मुख्यमंत्री तीर्थ दर्शन योजना

CM Tirth Darshan Yojna

 अलिकडेच महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री एकनाथ शिंदे यांनी मुख्यमंत्री तीर्थ दर्शन योजनेची विधानसभेत घोषणा केली होती.

Subject : GS- सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालील पैकी मुख्यमंत्री तीर्थ दर्शन योजने बद्दल चुकीचे विधान कोणते ?

1. ही योजना 50 वर्षांवरील नागरिकांसाठी मोफत तीर्थयात्रा योजना आहे.

2. या योजनेअंतर्गत 139 धार्मिक स्थळे येतात.

3. या योजनेअंतर्गत प्रवास, निवास आणि भोजन खर्चासाठी 30 हजार रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे.

4. वरील पैकी सर्व बरोबर

उत्तर : ही योजना 50 वर्षांवरील नागरिकांसाठी मोफत तीर्थयात्रा योजना आहे. हे चुकीचे विधान आहे.

मुख्यमंत्री तीर्थ दर्शन योजना : 

महाराष्ट्र सरकारच्या मुख्यमंत्री तीर्थ दर्शन योजने अंतर्गत 139 स्थळे येतात.

योजनेसाठी पात्रता : 

• ही योजना 60 वर्षांवरील ज्येष्ठ नागरिकांसाठी मोफत तीर्थयात्रा योजनेची तरतूद करते.

• योजनेसाठी पात्र व्यक्तींची उत्पन्नाची मर्यादा 2.5 लाखांपर्यंत असावी.

• पात्र व्यक्तींना प्रवास, निवास आणि भोजन खर्चासाठी 30,000 रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे.

• मुख्यमंत्री तीर्थ दर्शन योजनेअंतर्गत 139 धार्मिक स्थळे येतात.

• यात देशभरातील 73 स्थळे तर महाराष्ट्रातील 66 स्थळे आहेत.

• काही प्रमुख तीर्थक्षेत्र पुढीलप्रमाणे :

◦ वैष्णोदेवी मंदिर

◦ अमरनाथ लेणी 

◦ सुवर्ण मंदिर (अमृतसर)

◦ चारधाम यात्रा

◦ राम मंदिर (अयोध्या)

◦ सोमनाथ मंदिर (द्वारका)

◦ जगन्नाथ पुरी (ओडिशा))

• महाराष्ट्रातील प्रमुख स्थळे : त्यात सिद्धिविनायक मंदिर, चैत्यभूमी, विपश्यना पगोडा, एक सभास्थान, माउंट मेरी चर्च (वांद्रे), सेंट अँड्र्यूज चर्च नाशिक मधील जैन मंदिर, दीक्षाभूमी (नागपूर) यांचाही समावेश आहे.

• त्याचबरोबर तमिळनाडू, केरळ आणि कर्नाटक मधील धार्मिक स्थळांचा आणि लक्षणीय बौद्ध आणि जैन स्थळांचा देखील समावेश या योजनेत आहे.

महाबोधी मंदिर

Mahabodhi Temple

बातम्यांमध्ये : महाबोधी मंदिराचा परिसर आणि बोधगयेच्या परिसरातील जमिनीखाली वास्तूचा मोठा ऐतिहासिक ठेवा दडलेला असल्याचे उपग्रह छायाचित्रे आणि भू सर्वेक्षणातून स्पष्ट झाले आहे.

Subject : GS- इतिहास

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भगवान बुद्धांना ------- येथे पिंपळाच्या झाडाखाली ज्ञानप्राप्ती झाली.

1. सारनाथ

2. बोधगया

3. लुंबिनी

4. कुशीनगर

उत्तर : बोधगया (बिहार) 

महाबोधी मंदिर : 

• महाबोधी मंदिर परिसर गौतम बुद्धांच्या जीवनाशी संबंधित चार पवित्र क्षेत्रांपैकी एक आहे. 

• भगवान बुद्धांना येथेच पिंपळाच्या झाडाखाली ज्ञानप्राप्ती झाली. 

• आताच्या महाबोधी मंदिर परिसरात 50 मीटर उंच भव्य मंदिर, वज्रासनात बसलेली बुद्धांची मूर्ती आणि पवित्र बोधि वृक्ष आहे.

• त्याचबरोबर या परिसरात अनेक प्राचीन स्तूप या परिसरात आहे.

• महाबोधी मंदिर परिसराचा 2002 मध्ये युनेस्कोच्या जागतिक वारसा स्थळांमध्ये (World Heritage site) समावेश केला गेला.

• हे मंदिर निरंजना नदीच्या काठावर वसलेले आहे.

बौद्ध धर्मा बद्दल थोडक्यात माहिती : 

• बौद्ध धर्म हा गौतम बुद्धांच्या शिक्षा आणि जीवन अनुभवांवर आधारित आहे.

• जन्म : गौतम बुद्धांचा जन्म इसवी सन पूर्व 563 मध्ये भारत- नेपाळ सीमेजवळील लुंबिनी येथे शाक्य वंशाच्या राजघराण्यात झाला.

• 29 वर्षाचे असताना त्यांनी घराचा त्याग केला.

• बुद्ध : बिहार मधील बोधगया येथे पिंपळाच्या झाडाखाली त्यांना ज्ञान प्राप्ती झाली.

• धम्म चक्र प्रवर्तन : उत्तर प्रदेशातील सारनाथ येथे त्यांनी आपला पहिला उपदेश दिला. या घटनेला धम्मचक्र प्रवर्तन असे म्हणतात.

• महापरिनिर्वाण : उत्तर प्रदेशातील कुशीनगर नावाच्या गावी त्यांचे निधन झाले. ही घटना महापरिनिर्वाण म्हणून ओळखली जाते.

बुद्धांचे आर्य सत्य : 

• जग दुःखाने भरले आहे

• लोकांना इच्छेमुळे त्रास सहन करावा लागतो

• दुःखाचा नाश होऊ शकतो

• अष्टांग मार्गाचे अनुसरण करून निर्वाण साध्य केले जाऊ शकते.

अष्टांग मार्ग : 

1. सम्यक दृष्टी

2. सम्यक संकल्प

3. सम्यक वाणी

4. सम्यक कर्मांत

5. सम्यक उपजीविका

6. सम्यक व्यायाम

7. सम्यक स्मृती

8. सम्यक समाधी

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) गौतम बुद्धांचा जन्म कोठे झाला ?

1. लुंबिनी

2. सारनाथ

3. कुशीनगर

4. श्रावस्ती

उत्तर : लुंबिनी

CHAPEA Project 

Subject : GS- विज्ञान 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असणारा NASA चा CHAPEA प्रोजेक्ट ------ ग्रहा संदर्भात आहे.

1. मंगळ

2. बुध

3. गुरू 

4. शनि

उत्तर : मंगळ

CHAPEA प्रोजेक्ट : (Crew Health and Performance Exploration Analog)

CHAPEA म्हणजे क्रू हेल्थ अँड परफॉर्मन्स एक्स्प्लोरेशन अनलॉग प्रोजेक्ट ही नासाद्वारे मंगळावरील जीवन परिस्थितीचे अनुकरण करण्यासाठी डिझाइन केलेल्या मोहिमांची मालिका आहे.

CHAPEA प्रोजेक्ट का महत्त्वाचा आहे ?

• CHAPEA प्रकल्प 2025 आणि 2026 साठी नियोजित आणखी दोन मोहिमांसह सुरू राहील.

• या मोहिमा 2030 पर्यंत मंगळावर अंतराळवीर पाठवण्याच्या नासाच्या उद्दिष्टाचा एक भाग आहेत.

