परीक्षक केंद्र सरकारच्या लेखांविषयी अहवाल (Audit Report) राष्ट्रपतींना सादर करतात.

राष्ट्रपती हे अहवाल संसदेच्या प्रत्येक सभागृहासमोर मांडण्याची व्यवस्था करतात.

प्रश्न) कलम 151 अन्वये महालेखा परीक्षक राज्यांच्या लेखांविषयीचे अहवाल कोणाला सादर करतात ?

1. राज्यपाल
2. मुख्यमंत्री
3. गृहमंत्री
4. वित्तमंत्री

उत्तर : राज्यपाल

कलम 151 (2) अन्वये महालेखा परीक्षक राज्यांच्या लेखांविषयीचे अहवाल (Audit Report) राज्यपालास सादर करतात.

राज्यपाल हे अहवाल राज्य विधान मंडळासमोर मांडण्याची व्यवस्था करतात.

प्रश्न) भारताचे पहिले नियंत्रक महालेखा परीक्षक कोण आहेत ? 

उत्तर : व्ही. नरहरी राव (1950 ते 1954)

अभिजात भाषा म्हणजे काय ?

Classical Language

अनेक भाषांना अभिजात भाषेचा दर्जा मिळण्याच्या होत असलेल्या वारंवार मागणीमुळे केंद्र सरकारने अभिजात भाषेतील दर्जाच्या निकषांमध्ये बदल करण्याचा निर्णय घेतला आहे.

Subject : GS- इतिहास - कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालीलपैकी अभिजात भाषा दर्जा नसलेली भाषा कोणती ?

1. तमिळ

2. तेलगू 

3. मराठी 

4. ओडिया

 उत्तर : मराठी

अभिजात भाषा म्हणजे काय ?

एखाद्या वैशिष्ट्यपूर्ण आणि प्राचीन सांस्कृतिक इतिहास असलेल्या भाषेला भारत सरकारकडून विशेष दर्जा दिला जातो भाषांना अभिजात भाषा म्हणून ओळखले जाते.

एखादी भाषा अभिजात कशी ठरते ? आणि ती कोण ठरवते ?

कोणत्याही भाषेला अभिजात दर्जा देण्याचे अधिकार हे केंद्रीय सांस्कृतिक मंत्रालयाला आहेत.

एखाद्या भाषेला अभिजात भाषा म्हणून घोषित करण्यासाठी सरकारने विकसित केलेले सध्याचे निकष पुढीलप्रमाणे आहेत :

• भाषेचा नोंदवलेला इतिहास हा अती प्राचीन स्वरूपाचा म्हणजे 1500-2000 वर्षं जुना हवा.

• प्राचीन साहित्य हवं, जे त्या भाषिकांना मौल्यवान वारसा वाटतं.

• भाषेला स्वतःचे स्वयंभूपणा असावा, ती भाषा दुसर्‍या भाषासमूहाकडून उसनी घेतलेली नसावीत.

• अभिजात' भाषा ही आजच्या भाषेपेक्षा निराळी हवी.

भारतातील अभिजात भाषा :

आजपर्यंत, भारतात 6 भाषांना 'अभिजात भाषेचा' दर्जा देण्यात आला आहे.

1. तमिळ : 2004 मध्ये तमिळ भाषेला अभिजात भाषेचा दर्जा देण्यात आला. तमिळ ही अभिजात भाषेचा दर्जा मिळवणारी पहिली भाषा आहे.

2. संस्कृत 

3. तेलुगू 

4. कन्नड

5. मल्याळम

6. ओडिया : 2014 मध्ये या भाषेला अभिजात भाषेचा दर्जा देण्यात आला.

प्रश्न) मराठी भाषेला अभिजात भाषा दर्जा मिळण्यासाठी गठन केलेल्या समितीचे अध्यक्ष कोण होते ?

उत्तर : प्रा. रंगनाथ पठारे

मराठीला अभिजात भाषा म्हणून मान्यता मिळण्यासाठी 2014 मध्ये महाराष्ट्राचे तत्कालीन मुख्यमंत्री पृथ्वीराज चव्हाण यांनी प्रा. रंगनाथ पठारे यांच्या अध्यक्षतेखाली मराठी तज्ज्ञांचा समावेश असलेली समिती स्थापन केली होती.

