नमस्कार विद्यार्थी आणि शिक्षक वृंद तुम्ही दिलेल्या प्रेमाबद्दल धन्यवाद.. 

मला सांगताना आनंद वाटतो की फक्त विद्यार्थीच नाही तर शिक्षक वृंद आणि बाकीचे वाचक जे कोणत्याही एक्झामसाठी तयारी करत नाही तेपण चालू घडामोडी आवर्जून वाचतात.

पुन्हा एकदा सर्वांचे मनापासून आभार.

चला तर पाहुयात तुमची tcs9 टीम तुमच्यासाठी आज काय घेऊन आली आहे ?

• CISF च्या पहिल्या महिला महासंचालक नीना सिंग याबद्दल तसेच CISF  म्हणजे नेमकं काय ? ते काय काम करतात ? त्यावर आधारित मागील वर्षाचे प्रश्न आणि संभाव्य प्रश्न.

• इस्रोचे XPosat मिशन आणि त्याबद्दल माहिती. त्याचे काम त्यावर आधारित संभाव्य प्रश्न आणि मागील वर्षाचे काही प्रश्न.

• इतर महत्त्वाच्या बातम्या आणि चालू घडामोडी ,

• सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी महत्त्वपूर्ण वनलाइनर

नीना सिंग : CISF च्या पहिल्या महिला महासंचालक 

• अलीकडेच केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा दलाच्या (CISF) महासंचालक म्हणून नीना सिंग यांची नियुक्ती करण्यात आली आहे.

• CISF च्या 54 वर्षाच्या इतिहासात प्रथमच एका महिला अधिकाऱ्याकडे CISF ची कमान सोपविली आहे.

• खरं तर सर्वांसाठी हा एक अभिमानाचा क्षण आहे. प्रथम IPS किरण बेदींपासून सुरुवात झालेली ही परंपरा CISF च्या उच्च पदापर्यंत आज येऊन पोहोचली आहे. हीच खरी सावित्रीमाईंना आदरांजली असेल.

 चला तर जाणून घेऊया परीक्षेच्या दृष्टिकोनातून नीना सिंग यांबद्दल, CISF म्हणजे काय ? त्याचे कार्य कोणते ? CISF बद्दल मागील वर्षाचे प्रश्न आणि संभाव्य प्रश्न टॅापीकच्या शेवटी बघू.

 नीना सिंग 

• नीना सिंग यांचा जन्म बिहारची राजधानी पाटणा येथे 11 जुलै 1964 रोजी झाला.

• राजस्थान कॅडरच्या त्या 1989 पॅचच्या IPS अधिकारी आहेत.

• त्यांनी MA पर्यंत शिक्षण घेतले आहे. तसेच त्या राजस्थान येथील पोस्टिंग दरम्यान हार्वर्ड युनिव्हर्सिटीच्या केनेडी स्कूल ऑफ गव्हर्मेंट मध्ये परदेशात अभ्यासासाठी गेल्या होत्या.

(गव्हर्मेंट पोस्टिंग दरम्यान उच्च शिक्षणासाठी सनदी अधिकाऱ्यांना प्रोत्साहन देतात.

 सनदी अधिकाऱ्यांनी या शिक्षणाचा फायदा देश सेवेसाठी करावा असे अभिप्रेत असते.)

CISF ची स्थापना केव्हा करण्यात आली ?

केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा दल कायदा,1968 अंतर्गत 10 मार्च 1969 रोजी CISF ची स्थापना करण्यात आली.

CISF अंतर्गत ७४ अन्य संघटन, 12 रिझर्व बटालियन आणि 8 प्रशिक्षण संस्था आहे.

CISF च काम काय असतं ?

• विमानतळ, दिल्ली मेट्रो, अंतराळ विभाग, अणुऊर्जा प्रकल्प, बंदरे, ऐतिहासिक वास्तू, वीज, कोळसा, हॉस्पिटल आणि खाणकाम क्षेत्र तसेच भारतीय अर्थव्यवस्थेच्या दृष्टीने महत्त्वपूर्ण अशा क्षेत्रांना सुरक्षा पुरविणे.

• CISF देशाच्या राजधानीतील महत्त्वाच्या सरकारी इमारती त्याचबरोबर खाजगी विभागातील क्षेत्रांनाही सुरक्षा पुरवितात.

• CISF विशेष व्यक्तींना देण्यात येणारी झेड प्लस, झेड, एक्स, वाय ( Z Plus, Z, X, Y) श्रेणीतील सुरक्षा व्यवस्था प्रदान करते.

• CISF हे एकमेव असे दल आहे की ज्याकडे स्वतःचे समर्पित अग्निशमन शाखा (फायर विंग ) आहे.

स्पर्धा परीक्षांसाठी वनलाइनर प्रश्न पुढील प्रमाणे 

प्रश्न) दरवर्षी केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा बल स्थापना दिन केव्हा साजरी केला जातो ?

(SSC GD)

1) 12 जुलै

2) 10 जून

3) 10 मार्च

4) 12 एप्रिल

उत्तर) 3) 10 मार्च

प्रश्न) अलीकडेच केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा बलाच्या महासंचालक पदी कोणाची नियुक्ती करण्यात आली आहे ?

उत्तर)  नीना सिंग

प्रश्न) केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा बलाविषयी खालीलपैकी चुकीचे विधान कोणते ?

 1) केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा बलाची स्थापना 10 मार्च 1969 रोजी झाली.

 2) किरण बेदी या केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा बलाच्या पहिल्या महिला महासंचालक होत्या.

 3) केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा बलाचे मुख्यालय नवी दिल्ली येथे आहे.