• मंगळाचे वातावरण आणि त्यातील आव्हाने समजून घेणे केवळ मानवी शोधातच मदत करणार नाही, तर पृथ्वीच्या भूतकाळातील आणि भविष्यातील अंतर्दृष्टी देखील प्रदान करेल आणि पृथ्वीच्या पलीकडे जीवनाच्या अस्तित्वाबद्दल संभाव्य प्रश्नांची उत्तरे देईल.

खारची पुजा

KHARCHI Puja

Subject : GS

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खारची पुजा हा प्रामुख्याने ----- राज्यातील सण आहे.

1. आंध्र प्रदेश

2. उत्तर प्रदेश

3. त्रिपुरा

4. आसाम

उत्तर : त्रिपुरा

खारची पुजा : 

• हा त्रिपुरा राज्यातील एक मुख्य सण आहे.

• अर्थ : आपल्या पापांची शुद्धी करणे असा खारची या शब्दाचा अर्थ होतो.

• आगरतळा येथील चतुर्दशा देवता नावाच्या मंदिराच्या परिसरात ही पूजा सात दिवस चालते.

• आषाढ महिन्याच्या शुक्ल अष्टमीला ही पूजा होते शाही पुजारी चंताई ही पूजा करतात.

संविधान हत्या दिवस 

Samvidhan Hatya Diwas 

बातम्यांमध्ये : " संविधान हत्या दिवस, भारतीय संविधान पायदळी तुडवले गेलेल्या काळाची आठवण करून देईल," असे पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी म्हटले आहे.

Subject : GS - राज्यशास्त्र 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकताच ------- ला संविधान हत्या दिवस म्हणून घोषित करण्यात आले.

1. 14 मार्च

2. 25 जून

3. 18 जुलै

4. 11 सप्टेंबर

उत्तर : 25 जून

• केंद्र सरकार द्वारे 25 जूनला संविधान हत्या दिवस म्हणून घोषित करण्यात आला. 

• 25 जून हा दिवस आणीबाणीच्या अतिरेकांमुळे सहन केलेल्या सर्व लोकांना श्रद्धांजली अर्पण करेल.

• नागरिकांना त्यांच्या अधिकारांबद्दल आणि लोकशाहीचे संरक्षण करण्यासाठी, संविधानाचे महत्त्व जागरूकतेसाठी आणि भारताचे लोक तंत्र आणि संविधानावर दृढ विश्वास ठेवण्यासाठी हा दिवस प्रेरणादायी असेल असे मत पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी व्यक्त केले.

25 जून हीच तारीख का जाहीर करण्यात आली ?

• 25 जून 1975 मध्ये तत्कालीन पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांनी कलम 352 अंतर्गत अशांतता या कारणावरून राष्ट्रीय आणिबाणी लागू करण्यात आली. 

• या आणीबाणीद्वारे भारताच्या राज्यघटनेतील आणीबाणी विषयक तरतुदींचा दुरुपयोग केल्याचा दिसून येते.

• या आणीबाणीचा कालावधी 25 जून 1975 ते 21 मार्च 1977 असा होता, जेव्हा तत्कालीन पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांच्या सरकारने देशात महत्त्वपूर्ण कार्यकारी आणि कायदेमंडळ बदल करण्यासाठी संविधानातील विशेष तरतुदींचा वापर केला.

आणीबाणीचे प्रकार : 

भारतीय राज्यघटनेत आणीबाणीचे 3 प्रकार दिले आहेत:- 1) राष्ट्रीय आणीबाणी 2) राज्य आणीबाणी आणि 3)वित्तीय आणीबाणी 

 1) राष्ट्रीय आणीबाणी (National Emergency) : कलम 352 

 युद्ध, परकीय आक्रमण किंवा सशस्त्र बंड यांमुळे कलम 352 अंतर्गत राष्ट्रीय आणीबाणी लावली जाते.

2) राष्ट्रपती राजवट किंवा घटनात्मक आणीबाणी (State Emergency) : कलम 356

 राज्यातील घटनात्मक यंत्रणा अपयशी ठरल्याने कलम 356 अंतर्गत आणीबाणी लावली जाते. या आणीबाणीला राष्ट्रपती राजवट, राज्य आणीबाणी किंवा घटनात्मक आणीबाणी म्हणूनही ओळखले जाते.

3) वित्तीय आणीबाणी / आर्थिक आणीबाणी (Financial Emergency) : कलम 360 

भारताचे वित्तीय स्थैर्य किंवा पत धोक्यात आल्याने कलम 356 अंतर्गत वित्तीय आणीबाणी लावली जाते.

आत्तापर्यंत 3 वेळेस राष्ट्रीय आणीबाणी घोषित करण्यात आली आहे.

• पहिली राष्ट्रीय आणीबाणी : 1962 ते 1968 : भारत - चीन युद्ध

• दुसरी राष्ट्रीय आणीबाणी : 1971 ते 1977 : भारत- पाकिस्तान युद्ध

• तीसरी राष्ट्रीय आणीबाणी : 1975 ते 1977 : इंदिरा गांधी यांनी अंतर्गत अशांतता या कारणावरून

नोट : आजपर्यंत वित्तीय आणीबाणी घोषित करण्यात आलेली नाही.

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारतीय राज्यघटनेच्या कलम ----- अन्वये देशात आर्थिक आणीबाणी लागू करता येते.

(नवी मुंबई पोलीस भरती: 2023)

1. 352

2. 356

3. 360

4. 370

उत्तर : कलम 360

प्रश्न) भारतातील राष्ट्रीय आणीबाणीचा कालावधी पुढील पर्यायातून निवडा 

(महाराष्ट्र पोलीस भरती : मीरा-भाईंदर, वसई विरार पोलीस चालक 2023)

1. 1975 - 1977

2. 1974 - 1976

3. 1976 - 1978

4. 1975 - 1978

उत्तर : 1975 - 1977

प्रश्न) एखाद्या राज्यातील घटनात्मक यंत्रणा कोलमडली तर त्या राज्यात राष्ट्रपती राजवट राज्यघटनेच्या कोणत्या तरतुदीनुसार लावण्यात येते ?

(महाराष्ट्र पोलीस भरती : सोलापूर पोलीस 2023)

1. अनुच्छेद 352
2. अनुच्छेद 356
3. अनुच्छेद 358
4. अनुच्छेद 360

उत्तर : अनुच्छेद 356

अमरावती विभागात 6 महिन्यात 557 शेतकऱ्यांच्या आत्महत्या

अमरावती विभागीय आयुक्तालयाने तयार केलेल्या अहवालानुसार 2024 मध्ये जानेवारी ते जून या 6 महिन्याच्या कालावधीत अमरावती विभागात एकूण 557 शेतकऱ्यांनी आत्महत्या केल्या.

अहवालातील महत्त्वाचे मुद्दे :

अमरावती विभागात सर्वाधिक 170आत्महत्या एकट्या अमरावती जिल्ह्यात झाल्या.

जिल्ह्यानुसार आत्महत्यांची संख्या :

• अमरावती जिल्हा = 170 

• यवतमाळ जिल्हा = 150

• बुलढाणा जिल्हा = 111 

• अकोला जिल्हा = 92 

• वाशिम जिल्हा = 34

शेतकऱ्यांना आत्महत्या कडे वळण्याची प्रमुख कारणे :

 पिकांची नुकसान, पुरेशा पावसाची कमतरता, विद्यमान कर्जाचा बोजा आणि वेळेवर कृषी कर्ज न मिळाल्याने शेतकरी आत्महत्येकडे वळत आहेत.

वसंतराव नाईक शेतकरी स्वावलंबी मिशन :

शेतकऱ्यांना मदत करणे आणि शाश्वत शेतीला प्रोत्साहन देऊन शेतकऱ्यांच्या आत्महत्या कमी करणे हे या मिशनचे उद्दिष्टे आहे.

वसंतराव नाईक शेतकरी स्वावलंबी मिशन महाराष्ट्रातील 14 जिल्ह्यांमध्ये राबविले जात आहेत.