भारतीय क्रिकेट संघाचे मुख्य प्रशिक्षक : गौतम गंभीर

New India head coach : Gautam Gambhir

भारतीय पुरुष क्रिकेट संघाच्या मुख्य प्रशिक्षक पदी गौतम गंभीर यांची नियुक्ती करण्यात आली आहे.

Subject : GS- खेळ

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारताच्या पुरुष क्रिकेट संघाचे मुख्य प्रशिक्षक बनलेल्या गौतम गंभीर बाबत खालील विधानांपैकी योग्य विधान निवडा.

1. गौतम गंभीर यांना अर्जुन आणि पद्मश्री पुरस्कार प्राप्त आहे.

2. गौतम गंभीर हे दिल्लीचे आमदार राहिलेले आहे.

3. गौतम गंभीर हे आयपीएल मध्ये राजस्थान रॉयल्स कडून खेळलेले आहे

4. वरीलपैकी सर्व बरोबर

उत्तर : गौतम गंभीर यांना अर्जुन आणि पद्मश्री पुरस्कार प्राप्त आहे. हे विधान बरोबर आहे.

• नुकतीच BCCI ने भारतीय पुरुष क्रिकेट संघाच्या मुख्य प्रशिक्षक पदी गौतम गंभीर यांची नियुक्ती केली आहे.

• गौतम गंभीर यांचा कार्यकाळ 3 वर्षाचा असून त्यांनी राहुल द्रविड यांची जागा घेतली आहे.

• गौतम गंभीर यांचा भारतीय पुरुष क्रिकेट संघाच्या मुख्य प्रशिक्षक म्हणून कार्यकाळ 31 डिसेंबर 2027 पर्यंत असेल.

परीक्षेच्या दृष्टीने गौतम गंभीर यांच्या बद्दल महत्वाची माहिती :

• जन्म : गौतम गंभीर यांचा जन्म 14 ऑक्टोबर 1981 रोजी नवी दिल्ली येथे झाला.

• वन-डे पदार्पण : 2003 मध्ये बांगलादेश विरुद्धच्या सामन्यातून एक दिवसीय अंतर्राष्ट्रीय (वनडे) पदार्पण केले.

• टेस्ट क्रिकेट पदार्पण : 2004 मध्ये ऑस्ट्रेलिया विरुद्धच्या सामन्यातून आंतरराष्ट्रीय कसोटी क्रिकेटमध्ये पदार्पण केले.

• IPL टीम : दिल्ली डेअरडेव्हील्स आणि कोलकत्ता नाईट रायडर्स संघाकडून त्यांनी IPL मध्ये सामना खेळला आहे.

• राजकीय वाटचाल : 2019 ते 2024 या काळात गौतम गंभीर लोकसभेचे सदस्य (खासदार) होते.

पुरस्कार : 

• 2008 मध्ये अर्जुन पुरस्काराने त्यांना सन्मानित करण्यात आले.

• आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट परिषदेने (ICC) गंभीरला 2009 साठी वर्षातील सर्वोत्तम कसोटी खेळाडू पुरस्कार दिला.

• 2019 मध्ये पद्मश्री या चौथ्या सर्वोच्च नागरी पुरस्काराने गौतम गंभीर यांना सन्मानित करण्यात आले.

कोलंबो सुरक्षा परिषद 

Colombo Security Conclave

Subject : GS- आंतरराष्ट्रीय संघटना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलिकडेच कोणता देश कोलंबो सुरक्षा परिषदेचा 5 वा सदस्य देश बनला ?

1. भारत

2. बांगलादेश

3. म्यानमार

4. सिंगापूर

उत्तर : बांगलादेश

मॉरिशसने आयोजित केलेल्या 8 व्या उपराष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार स्तरावरील बैठकीदरम्यान कोलंबो सुरक्षा परिषदेचा 5 वा सदस्य देश म्हणून बांगलादेश चे स्वागत केले.

कोलंबो सुरक्षा परिषदेबद्दल थोडक्यात माहिती :

• स्थापना : कोलंबो सुरक्षा परिषदेची स्थापना 2011 मध्ये भारत, श्रीलंका आणि मालदीव या तीन देशांनी सागरी सुरक्षा गट म्हणून करण्यात आली होती.

• पुढे मॉरिशस हा चौथा देश या सुरक्षा परिषदेचा सदस्य बनला.

• सदस्य देश : नुकताच बांगलादेश हा सदस्य देश बनल्यामुळे आता कोलंबो सुरक्षा परिषदेत एकूण 5 सदस्य देश आहे - भारत, श्रीलंका, मालदीव, मॉरिशस आणि बांगलादेश.