 4) केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा बल भारतीय अर्थव्यवस्थेच्या दृष्टीने महत्त्वपूर्ण अशा क्षेत्रांना सुरक्षा पुरवितात.

उत्तर) 2) किरण बेदीं या केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा बलाच्या पहिल्या महिला महासंचालक होत्या. हे विधान चुकीचे आहे CISF च्या पहिल्या महिला महासंचालक नीना सिंग या आहेत.

एक्सपोसॅट मिशन

XPoSat MISSION

अलीकडेच भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था ( इस्रो -ISRO) ने एक्सपोसॅट नावाचा उपग्रह प्रक्षेपित केला.

 स्पर्धा परीक्षेच्या दृष्टीने या आधी ISRO ने कोणते उपग्रह पाठवले ? उपग्रह पाठवणाऱ्यात लॉन्च वेहिकलचे नाव काय ?

ते उपग्रह कोणत्या स्थानावरून पाठवले ? असे प्रश्न विचारले गेले आहेत ते आपण टॉपिकच्या शेवटी पाहू.

सिल्याबस च्या विज्ञान आणि तंत्रज्ञान या टॉपिकच्या अंतर्गत आपण इस्रोचे एक्सपोसॅट मिशन काय आहे हे शिकणार आहोत.

काय आहे एक्सपोसॅट मिशन ?

अंतराळातील ब्लॅक होल, एक्स-रे बायनरी, ॲक्टिव्ह गॅलेकटिक न्यूक्लिया, कृष्णविवर, न्यूट्रॉन तारे, पल्सर विंड नेबुला इत्यादींसारख्या विविध खगोलीय स्त्रोतांमधून उत्सर्जित होणाऱ्या किरणांचा अभ्यास हा उपग्रह करणार आहे.

उपग्रह कोठून सोडण्यात आला ? आणि उपग्रह सोडण्यासाठी कोणत्या रॉकेटचा वापर करण्यात आला ?

श्रीहरीकोटा येथील सतीश धवन स्पेस सेंटर वरून PSLV-C58 या रॉकेटचा वापर करून एक्सपोसॅट अंतराळात सोडण्यात आला.

एक्सपोसॅट मिशन म्हणजे भारतासाठी गौरवाची बाब :

• खगोलस्त्रोतांचा अभ्यास करण्यासाठी वेधशाळा पाठवणारा भारत हा दुसरा देश बनला. 

• याआधी 2021 मध्ये अमेरिकेच्या नासाने (NASA)असा उपग्रह पाठवला आहे.

PSLV आणि GSLV नेमकं काय आहे ?

ISRO ने उपग्रहांना लॉन्च करण्यासाठी दोन रॉकेट प्रक्षेपण प्रणाली तयार केल्या आहेत.

 त्यापैकी PSLV ( Polar Satellite Launch Vehicle) हे ध्रुवीय उपग्रह प्रक्षेपण वाहन तर GSLV जिओसिंक्रोनस उपग्रह प्रक्षेपण वाहन आहे.

PSLV आणि GSLV मध्ये फरक काय ?

• PSLV मुख्यतः पृथ्वी निरीक्षण उपग्रहांना 600 ते 900 किलोमीटर उंचीवर प्रक्षेपित करण्यासाठी वापरतात.

• तर GSLV दळणवळण उपग्रहांना प्रक्षेपित करतात. GSLV अंदाजे 36000 किलोमीटर उंचीच्या वर उपग्रह उचलण्यात सक्षम असतात.

• GSLV ची पेलोड क्षमता PSLV च्या तुलनेत जास्त आहे.

स्पर्धा परीक्षांसाठी वनलाइनर प्रश्न 

प्रश्न) खगोलस्त्रोतांचा अभ्यास करण्यासाठी वेधशाळा पाठवणारा भारत हा कितवा देश बनला ?

उत्तर : दुसरा

प्रश्न) एक्सपोसॅट उपग्रह पाठवणाऱ्यात लॉन्च वेहिकलचे नाव काय ?

उत्तर: PSLV-C58

प्रश्न) इस्रो ने एक्सपोसॅट नावाचा उपग्रह कोठून प्रक्षेपित केला ?

उत्तर : श्रीहरीकोटा येथील सतीश धवन स्पेस सेंटर वरून

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी महत्त्वपूर्ण वनलाइनर

‣ रश्मी शुक्ला या महाराष्ट्र राज्याच्या पहिल्या महिला पोलीस महासंचालक ठरल्या.

‣ ओडिशा राज्यातील खजूर गुळ या पदार्थाला जीआय टॅग ( GI Tag) प्राप्त झाला.

जीआय टॅग काय असतो? त्याचा फायदा काय हे आपण आधी बघितलेल आहे. त्याची लिंक खाली प्रोव्हाइड केलेली आहे.

लिंक वर क्लिक करून तुम्ही माहिती घेऊ शकता.

नमस्कार विद्यार्थी मित्रांनो आजच्या महत्त्वाच्या घडामोडी मध्ये आपण बघणार आहोत

• वाहन चालकांचा संप, त्या संबंधित कारणे, परिणाम आणि IPC section

• महाराष्ट्र पोलीस वर्धापन दिन आणि त्या संबंधित प्रश्न

• 16 वा वित्त आयोग, आयोगाचे नवीन अध्यक्ष, वित्त आयोग म्हणजेच फायनान्स कमिशन बद्दल संविधानात्मक माहिती आणि त्या संबंधी स्पर्धा परीक्षांमध्ये विचारलेले प्रश्न आणि इतर संभाव्य प्रश्न 

• इतर महत्त्वाच्या बातम्या आणि चालू घडामोडी ,

• सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी महत्त्वपूर्ण वनलाइनर

का करत आहेत ट्रक चालक संप ?