मिशन मधील प्रमुख उपक्रम : 

• सर्व शेतकऱ्यांना नवीन पीक कर्ज देण्याचा प्रस्ताव 

• विविध सरकारी योजनांच्या माध्यमातून उत्पन्न वाढीवर भर देणे 

• शिक्षण आणि वैद्यकीय खर्च - मुलांच्या शिक्षणासाठी समर्थन देते आणि कुटुंबातील सदस्यांसाठी वैद्यकीय खर्च कव्हर करते.

जगातील पहिली 'मिस AI'

World's First 'Miss AI'

जगातील पहिली कृत्रिम बुद्धिमत्ता (Artificial Intelligence) सौंदर्य स्पर्धा नुकतीच पार पडली.

Subject : GS

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जगातील पहिली कृत्रिम बुद्धिमत्ता (Artificial Intelligence) सौंदर्य स्पर्धेतील विजेती केन्झा लायली ही कोणत्या देशाची आहे ?

1. भारत

2. मोरक्को 

3. फ्रान्स

4. पोर्तुगीज

उत्तर : मोरक्को

• जगातील पहिली कृत्रिम बुद्धिमत्ता (Artificial Intelligence) सौंदर्य स्पर्धा नुकतीच पार पडली या स्पर्धेत मोरक्कोची केन्झा लायली (Kenza Layli) जगातील पहिली मिस AI ठरली.

• मिस AI सौंदर्य स्पर्धते भारताची झारा श्रीवास्तव ही पहिल्या 10 स्पर्धकांमध्ये होती.

मिस AI सौंदर्य स्पर्धा काय आहे ?

• जगातील पहिली कृत्रिम बुद्धिमत्ता सौंदर्य स्पर्धा The Fanvue World AI क्रिएटर अवॉर्ड्स (WAICAs) द्वारे लाँच करण्यात आली होती.

• ज्यामध्ये AI- तंत्रज्ञानाने विकसित केलेल्या प्रतिमा आणि प्रभावशाली ( ( Image and Influencers) सहभाग नोंदवणार होते.

• स्पर्धेचे पारितोषिक हे अंदाजे रु. 16,70,666 होते.

• उद्दिष्ट : या पुरस्काराचे उद्दिष्ट जगभरातील डिजिटल प्रभावशाली व्यक्तिमत्त्वे (डिजिटल इनफ्लूएनसर) तयार आणि व्यवस्थापित करण्यामागील तांत्रिक कौशल्य (Technical Skills) आणि कार्याचे कौतुक करणे हे होते.

• स्पर्धेसाठी AI मॉडेल्सला अनेक प्रकारच्या चाचण्यांमधून जावे लागले.

• स्पर्धेसाठीच्या जज ने प्रत्येक मॉडेलचे मूल्यमापन वास्तव, तंत्रज्ञान आणि सामाजिक प्रभाव या तीन महत्त्वाच्या पॅरामीटर्स वर केले.

भारताचे नियंत्रक आणि महालेखा परीक्षक

Comptroller and Auditor General of India (CAG)

महाराष्ट्र विधिमंडळात सादर केलेल्या अहवालात, नियंत्रक आणि महालेखा परीक्षकाने प्राप्ती आणि खर्च यांच्यातील तफावतमुळे उद्भवलेल्या आर्थिक ताणासाठी राज्य सरकारवर टीका केली.

Subject : GS - राज्यशास्त्र 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारताचे वर्तमान नियंत्रक महालेखा परीक्षक कोण आहेत ? 

1. निर्मला सितारमन

2. गिरीशचंद्र मुर्मू

3. शक्तिकांता दास 

4. राजीव कुमार

उत्तर : गिरीश चंद्र मुरमु

गिरीशचंद्र मुर्मू हे भारताचे वर्तमान नियंत्रक आणि महालेखापरीक्षक (CAG) आहेत. त्यांनी 8 ऑगस्ट 2020 रोजी पदभार स्वीकारला. ते भारताचे 14 वे CAG आहेत.

भारताचे नियंत्रक आणि महालेखा परीक्षक यांबद्दल महत्त्वाची माहिती : 

Comptroller and Auditor General of India (CAG) 

• भारताचे नियंत्रक आणि महालेखा परीक्षक हे राष्ट्रीय आणि राज्य सरकारांच्या खर्चाच्या बाह्य आणि अंतर्गत लेखापरीक्षणासाठी जबाबदार सर्वोच्च प्राधिकरण आहे.

• भारताच्या घटनेच्या भाग पाच मधील कलम 148 ते 151 हे भारताचे नियंत्रक व महालेखा परीक्षक यांसंदर्भात आहेत.

• नेमणूक : भारतीय राज्यघटनेच्या कलम 148 अंतर्गत भारताच्या नियंत्रक व महालेखा परीक्षकाची नियुक्ती राष्ट्रपती करतात.

• कार्यकाळ : CAG पद ग्रहण केल्यापासून 6 वर्षे किंवा वयाची 65 वर्षे पूर्ण होईपर्यंत (जे आधी घडेल तिथपर्यंत) 

• CAG ची कर्तव्य आणि अधिकार :

• भारत सरकार आणि राज्य सरकारांच्या सर्व पावत्या आणि खर्चाचे लेखापरीक्षण करते.

• सरकारद्वारे मोठ्या प्रमाणात वित्त पुरवठा करणाऱ्या संस्था आणि प्राधिकरणांच्या खात्यांची लेखापरीक्षणही करते.

• कंपनी कायदा 2013 नुसार सरकारी कंपन्यांच्या खात्यांचे ऑडिट करते.

• कर्ज, ठेवी आणि पैसे ठेवण्याची संबंधित केंद्र आणि राज्य सरकारच्या सर्व व्यवहारांचे ऑडिट करते.

• जनतेचा पैसा म्हणजेच सार्वजनिक निधी कार्यक्षमतेने आणि इच्छित हेतूंसाठी वापरला जातो याची खात्री करते.

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) कलम 151 अन्वये महालेखा परीक्षक केंद्र सरकारच्या लेखांविषयी अहवाल कोणाला सादर करतात ?

1. राष्ट्रपती

2. पंतप्रधान

3. गृहमंत्री

4. वित्तमंत्री

उत्तर : राष्ट्रपती

कलम 151 (1) अन्वये महालेखा परीक्षक केंद्र सरकारच्या लेखांविषयी अहवाल (Audit Report) राष्ट्रपतींना सादर करतात.

राष्ट्रपती हे अहवाल संसदेच्या प्रत्येक सभागृहासमोर मांडण्याची व्यवस्था करतात.

प्रश्न) कलम 151 अन्वये महालेखा परीक्षक राज्यांच्या लेखांविषयीचे अहवाल कोणाला सादर करतात ?

1. राज्यपाल
2. मुख्यमंत्री
3. गृहमंत्री
4. वित्तमंत्री

उत्तर : राज्यपाल

कलम 151 (2) अन्वये महालेखा परीक्षक राज्यांच्या लेखांविषयीचे अहवाल (Audit Report) राज्यपालास सादर करतात.

राज्यपाल हे अहवाल राज्य विधान मंडळासमोर मांडण्याची व्यवस्था करतात.

प्रश्न) भारताचे पहिले नियंत्रक महालेखा परीक्षक कोण आहेत ? 

उत्तर : व्ही. नरहरी राव (1950 ते 1954)

अभिजात भाषा म्हणजे काय ?

Classical Language

अनेक भाषांना अभिजात भाषेचा दर्जा मिळण्याच्या होत असलेल्या वारंवार मागणीमुळे केंद्र सरकारने अभिजात भाषेतील दर्जाच्या निकषांमध्ये बदल करण्याचा निर्णय घेतला आहे.

Subject : GS- इतिहास - कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालीलपैकी अभिजात भाषा दर्जा नसलेली भाषा कोणती ?