कोलंबो सुरक्षा संवाद हा हिंदी महासागरातील देशांचा सुरक्षा संदर्भासाठीचा गट आहे.

प्रादेशिक सुरक्षा वाढविण्यासाठी आणि मजबूत करण्यासाठी एकमेकांना सहकार्याची प्रमुख क्षेत्रे ओळखली गेली ती पुढीलप्रमाणे : 

1. सागरी सुरक्षा आणि संरक्षण

2. दहशतवाद आणि कट्टरतावादाचा सामना करणे.

3. तस्करी आणि आंतरराष्ट्रीय संघटित गुन्हेगारीचा सामना करणे.

4. सायबर सुरक्षा, गंभीर पायाभूत सुविधा आणि तंत्रज्ञानाचे संरक्षण करणे.

5. मानवतावादी सहाय्य आणि आपत्ती निवारण कार्य करणे.

पिच ब्लॅक : 2024

Pitch Black : 2024

Subject : GS- आंतरराष्ट्रीय संघटना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये चर्चेत असणारा पीच ब्लॅक 2024 हा युद्धसराव कोणत्या देशात होणार आहे ?

1. भारत

2. श्रीलंका

3. अमेरिका

4. ऑस्ट्रेलिया

उत्तर : ऑस्ट्रेलिया

भारतीय वायुसेनेची (IAF) तुकडी 12 जुलै 2024 ते 02 ऑगस्ट 2024 या कालावधीत ऑस्ट्रेलियात आयोजित केलेल्या पिच ब्लॅक या युद्ध सरावात सहभागी होत आहे.

पिच ब्लॅक युद्ध सरावाबद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• या युद्ध सरावात मोठ्या लोकवस्ती नसलेल्या भागात रात्रीच्या वेळी उड्डाण करण्यावर भर देण्यात आल्यामुळे या युद्ध सरावाला पिच ब्लॅक हे नाव पडले.

• हा युद्ध सराव ऑस्ट्रेलियाच्या रॉयल ऑस्ट्रेलियन एअर फोर्स (RAAF) द्वारे आयोजित केलेला आहे.

• हा युद्धसराव द्विवार्षिक (म्हणजे दर 2 वर्षांनी होतो.) आणि बहु-राष्ट्रीय आहे.

• एक्स पिच ब्लॅकची 2024 ची ही आवृत्ती सरावाच्या 43 वर्षांच्या इतिहासातील सर्वात मोठी असेल, ज्यामध्ये 140 हून अधिक विमाने आणि विविध हवाई दलांचे 4400 लष्करी कर्मचारी यांच्यासह 20 देशांचा सहभाग आहे.

पिच ब्लॅक युद्ध सरावाचे महत्व काय आहे ?

• हा युद्ध सराव सहभागी देशांना मोठ्या अंतरावर लढाकू विमान तैनात करण्याची क्षमता मजबूत करण्यासाठी

• इंडो-पॅसिफिक प्रदेशात एकात्मिक ऑपरेशनला समर्थन देण्यासाठी 

• अत्यंत आव्हानात्मक वातावरणात देशांमधील मजबूत विमान वाहतूक संघटना निर्माण करण्यासाठी उत्कृष्ट संधी प्रदान करतो.

जागतिक लोकसंख्या दिन : 11 जुलै

World Population Day 

दरवर्षी 11 जुलै रोजी जगभरात जागतिक लोकसंख्या दिन साजरा केला जातो.

Subject : GS- अर्थशास्त्र, दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जागतिक लोकसंख्या दिनाबद्दल योग्य पर्याय निवडा.

1. दरवर्षी जागतिक लोकसंख्या दिन 11 जुलै रोजी साजरा केला जातो

2. जागतिक लोकसंख्या दिन 2024 ची संकल्पना "कोणालाही मागे सोडू नका; प्रत्येकाची गणना करा" ही आहे

3. दोन्ही योग्य

4. दोन्ही अयोग्य

उत्तर : दोन्ही योग्य

जागतिक लोकसंख्या दिना बद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• लोकसंख्या, लोकसंख्ये संदर्भातील समस्या आणि समाजावर होणाऱ्या त्याचा प्रभाव यांविषयी जागरूकता निर्माण करण्यासाठी दरवर्षी 11 जुलै रोजी जागतिक लोकसंख्या दिवस जगभरात साजरा केला जातो.

