चालू घडामोडी 05, ऑगस्ट 2024

Important Affairs

01-08-2024

चालू घडामोडी 1 ऑगस्ट 2024

जागतिक निसर्ग संवर्धन दिवस : 2024

World Nature Conservation Day : 2024

Subject : GS- पर्यावरण, दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी जागतिक निसर्ग संवर्धन दिन केव्हा साजरी केला जातो ?

1. 14 जुलै

2. 28 जुलै

3. 5 ऑगस्ट

4. 5 जून

उत्तर : 28 जुलै

• जागतिक निसर्ग संवर्धन दिन, दरवर्षी 28 जुलै रोजी साजरा केला जातो.

जागतिक निसर्ग संवर्धन दिन का साजरी करतात ?

• जागतिक निसर्ग संवर्धन दिन पृथ्वीच्या नैसर्गिक संसाधनांचे संरक्षण आणि संवर्धन करण्यासाठी जगभरात साजरा केला जातो.

• जंगलतोड, प्रदूषण, हवामान बदल, जैवविविधता नष्ट होणे, आणि अधिवासाचा नाश यांसारख्या वाढत्या पर्यावरणीय आव्हानांच्या पार्श्वभूमीवर जागतिक निसर्ग संवर्धन दिनाचे महत्त्व अनन्यसाधारण आहे.

उद्दिष्टे :

• शाश्वत विकास, जैवविविधतेचे संरक्षण करणे आणि नैसर्गिक साधनसंपत्तीचे जबाबदारीने वापर करणे.

• नैसर्गिक इंधन - साधनसंपत्ती तयार होण्यास लाखो वर्ष लागतात. आजच्या पिढीला आपल्या गरजा भागवत असताना पुढील पिढ्यांचाही विचार करणे आवश्यक आहे.

• त्यामुळे शाश्वत विकास आणि जैवविविधतेचे संरक्षण करणे ही आपल्या सर्वांची जबाबदारी आहे.

जागतिक निसर्ग संवर्धन दिन 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

"लोक आणि वनस्पती जोडणे, वन्यजीव संवर्धनात डिजिटल इनोव्हेशन एक्सप्लोअर करणे" ही 2024 ची जागतिक निसर्ग संवर्धन दिनाची थीम आहे.

"Connecting People and Plants, Exploring Digital Innovation in Wildlife Conservation"

Mettur Dam

मेत्तूर धरण

बातम्यांमध्ये : मेत्तूर धरणात जास्त प्रमाणात पाणी वाढल्याने मेत्तूर धरणाच्या सखल भागात राहणाऱ्या लोकांना सतर्कतेचा इशारा देण्यात आला आहे.

Subject : GS- भारताचा भूगोल - नदी

प्रश्न) मेत्तूर धरण खालीलपैकी कोणत्या नदीवर बांधले आहे ?

1. गोदावरी

2. गंगा

3. कावेरी

4. कृष्णा

उत्तर : कावेरी

मेत्तूर धरणबाबत महत्त्वाची माहिती :

• मेत्तूर धरण तामिळनाडू राज्यातील सेलम जिल्ह्यात 1934 मध्ये बांधण्यात आले आहे.

• हे धरण कावेरी नदीवर बांधण्यात आले.

• मेत्तूर धरणाचे बांधकाम दगडी असून हे एक गुरुत्वाकर्षण धरण आहे.

• धरणाची लांबी 1700 मीटर असून कमाल पातळी 120 फूट आणि धरणाची क्षमता 93.4 TMC फूट आहे.

• मेत्तूर प्रकल्प हा एक बहुउद्देशीय प्रकल्प आहे.

• धरण, उद्यान, प्रमुख जलविद्युत केंद्रे आणि सर्व बाजूंच्या टेकड्या यामुळे मेत्तूर एक पर्यटन स्थळ म्हणून विकसित झाले आहे.

• मेत्तूर प्रकल्प तामिळनाडूच्या 12 हून अधिक जिल्ह्यांसाठी सिंचन आणि पिण्याच्या पाण्याची सुविधा पुरवते.

• धरण स्टॅनले जलाशय तयार करते.

• धरणाच्या पायथ्याशी मेत्तूर जलविद्युत आणि थर्मल पॉवर प्लांट आहे.

कावेरी नदीबद्दल महत्त्वाची माहिती:

• कावेरी नदी ही दक्षिण भारतातील प्रमुख नद्यांपैकी एक आहे.

• कावेरी नदी नैऋत्य कर्नाटकातील पश्चिम घाटाच्या ब्रह्मगिरी टेकडीवर उगम पावते.