1. तमिळ

2. तेलगू 

3. मराठी 

4. ओडिया

 उत्तर : मराठी

अभिजात भाषा म्हणजे काय ?

एखाद्या वैशिष्ट्यपूर्ण आणि प्राचीन सांस्कृतिक इतिहास असलेल्या भाषेला भारत सरकारकडून विशेष दर्जा दिला जातो भाषांना अभिजात भाषा म्हणून ओळखले जाते.

एखादी भाषा अभिजात कशी ठरते ? आणि ती कोण ठरवते ?

कोणत्याही भाषेला अभिजात दर्जा देण्याचे अधिकार हे केंद्रीय सांस्कृतिक मंत्रालयाला आहेत.

एखाद्या भाषेला अभिजात भाषा म्हणून घोषित करण्यासाठी सरकारने विकसित केलेले सध्याचे निकष पुढीलप्रमाणे आहेत :

• भाषेचा नोंदवलेला इतिहास हा अती प्राचीन स्वरूपाचा म्हणजे 1500-2000 वर्षं जुना हवा.

• प्राचीन साहित्य हवं, जे त्या भाषिकांना मौल्यवान वारसा वाटतं.

• भाषेला स्वतःचे स्वयंभूपणा असावा, ती भाषा दुसर्‍या भाषासमूहाकडून उसनी घेतलेली नसावीत.

• अभिजात' भाषा ही आजच्या भाषेपेक्षा निराळी हवी.

भारतातील अभिजात भाषा :

आजपर्यंत, भारतात 6 भाषांना 'अभिजात भाषेचा' दर्जा देण्यात आला आहे.

1. तमिळ : 2004 मध्ये तमिळ भाषेला अभिजात भाषेचा दर्जा देण्यात आला. तमिळ ही अभिजात भाषेचा दर्जा मिळवणारी पहिली भाषा आहे.

2. संस्कृत 

3. तेलुगू 

4. कन्नड

5. मल्याळम

6. ओडिया : 2014 मध्ये या भाषेला अभिजात भाषेचा दर्जा देण्यात आला.

प्रश्न) मराठी भाषेला अभिजात भाषा दर्जा मिळण्यासाठी गठन केलेल्या समितीचे अध्यक्ष कोण होते ?

उत्तर : प्रा. रंगनाथ पठारे

मराठीला अभिजात भाषा म्हणून मान्यता मिळण्यासाठी 2014 मध्ये महाराष्ट्राचे तत्कालीन मुख्यमंत्री पृथ्वीराज चव्हाण यांनी प्रा. रंगनाथ पठारे यांच्या अध्यक्षतेखाली मराठी तज्ज्ञांचा समावेश असलेली समिती स्थापन केली होती.

भारतीय क्रिकेट संघाचे मुख्य प्रशिक्षक : गौतम गंभीर

New India head coach : Gautam Gambhir

भारतीय पुरुष क्रिकेट संघाच्या मुख्य प्रशिक्षक पदी गौतम गंभीर यांची नियुक्ती करण्यात आली आहे.

Subject : GS- खेळ

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारताच्या पुरुष क्रिकेट संघाचे मुख्य प्रशिक्षक बनलेल्या गौतम गंभीर बाबत खालील विधानांपैकी योग्य विधान निवडा.

1. गौतम गंभीर यांना अर्जुन आणि पद्मश्री पुरस्कार प्राप्त आहे.

2. गौतम गंभीर हे दिल्लीचे आमदार राहिलेले आहे.

3. गौतम गंभीर हे आयपीएल मध्ये राजस्थान रॉयल्स कडून खेळलेले आहे

4. वरीलपैकी सर्व बरोबर

उत्तर : गौतम गंभीर यांना अर्जुन आणि पद्मश्री पुरस्कार प्राप्त आहे. हे विधान बरोबर आहे.

• नुकतीच BCCI ने भारतीय पुरुष क्रिकेट संघाच्या मुख्य प्रशिक्षक पदी गौतम गंभीर यांची नियुक्ती केली आहे.

• गौतम गंभीर यांचा कार्यकाळ 3 वर्षाचा असून त्यांनी राहुल द्रविड यांची जागा घेतली आहे.

• गौतम गंभीर यांचा भारतीय पुरुष क्रिकेट संघाच्या मुख्य प्रशिक्षक म्हणून कार्यकाळ 31 डिसेंबर 2027 पर्यंत असेल.

परीक्षेच्या दृष्टीने गौतम गंभीर यांच्या बद्दल महत्वाची माहिती :

• जन्म : गौतम गंभीर यांचा जन्म 14 ऑक्टोबर 1981 रोजी नवी दिल्ली येथे झाला.

• वन-डे पदार्पण : 2003 मध्ये बांगलादेश विरुद्धच्या सामन्यातून एक दिवसीय अंतर्राष्ट्रीय (वनडे) पदार्पण केले.

• टेस्ट क्रिकेट पदार्पण : 2004 मध्ये ऑस्ट्रेलिया विरुद्धच्या सामन्यातून आंतरराष्ट्रीय कसोटी क्रिकेटमध्ये पदार्पण केले.

• IPL टीम : दिल्ली डेअरडेव्हील्स आणि कोलकत्ता नाईट रायडर्स संघाकडून त्यांनी IPL मध्ये सामना खेळला आहे.

• राजकीय वाटचाल : 2019 ते 2024 या काळात गौतम गंभीर लोकसभेचे सदस्य (खासदार) होते.

पुरस्कार : 

• 2008 मध्ये अर्जुन पुरस्काराने त्यांना सन्मानित करण्यात आले.

• आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट परिषदेने (ICC) गंभीरला 2009 साठी वर्षातील सर्वोत्तम कसोटी खेळाडू पुरस्कार दिला.

• 2019 मध्ये पद्मश्री या चौथ्या सर्वोच्च नागरी पुरस्काराने गौतम गंभीर यांना सन्मानित करण्यात आले.

कोलंबो सुरक्षा परिषद 

Colombo Security Conclave

Subject : GS- आंतरराष्ट्रीय संघटना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलिकडेच कोणता देश कोलंबो सुरक्षा परिषदेचा 5 वा सदस्य देश बनला ?

1. भारत

2. बांगलादेश

3. म्यानमार

4. सिंगापूर

उत्तर : बांगलादेश

मॉरिशसने आयोजित केलेल्या 8 व्या उपराष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार स्तरावरील बैठकीदरम्यान कोलंबो सुरक्षा परिषदेचा 5 वा सदस्य देश म्हणून बांगलादेश चे स्वागत केले.

कोलंबो सुरक्षा परिषदेबद्दल थोडक्यात माहिती :

• स्थापना : कोलंबो सुरक्षा परिषदेची स्थापना 2011 मध्ये भारत, श्रीलंका आणि मालदीव या तीन देशांनी सागरी सुरक्षा गट म्हणून करण्यात आली होती.

• पुढे मॉरिशस हा चौथा देश या सुरक्षा परिषदेचा सदस्य बनला.

• सदस्य देश : नुकताच बांगलादेश हा सदस्य देश बनल्यामुळे आता कोलंबो सुरक्षा परिषदेत एकूण 5 सदस्य देश आहे - भारत, श्रीलंका, मालदीव, मॉरिशस आणि बांगलादेश.

कोलंबो सुरक्षा संवाद हा हिंदी महासागरातील देशांचा सुरक्षा संदर्भासाठीचा गट आहे.

प्रादेशिक सुरक्षा वाढविण्यासाठी आणि मजबूत करण्यासाठी एकमेकांना सहकार्याची प्रमुख क्षेत्रे ओळखली गेली ती पुढीलप्रमाणे : 

1. सागरी सुरक्षा आणि संरक्षण

2. दहशतवाद आणि कट्टरतावादाचा सामना करणे.

3. तस्करी आणि आंतरराष्ट्रीय संघटित गुन्हेगारीचा सामना करणे.