केंद्र सरकारच्या नवीन वाहन कायद्याच्या तरतुदींच्या निषेधार्थ महाराष्ट्रातच नव्हेच तर देशभरात वाहतूकदारांचं (ड्रायव्हरांच) आंदोलन सुरू आहे.

ट्रक व टँकर चालकांच्या संपामुळे इंधनाच्या गाड्या शहरात येणार नाही ! या भीतीने इंधन भरण्यासाठी लोकांची तारांबळ उडाली. त्यामुळे पेट्रोल पंपावर इंधन भरण्यासाठी रांगाच रांग लागलेल्या दिसताहेत.

नेमका काय आहे नवीन कायदा ?

• केंद्र सरकारने नुकताच संसदेत भारतीय न्याय संहिता विधेयक (Indian Penal Code) पारित केले. 

• वाहन कायद्याच्या या तरतुदीनुसार हिट अँड रन प्रकरणी म्हणजे अपघात केल्यानंतर घटनास्थळावरून पळ काढणाऱ्या ड्रायव्हरला 10 वर्षांपर्यंत तुरुंगवास किंवा 7 लाख रुपये एवढा दंड आकारण्याची तरतूद करण्यात आली आहे.

• याआधी IPC सेक्शन ३०४ A अंतर्गत दोन वर्षांचीच शिक्षा होती.

• आयपीसी सेक्शन 302 हा हत्या (Murder) केस संदर्भात विधाने देतो.

ट्रक ड्रायव्हरांचे म्हणणे काय आहे ?

• अपघात झाल्यास जर ड्रायव्हर तेथेच सापडल्यास लोक ड्रायव्हरला मारहाण करतात; त्यामुळे त्यांना पळ काढावा लागतो.

• जर एखादा अपघात दुसऱ्याच्या चुकीमुळे झाल्यास त्यात ड्रायव्हर जबाबदार नाही याची शहानिशा कशी होईल ?

• जर एखाद्या व्यक्तीने ट्राफिक नियम पाळले नाही आणि व्यक्तीच्या चुकीमुळे अपघात झाल्यास त्याची शहानिशा कोण करील ?

• रोजंदारी करणाऱ्या ड्रायव्हर कडे सात लाख रुपये कोठून येणार ?

• जुन्या IPC सेक्शन मध्ये 304 A अन्वये शिक्षा दोन वर्षांचीच होती. आता ती 10 वर्षांपर्यंत वाढवली आहे त्यामुळे नवीन ड्रायव्हर म्हणून काम करणारे होतकरू व्यक्ती अशी नोकरी करतील का ? असे सर्व प्रश्न उपस्थित झाले आहेत.

सध्या स्थिती काय आहे ?

 पेट्रोल आणि डिझेल टॅंकर चालकांच्या संपामुळे देशभरात पेट्रोल पंपावर इंधन मुबलक प्रमाणात नाही त्यामुळे इतर दैनंदिनी कामकाजावर याचा परिणाम झालेला दिसतो उदाहरणार्थ काही ठिकाणी स्कूल बसेस बंद असल्याचे दिसतात. बहुतेक मालवाहतूक गाड्यांच्या चालकांचा संपाला पाठिंबा असल्याने जनजीवन थोडेफार डिस्टर्ब झालेले दिसते.

महाराष्ट्र पोलीस वर्धापन दिन 

• दरवर्षी 2 जानेवारी हा दिवस महाराष्ट्र पोलीस वर्धापन दिन म्हणून साजरा करतात.

• गोरेगाव येथील राज्य राखीव पोलीस दलाच्या(SRPF) मैदानावर महाराष्ट्राचे राज्यपाल श्री रमेश बैस,पोलीस महासंचालक (अतिरिक्त कार्यभार) श्री विवेक फणसळकर तसेच विभागातील वरिष्ठ अधिकारी यांच्या उपस्थितीत महाराष्ट्र पोलीस वर्धापन दिन साजरा केला गेला.

• राज्यातील कायदा आणि सुव्यवस्था अबाधित राखण्यासाठी महाराष्ट्र पोलीस दलाने सदैव तत्पर राहून नागरिकांना सुरक्षितता देण्याबरोबरच क्रीडा क्षेत्रातही उत्कृष्ट कामगिरी केली आहे, असे प्रतिपादन राज्यपाल श्री. रमेश बैस यांनी यावेळी केले.

2 जानेवारी हाच दिवस का निवडला गेला ?

भारताचे तत्कालीन पंतप्रधान पंडित जवाहरलाल नेहरू यांनी २ जानेवारी १९६१ रोजी महाराष्ट्र पोलीस दलाला पोलीस ध्वज प्रदान केला होता. त्यामुळे २ जानेवारी हा दिवस महाराष्ट्र पोलीस दिन म्हणून साजरा केला जातो.

स्पर्धा परीक्षांसाठी वनलाइनर प्रश्न पुढील प्रमाणे 

प्रश्न) महाराष्ट्राचे वर्तमान राज्यपाल कोण आहेत ?

उत्तर :  महाराष्ट्राचे राज्यपाल श्री रमेश बैस

प्रश्न) महाराष्ट्र पोलीस वर्धापन दिन केव्हा साजरा करतात ?

उत्तर : 2 जानेवारी

16 व्या वित्त आयोगाचे अध्यक्ष : डॉ. अरविंद पनगरिया

16 Finance Commission Chairman : Dr. Arvind Pangariya

 केंद्र सरकारने 16 व्यास वित्त आयोगाची स्थापना केली आहे. त्याचे अध्यक्ष डॉ. अरविंद पनगरिया असतील.

