नसीम-अल-बहर द्विपक्षीय संयुक्त सराव

Exercise Naseem Al Bahr

Subject : GS - युद्ध अभ्यास

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकताच नसीम-अल-बहर हा नौदल सराव पार पडला. हा नौदल सराव खालील पैकी कोणत्या देशांमध्ये झाला ?

1) भारत आणि बांग्लादेश

2) भारत आणि ऑस्ट्रेलिया

3) भारत आणि इराण

4) भारत आणि ओमान

उत्तर : भारत आणि ओमान

बातमी काय आहे ?

• नुकताच भारत आणि ओमान या दोन्ही देशांच्या नौदलांमधील नसीम-अल-बहर हा संयुक्त द्विपक्षीय नौदल सराव यशस्वीपणे पार पडला.

• या सरावात दोन्ही देशांच्या जहाजांनी भूपृष्ठावरील लक्ष्य भेदणे, कमी पल्ल्याच्या अंतरातील विमान प्रतिरोधक गोळीबार, युद्ध सराव आणि समुद्रातील जहाजांमध्ये इंधनाचा पुनर्भरणा करण्यासारख्या (Replenishment at Sea Approaches - RASAPS) असंख्य अभिनव उपक्रमांमध्ये सहभाग घेतला. 

नसीम-अल-बहर नौदल सरावाचे उद्दिष्टे काय आहे ?

• भारतीय नौदल आणि ओमानचे नौदल या दोन्हींमधल्या परस्पर समन्वयित कार्यान्वयात अधिक सुधारणा घडवून आणणे तसेच

• परस्परांच्या सर्वोत्तम कार्यपद्धती समजून घेणे आणि परस्पर सामंजस्य अधिक दृढ करणे हे या सरावाचे उद्दीष्टे आहे.

नसीम-अल-बहर नौदल सरावाची सुरुवात केव्हा झाली ?

• नसीम-अल-बहर नौदल सराव 1993 मध्ये सुरू करण्यात आला होता. 

• हा युद्ध अभ्यास भारत आणि ओमान या दोन्ही देशांमधील दीर्घकालीन धोरणात्मक संबंधांचे प्रतीक आहे. 

भारत आणि ओमानमधील इतर युद्ध सराव कोणते ?

• लष्करी सराव (Army Exercise) : अल नजाह (Al Najah) हा दोन देशांच्या लष्करांमधील संयुक्त द्विपक्षीय सराव आहे.

• हवाई दलाचा सराव (Air Force Exercise) : ईस्टर्न ब्रिज (Eastern Bridge) हा दोन देशांमधील हवाई दलाच्या सरावाचे नाव आहे.

राष्ट्रीय जल पुरस्कार

National Water Awards

बातमी काय आहे ?

• राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांनी आज (22 ऑक्टोबर 2024) नवी दिल्ली येथे पाचवे राष्ट्रीय जल पुरस्कार प्रदान केले.

• हे पुरस्कार पाचवा राष्ट्रीय जल पुरस्कार 2023 साठी देण्यात आले.

Subject : GS - पुरस्कार, पर्यावरण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) 5 वा राष्ट्रीय जल पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट राज्याच्या श्रेणीमध्ये खालील पैकी कोणत्या राज्याने प्रथम क्रमांक पटकावला ? 

1. महाराष्ट्र

2. उत्तर प्रदेश

3. गुजरात

4. ओडिशा

उत्तर : ओडिशा

5 वा राष्ट्रीय जल पुरस्कार : सर्वोत्कृष्ट राज्याच्या श्रेणीमधील प्रथम तीन विजेते पुढीलप्रमाणे :-

1. सर्वोत्कृष्ट राज्याच्या श्रेणीमध्ये, प्रथम पारितोषिक ओडिशाला प्रदान करण्यात आले आहे, 

2. उत्तर प्रदेशने 2 रे,

3. तर गुजरात आणि पुद्दुचेरीने संयुक्तपणे 3 रे स्थान मिळवले आहे. 

• प्रत्येक पुरस्कार विजेत्याला प्रशस्तीपत्र आणि ट्रॉफी तसेच काही श्रेणींमध्ये रोख पारितोषिके दिली गेली.

राष्ट्रीय जल पुरस्कारांचे उद्दिष्ट काय आहे ?

• पाण्याच्या महत्त्वाविषयी लोकांमध्ये जागरुकता निर्माण करणे आणि त्यांना सर्वोत्तम पाणी वापर पद्धती अवलंबण्यास प्रवृत्त करणे हे राष्ट्रीय जल पुरस्कारांचे उद्दिष्ट आहे.