• नदी कर्नाटक आणि तामिळनाडु मधून वाहते आणि शेवटी बंगालच्या उपसागरास जाऊन मिळते.

• कावेरी नदीची एकूण लांबी ८०० किमी आहे.

• कावेरी नदीचे खोरे तामिळनाडू, कर्नाटक, केरळ आणि पुद्दुचेरी या राज्यांमध्ये पसरलेले आहे.

कावेरी नदीच्या उपनद्या :

• डावीकडील उपनद्या : हरंगी, हेमावती, शिमशा आणि अर्कावती या कावेरी नदीच्या डावीकडील महत्त्वाच्या उपनद्या आहेत.

• उजवीकडील उपनद्या : लक्ष्मीतीर्थ, कब्बानी, सुवर्णवती, भवानी, नोय्यल आणि अमरावती या कावेरी नदीच्या उजवीकडील महत्त्वाच्या उपनद्या आहेत.

कावेरी नदी वरील महत्त्वाची धरणे :

कृष्ण राजा सागरा धरण, आणि मेत्तूर धरण

कावेरी नदी काठावरील महत्वाचे शहरे :

म्हैसूर, इरोड, सेलम, तिरुचिरापली, तंजावर आणि मायिलादुथुराई ही काही प्रमुख ठिकाणे आहेत ज्यामधून कावेरी नदी जाते.

कावेरी नदीवर वसलेले महत्त्वाचे राष्ट्रीय उद्यान :

• कावेरी वन्यजीव अभयारण्य

• मुदुमलाई राष्ट्रीय उद्यान

केरळ भूस्खलनात आत्तापर्यंत 143 जणांचा मृत्यू

Kerala Landslide

Subject : GS- भूगोल

प्रश्न) पश्चिम घाट पर्यावरण जैवविविधता समितीचे अध्यक्ष खालीलपैकी कोण होते ?

1. एल. एम. सिंघवी

2. माधव गाडगीळ

3. डॉ. सी. रंगराजन

4. यांपैकी नाही

उत्तर : माधव गाडगीळ

• एल. एम. सिंघवी समिती - पंचायती राज संस्था संदर्भात

• माधव गाडगीळ समिती - पश्चिम घाट पर्यावरण जैवविविधता संदर्भात

• डॉ. सी. रंगराजन समिती - दारिद्र्य निर्मूलन संदर्भात

बातम्यांमध्ये :

• केरळच्या डोंगराळ भागातील वायानाड जिल्ह्यातील व्याथरी तालुक्यात 3 गावांमध्ये भूस्खलन झाले.

• 30 जुलै रोजी पहाटे झालेल्या या भूस्खलनात (Landslide) आत्तापर्यंत 144 जणांचा मृत्यू झाला आणि 197 जखमी आहे.

• ही दुर्घटना रात्री एकच्या सुमारास पहिला भूस्खलन झाला आणि त्यानंतर पहाटे साडेचार वाजता दुसरा भूस्खलन झाला.

• लोक झोपेत असताना झालेल्या या दुर्घटनेमुळे मोठ्या प्रमाणात जीवितहानी झाली आहे.

भूस्खलन म्हणजे काय ?

• डोंगर कड्यावरून दरड किंवा खडक कोसळणं, जमीन खचणे अशा घटनांना आपण भूस्खलन म्हणतो.

• भूस्खलन प्रामुख्याने डोंगराळ प्रदेशात होतात जेथे माती, खडक, डोंगर उताराची अनुकूल परिस्थिती असते.

भूस्खलनची कारणे :

• भूस्खलन नैसर्गिक आणि मानवनिर्मित या दोन्ही कारणांमुळे होते.

• नैसर्गिक कारणांमध्ये अतिवृष्टी, भूकंप, बर्फ वितळणे आणि पुरामुळे उतार कमी होणे यांचा समावेश होतो.

• मानवनिर्मित कारणांमध्ये उत्खनन, टेकड्या आणि झाडे तोडणे, पायाभूत सुविधांचा अत्याधिक विकास (उदाहरणार्थ - रस्ते बांधणे , धरण बांधणे इत्यादी.)आणि गुरेढोरे जास्त चरणे यांसारख्या कारणांचा समावेश आहे.

• भारतात, पावसामुळे भूस्खलनाच्या घटना अधिक सामान्य आहेत.

• जुलै 2023 मध्ये रायगड जिल्ह्यातील इर्शाळवाडी या गावावर दरड कोसळली होती.

• 30 जुलै 2014 ला पुण्यातील आंबेगाव तालुक्यातल्या माळीण गावात तर अख्खा डोंगर कोसळला. रात्रीत हे गाव होत्याचं नव्हतं झालं.