4. सायबर सुरक्षा, गंभीर पायाभूत सुविधा आणि तंत्रज्ञानाचे संरक्षण करणे.

5. मानवतावादी सहाय्य आणि आपत्ती निवारण कार्य करणे.

पिच ब्लॅक : 2024

Pitch Black : 2024

Subject : GS- आंतरराष्ट्रीय संघटना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये चर्चेत असणारा पीच ब्लॅक 2024 हा युद्धसराव कोणत्या देशात होणार आहे ?

1. भारत

2. श्रीलंका

3. अमेरिका

4. ऑस्ट्रेलिया

उत्तर : ऑस्ट्रेलिया

भारतीय वायुसेनेची (IAF) तुकडी 12 जुलै 2024 ते 02 ऑगस्ट 2024 या कालावधीत ऑस्ट्रेलियात आयोजित केलेल्या पिच ब्लॅक या युद्ध सरावात सहभागी होत आहे.

पिच ब्लॅक युद्ध सरावाबद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• या युद्ध सरावात मोठ्या लोकवस्ती नसलेल्या भागात रात्रीच्या वेळी उड्डाण करण्यावर भर देण्यात आल्यामुळे या युद्ध सरावाला पिच ब्लॅक हे नाव पडले.

• हा युद्ध सराव ऑस्ट्रेलियाच्या रॉयल ऑस्ट्रेलियन एअर फोर्स (RAAF) द्वारे आयोजित केलेला आहे.

• हा युद्धसराव द्विवार्षिक (म्हणजे दर 2 वर्षांनी होतो.) आणि बहु-राष्ट्रीय आहे.

• एक्स पिच ब्लॅकची 2024 ची ही आवृत्ती सरावाच्या 43 वर्षांच्या इतिहासातील सर्वात मोठी असेल, ज्यामध्ये 140 हून अधिक विमाने आणि विविध हवाई दलांचे 4400 लष्करी कर्मचारी यांच्यासह 20 देशांचा सहभाग आहे.

पिच ब्लॅक युद्ध सरावाचे महत्व काय आहे ?

• हा युद्ध सराव सहभागी देशांना मोठ्या अंतरावर लढाकू विमान तैनात करण्याची क्षमता मजबूत करण्यासाठी

• इंडो-पॅसिफिक प्रदेशात एकात्मिक ऑपरेशनला समर्थन देण्यासाठी 

• अत्यंत आव्हानात्मक वातावरणात देशांमधील मजबूत विमान वाहतूक संघटना निर्माण करण्यासाठी उत्कृष्ट संधी प्रदान करतो.

जागतिक लोकसंख्या दिन : 11 जुलै

World Population Day 

दरवर्षी 11 जुलै रोजी जगभरात जागतिक लोकसंख्या दिन साजरा केला जातो.

Subject : GS- अर्थशास्त्र, दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जागतिक लोकसंख्या दिनाबद्दल योग्य पर्याय निवडा.

1. दरवर्षी जागतिक लोकसंख्या दिन 11 जुलै रोजी साजरा केला जातो

2. जागतिक लोकसंख्या दिन 2024 ची संकल्पना "कोणालाही मागे सोडू नका; प्रत्येकाची गणना करा" ही आहे

3. दोन्ही योग्य

4. दोन्ही अयोग्य

उत्तर : दोन्ही योग्य

जागतिक लोकसंख्या दिना बद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• लोकसंख्या, लोकसंख्ये संदर्भातील समस्या आणि समाजावर होणाऱ्या त्याचा प्रभाव यांविषयी जागरूकता निर्माण करण्यासाठी दरवर्षी 11 जुलै रोजी जागतिक लोकसंख्या दिवस जगभरात साजरा केला जातो.

• उद्देश्य : जगभरातील लोकसंख्येच्या प्रश्नाकडे लक्ष वेधने, कुटुंब नियोजन, लैंगिक समानता आणि प्रजनन आरोग्याबद्दल जनजागृती निर्माण करणे हे जागतिक लोकसंख्या दिन साजरा करण्याचे उद्देश आहे.

जागतिक लोकसंख्या दिन 2024 ची थीम/ संकल्पना काय आहे ?

"कोणालाही मागे सोडू नका; प्रत्येकाची गणना करा"

"Leave no one behind; count everyone"

पहिला जागतिक लोकसंख्या दिन केव्हा साजरी केला गेला ?

 11 जुलै 1989 मध्ये संयुक्त राष्ट्र संघटनेने पहिला जागतिक लोकसंख्या दिन साजरी केला.

11 जुलैच का ? 

11 जुलै 1987 रोजी जगाची लोकसंख्या 5 अब्जांवर (5 billion) पोहचली. ही गोष्ट नजरेस आणून देऊन डॉ. के. सी. झकारिया यांनी जागतिक लोकसंख्या दिन साजरा करण्याची संकल्पना मांडली.

लोकसंख्या : 

• 2021 मध्ये जागतिक लोकसंख्या 7.9 बिलियन होती.

• 2030 पर्यंत जागतिक लोकसंख्या 8.5 बिलियन आणि 2050 पर्यंत 9.7 बिलियन पर्यंत पोहचण्याची शक्यता वर्तवली जात आहे.

• स्टेट ऑफ द वर्ल्ड पॅापुलेशन रिपोर्ट 2023 च्या अनुसार भारत चीनला मागे टाकून सर्वात जास्त लोकसंख्या असलेला देश बनला आहे.

• एका रिपोर्टनुसार 2024 पर्यंत भारताची लोकसंख्या 1.45 बिलियन वर्तवण्यात आली आहे.

राष्ट्रीय गोपाल रत्न पुरस्कार : 2024

National Gopal Ratna Award 

2024 च्या राष्ट्रीय गोपाल रत्न पुरस्कारासाठी नामांकन 15 जुलै पासून सुरू होतील.

Subject : GS- सरकारी योजना 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असलेला राष्ट्रीय गोपाल रत्न पुरस्कार खालीलपैकी कोणत्या क्षेत्राशी संबंधित आहे ?

1. कला आणि संस्कृती

2. दुग्ध व्यवसाय

3. बालकल्याण

4. यांपैकी नाही

उत्तर : दुग्ध व्यवसाय

पुरस्काराचा उद्देश : 

• राष्ट्रीय गोकुळ मिशन अंतर्गत 2021 पासून दूध उत्पादक शेतकरी, दुग्ध सहकारी संस्था, दूध उत्पादक कंपनी शेतकरी उत्पादक संघटना आणि कृत्रिम वेतन तंत्रज्ञान यांना प्रोत्साहन देण्याच्या उद्देशाने दरवर्षी राष्ट्रीय गोपाल रत्न पुरस्कार देण्यात येतो.

• 26 नोव्हेंबर रोजी साजरा होणाऱ्या राष्ट्रीय दूध दिनानिमित्त हा पुरस्कार प्रदान करण्यात येणार आहे.

मंत्रालय : हा पुरस्कार मत्स्यव्यवसाय, पशुसंवर्धन आणि दुग्ध व्यवसाय मंत्रालयाच्या अंतर्गत पशुसंवर्धन आणि दुग्ध व्यवसाय विभागातर्फे देण्यात येतो. ( Ministry of Fisheries, Animal Husbandry and Dairying)

यावर्षी देखील खालील श्रेणींसाठी राष्ट्रीय गोपाल रत्न पुरस्कार दिला जात आहे:

• सर्वोत्तम दूध उत्पादक शेतकरी जो देशी गायी/म्हशींच्या जातींचे संगोपन करतो. 