 UPSC, MPSC, SSC(GD) , सरळ सेवा, तलाठी, महाराष्ट्र पोलीस भरती या स्पर्धा परीक्षांमध्ये वित्त आयोगा संदर्भात प्रश्न विचारले गेले आहेत जसे की - पहिले वित्त आयोगाचे अध्यक्ष कोण होते? वित्त आयोगाचे कार्य काय असतील? त्यांची नियुक्ती कोण करतो ?

 हे सगळं आपण टॉपिकच्या शेवटी बघू.

चला तर जाणून घेऊया,

 वित्त आयोग म्हणजे काय ?

• भारतीय संघराज्यात केंद्र आणि राज्यांना विकास साधण्यासाठी आर्थिक विभागणी योग्य रीतीने करण्यासाठी वित्त आयोग महत्वाची भूमिका बजावते.

• भारतीय संघराज्यामध्ये प्रत्येक राज्याची भौगोलिक, आर्थिक, सामाजिक परिस्थिती भिन्न आहे. काही राज्यांची महसूल क्षमता खूप जास्त आहे तर काही राज्यांची कमी. उदाहरणार्थ- महाराष्ट्राची महसूल क्षमता ही मिझोराम पेक्षा जास्त आहे. तर काही राज्यांची लोकसंख्या जास्त आहे पण महसूल क्षमता कमी उदाहरणार्थ बिहार

• अशा परिस्थितीत केंद्र सरकारने महसुलातील वाटा,राज्यांना किती अनुदाने द्यावीत, राज्या-राज्यांमध्ये ही अनुदाने कशी वाटावी हे सुचवण्यासाठी वित्त आयोगाचे योगदान महत्त्वपूर्ण आहे.

वित्त आयोगाची निर्मिती कोण करतं ?

 भारतीय राज्यघटनेच्या कलम 280 नुसार दर 5 वर्षांनी किंवा गरज असल्यास त्या आधी भारताचे राष्ट्रपती वित्त आयोगाची नेमणूक करता.

वित्त आयोगाची कार्य काय असतात ?

कलम 280 (3) अनुसार वित्त आयोग खालील बाबींविषयी राष्ट्रपतींना सल्ला देतात.

1. केंद्रीय कर उत्पन्नापैकी ज्या करांची विभागणी होऊ शकते अशी विभागणी सुचवणे.

2. भारताच्या संचित निधीतून राज्यांना दिल्या जाणाऱ्या अनुदानाची तत्वे/ निकष ठरविणे.

3. केंद्र व राज्यांमधील वित्त विषयक बाबी संबंधित मार्गदर्शन करणे.

4. राज्यांच्या संचित निधीमध्ये वाढ करण्यासाठी उपाय योजना सुचविणे.

5. राष्ट्रपतींनी सुचविलेल्या इतर कोणत्याही वित्त विषयक बाबीसंबंधी सल्ला देणे.

6. पंचायत राज व्यवस्थेकडे वित्तीय स्त्रोत उपलब्ध करण्यासाठी राज्यांच्या संचित निधीत वाढ करण्याच्या उपाययोजना सुचविणे.

7. नागरिक पंचायत राज व्यवस्थेकडे वित्तीय स्त्रोत उपलब्ध करण्यासाठी राज्यांच्या संचित निधीत वाढ करण्याच्या उपाययोजना सुचविणे.

वित्त आयोगाबद्दल विविध स्पर्धा परीक्षांमध्ये विचारलेले प्रश्न पुढील प्रमाणे आहे.

प्रश्न) 15 वे वित्त आयोगाचे अध्यक्ष कोण आहे ?

उत्तर : श्री एन.के. सिंग 

प्रश्न) वित्त आयोगाची नेमणूक कोण करतात ?

उत्तर : राष्ट्रपती 

प्रश्न) राष्ट्रपती कलम ----अनुसार वित्त आयोगाचे गठन करतात.

उत्तर : कलम 280 

प्रश्न) भारतात केंद्रीय पातळीला आर्थिक साधनसामुग्रीचे वाटप करण्याचे काम कोणता आयोग करतो ?

 (संयुक्त गट- क 2019)

1) नियोजन आयोग 

2) वित्त आयोग 

3) केंद्रीय लोकसेवा आयोग

4) वरीलपैकी कोणतेही नाही 

उत्तर : 2) वित्त आयोग 

प्रश्न) 16 वे वित्त आयोगाच्या अध्यक्षपदी कोणाची नियुक्ती करण्यात आली ?

उत्तर : डॉ. अरविंद पनगरिया

नमस्कार विद्यार्थी मित्रांनो आजच्या महत्त्वाच्या घडामोडी मध्ये आपण बघणार आहोत

• वारली चित्रकला आणि त्यावर स्पर्धा परीक्षांमध्ये विचारलेली प्रश्न 

• भारत आणि रशियामध्ये झालेली द्विपक्षीय बैठक आणि त्या बैठकीतले महत्त्वाचे मुद्दे. त्या अनुषंगाने भारत आणि रशियाचा संबंध, रशिया निगडित स्पर्धा परीक्षांमध्ये विचारलेले प्रश्न आणि इतर संभाव्य प्रश्न

• केंद्र सरकारचे " एक राष्ट्र एक परवाना " आणि त्यावरील संभाव्य प्रश्न

• इतर महत्त्वाच्या बातम्या आणि चालू घडामोडी ,

• सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी महत्त्वपूर्ण वनलाइनर

पालघर जिल्ह्यातील म्हशे कुटुंबाने जपली वारली चित्रकला

अलीकडेच, इन हेरिटेज आर्ट्स फोरमच्या (IAF) दिल्ली येथील प्रदर्शनात महाराष्ट्रातील पालघर जिल्ह्यातील गंजाड गावातील म्हशे कुटुंबाचा वारली चित्रकलेच्या वारसाचा मागोवा घेण्यात आला.