• अशा अनेक घटना आपल्याला दरवर्षी पावसाळ्यात ऐकू येतात.

माधव गाडगीळ आयोग -

• पर्यावरणशास्त्रज्ञ माधव गाडगीळ यांच्या नेतृत्वाखाली सरकारने स्थापन केलेल्या "पश्चिम घाट इकोलॉजी एक्स्पर्ट पॅनेल" ने वायनाड पर्वतरांगांना पर्यावरणीयदृष्ट्या संवेदनशील घोषित करण्याची शिफारस केली आहे.

• माधव गाडगीळ आयोगाने ऑगस्ट 2011 साली आपला अहवाल सादर केला.

• या समितीने केलेल्या शिफारशी बहुतांश राज्यांनी नाकारल्या.

Important Affairs

27-07-2024

चालू घडामोडी 27, जुलै 2024

INS त्रिपुट

स्वदेशी बनावटीची युद्धनौका INS त्रिपुट हिचे नुकतेच जलावतरण करण्यात आले.

Subject : GS

प्रश्न) INS त्रिपुट या युद्धनौकेचे 23 जुलै 2024 रोजी जलावतरण करण्यात आले आहे तर या युद्धनौकेची बांधणी खालीलपैकी कोणत्या जहाज बांधणी कंपनीद्वारे करण्यात आली ?

1. माझगाव डॉकयार्ड लिमिटेड

2. गोवा शिपयार्ड लिमिटेड

3. कोचीन शिपयार्ड

4. यांपैकी नाही

उत्तर : गोवा शिपयार्ड लिमिटेड

• भारतीय नौदलासाठी गोवा शिपयार्ड लिमिटेड(GSL) तयार करत असलेल्या दोन प्रगत युद्धनौकांपैकी या पहिल्या युध्दनौकेचे 23 जुलै 24 रोजी गोवा येथे जलावतरण करण्यात आले.

• त्रिपुट हे नाव : शक्तिशाली बाणावरून या जहाजाचे नाव त्रिपुट ठेवण्यात आले आहे.

• भारतीय नौदलाच्या अदम्य भावनेचे तसेच दूरवर आणि खोलवर मारा करण्याच्या क्षमतेचे प्रतिनिधित्व करणारा शक्तिशाली बानावरून या जहाजाचे नाव त्रिपुटी ठेवण्यात आले आहे.

• ऑक्टोंबर 2016 मध्ये भारत आणि रशियामध्ये प्रोजेक्ट 1135.6 श्रेणीतील 4 युद्ध नौका खरेदी करण्याबाबत करार झाला.

• या करारानुसार दोन युद्धनौका थेट आयात केल्या जातील आणि उर्वरित दोन युद्धनौका गोवा शिपयार्ड लिमिटेड तंत्रज्ञान हस्तांतरणाद्वारे भारतात तयार केले जातील.

INS त्रिपुट चे वैशिष्ट्य :

• जहाज 124.8 मीटर लांब, 15.2 मीटर रुंद आहेत जहाजांची पाण्याखालील खोली 4.5 मीटर आहे. जहाजाचे वजन अंदाजे 3600 टन आहे.

• INS त्रिपुट ची गती कमाल 28 नॅाटीकल माईल्स आहे .

• ही जहाजे स्टेल्थ वैशिष्ट्ये, प्रगत शस्त्रे आणि सेन्सर्स आणि प्लॅटफॉर्म व्यवस्थापन प्रणालींनी सुसज्ज आहेत.

• शत्रूच्या क्षेत्रातील जहाजे, पाणबुड्या आणि विमानांविरुद्ध लढाऊ कारवाईच्या दृष्टीने या जहाजांची रचना करण्यात आली आहे.

आत्मनिर्भर भारत :

• भारतीय शिपयार्डद्वारे प्रथमच स्वदेशात या युद्धनौका बनवल्या जात आहेत.

• शस्त्रास्त्रे आणि सेन्सर्ससह बहुतांश उपकरणे आणि सुटे भाग स्वदेशी आहेत. यामुळे भारतीय उत्पादन कंपनीद्वारे मोठ्या प्रमाणावर संरक्षण उत्पादन केले जाईल त्याचबरोबर देशात रोजगार निर्मिती आणि क्षमता वृध्दी सुनिश्चित होईल.

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असलेल्या प्रोजेक्ट 1135.6 श्रेणीतील INS त्रिपुट ही युद्धनौका भारत आणि ---- देशांमधील कराराशी संबंधित आहे.