• सर्वोत्कृष्ट दुग्ध सहकारी संस्था / दूध उत्पादक कंपनी / शेतकरी उत्पादक संघटना 

• सर्वोत्कृष्ट कृत्रिम रेतन तंत्रज्ञ (AIT- Artificial Insemination Technician)

• या वर्षापासून, विभागाने ईशान्य क्षेत्रातील राज्यांसाठी विशेष पुरस्कार समाविष्ट केला आहे जेणेकरुन ईशान्य प्रदेशातील दुग्ध विकास उपक्रमांना प्रोत्साहन आणि चालना मिळेल.

पुरस्काराचे स्वरूप : 

राष्ट्रीय गोपाल रत्न पुरस्कार 2024 मध्ये गुणवत्तेचे प्रमाणपत्र, स्मृतीचिन्ह आणि पहिल्या दोन श्रेणींमध्ये - सर्वोत्कृष्ट दुग्ध उत्पादक शेतकरी आणि सर्वोत्कृष्ट सर्वोत्कृष्ट दुग्ध सहकारी संस्था / दूध उत्पादक कंपनी / शेतकरी उत्पादक संघटना यांचा समावेश असेल.

1. पहिला क्रमांक - 5 लाख रुपये

2. दुसरा क्रमांक - 3 लाख रुपये

3. तृतीय क्रमांक - 2 लाख रुपये

4. विशेष पुरस्कार : 2 लाख रुपये (ईशान्य क्षेत्रासाठी विशेष पुरस्कार)

• सर्वोत्कृष्ट कृत्रिम रेतन तंत्रज्ञ श्रेणीच्या बाबतीत, राष्ट्रीय गोपाल रत्न पुरस्कार-2024 मध्ये गुणवत्तेचे प्रमाणपत्र आणि केवळ स्मृतिचिन्ह असेल. कृत्रिम रेतन तंत्रज्ञ श्रेणीमध्ये कोणतेही रोख बक्षीस दिले जाणार नाही.

नामांकन आणि अर्ज

• नामांकनासाठी अर्ज दाखल करण्याची मुदत 15.07.2024 पासून सुरू होईल आणि नामांकन सादर करण्याची अंतिम तारीख 31.08.2024 असेल.

• 2024 वर्षात राष्ट्रीय गोपाल रत्न पुरस्कारासाठी नामांकन राष्ट्रीय पुरस्कार पोर्टल द्वारे ऑनलाइन https://awards.gov.in दाखल केले जातील.

काय आहे आनंद विवाह कायदा ?

Anand Marriage Act 

अलीकडेच राष्ट्रीय अल्पसंख्या आयोगाने आनंद विवाह कायद्याच्या अंमलबजावणी आणि नोंदणी करण्याबाबत चर्चा करण्यासाठी राज्ये/ केंद्रशासित प्रदेश प्रशासनासांसोबत बैठक घेतली.

Subject : GS- राज्यशास्त्र, कायदे

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलीकडेच राष्ट्रीय अल्पसंख्या आयोगाने आनंद विवाह कायद्या संदर्भात मीटिंग घेतली तर हा आनंद विवाह कायदा खालीलपैकी कोणत्या समुदायाशी संबंधित आहे ?

1. हिंदू

2. पारसी

3. शीख

4. जैन

उत्तर : शीख

काय आहे आनंद विवाह कायदा ?

• आनंद विवाह कायदा भारतातील शीख समुदायाच्या विवाह विधींना वैधानिक मान्यता प्रदान करतो.

• शीख समाजाच्या चालीरीती आणि प्रथा यांचा आदर करणे आणि त्या स्वीकारणे हा या कायद्याचा उद्देश आहे.

• आनंद विवाह कायदा 1909 मध्ये भारतात ब्रिटीश वसाहतीच्या काळात लागू करण्यात आला होता .

• शीख विवाहांना कायदेशीर मान्यता आणि संरक्षण देण्यासाठी या कायद्याची स्थापना करण्यात आली होती.

• 2012 मध्ये संसदेने आनंदविवाह (दुरुस्ती) विधेयक मंजूर करून शीख पारंपारिक विवाहांना कायदेशीर मान्यता देण्याच्या कक्षेत आणले.

• आनंद विवाह नोंदणीसाठी नियम तयार करण्याचे काम संबंधित राज्य आणि केंद्रशासित प्रदेशांवर सोपविण्यात आले आहे.

• आनंद विवाह कायद्याचे महत्त्व : विद्यमान हिंदू विवाह कायद्यांतर्गत शीख विवाहांच्या वैधतेबद्दल शीख समुदायाने उपस्थित केलेल्या चिंतेचे निराकरण करणे हे या कायद्याचे उद्दिष्ट आहे. त्याचबरोबर हिंदू विवाह कायद्यांतर्गत त्यांचे विवाह समारंभ न करण्याची शीख समुदायाची दीर्घकालीन मागणी ही हा कायदा पूर्ण करतो.

राष्ट्रीय मत्स्य शेतकरी दिवस 

Subject : GS- दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) राष्ट्रीय मत्स्य शेतकरी दिवस केव्हा साजरी करण्यात येतो ?

1. 5 जून

2. 10 जुलै

3. 24 एप्रिल

4. 14 सप्टेंबर

उत्तर : 10 जुलै

मत्स्य व्यवसाय/ मत्स्य पालन करणारे शेतकरी तसेच इतर मत्स्यपालन भागधारकांच्या अमूल्य अशा योगदानाबद्दल दरवर्षी 10 जुलै रोजी राष्ट्रीय मत्स्य शेतकरी दिन साजरा केला जातो.

10 जुलै च का ?

• 10 जुलै 1957 रोजी डॉ चौधरी आणि डॉ. अलिकुन्ही यांनी ओडिशा येथे प्रेरित मत्स्य प्रजननाच्या प्रयोगात यश मिळवले या शास्त्रज्ञांना मिळालेले हे यश भारतातील नीलक्रांतीची सुरुवात ठरली.

• सन 2001 मध्ये डॉ.हिरालाल चौधरी यांच्या कार्यास सन्मानित करण्यासाठी भारत सरकारद्वारे 10 जुलै हा दिवस “राष्ट्रीय मत्स्य-शेतकरी दिवस” म्हणून घोषित करण्यात आला. 

• डॉ.हिरालाल चौधरी यांना भारतातील नीलक्रांतीचे जनक (फादर ऑफ ब्लु रेवोल्युशन) म्हटले जाते.

भारतासाठी मत्स्यपालनाचे महत्त्व:

• भारत हा जगातील दुसऱ्या क्रमांकाचा सर्वात मोठा मत्स्यपालन देश आहे आणि चीननंतरचा तिसरा सर्वात मोठा मत्स्य उत्पादक देश आहे.

• मासेमारी क्षेत्र हे भारताच्या अर्थव्यवस्थेसाठी अत्यावश्यक आहे त्याचप्रमाणे परकीय चलनाच्या नफ्याचा एक महत्त्वपूर्ण स्रोत आहे.

• मत्स्यपालन आणि मत्स्यपालन उत्पादन भारताच्या GDP मध्ये सुमारे 1% आणि कृषी GDP मध्ये 5% पेक्षा जास्त योगदान देते.

• रोजगाराच्या बाबतीत 2 कोटी 80 लाख पेक्षा जास्त लोकांना रोजगाराची संधी मत्स्य व्यवसायाने दिली आहे.

निळी क्रांती (नील क्रांती) /Blue Revolution : 

• भारतीय निळ्या क्रांतीमुळे मत्स्यपालन उद्योगांमध्ये लक्षणीय सुधारणा झाली आहे.

• भारताच्या केंद्र सरकारद्वारे प्रायोजित फिश फार्मर्स डेव्हलपमेंट एजन्सी (FFDA) ने 7 व्या पंचवार्षिक योजनेत (1985-1990) भारतातील नील क्रांतीचे नेतृत्व केले.