चला तर परीक्षेच्या दृष्टिकोनातून जाणून घेऊया वारली चित्रकलेबद्दल आणि जीव्हा सोमा म्हशे याबद्दल

याआधी वारली चित्रकलेबद्दल महाराष्ट्र पोलीस, SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षांमध्ये प्रश्न विचारलेले आहे ते आपण टॅापीकच्या शेवटी बघू.

वारली चित्रकला

वारली वस्ती कोठे आढळते ?

महाराष्ट्रातील उत्तर सह्याद्री पर्वत रांगेतील जव्हार, मोखाडा, विक्रमगड, डहाणू, तलासरी, नाशिक जिल्ह्याचा काही भाग तसेच गुजरातचा डांग, वलसाड, सुरत चा भाग, दादर - नगर हवेली, दिव आणि दमणचा काही भाग येथे वारली आदिवासींची वस्ती आहे.

वारली चित्रकला कशी असते ? आणि तिचा शोध केव्हा लागला ?

• वारली चित्रकला ही मुख्यत्वे स्त्रियांची चित्रकला आहे.

• विवाहाच्या वेळी चित्र काढणाऱ्या चित्रकर्तीस धवरलेली असे म्हणतात.

• वारली चित्रकलेचा इतिहास इसवी सन 10 व्या शतकाचा आढळतो. परंतु वारली चित्रकलेच्या विशिष्ट शैलीचा शोध प्रथमतः 1970 च्या दशकात दिसतो.

• वारली चित्रांतील रचना गोल,त्रिकोण, चौकोन इत्यादी भौमितिक आकारांचा वापर करून केली जाते.

चित्र काढण्याची पद्धत अथवा स्वरूप कसे असते? त्यासाठी कोणत्या रंगांचा वापर केला जातो ?

चित्र काढण्यापूर्वी भिंत माती अथवा शेणाने सारवली जाते. चित्रासाठी नैसर्गिक रंगांचा वापर केला जातो; जसे की तांदळापासून पांढरा विटांपासून लाल झाडांच्या पानांपासून हिरवा इत्यादी. भौमितिक आकारांचा वापर करून चित्र रेखाटले जाते.

वारली चित्रकलेची थीम काय असते ?

वारली जमातीचे ग्रामीण जीवनाची दैनंदिन दिनचर्या, आदिवासी लोकांचे निसर्गाशी असलेले नाते, त्यांचे देव,पुराण, परंपरा, चालीरीती, सण- उत्सव ही वारली चित्रकलेची थीम असते.

कोण आहे जीव्हा सोमा म्हशे ?

• पालघर जिल्ह्यातील गंजाड गावातील जीव्हा सोमा म्हशे यांनी वारली चित्रकलेचा प्रसार देश - विदेशात केला.

• त्यांनी वारली चित्रकलेला जागतिक व्यासपीठ मिळवून दिले. फ्रान्स, जपान, लंडन, वॉशिंग्टन येथेही वारली चित्रकलेचा इतिहास वेगवेगळ्या स्वरूपात पोहोचवला.

• त्यांना वारली चित्रकलेचा राजदूत म्हणूनही ओळखले जाते.

• जीव्हा सोमा म्हशे यांना पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांनी राष्ट्रीय पुरस्कार देऊन त्यांचा गौरव केला.

वारली चित्रकलेबद्दल विविध स्पर्धा परीक्षांमध्ये विचारलेले प्रश्न पुढील प्रमाणे आहे.

प्रश्न) वारली चित्रकला भारत के ---- राज्य की लोक चित्रकला है ? (SSC CHSL 2023)

पर्याय - A) मणिपूर

      B) महाराष्ट्र 

      C) कर्नाटक 

      D)मिझोरम

उत्तर : महाराष्ट्र

प्रश्न ) खालीलपैकी कोणती चित्रकला महाराष्ट्राची आहे ? ( तलाठी भरती 2019)

       A) कलाम 

      B) वारली 

      C) लघुचित्र 

      D) मधुबनी

उत्तर : वारली

प्रश्न) वारली चित्रकलेमध्ये कोणत्या रंगांचा वापर होतो ? ( महाराष्ट्र पोलीस )

उत्तर : नैसर्गिक रंगांचा

भारत आणि रशियामध्ये द्विपक्षीय बैठक

India Russia Bilateral Meeting

भारत आणि रशिया या दोन्ही देशांच्या आर्थिक सहकार्याबाबत चर्चा करण्यासाठी भारताचे परराष्ट्रमंत्री श्री जयशंकर सर आणि रशियाचे उपपंतप्रधान डेनिस मॅंतुरोव यांची द्विपक्षीय बैठक नुकतीच पार पडली.

भारताचे मित्रदेश, भारताचे आंतरराष्ट्रीय संबंध ( India's International Relation) या संदर्भातून हा टॉपिक महत्त्वाचा आहे.

 याआधी स्पर्धा परीक्षांमध्ये यासंबंधी प्रश्न आलेले आहेत जसे की 

• भारताने नुकताच कोणत्या देशासोबत करार केला ?

• तो करार कशासंबंधीचा होता ? 

• रशियाची राजधानी कोणती ? असे प्रश्न विचारले जाऊ शकतात ते आपण टॉपिकच्या शेवटी बघू.

 चला तर जाणून घेऊया या,

 द्विपक्षीय बैठकीचे प्रमुख मुद्दे कोणते आहेत ?