1. फ्रान्स

2. अमेरिका

3. रशिया

4. जर्मनी

उत्तर : रशिया

इलेक्ट्रिक मोबिलिटी प्रमोशन योजना , 2024

Electric Mobility Promotion Scheme (EMPS), 2024

अलीकडेच, केंद्र सरकारने म्हटले आहे की इलेक्ट्रिक मोबिलिटी प्रमोशन स्कीम (EMPS) 2024 देशातील इलेक्ट्रिक वाहन (EV) उत्पादन परिसंस्थेच्या ग्रीन मोबिलिटी आणि विकासाला अधिक चालना देईल.

Subject : GS- सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असणाऱ्या इलेक्ट्रिक मोबिलिटी प्रमोशन स्कीम (EMPS) 2024 बद्दल बरोबर विधान निवडा.

1. या योजनेसाठी 500 कोटींचा निधी मंजूर केला आहे.

2. योजनेसाठी वाहनांच्या संख्येवर मर्यादा आहे आणि योजनेचा कालावधीही मर्यादित आहे.

3. दोन्ही बरोबर

4. दोन्ही चूक

उत्तर : दोन्ही बरोबर

इलेक्ट्रिक मोबिलिटी प्रमोशन योजनेबद्दल थोडक्यात माहिती :

• उद्दिष्ट : व्यावसायिक हेतूंसाठी दुचाकी आणि तीन चाकी इलेक्ट्रिक वाहनांचा वापर करण्यास चालना देणे आणि भारतामध्ये इलेक्ट्रिक वाहनांच्या विकासासाठी आणि उत्पादनासाठी आवश्यक सहकार्य प्रदान करणे हे EMPS योजनेचे उद्दिष्ट आहे.

• मंत्रालय : अवजड उद्योग मंत्रालय (Ministry of Heavy Industry)

• नुकतेच भारताच्या वित्तमंत्र्यांनी या योजनेसाठी 500 कोटींचा निधी मंजूर केला आहे.

• योजनेचा कालावधी : 01 एप्रिल 2024 ते 31 जुलै 2024 असे 4 महिने असणार आहे.

• EMPS 2024 योजनेअंतर्गत प्रोत्साहनपर अनुदानासाठी पात्र ठरण्याकरता इलेक्ट्रिक वाहनांचे उत्पादन आणि नोंदणी योजनेच्या वैध म्हणजे 01 एप्रिल 2024 ते 31 जुलै 2024 कालावधीत झालेली पाहिजे त्यांनाच या योजनेचा लाभ घेता येईल.

• योजनेसाठी दाखल केलेले अर्ज “प्रथम येणाऱ्यास प्राधान्य” यावतत्त्वावर निकालात काढले जातील.

• EMPS 2024 योजनेसाठी निधी मर्यादित असून वाहनांच्या संख्येवर मर्यादा आहे आणि योजनेचा कालावधीही मर्यादित आहे.

• योजनेसाठीचा किंवा त्यातील संबंधित भागांसाठीचा निधी 31 जुलै 2024 पूर्वी संपला तर योजना किंवा त्यातील ज्या भागाचा निधी संपला आहे तो भाग बंद करण्यात येईल.

कलारिप्पयट्टू युद्ध कला

Kalaripayattu martial arts

बातम्यांमध्ये : केंद्रीय युवा व्यवहार आणि क्रीडा मंत्रालयाने देशात ‘कलारिप्पयट्टू’ या खेळाला प्रोत्साहन देण्यासाठी भारतीय कलारिप्पयट्टू फेडरेशनला प्रादेशिक क्रीडा महासंघ म्हणून मान्यता दिली आहे.

Subject : GS - कला आणि संस्कृती

प्रश्न) कलारिप्पयट्टू हा मार्शल आर्ट प्रकार कोणत्या भारतीय राज्यात प्रचलित आहे ?

(SSC GD 2019)

1. महाराष्ट्र

2. आंध्र प्रदेश

3. केरळ

4. ओडिशा

उत्तर : केरळ

कलारीपयट्टू मार्शल आर्ट बद्दल महत्त्वाची माहिती :

• केरळ राज्यातील कलारीपयट्टू ही जगातील सर्वात प्राचीन मार्शल आर्ट्सपैकी एक मानली जाते आणि ती मार्शल आर्ट शैलींची जननी म्हणून प्रसिद्ध आहे.

• कलारीपायट्टू चा अर्थ : कलारीपायट्टू चा अर्थ युद्ध भूमीची कला असा होतो.

• कलारीपायट्टू हा मल्याळम शब्द दोन शब्दांपासून बनला आहे, "कलारी" म्हणजे प्रशिक्षणाचे ठिकाण किंवा रणांगण आणि "पयट्टू" म्हणजे लढणे किंवा प्रशिक्षण करणे.