• उद्देश्य : जगभरातील लोकसंख्येच्या प्रश्नाकडे लक्ष वेधने, कुटुंब नियोजन, लैंगिक समानता आणि प्रजनन आरोग्याबद्दल जनजागृती निर्माण करणे हे जागतिक लोकसंख्या दिन साजरा करण्याचे उद्देश आहे.

जागतिक लोकसंख्या दिन 2024 ची थीम/ संकल्पना काय आहे ?

"कोणालाही मागे सोडू नका; प्रत्येकाची गणना करा"

"Leave no one behind; count everyone"

पहिला जागतिक लोकसंख्या दिन केव्हा साजरी केला गेला ?

 11 जुलै 1989 मध्ये संयुक्त राष्ट्र संघटनेने पहिला जागतिक लोकसंख्या दिन साजरी केला.

11 जुलैच का ? 

11 जुलै 1987 रोजी जगाची लोकसंख्या 5 अब्जांवर (5 billion) पोहचली. ही गोष्ट नजरेस आणून देऊन डॉ. के. सी. झकारिया यांनी जागतिक लोकसंख्या दिन साजरा करण्याची संकल्पना मांडली.

लोकसंख्या : 

• 2021 मध्ये जागतिक लोकसंख्या 7.9 बिलियन होती.

• 2030 पर्यंत जागतिक लोकसंख्या 8.5 बिलियन आणि 2050 पर्यंत 9.7 बिलियन पर्यंत पोहचण्याची शक्यता वर्तवली जात आहे.

• स्टेट ऑफ द वर्ल्ड पॅापुलेशन रिपोर्ट 2023 च्या अनुसार भारत चीनला मागे टाकून सर्वात जास्त लोकसंख्या असलेला देश बनला आहे.

• एका रिपोर्टनुसार 2024 पर्यंत भारताची लोकसंख्या 1.45 बिलियन वर्तवण्यात आली आहे.

राष्ट्रीय गोपाल रत्न पुरस्कार : 2024

National Gopal Ratna Award 

2024 च्या राष्ट्रीय गोपाल रत्न पुरस्कारासाठी नामांकन 15 जुलै पासून सुरू होतील.

Subject : GS- सरकारी योजना 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असलेला राष्ट्रीय गोपाल रत्न पुरस्कार खालीलपैकी कोणत्या क्षेत्राशी संबंधित आहे ?

1. कला आणि संस्कृती

2. दुग्ध व्यवसाय

3. बालकल्याण

4. यांपैकी नाही

उत्तर : दुग्ध व्यवसाय

पुरस्काराचा उद्देश : 

• राष्ट्रीय गोकुळ मिशन अंतर्गत 2021 पासून दूध उत्पादक शेतकरी, दुग्ध सहकारी संस्था, दूध उत्पादक कंपनी शेतकरी उत्पादक संघटना आणि कृत्रिम वेतन तंत्रज्ञान यांना प्रोत्साहन देण्याच्या उद्देशाने दरवर्षी राष्ट्रीय गोपाल रत्न पुरस्कार देण्यात येतो.

• 26 नोव्हेंबर रोजी साजरा होणाऱ्या राष्ट्रीय दूध दिनानिमित्त हा पुरस्कार प्रदान करण्यात येणार आहे.

मंत्रालय : हा पुरस्कार मत्स्यव्यवसाय, पशुसंवर्धन आणि दुग्ध व्यवसाय मंत्रालयाच्या अंतर्गत पशुसंवर्धन आणि दुग्ध व्यवसाय विभागातर्फे देण्यात येतो. ( Ministry of Fisheries, Animal Husbandry and Dairying)

यावर्षी देखील खालील श्रेणींसाठी राष्ट्रीय गोपाल रत्न पुरस्कार दिला जात आहे:

• सर्वोत्तम दूध उत्पादक शेतकरी जो देशी गायी/म्हशींच्या जातींचे संगोपन करतो. 

• सर्वोत्कृष्ट दुग्ध सहकारी संस्था / दूध उत्पादक कंपनी / शेतकरी उत्पादक संघटना 

• सर्वोत्कृष्ट कृत्रिम रेतन तंत्रज्ञ (AIT- Artificial Insemination Technician)

• या वर्षापासून, विभागाने ईशान्य क्षेत्रातील राज्यांसाठी विशेष पुरस्कार समाविष्ट केला आहे जेणेकरुन ईशान्य प्रदेशातील दुग्ध विकास उपक्रमांना प्रोत्साहन आणि चालना मिळेल.