• सरकारचे ‘जल समृद्ध भारत’ हे ध्येय साध्य करण्यासाठी देशभरातील व्यक्ती आणि संस्थांनी केलेले चांगले काम आणि प्रयत्न यावर हा पुरस्कार लक्ष केंद्रित करतो.

राष्ट्रीय जल पुरस्कार किती श्रेणींमध्ये देण्यात येतो ?

 राष्ट्रीय जल पुरस्कार 9 श्रेणींमध्ये प्रदान करण्यात येतो.

1. सर्वोत्कृष्ट राज्य 

2. सर्वोत्कृष्ट जिल्हा 

3. सर्वोत्कृष्ट ग्रामपंचायत

4. सर्वोत्कृष्ट शहरी स्थानिक संस्था 

5. सर्वोत्कृष्ट शाळा किंवा महाविद्यालय 

6. सर्वोत्कृष्ट उद्योग

7. सर्वोत्कृष्ट जल वापरकर्ता संघ

8. सर्वोत्कृष्ट संस्था (शाळा किंवा महाविद्यालयाव्यतिरिक्त)

9. सर्वोत्कृष्ट नागरी समाज

पहिला राष्ट्रीय जल पुरस्कार केव्हा देण्यात आला ?

• राष्ट्रीय जल पुरस्कार जलशक्ती मंत्रालय (Ministry of Jal Shakti) च्या जलसंपदा, नदी विकास आणि गंगा पुनरुत्थान विभागाद्वारे देण्यात येतो.

• पहिला राष्ट्रीय जल पुरस्कार 2018 मध्ये देण्यात आला.

• 2019 मध्ये 2रा, 2020 मध्ये 3रा आणि 2022 मध्ये 4 था राष्ट्रीय जल पुरस्कार देण्यात आला. 

• कोविड महामारीमुळे 2021 मध्ये हा पुरस्कार दिला गेला नाही.

जागतिक सांख्यिकी दिवस

World Statistics Day

Subject : GS - दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जागतिक सांख्यिकी दिना बद्दल योग्य पर्याय निवडा.

1. 20 ऑक्टोबर 2010 रोजी प्रथमच जागतिक सांख्यिकी दिन साजरा करण्यात आला.

2. जागतिक सांख्यिकी दिवस दर 5 वर्षांनी साजरा केला जातो.

3. दोन्ही योग्य

4. दोन्ही अयोग्य

उत्तर : दोन्ही योग्य

• 20 ऑक्टोबर रोजी जगभरात जागतिक सांख्यिकी दिवस किंवा विश्व सांख्यिकी दिवस म्हणून साजरा केला जातो.

• हा दिवस संयुक्त राष्ट्र सांख्यिकी आयोगाच्या ( United Nations Statistical Commission) मार्गदर्शनाखाली आयोजित केला जातो.

सर्व प्रथम जागतिक सांख्यिकी दिन केव्हा साजरी करण्यात आला ?

• 20 ऑक्टोबर 2010 रोजी प्रथमच जागतिक सांख्यिकी दिन साजरा करण्यात आला. 

• तेव्हापासून हा दिवस दर 5 वर्षांनी साजरा केला जातो.

जागतिक सांख्यिकी दिवस का साजरी करतात ? 

• शाश्वत, आर्थिक, पर्यावरणीय आणि सामाजिक विकासामध्ये आकडेवारीचे महत्त्व ओळखण्यासाठी. 

• डेटामधील नमुने आणि ट्रेंड समजून घेण्यासाठी, अंदाज बांधण्यासाठी आणि निष्कर्ष काढण्यासाठी आकडेवारी आवश्यक आहे.

• देशाच्या विकासासाठी सामाजिक-आर्थिक नियोजन आणि धोरण निर्मितीमध्ये आकडेवारीची भूमिका आणि महत्त्व याबद्दल जनजागृती करण्यासाठी हा दिवस साजरा केला जातो.

भारताचा राष्ट्रीय सांख्यिकी दिवस केव्हा असतो ? 

• भारतात 29 जून राष्ट्रीय सांख्यिकी दिवस (National Statistics Day) म्हणून साजरा करण्यात येतो.

• प्राध्यापक प्रशांत चंद्र महालनोबिस यांनी सांख्यिकी आणि आर्थिक नियोजन क्षेत्रात केलेल्या उल्लेखनीय योगदानाची दखल घेऊन, भारत सरकारने त्यांच्या जयंती निमित्त दरवर्षी 29 जून हा दिवस "सांख्यिकी दिन" म्हणून राष्ट्रीय स्तरावर साजरा करण्याचा निर्णय घेतला.