• आधुनिक तंत्रज्ञान, वैज्ञानिक व्यवस्थापन पद्धती आणि पायाभूत सुविधांच्या सहाय्याने सागरी आणि अंतर्देशीय मत्स्यपालनाच्या विकासावर लक्ष केंद्रित करून भारताला जगातील आघाडीच्या मासे-उत्पादक देशांपैकी एक बनवणे हे नील क्रांती चे एक महत्वपूर्ण उद्दिष्ट आहे.

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारतातील नीलक्रांतीचे जनक (फादर ऑफ ब्लु रेवोल्युशन) कोणास म्हणतात ?

1. डॉ.हिरालाल चौधरी

2. डॉ. वर्गीस कुरियन

3. डॉ. एम. एस. स्वामिनाथन

4. डॉ. ए.पी.जे. अब्दुल कलाम

उत्तर : डॉ.हिरालाल चौधरी

1. डॉ.हिरालाल चौधरी : भारतातील नीलक्रांतीचे जनक

2. डॉ. वर्गीस कुरियन : भारतातील धवलक्रांतीचे (श्वेतक्रांतीचे जनक : भारताचे मिल्कमॅन) 

3. डॉ. एम. एस. स्वामिनाथन : भारतातील हरितक्रांतीचे जनक

4. डॉ. ए.पी.जे. अब्दुल कलाम : मिसाईल मॅन ऑफ इंडिया

भारतीय न्याय संहिता, भारतीय नागरिक सुरक्षा संहिता आणि भारतीय साक्ष अधिनियम 2023 हे तीन फौजदारी कायदे 1 जुलैपासून देशभरात लागू झाले आहेत.

Subject : GS- राज्यशास्त्र (Polity)

• सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) फौजदारी प्रक्रिया संहिता कायदा, 1973 ची जागा खालीलपैकी कोणत्या नवीन फौजदारी कायद्याने घेतली आहे ?

1. भारतीय साक्ष अधिनियम 2023

2. भारतीय नागरिक सुरक्षा संहिता 2023

3. भारतीय न्याय संहिता 2023 

4. यांपैकी नाही

उत्तर : भारतीय नागरिक सुरक्षा संहिता 2023

1 जुलै 2024 पासून तीन नवीन फौजदारी कायदे देशभरात लागू झाले. यामुळे देशात इंग्रजांच्या काळापासून सुरू असलेली तीन गुन्हेगारी कायदे बदलणार आहे.

नवीन कायद्यांची गरज का ?

• भारतीय दंड संहिता 1860, फौजदारी प्रक्रिया संहिता 1973, भारतीय पुरावा कायदा 1872, हे सर्व कायदे ब्रिटिश काळातील आहे.

• बदलत्या काळानुसार गुन्हेगारीचे स्वरूप ही बदलले आहे. 

• त्याचबरोबर पुरावे सादर करण्यासाठी नवीन तंत्रज्ञानचा वापर करून न्यायदानाची प्रक्रिया वेगवान होण्यास मदत होईल.

• न्यायालयीन प्रक्रियेतील विलंब कमी होऊन ऑनलाईन फायलींग, व्हिडिओ कॉन्फरसिंगद्वारे साक्षीदारांचे म्हणणे ऐकण्यावर भर देण्यात येईल.

काय आहेत नवीन फौजदारी कायदे ?

जुने कायदे - भारतीय दंड संहिता 1860, फौजदारी प्रक्रिया संहिता 1973, भारतीय पुरावा कायदा 1872 यांची जागा अनुक्रमे भारतीय न्याय संहिता 2023, भारतीय नागरिक सुरक्षा संहिता 2023 आणि भारतीय साक्ष अधिनियम 2023 या नवीन कायद्यांनी घेतली.

• हे तीन नवीन फौजदारी कायदे 21 डिसेंबर 2023 रोजी संसदेने मंजुर केले.

• राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांनी 25 डिसेंबर 2023 रोजी या कायद्यांना संमती दिली.

• तर 1 जुलै 2024 रोजी हे कायदे देशभरात लागू करण्यात आले.

नवीन फौजदारी कायदे.              एकूण कलमे

1. भारतीय न्याय संहिता 2023 =   356 
2. भारतीय नागरिक सुरक्षा संहिता 2023 =  533
3.  भारतीय साक्ष अधिनियम 2023 =  170

काही महत्वपूर्ण कलमांमध्ये बदल करण्यात आला आहे तो पुढील प्रमाणे :

 राजद्रोहाला आता देशद्रोह म्हटले जाईल : जुन्या आयपीसीच्या कलम 124 मध्ये राजद्रोहाच्या संबंधित प्रकरणांमध्ये शिक्षेची तरतूद आहे.

 नवी कायद्याअंतर्गत राजद्रोह हा ब्रिटिश काळातील शब्द हटविण्यात आला असून राजद्रोहाला आता देशद्रोह म्हटले जाईल.

कलम 187 बेकायदेशीर सभा : जुने आयपीसी कलम 144 हे घातक शस्त्र बाळगणे आणि बेकायदेशीर सभेमध्ये सहभागी होणे यांच्याशी संबंधित होते आता नवीन भारतीय न्याय संहितेत परिशिष्ट 11 मध्ये याला सार्वजनिक शांतते विरुद्ध गुन्ह्याच्या श्रेणीत ठेवण्यात आले आहे आणि भारतीय न्याय संहितीचे कलम 187 बेकायदेशीर सभेबाबत आहे.

कलम 103 हत्या : यापूर्वी हत्त्याच्या प्रकारात कलम 302 नुसार आरोपी करण्यात येत होते मात्र नवीन कायद्यानुसार अशा गुन्ह्यांसाठी कलम 103 नुसार शिक्षा देण्यात येणार आहे.

कलम 109 हत्येचा प्रयत्न : हत्येचा प्रयत्नात जुन्या आयपीसी कलम 307 नुसार शिक्षा देण्यात येत होती आता नवीन भारतीय न्यायसंहितेच्या कलम 109 नुसार शिक्षा सुनावण्यात येईल.

कलम 64 आणि कलम 70 महिला व मुलांविरुद्धचा गुन्ह्या : अत्याचाराचा गुन्हा हा पूर्वी आयपीसीच्या कलम 367 अंतर्गत होता.

 भारतीय न्याय संहितेत त्याला परिशिष्ट 5 मध्ये महिला व मुलांविरुद्धच्या गुन्ह्याच्या श्रेणीत स्थान देण्यात आले आहे. नव्या कायद्यात अत्याचाराशी संबंधित गुन्ह्यांची शिक्षा आता कलम 64 अंतर्गत देण्यात येईल.

सामूहिक अत्याचाराचा गुन्हा आयपीसीच्या कलम 376 ऐवजी कलम 70 मध्ये येईल.

कलम 356 मानहानी :  मानहानी प्रकरणात पूर्वी आयपीसीचे कलम 399 नुसार कारवाई होत होती.

भारतीय न्याय संहिता 2023 अंतर्गत मानहानी कलम 356 मध्ये समाविष्ट करण्यात आली आहे.

कलम 318 फसवणूक : नवीन भारतीय न्याय संहितेत फसवणूक किंवा फसवणुकीचा गुन्हा आता कलम 420 ऐवजी कलम 318 अंतर्गत येणार आहे.

संज्ञान App

अलीकडेच, रेल्वे संरक्षण दलाच्या महासंचालकांनी (RPF - Railway Protection Force) संज्ञान ॲप (Sangyaan App) नावाचे मोबाईल ऍप्लिकेशन लाँच केले.

Subject : GS - सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न ) नुकतेच लॉन्च केलेले संज्ञान ॲप कशाच्या संदर्भात आहे ?

1. कायद्यांची माहिती

2. हवामान माहिती

3. सरकारी टेंडर माहिती

4. कृषी माहिती

उत्तर : कायद्यांची माहिती

काय आहे संज्ञान App ?

• भारतातील कायदेशीर घडामोडींची माहिती या ॲपमध्ये दिलेली आहे.