आर्थिक सहकार्य :

संरक्षण, अणुऊर्जा आणि तंत्रज्ञान, अंतराळ संशोधन यातील धोरणात्मक सहकार्यावर भर देणे. दोन्ही देशांमध्ये दीर्घकालीन सहकार्य, दृढता यांसाठीच्या विविध मार्गांचा विचार या बैठकीत करण्यात आला.

अणुऊर्जा प्रकल्प : 

• रशियाच्या मदतीने तामिळनाडू येथील कुडनकुलम येथे अणुऊर्जा प्रकल्प उभारण्यात आला.

• मार्च २००२ मध्ये बांधकामाला सुरुवात झाली. 2016 पासून 1000 मेगाब्लॉक क्षमतेचे युनिट कार्यरत आहे.

• 2017 पर्यंत प्लांट पूर्ण क्षमतेने कार्यरत राहील अशी अपेक्षा वर्तवली गेली.

सलग तिसऱ्या वर्षी महाराष्ट्रात सर्वाधिक भ्रष्टाचार 

• राष्ट्रीय गुन्हे नोंदणी विभागाच्या (NCRB) अहवालात सर्वाधिक भ्रष्टाचार होत असलेल्या राज्यांची माहिती देण्यात आली.

• सलग तिसऱ्या वर्षी देशात महाराष्ट्र भ्रष्टाचाराच्या यादीत अव्वल आहे.

• भ्रष्टाचार यादीत महाराष्ट्रनंतर राजस्थान दुसऱ्या क्रमांकावर तर कर्नाटक तीसऱ्या स्थानावर आहे.

• मसुल विभाग, पोलीस विभाग, महापालिका, मंत्रालय कार्यालयातील कर्मचाऱ्यांकडून सर्वाधिक लाच मागितल्याचे प्रकरणी समोर आली आहे.

• न्यायालयांमध्ये प्रलंबित भ्रष्टाचार प्रकरणे तब्बल 94% आहे. तर दोष सिद्धी दर केवल 8.2% आहे.

परीक्षेच्या दृष्टीने जाणून घेऊया राष्ट्रीय गुन्हे नोंदणी विभागाबद्दल

राष्ट्रीय गुन्हे नोंदणी विभाग | National Crime Record Bureau ( NCRB )

• राष्ट्रीय गुन्हे नोंदणी विभागाची स्थापना 1986 मध्ये करण्यात आली.

• राष्ट्रीय गुन्हे नोंदणी विभाग गृहमंत्रालयाच्या(Ministry of Home Affairs) अंतर्गत काम करते.

• राष्ट्रीय गुन्हे नोंदणी विभागाचे मुख्यालय नवी दिल्ली येथे आहे.

COP-28

अलीकडेच संयुक्त राष्ट्रांची जागतिक हवामान परिषद COP- 28 दुबई येथे पार पडली.

 COP- 28 म्हणजे काय ?

• वातावरणीय बदल आणि जागतिक तापमानवाढीचा (Global Warming) धोका लक्षात घेता संयुक्त राष्ट्राच्या (UN) पुढाकाराने देशांनी एकत्र येऊन यावर उपाय करण्यासाठी परिषद भरवली यास COP म्हणजे कॉन्फरन्स ऑफ पार्टीज असे नाव देण्यात आले.

• 1995 मध्ये बर्लिन येथे प्रथमच COP -1 चे आयोजन करण्यात आले.

• यंदाची ही 28 वी परिषद होती. COP -28 दुबई येथे आयोजित करण्यात आली.

 नेमकं प्रकरण काय ?

कोळसा आणि अन्य जीवाश्म इंधनाच्या वापरामुळे वातावरणातील बदल तसेच ग्लोबल वॉर्मिंग होते. याला आळा घालण्यासाठी कोळसा आणि इतर जीवाश्म इंधनाचा वापर संपूर्णपणे थांबवावा असे मत प्रगत देशांचे आहे.

यावर भारताचे मत काय ?

• पण भारतासारख्या अनेक विकसनशील देश व अविकसित देशांना ऊर्जेची गरज भागवण्यासाठी सध्या तरी कोळशावर अवलंबून राहण्याखेरीज पर्याय नाही त्यामुळे हे देश या इंधनाचा लगेचच वापर थांबू शकत नाही.

• COP -26 मध्ये भारत आणि चीनच्या दबावामुळे परिषदेच्या मसुद्यातून " कोळशाचे तत्काळ उच्चाटन " या ऐवजी " कोळशाचे कालबद्ध उच्चाटन" असा बदल करण्यात आला.

पॅरिस करार काय आहे?

‣ ग्लोबल वॉर्मिंगचा सामना करण्यासाठी आणि हरितगृह वायूंचं उत्सर्जन कमी करण्यासाठी 2015 मध्ये पॅरिस येथे करार झाला.

‣ या करारानुसार जागतिक तापमान वाढ 2 डिग्री सेल्सिअस जर शक्य असल्यास 1.5 डिग्री सेल्सिअसने कमी करण्याचा निर्धार देशांनी केला 

क्लायमेट फायनान्स म्हणजे काय ? 

‣ हवामान बदलांमुळे होणारे नुकसान रोखण्याच्या उपाययोजनासाठी निधी जमा करण्याचे ठरवण्यात आले त्यास क्लायमेट फायनान्स असे नाव देण्यात आले.

‣ प्रगत देशांनी (विकसित देशांनी) 100 कोटी डॉलरचा निधी द्यावा असे अपेक्षित आहे.