विजयनगर साम्राज्य, राजा कृष्णदेवराय, श्री सिंगेश्वर मंदिर 

Vijayanagara Kingdom, King Krishna Deva Raya, Sri Singeeswarar temple

बातमी काय आहे ?

तामिळनाडूतील तिरुवल्लूर जिल्ह्यातील मापेडू गावातील श्री सिंगेश्वर मंदिरात 16 व्या शतकातील ताम्रपट शिलालेखांचा संच नुकताच सापडला आहे.

Subject : GS - प्राचीन इतिहास  

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) विजयनगर साम्राज्याचा संस्थापक कोण होता/ होते ? (SSC 2022)

1. हरिहर

2. बुक्का

3. कृष्णदेव राय

4. 1 आणि 2 दोन्ही

उत्तर : 1 आणि 2 दोन्ही

हरिहर व बुक्का राया या दोन भावांनी विजयनगरच्या साम्राज्याची स्थापना केली.

 काय सापडले ?

• ताम्रपटाची दोन पाने अंगठी वापरून एकत्र जोडलेली आहे आणि त्यावर विजयनगर साम्राज्याचा शिक्का आहे.

• भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षणानुसार हा शिलालेख नंदीनगरी लिपी वापरून संस्कृतमध्ये लिहिला गेला आहे.

• हे 1513 मध्ये राजा कृष्णदेवराय यांच्या काळात कोरलेले आहे.

नंदीनगरी लिपी बद्दल थोडक्यात माहिती : 

• नंदीनगरी लिप ही, नागरी लिपीचा एक प्रकार असून ही मुख्यतः कर्नाटक प्रदेशापुरता मर्यादित आहे.

• नंदीनगरी लिपी दक्षिण भारतात ८ व्या ते १९ व्या शतकात हस्तलिखिते आणि शिलालेख लिहिण्यासाठी वापरली जात होती.

• नंदीनगरी लिपी डावीकडून उजवीकडे लिहिली जात.

विजयनगर साम्राज्य : 

• स्थापना : विजयनगर साम्राज्याची स्थापना 1336 मध्ये संगमा राजवंशातील हरिहरा आणि बुक्का यांनी केली होती.

• राजधानी : हंपी (हे 1986 मध्ये युनेस्कोने जागतिक वारसा स्थळ घोषित केले.)

• विस्तार : उत्तरेकडील कृष्णा नदीपासून भारतीय द्वीपकल्पाच्या अत्यंत दक्षिणेपर्यंत विजयनगर साम्राज्य पसरलेले होते.

विजयनगर साम्राज्यावर चार प्रमुख राजवंशांचे राज्य होते :

1. संगमा राजवंश (Sangama Dynasty)

2. सलुवा राजवंश (Saluva Dynasty)

3. तुलुवा राजवंश (Tuluva Dynasty)

4. अरविदु राजवंश (Aravidu Dynasty)

राजा कृष्णदेवराय कोण होते ? 

• राजा कृष्णदेवराय हे तुलुवा राजवंशातील (Tuluva Dynasty) राजा होते.

• तुलुवा घराण्यातील कृष्णदेवराय हा विजयनगरचा सर्वात प्रसिद्ध शासक होता. 

• त्याच्या कारकीर्दीत विजयनगर साम्राज्याचा विस्तार झाला.

• त्यांनी विजयनगर साम्राज्यावर इसवी सन 1509-1529 पर्यंत राज्य केले.

• कृष्णदेवराय स्वतः कवी व पंडित होता. त्याने तेलुगू व संस्कृत भाषेत अनेक काव्यग्रंथ रचलेले आहेत. 

• कृष्णदेवराय हा विद्वानांचा आश्रयदाता होता. त्याच्या दरबारात अष्टदिग्गज नामक आठ पंडित होते.

• त्यांच्या कालखंडाला तेलुगू साहित्याचा सुवर्णयुग म्हटले जाते.

• पंढरपूरच्या विठ्ठल देवतेला या राजाने आपल्या राज्यात आणवुन मंदिर बांधले.

श्री सिंगेश्वर मंदिराविषयी IMP पॅाईंट्स : 

• श्री सिंगेश्वर मंदिर हे भगवान शिवाला समर्पित हिंदू मंदिर आहे.

• हे तामिळनाडूच्या तिरुवल्लूर जिल्ह्यातील मापेडू गावात आहे. 