पुरस्काराचे स्वरूप : 

राष्ट्रीय गोपाल रत्न पुरस्कार 2024 मध्ये गुणवत्तेचे प्रमाणपत्र, स्मृतीचिन्ह आणि पहिल्या दोन श्रेणींमध्ये - सर्वोत्कृष्ट दुग्ध उत्पादक शेतकरी आणि सर्वोत्कृष्ट सर्वोत्कृष्ट दुग्ध सहकारी संस्था / दूध उत्पादक कंपनी / शेतकरी उत्पादक संघटना यांचा समावेश असेल.

1. पहिला क्रमांक - 5 लाख रुपये

2. दुसरा क्रमांक - 3 लाख रुपये

3. तृतीय क्रमांक - 2 लाख रुपये

4. विशेष पुरस्कार : 2 लाख रुपये (ईशान्य क्षेत्रासाठी विशेष पुरस्कार)

• सर्वोत्कृष्ट कृत्रिम रेतन तंत्रज्ञ श्रेणीच्या बाबतीत, राष्ट्रीय गोपाल रत्न पुरस्कार-2024 मध्ये गुणवत्तेचे प्रमाणपत्र आणि केवळ स्मृतिचिन्ह असेल. कृत्रिम रेतन तंत्रज्ञ श्रेणीमध्ये कोणतेही रोख बक्षीस दिले जाणार नाही.

नामांकन आणि अर्ज

• नामांकनासाठी अर्ज दाखल करण्याची मुदत 15.07.2024 पासून सुरू होईल आणि नामांकन सादर करण्याची अंतिम तारीख 31.08.2024 असेल.

• 2024 वर्षात राष्ट्रीय गोपाल रत्न पुरस्कारासाठी नामांकन राष्ट्रीय पुरस्कार पोर्टल द्वारे ऑनलाइन https://awards.gov.in दाखल केले जातील.

काय आहे आनंद विवाह कायदा ?

Anand Marriage Act 

अलीकडेच राष्ट्रीय अल्पसंख्या आयोगाने आनंद विवाह कायद्याच्या अंमलबजावणी आणि नोंदणी करण्याबाबत चर्चा करण्यासाठी राज्ये/ केंद्रशासित प्रदेश प्रशासनासांसोबत बैठक घेतली.

Subject : GS- राज्यशास्त्र, कायदे

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलीकडेच राष्ट्रीय अल्पसंख्या आयोगाने आनंद विवाह कायद्या संदर्भात मीटिंग घेतली तर हा आनंद विवाह कायदा खालीलपैकी कोणत्या समुदायाशी संबंधित आहे ?

1. हिंदू

2. पारसी

3. शीख

4. जैन

उत्तर : शीख

काय आहे आनंद विवाह कायदा ?

• आनंद विवाह कायदा भारतातील शीख समुदायाच्या विवाह विधींना वैधानिक मान्यता प्रदान करतो.

• शीख समाजाच्या चालीरीती आणि प्रथा यांचा आदर करणे आणि त्या स्वीकारणे हा या कायद्याचा उद्देश आहे.

• आनंद विवाह कायदा 1909 मध्ये भारतात ब्रिटीश वसाहतीच्या काळात लागू करण्यात आला होता .

• शीख विवाहांना कायदेशीर मान्यता आणि संरक्षण देण्यासाठी या कायद्याची स्थापना करण्यात आली होती.

• 2012 मध्ये संसदेने आनंदविवाह (दुरुस्ती) विधेयक मंजूर करून शीख पारंपारिक विवाहांना कायदेशीर मान्यता देण्याच्या कक्षेत आणले.

• आनंद विवाह नोंदणीसाठी नियम तयार करण्याचे काम संबंधित राज्य आणि केंद्रशासित प्रदेशांवर सोपविण्यात आले आहे.

• आनंद विवाह कायद्याचे महत्त्व : विद्यमान हिंदू विवाह कायद्यांतर्गत शीख विवाहांच्या वैधतेबद्दल शीख समुदायाने उपस्थित केलेल्या चिंतेचे निराकरण करणे हे या कायद्याचे उद्दिष्ट आहे. त्याचबरोबर हिंदू विवाह कायद्यांतर्गत त्यांचे विवाह समारंभ न करण्याची शीख समुदायाची दीर्घकालीन मागणी ही हा कायदा पूर्ण करतो.