चला तर बघूया या भागामधून विचारलेले / संभाव्य काही प्रश्न

प्रश्न) खालीलपैकी जीवाश्म इंधन कोणते ? (ASO 2012)

A) पेट्रोलियम 

B) मेण 

C) बायोडिझेल

 D) लाकूड

स्पष्टीकरण : उत्तर  A) पेट्रोलियम

Frequently Asked Question (FAQ's)

प्रश्न) यंदाची COP -28 परिषद कुठे आयोजित करण्यात आली ?

उत्तर   दुबई

प्रश्न) पॅरिस करार कशाच्या संदर्भात आहे?

 उत्तर  जागतिक तापमान वाढीच्या (ग्लोबल वॉर्मिंग) संदर्भात.

___________________________________

तेलंगणात रेवंत रेड्डी आणि राजस्थानमध्ये भजनलाल शर्मा संबंधित राज्यांचे मुख्यमंत्री झाले.

श्री रेवंत रेड्डी तेलंगणाचे नवे मुख्यमंत्री

• काँग्रेस नेते श्री रेवंत रेड्डी तेलंगणाचे नवे मुख्यमंत्री बनले.

• त्यांनी श्री चंद्रशेखर राव यांचा पराभव केला.

• तेलंगणाचे राज्यपाल टी. सौंदर राजन यांनी त्यांना पद आणि गोपनीयतेची शपथ दिली.

 तुम्हाला माहित आहे का ?

‣ 2014 साली आंध्रप्रदेश राज्यातून तेलंगणा राज्य वेगळे करण्यात आले.

‣ श्री चंद्रशेखरराव हे तेलंगणाचे पहिले मुख्यमंत्री बनले.

‣ चंद्रशेखरराव यांनी 2014 ते 2023 पर्यंत तेलंगणाच्या मुख्यमंत्री पदाचा पदभार सांभाळला.

‣ श्री रेवंत रेड्डी यांनी श्री चंद्रशेखर राव यांचा पराभव करून तेलंगणाचे दुसरे मुख्यमंत्री म्हणून पदभार स्वीकारला.

श्री भजनलाल शर्मा राजस्थानचे नवे मुख्यमंत्री 

• अलीकडेच झालेल्या राजस्थान विधानसभेच्या निवडणुकीमध्ये भाजपचा विजय झाला.

• राजस्थान विधानसभेच्या 199 पैकी 115 जागा जिंकून भाजपने एक हाती सत्ता स्थापन केली.

• पहिल्यांदाच आमदार झालेले भजनलाल शर्मा यांची राजस्थानच्या मुख्यमंत्रीपदी निवड करण्यात आली.

भारताची राज्यघटना या विषयांमध्ये संघराज्याच्या कार्यकारी यंत्रणेची तरतूद घटनेत भाग VI मधील कलम 153 ते 167 दरम्यान देण्यात आली आहे.चला तर बघूया या भागामधून विचारलेले / संभाव्य काही प्रश्न

यापूर्वी स्पर्धा परीक्षांमध्ये विचारलेले प्रश्न  | Competitive Exam Previous Year Questions

प्रश्न ) -------- हे राज्याचे घटनात्मक प्रमुख असतात.

(नवी मुंबई आयुक्तालय पोलीस भरती 2017)

A) मुख्यमंत्री 

B) राज्यपाल 

C) मुख्य न्यायाधीश

 D) मेयर

स्पष्टीकरण : उत्तर B) राज्यपाल 

राज्यपाल हे राज्याचे घटनात्मक प्रमुख असतात; तर मुख्यमंत्री हे वास्तविक प्रमुख असतात.

प्रश्न ) राज्य के राज्यपाल के रूप मे नियुक्त होने के लिए न्यूनतम आयु कितनी होनी चाहिये ?

     (SSC GD 2023)

A) 30 वर्ष

B) 35 वर्ष

C) 25 वर्ष

D) 27 वर्ष

स्पष्टीकरण : उत्तर B) 35 वर्ष

• राज्याच्या राज्यपालांची नियुक्ती राष्ट्रपतींकडून केली जाते. 

• कलम 157 मध्ये राज्यपाल म्हणून निवडून येण्याच्या काही अटी दिलेल्या आहेत त्या पुढील प्रमाणे

• ते भारताचा नागरिक असावा.

• त्यांनी वयाची 35 वर्षे पूर्ण केलेली असावी.

प्रश्न ) मुख्यमंत्री हा राज्यपाल आणि ------यांच्यातील दुवा आहे.

 (STI 2012) 

A) विधानसभा 

B) विधान परिषद 

C) लोकसभा 

D) मंत्रीपरिषद

स्पष्टीकरण : उत्तर D) मंत्रीपरिषद

घटनेच्या कलम 167 मध्ये मुख्यमंत्री यांचे कर्तव्य सांगितली आहे. मुख्यमंत्री हे राज्यपाल व मंत्रीपरिषद यांच्यातील दुवा आहे.

प्रश्न ) भारतातील पहिली महिला मुख्यमंत्री कोणत्या राज्याची होती.

( ASO 2016)

A) ओरिसा 

B) बिहार 

C) उत्तर प्रदेश

D) तमिळनाडू

स्पष्टीकरण : उत्तर C) उत्तर प्रदेश

• सुचेता कृपलानी या भारतातील पहिल्या महिला मुख्यमंत्री होत्या.

• 1963-67 या कार्यकाळात त्यांनी उत्तर प्रदेश राज्याचे मुख्यमंत्री पद भूषविले.

प्रश्न ) भारतीय राज्यघटनेत निश्चित केलेली राज्य विधानसभेची जास्तीत जास्त सभासद संख्या किती आहे ?