• संस्थापक : असे म्हटले जाते की भगवान विष्णूचे 6वे अवतार परशुराम हे कलारीपयट्टूचे संस्थापक आहे.

• कलारीपयट्टूमधील हालचाली प्राण्यांच्या लढण्याच्या पद्धतीने प्रेरित आहेत.

• कलारीपयट्टूमध्ये पायांच्या हालचाली ला विशेष महत्त्व आहे.

• कलारीपयट्टू युद्ध कला स्त्रीयाही जोपासत आहेत.

कलारीपयट्टू शिकण्याचे टप्पे :

कलारी प्रशिक्षणाचे मूळ तत्त्व म्हणजे ते तेल मालिशने सुरू होते जे शरीर चपळ आणि लवचिक होईपर्यंत चालते.

कलारीपयट्टूचा सराव प्रामुख्याने 4 टप्प्यात विभागलेला आहे:

1. मैथरी - शरीर नियंत्रण व्यायाम

2. कोलथरी - लाकडी शस्त्रांचा सराव

3. अंकथरी- धातूच्या शस्त्रांचा सराव

4. वेरुमकाई - फक्त हाताने लढण्याचे तंत्र

नोट : परीक्षेमध्ये भारतातील मार्शल आर्ट आणि राज्यांच्या जोड्या विचारतात.

• मर्दानी खेळ : महाराष्ट्र

• मल्ल खांब : महाराष्ट्र आणि मध्य प्रदेश

• कलारीपयट्टू : केरळ

• वर्मा अती : तमिळनाडू

• सिलंबम : तमिळनाडू

• काथीसामू : आंध्र प्रदेश

• घटका : पंजाब

• पैखा आखाडा : ओडिशा

• थांग - टा (Thang-Ta) : मणिपूर

NPS वात्सल्य योजना

NPS Vatsalya Scheme

वित्तमंत्री निर्मला सीतारामन यांनी 2024 च्या बजेटमध्ये वात्सल्य योजनेची घोषणा केली.

Subject : GS- सरकारी योजना

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असणारी NPS वात्सल्य योजनेबद्दल खालील पैकी योग्य पर्याय निवडा.

1. या योजनेअंतर्गत पालक त्यांच्या अल्पवयीन मुलांच्या भविष्यासाठी आर्थिक गुंतवणूक करू शकतात.

2. राष्ट्रीय पेन्शन योजने अंतर्गत ही योजना राबविली जाणार आहे.

3. दोन्ही योग्य

4. दोन्ही अयोग्य

उत्तर : दोन्ही योग्य

NPS वात्सल्य योजना :

• वात्सल्य योजना ही राष्ट्रीय पेन्शन योजना (National Pension Scheme) अंतर्गत ही योजना राबविली जाणार आहे.

• या योजनेअंतर्गत पालक त्यांच्या अल्पवयीन मुलांच्या भविष्यासाठी आर्थिक गुंतवणूक करू शकतात.

• पालक आपल्या अल्पवयीन मुलांच्या नावे खाते उघडून त्यात नियमित पैशांची गुंतवणूक करू शकतात.

• हा निधी मुलं 18 वर्षांचे होईपर्यंत जमा होईल.

• मुलं प्रोढ ( 18 वर्षांचे) झाल्यावर जमा झालेली रक्कम आपोआप सर्वसाधारण NPS खात्यात हस्तांतरित केली जाईल.

• विशेष म्हणजे, अल्पवयीन मुलानं १८ वर्षे पूर्ण केल्यानंतर ही योजना बिगर NPS योजनांमध्ये देखील रूपांतरीत केली जाऊ शकते.

• ही योजना सध्याच्या राष्ट्रीय पेन्शन योजनेसारखीच चालते.

राष्ट्रीय पेन्शन योजना (NPS) काय आहे ?

• ही एक स्वैच्छिक सेवानिवृत्ती लाभ योजना आहे जी भारत सरकारने सर्व सदस्यांसाठी निवृत्तीनंतरचे नियमित उत्पन्न सुलभ मिळण्यासाठी सुरू केली आहे.

• हे व्यक्तींना त्यांच्या संपूर्ण करिअरमध्ये नियमित पैशांची गुंतवणूक करून म्हातारपणाच्या काळात नियमित वेतन मिळण्याची सोय करते.

• NPS मधील गुंतवणूक कलम 80C अंतर्गत कर कपातीसाठी (Tax deduction) आणि कलम 80CCD(1B) अंतर्गत ₹50,000 पर्यंत अतिरिक्त कपातीसाठी (additional deduction) पात्र आहेत.