• हे मंदिर आदित्य करिकलन चोल याने इसवी सन 976 मध्ये बांधले होते. 

• आदित्य करिकलन चोल याला आदित्य द्वितीय म्हणून ही ओळखले जाते.

• आदित्य करिकलन चोल, हा राजाराजा चोलचा मोठा भाऊ आहे.

पोलीस हुतात्मा दिन

Police Commemoration Day

कर्तव्य बजावताना सर्वोच्च बलिदान देणाऱ्या सर्व शहिदांना आदरांजली 💐💐 

Subject : GS - संरक्षण, दिनविशेष

• लडाखमधल्या हॉट स्प्रिंग्स येथे 21 ऑक्टोबर 1959 रोजी चिनी सैन्याने अचानक केलेल्या जोरदार हल्ल्यात दहा शूर जवानांनी आपल्या प्राणांची आहुती दिली. 

• या हुतात्म्यांच्या आणि कर्तव्य बजावताना सर्वोच्च बलिदान देणाऱ्या अन्य सर्व शहिदांच्या स्मरणार्थ 21 ऑक्टोबर हा दिवस पोलीस स्मृती दिन म्हणून पाळला जातो.

पोलीस स्मृती दिनाचा इतिहास काय आहे ?

• भारताने लडाखच्या हॉट स्प्रिंग्स भागात तिसऱ्या बटालियनची एक कंपनी तैनात केली होती.

• या कंपनीला तीन तुकड्यांमध्ये विभागून सीमा सुरक्षेची जबाबदारी देण्यात आली होती.

• चिनी हल्ल्याच्या एक दिवस आधी, म्हणजे 20 ऑक्टोबर 1959 रोजी, नेहमीप्रमाणे या कंपनीचे सैनिक नियंत्रण रेषेवर गस्त घालण्यासाठी निघाले होते.

• 20 ऑक्टोबर रोजी दुपारपर्यंत, तीनपैकी दोन तुकडीचे सैनिक परत आले. मात्र तिसऱ्या तुकडीचे सैनिक २१ ऑक्टोबरच्या सकाळपर्यंत परतले नाहीत. 

• 21 ऑक्टोबरच्या सकाळपर्यंत परत न आलेल्या तुकडीतील सैनिकांना शोधण्यासाठी शोध मोहीम आखण्यात आली होती. 

• या टीमचे नेतृत्व DSP / DCIO श्री करम सिंग (Shri Karam Singh) करत होते.

• दुपारच्या सुमारास, चिनी लष्कराच्या जवानांनी अचानक श्री करम सिंग यांच्या नेतृत्वाखालील तुकडीवर गोळीबार केला आणि ग्रेनेड फेकले.

• अचानक झालेल्या या हल्ल्यात भारतीय सैनिकांनी विलक्षण धैर्य दाखवले. ते शौर्याने लढले.

• मात्र, या चकमकीत 10 CRPF जवानांना प्राण गमवावे लागले.

21 ऑक्टोबर हुतात्मा दिन : 

जानेवारी 1960 मध्ये झालेल्या राज्यांच्या आणि केंद्रशासित प्रदेशांच्या पोलीस महानिरीक्षकांच्या वार्षिक परिषदेत 21 ऑक्टोबर हा दिवस “स्मृती दिन” (हुतात्मा दिन) म्हणून पाळला जाईल असे ठरले.

INS 'समर्थक'

INS Samarthak

Subject : GS - संरक्षण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलीकडेच भारतीय नौदलासाठी INS 'समर्थक' या बहुउद्देशीय जहाजाची रचना आणि निर्मिती कोणी केली ?

1. माझगाव डॉकयार्ड लिमिटेड

2. गोवा शिपयार्ड लिमिटेड

3. कोचीन शिपयार्ड

4. लार्सन अँड टुब्रो (L&T) शिपयार्ड

उत्तर : लार्सन अँड टुब्रो (L&T) शिपयार्ड

बातमी काय आहे ?

लार्सन अँड टुब्रोने (Larsen & Toubro) अलीकडेच भारतीय नौदलासाठी बहुउद्देशीय जहाज INS 'समर्थक' लाँच केले.

INS 'समर्थक' बद्दल वनलाईनर पॉईंट्स : 

• भारतीय नौदलासाठी दोन बहुउद्देशीय जहाजांपैकी INS 'समर्थक हे पहिले आहे.