• हे App रेल्वे संरक्षण दलाच्या (RPF) टेक्निकल टीमने डिझाईन आणि विकसित केले आहे.

उद्दिष्टे :  

• RPF कर्मचाऱ्यांना नवीन आणि जुन्या दोन्ही कायद्यांच्या तरतुदीत समजून घेण्यासाठी माहिती प्रदान करणे तसेच RPF कर्मचाऱ्यांना शिक्षित आणि सशक्त करणे हे या ॲपचे उद्दिष्टे आहेत.

• हे ॲप नवीन आलेले तीन गुन्हेगारी कायदे -1) भारतीय न्याय संहिता, 2023  (2) भारतीय नागरिक सुरक्षा संहिता, 2023  (3) भारतीय साक्ष अधिनियम, 2023 या कायद्यांबद्दल सखोल माहिती देते.

रेल्वे संरक्षण दल (RPF) बद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• स्वातंत्र्यापूर्वी 1882 मध्ये वेगवेगळ्या रेल्वे कंपन्या स्वतःच्या मालाचे संरक्षण करण्यासाठी स्वतः चे सैन्य नेमत असत.

• भारत स्वतंत्र झाल्यानंतर 1957 मध्ये संसदेच्या कायद्याद्वारे या सैन्याला वैधानिक दल (Statutory Force) म्हणून घोषित करण्यात आले.

• पुढे 1985 मध्ये या दलाला भारतीय संघराज्याचे सशस्त्र दल म्हणून घोषित करण्यात आले.

• आता हे दल केंद्रीय रेल्वे मंत्रालयाच्या परिचालन आणि प्रशासकीय नियंत्रणाखाली सशस्त्र दल म्हणून काम करते.

• रेल्वेच्या मालमत्तेचे, प्रवाशांचे संरक्षण आणि सुरक्षा करणे हे RPF चे काम आहे.

RIMPAC सागरी युद्ध सराव 

बातम्यांमध्ये : दक्षिण चीन समुद्र आणि उत्तर प्रशांत महासागरात तैनात असलेली भारतीय युद्ध नौका शिवालिक जगातील सर्वात मोठा नौदल सराव (Naval Exercise) असलेल्या रिम ऑफ द पॅसिफिक (RIMPAC) मध्ये सहभागी होण्यासाठी हवाई येथील पर्ल हार्बरवर पोहोचली आहे.

Subject : GS - युद्ध अभ्यास

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न ) बातम्यांमध्ये असलेल्या रिम ऑफ द पॅसिफिक सागरी सराव (RIMPAC) 2024 चे आयोजन कुठे केले जात आहे ?

1. अरबी समुद्र

2. अंदमान निकोबार बेट भारत

3. हवाई बेटे अमेरिका

4. हिरोशिमा जपान

उत्तर : हवाई बेटे अमेरिका

रिम ऑफ द पॅसिफिक सागरी सराव (RIMPAC) : 

• हवाई येथे होणारा हा जगातील सर्वात मोठा आंतरराष्ट्रीय सागरी सराव (Maritime Exercise) आहे.

• हवाई हे संयुक्त अमेरिकेचे पॅसिफिक महासागरातील एक राज्य (बेट) आहे.

• हा एक बहुराष्ट्रीय नौदल सराव असून सुमारे 29 देश या सरावामध्ये भाग घेणार आहेत.

• अमेरिका नौदलाच्या नेतृत्वाखाली होणार हा सराव 1 ऑगस्टपर्यंत चालेल.

• इंटिग्रेटेड अँड रेडी या थीम अंतर्गत हा सराव आयोजित केला गेला आहे.

• उद्दिष्ट : सरावा मध्ये सहभागी देशांमध्ये आंतरकार्यक्षमता वाढवणे आणि सहभागी देशांच्या नौदलांमध्ये मैत्रीपूर्ण विश्वास निर्माण करणे हे या सरावाचे उद्दिष्ट आहेत.

12 विश्व हिंदी सन्मान 

Subject : GS - पुरस्कार

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) 12 विश्व हिंदी सन्मान खालीलपैकी कोणाला देण्यात आला ?

1. संजना ठाकूर 

2. डॉ. उषा ठाकूर 

3. श्रीराम शर्मा 

4. अरुंधती रॉय

उत्तर : डॉ. उषा ठाकूर 

12 विश्व हिंदी सन्मान 

• नुकताच नेपाळमधील भारतीय दूतावासाने आयोजित केलेल्या हिंदी संवाद कार्यक्रमात डॉ. उषा ठाकूर यांना 12 वा विश्व हिंदू सन्मान देऊन गौरविण्यात आले.

• हिंदी साहित्याच्या जडणघडणीतील योगदानाबद्दल त्यांना हा पुरस्कार देण्यात आला.

• हा पुरस्कार भारत सरकारच्या परराष्ट्र व्यवहार मंत्रालयाकडून दिला जातो.

• 2023 मध्ये फिजी येथे 12 वी जागतिक हिंदी परिषद आयोजित करण्यात आली होती. या परिषदेत डॉ. उषा ठाकूर उपस्थित राहू शकल्या नाहीत त्यामुळे त्यांना हा पुरस्कार काठमांडू येथील त्रिभुवन विद्यापीठात झालेल्या कार्यक्रमात देण्यात आला.

जागतिक हिंदी परिषद : 

• जागतिक हिंदी परिषद हिंदी भाषेतील सर्वात मोठी आंतरराष्ट्रीय परिषद आहे.

• उद्दिष्टे : हिंदी भाषेबद्दल जागरूकता निर्माण करणे, हिंदी भाषेच्या विकासाचे वेळोवेळी मूल्यांकन करणे, हिंदी भाषेतील साहित्याचा प्रचार आणि प्रसार करणे, जीवनाच्या विविध क्षेत्रांमध्ये हिंदी भाषेचा वापर करण्यास प्रोत्साहन देणे हे जागतिक हिंदी परिषदेचे उद्दिष्टे आहेत.

पहिली जागतिक हिंदी परिषद केव्हा आणि कुठे झाली ?

पहिली जागतिक हिंदी परिषद 10 ते 14 जानेवारी 1975 रोजी नागपूर येथे झाली.

भारताचे नवे परराष्ट्र सचिव 

Subject : GS - नियुक्ती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारताचे नवे परराष्ट्र सचिव (Foreign Secretary) म्हणून खालीलपैकी कोणाची नियुक्ती करण्यात आली आहे ?

1. हर्षवर्धन श्रींगला

2. विक्रम मिसरी

3. विनय मोहन क्वात्रा

4. सुब्रमण्यम जयशंकर 

उत्तर : विक्रम मिसरी

• नुकतेच पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या अध्यक्षतेखालील मंत्रिमंडळाच्या नियुक्ती समितीने भारताचे नवे परराष्ट्रीय सचिव म्हणून विक्रम मिसरी यांच्या नियुक्तीला मान्यता दिली आहे.

• विक्रम मिसरी हे 15 जुलै 2024 रोजी पासून आपल्या पदाचा कार्यभार स्वीकारतील.

• विक्रम मिसरी हे भारताचे 35 वे परराष्ट्र सचिव असतील.

विक्रम मिसरी यांच्या बद्दल थोडक्यात माहिती : 

• यांचा जन्म 1964 मध्ये श्रीनगर येथे झाला.

• ते 1989 च्या बॅचचे भारतीय परराष्ट्रीय सेवा (Indian Foreign Service) अधिकारी आहेत.

• त्यांनी यापूर्वी परराष्ट्र मंत्रालय आणि पंतप्रधान कार्यालयात विविध पदांवर काम केले आहे.

प्रश्न) भारताचे पहिले परराष्ट्र सचिव कोण होते ?

उत्तर : के. पी. एस. मेनन सर 

नोट : सुब्रमण्यम जयशंकर सर हे भारताचे परराष्ट्र मंत्री (External Affairs Minister) आहे.