(STI 2016)

A) 100

B) 250 

C) 500

D) 550

स्पष्टीकरण : उत्तर C) 500

• राज्यघटनेतील कलम 170 अनुसार विधानसभेतील सदस्य संख्या कमीत कमी 60 आणि जास्तीत जास्त 500 असते.

• याला अपवाद गोवा (40), मिझोराम (40), सिक्कीम (32) हे राज्य आहेत.

प्रश्न ) खालीलपैकी सर्वाधिक विधानसभा सदस्य संख्या कोणत्या राज्याची आहे ?

A) महाराष्ट्र 

B) उत्तर प्रदेश 

C) पश्चिम बंगाल

D) बिहार

स्पष्टीकरण : उत्तर B) उत्तर प्रदेश 

1) उत्तर प्रदेश    = 403  

2) पश्चिम बंगाल = 294

3) महाराष्ट्र.   = 288

4) बिहार.     = 243

(FAQ's) Frequently Asked Question :

प्रश्न ) महाराष्ट्राचे वर्तमान मुख्यमंत्री कोण आहे ?

उत्तर : श्री एकनाथ शिंदे 

प्रश्न ) महाराष्ट्राचे वर्तमान (2023) राज्यपाल कोण आहे ?

उत्तर : श्री रमेश बैस

प्रश्न ) महाराष्ट्राची विधानसभा सदस्य संख्या किती आहे ?

उत्तर : 288

___________________________________

‘गुजरातचा गरबा’ युनेस्कोकडून अमूर्त सांस्कृतिक वारसा म्हणून घोषित

• अलीकडेच गुजरातचा गरबा डान्स युनेस्को च्या अमृत संस्कृतिक वारशाच्या यादीत समाविष्ट करण्यात आला.

• मानवतेच्या अमृत संस्कृतिक वारशाच्या यादीत समावेश झालेला गरबा नृत्य हे भारतातील 15 वा घटक आहे.

गरबा नृत्य :

• नवरात्र उत्सवात नऊ दिवस हा उत्सव साजरा केला जातो.

• हे एक धार्मिक आणि भक्तीपूर्वक नृत्य आहे.

• हा सण स्त्रीशक्तीच्या उपासनेला समर्पित आहे.

• गरबा नृत्यात समाजातील सर्व स्तरातील लोक सहभागी होतात त्याद्वारे समाजात सामाजिक समता व एकात्मता जोपासली जाते.

काय आहे युनिस्को- मानवतेचा अमृत संस्कृतिक वारसा ?

Intangible Cultural Heritage of Humanity by UNESCO

यात पुढील गोष्टींचा समावेश होतो -

• पूर्वजांकडून वारशाने मिळालेल्या परंपरा किंवा जिवंत अभिव्यक्ती आणि मौखिक परंपरा, सामाजिक प्रथा, विधी, ज्ञान आणि निसर्ग, उत्सवाचे कार्यक्रम पद्धती किंवा पारंपारिक हस्तकला तयार करण्याची कौशल्य इत्यादी.

भारतातील युनेस्को यादीत समावेश असलेले घटक 

1) वैदिक जप

2) रामलीला

3) कुट्टीयम संस्कृत थिएटर

4) राममन उत्सव (गढ़वाल)

5) मुदियेट्टू (केरळ) 

6) कालबेलिया नृत्य (राजस्थान)

 7) छाऊ नृत्य

8) बौद्ध जप (लडाख)

9) संकीर्तना (मणिपूर)

10) जादियाला गुरू (पंजाब) 

11) योगा 

12) नौरोज

13) कुंभमेळा 

14) दूर्गापूजा (कोलकाता) 

15) गरबा नृत्य (गुजरात)

• अलीकडेच गुजरातचा गरबा डान्स युनेस्को च्या अमृत संस्कृतिक वारशाच्या यादीत समाविष्ट करण्यात आला.

• मानवतेच्या अमृत संस्कृतिक वारशाच्या यादीत समावेश झालेला गरबा नृत्य हे भारतातील 15 वा घटक आहे.

गरबा नृत्य :

• नवरात्र उत्सवात नऊ दिवस हा उत्सव साजरा केला जातो.

• हे एक धार्मिक आणि भक्तीपूर्वक नृत्य आहे.

• हा सण स्त्रीशक्तीच्या उपासनेला समर्पित आहे.

• गरबा नृत्यात समाजातील सर्व स्तरातील लोक सहभागी होतात त्याद्वारे समाजात सामाजिक समता व एकात्मता जोपासली जाते.

काय आहे युनिस्को- मानवतेचा अमृत संस्कृतिक वारसा ?

Intangible Cultural Heritage of Humanity by UNESCO

यात पुढील गोष्टींचा समावेश होतो -

• पूर्वजांकडून वारशाने मिळालेल्या परंपरा किंवा जिवंत अभिव्यक्ती आणि मौखिक परंपरा, सामाजिक प्रथा, विधी, ज्ञान आणि निसर्ग, उत्सवाचे कार्यक्रम पद्धती किंवा पारंपारिक हस्तकला तयार करण्याची कौशल्य इत्यादी.

भारतातील युनेस्को यादीत समावेश असलेले घटक 

1) वैदिक जप

2) रामलीला

3) कुट्टीयम संस्कृत थिएटर

4) राममन उत्सव (गढ़वाल)

5) मुदियेट्टू (केरळ) 

6) कालबेलिया नृत्य (राजस्थान)

 7) छाऊ नृत्य

8) बौद्ध जप (लडाख)

9) संकीर्तना (मणिपूर)

10) जादियाला गुरू (पंजाब) 

11) योगा 

12) नौरोज

13) कुंभमेळा 

14) दूर्गापूजा (कोलकाता) 

15) गरबा नृत्य (गुजरात)