• केंद्र सरकारच्या 'मेक इन इंडिया' उपक्रम आणि 'आत्मनिर्भर भारत' या दृष्टिकोनाला अनुसरून हा प्रकल्प आहे.

• चेन्नईच्या उत्तरेस कट्टुपल्ली येथील लार्सन अँड टुब्रो (L&T) शिपयार्डने INS समर्थक या जहाजाची रचना आणि निर्मिती केली आहे.

• भारतीय नौदलासाठी नेक्स्ट जनरेशन शस्त्रे आणि सेन्सर्सच्या विकासासाठी आणि चाचणीला लक्षात घेण्यासाठी हा एक अत्यंत विशेष, बहु-भूमिका प्रकल्प आहे.

INS समर्थक काय काम करेल ?

• सागरी पाळत ठेवणे आणि गस्त घालणे.

• पृष्ठभाग आणि हवाई लक्ष्यांचे प्रक्षेपण आणि पुनर्प्राप्ती.

• संकटकाळात मानवतावादी मदत पुरवणे.

• भारतीय नौदलासाठी पुढील पिढीतील(नेक्स्ट जनरेशन) शस्त्रे आणि सेन्सर्सच्या विकासासाठी चाचण्यांची सोय करणे.

• समुद्र प्रदूषणाचा सामना करणे यासह इतर विविध कार्ये.

आंतरराष्ट्रीय अभिधम्म दिवस

International Abhidhamma Day

Subject : GS - कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) आंतरराष्ट्रीय अभिधम्म दिवस खालील पैकी कोणत्या महिन्यात येतो ?

1. चैत्र

2. श्रावण

3. आश्विन

4. माघ

उत्तर : आश्विन

बातमी काय आहे ?

• अलीकडेच, भारताच्या पंतप्रधानांनी आंतरराष्ट्रीय अभिधम्म दिवस आणि पाली भाषेला अभिजात भाषा म्हणून मान्यता देण्याच्या समारंभाला संबोधित केले. 

• आंतरराष्ट्रीय बौद्ध महासंघ (International Buddhist Confederation) आणि भारताच्या सांस्कृतिक मंत्रालयाने या कार्यक्रमाचे आयोजन केले होते.  

अभिधम्म दिवसाची ऐतिहासिक कथा : 

• पाली ग्रंथांनुसार, ज्ञानप्राप्तीनंतर, बुद्धांनी तावतिसा स्वर्गात तीन महिने घालवले. तिथे त्यांनी तावतिम्सा स्वर्गातील देवतांना तसेच आपली आई माया हिला अभिधम्म शिकवला.

• बुद्धांचे स्वर्गातून पृथ्वीवर परत येण्याचा हा दिवस बौद्ध धर्मात महत्त्वाचा दिवस म्हणून ओळखला जातो. ही घटना अभिधम्म दिवस म्हणून साजरी केली जाते.

• पृथ्वीवर परत आल्यानंतर त्यांनी आपला शिष्य सारिपुत्तला अभिधम्माचा संदेश दिला.  

• भगवान बुद्धांचे स्वर्गातून पृथ्वीवर परत येण्याचा ऐतिहासिक घटनेचा उल्लेख संकसिया येथील सम्राट अशोक यांनी स्थापन केलेल्या हत्ती स्तंभावर आढळतो.

• आश्विन महिन्यातील पौर्णिमेच्या दिवशी अभिधम्म दिवस साजरा केला जातो. हे वास्सा कालखंडाच्या समाप्तीस चिन्हांकित करते आणि थेरवाडा बौद्ध देशांमध्ये उदाहरणार्थ म्यानमार, थायलंड, लाओस, कंबोडिया आणि श्रीलंका येथे भक्तीभावाने साजरा केला जातो.

• अभिधम्म दिवसाचा उत्सव पहिला परतीचा पाऊस (ज्याला वस्सा म्हणतात) आणि पावराणा उत्सवाच्या समाप्ती च्या दिवसाशी एकरूप होतो, जेव्हा भिक्खु आणि भिक्खुनी त्यांच्या माघाराचा कालावधी एका समारंभाने समाप्त करतात.

धार्मिक कार्यक्रम : 

• विविध धार्मिक प्रथांसाठी भक्त मंदिरांमध्ये जमतात.

• भिक्खु आणि भिक्खुनी यांना भिक्षा अर्पण करणे, धर्मग्रंथ पठणात भाग घेणे आणि अभिधम्मावरील प्रवचन ऐकणे आणि ध्यानात गुंतणे आणि बुद्धाच्या शिकवणींवर चिंतन करणे इत्यादी.