राष्ट्रीय मत्स्य शेतकरी दिवस 

Subject : GS- दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) राष्ट्रीय मत्स्य शेतकरी दिवस केव्हा साजरी करण्यात येतो ?

1. 5 जून

2. 10 जुलै

3. 24 एप्रिल

4. 14 सप्टेंबर

उत्तर : 10 जुलै

मत्स्य व्यवसाय/ मत्स्य पालन करणारे शेतकरी तसेच इतर मत्स्यपालन भागधारकांच्या अमूल्य अशा योगदानाबद्दल दरवर्षी 10 जुलै रोजी राष्ट्रीय मत्स्य शेतकरी दिन साजरा केला जातो.

10 जुलै च का ?

• 10 जुलै 1957 रोजी डॉ चौधरी आणि डॉ. अलिकुन्ही यांनी ओडिशा येथे प्रेरित मत्स्य प्रजननाच्या प्रयोगात यश मिळवले या शास्त्रज्ञांना मिळालेले हे यश भारतातील नीलक्रांतीची सुरुवात ठरली.

• सन 2001 मध्ये डॉ.हिरालाल चौधरी यांच्या कार्यास सन्मानित करण्यासाठी भारत सरकारद्वारे 10 जुलै हा दिवस “राष्ट्रीय मत्स्य-शेतकरी दिवस” म्हणून घोषित करण्यात आला. 

• डॉ.हिरालाल चौधरी यांना भारतातील नीलक्रांतीचे जनक (फादर ऑफ ब्लु रेवोल्युशन) म्हटले जाते.

भारतासाठी मत्स्यपालनाचे महत्त्व:

• भारत हा जगातील दुसऱ्या क्रमांकाचा सर्वात मोठा मत्स्यपालन देश आहे आणि चीननंतरचा तिसरा सर्वात मोठा मत्स्य उत्पादक देश आहे.

• मासेमारी क्षेत्र हे भारताच्या अर्थव्यवस्थेसाठी अत्यावश्यक आहे त्याचप्रमाणे परकीय चलनाच्या नफ्याचा एक महत्त्वपूर्ण स्रोत आहे.

• मत्स्यपालन आणि मत्स्यपालन उत्पादन भारताच्या GDP मध्ये सुमारे 1% आणि कृषी GDP मध्ये 5% पेक्षा जास्त योगदान देते.

• रोजगाराच्या बाबतीत 2 कोटी 80 लाख पेक्षा जास्त लोकांना रोजगाराची संधी मत्स्य व्यवसायाने दिली आहे.

निळी क्रांती (नील क्रांती) /Blue Revolution : 

• भारतीय निळ्या क्रांतीमुळे मत्स्यपालन उद्योगांमध्ये लक्षणीय सुधारणा झाली आहे.

• भारताच्या केंद्र सरकारद्वारे प्रायोजित फिश फार्मर्स डेव्हलपमेंट एजन्सी (FFDA) ने 7 व्या पंचवार्षिक योजनेत (1985-1990) भारतातील नील क्रांतीचे नेतृत्व केले.

• आधुनिक तंत्रज्ञान, वैज्ञानिक व्यवस्थापन पद्धती आणि पायाभूत सुविधांच्या सहाय्याने सागरी आणि अंतर्देशीय मत्स्यपालनाच्या विकासावर लक्ष केंद्रित करून भारताला जगातील आघाडीच्या मासे-उत्पादक देशांपैकी एक बनवणे हे नील क्रांती चे एक महत्वपूर्ण उद्दिष्ट आहे.

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारतातील नीलक्रांतीचे जनक (फादर ऑफ ब्लु रेवोल्युशन) कोणास म्हणतात ?

1. डॉ.हिरालाल चौधरी

2. डॉ. वर्गीस कुरियन

3. डॉ. एम. एस. स्वामिनाथन

4. डॉ. ए.पी.जे. अब्दुल कलाम

उत्तर : डॉ.हिरालाल चौधरी

1. डॉ.हिरालाल चौधरी : भारतातील नीलक्रांतीचे जनक

2. डॉ. वर्गीस कुरियन : भारतातील धवलक्रांतीचे (श्वेतक्रांतीचे जनक : भारताचे मिल्कमॅन) 

3. डॉ. एम. एस. स्वामिनाथन : भारतातील हरितक्रांतीचे जनक

4. डॉ. ए.पी.जे. अब्दुल कलाम : मिसाईल मॅन ऑफ इंडिया