महाराष्ट्रात पुन्हा एकदा 2 उपमुख्यमंत्री 

Deputy CM of Maharashtra 2024

Subject : GS - राज्यशास्त्र 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालील विधानांपैकी योग्य विधान/ विधाने असलेला पर्याय निवडा ? 

अ) घटनेच्या कलम १६४ मध्ये राज्य सरकारच्या स्थापनेचा उल्लेख आहे.

ब) उपमुख्यमंत्री हे घटनात्मक पद आहे. 

क) श्री अजितदादा पवार यांनी 6 वेळा उपमुख्यमंत्री पदाची शपथ घेतली आहे.

पर्याय : 

1. फक्त अ बरोबर

2. अ आणि ब बरोबर

3. अ आणि क बरोबर

4. अ, ब आणि क बरोबर

उत्तर : अ आणि क बरोबर

उपमुख्यमंत्री हे घटनात्मक पद नाही.

उपमुख्यमंत्री पद आणि त्या संदर्भात भारतीय राज्यघटनेतील तरतूदी यांबद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• महाराष्ट्रात श्री एकनाथ शिंदे आणि श्री अजितदादा पवार यांनी उपमुख्यमंत्री पदाची शपथ घेतली.

• वास्तविक पहाता या उपमुख्यमंत्री पदाला कोणतेही संविधानिक आधार नाही. 

• घटनेत उपमुख्यमंत्री किंवा उपपंतप्रधान या पदाचा उल्लेख देखील नाही.

राज्य सरकारा बाबत संविधान काय सांगते ?  

• घटनेच्या कलम 164 मध्ये राज्य सरकारच्या स्थापनेचा उल्लेख आहे.

• कलम 164 नुसार राज्यपाल विधानसभेत बहुमत असलेल्या पक्षाच्या नेत्याला मुख्यमंत्री म्हणून निवडतात.

• आणि त्यानंतर मुख्यमंत्र्यांच्या सल्ल्याने इतर मंत्री निवडले जातात.

उपमुख्यमंत्री हे संविधानिक पद नाही 

• ज्याप्रमाणे भारताच्या राज्यघटनेत उपराष्ट्रपती पद, उपराष्ट्रपती पदाची निवडणूक, त्यांचे काम, उपराष्ट्रपतींचे वेतन, भत्ता, कार्यकाळ यांचा उल्लेख आहे. 

• भारताच्या राज्यघटनेत तसा कुठेही उपमुख्यमंत्री किंवा उपपंतप्रधान या नावाचा उल्लेख नाही.

• त्यामुळे उपमुख्यमंत्री हे संविधानिक पद (घटनात्मक पद) नाही. 

मंग उपमुख्यमंत्री नेमकं कोण असतात ? 

• उपमुख्यमंत्री हे एक राजकीय पद आहे.

• राजकीय वाटाघाटी आणि स्थिर सरकारासाठी केलेली ही एक तरतूद आहे.

• उपमुख्यमंत्री हे मंत्री मंडळातील कॅबिनेटमंत्री असतात.

• उपमुख्यमंत्री शपथ देखील कॅबिनेटमंत्री म्हणूनच घेतात, त्यानंतर मुख्यमंत्रांच्या शिफारसीवर राज्यपाल त्याना उपमुख्यमंत्री पदाचा दर्जा देतात.

• खरं तर उपमुख्यमंत्री पदाची खरी ताकद त्यांच्याकडे असणाऱ्या खात्याकडे असते. 

उपमुख्यमंत्र्यांची नियुक्ती आणि पद काढून घेणे  

• उपमुख्यमंत्र्यांची नियुक्ती आणि उपमुख्यमंत्री पद काढून घेणे हे पूर्णपणे मुख्यमंत्र्यांच्या निर्णयावर अवलंबून असते.

• मुख्यमंत्री एकापेक्षा जास्त उपमुख्यमंत्री नियुक्त करू शकतात.

• उदाहरणार्थ : सध्या महाराष्ट्रात 2 उपमुख्यमंत्री आहेत.

• आंध्र प्रदेशात श्री जगनमोहन रेड्डी यांच्या सरकारमध्ये एकूण 5 उपमुख्यमंत्री होते. 

उपमुख्यमंत्री का बनविले जातात ?

राजकीय तडजोड : 

• ज्यावेळेस निवडणुकीमध्ये कोणत्याही एका पक्षाला बहुमत मिळत नाही त्यावेळेस दोन किंवा अनेक पक्ष किंवा अपक्ष उमेदवार एकत्र येऊन सरकार स्थापन केले जाते.

• त्यावेळेस सरकारला स्थिरता प्राप्त करण्यासाठी उपमुख्यमंत्री बनवले जातात.

सर्व समावेशक भावना आणि जातीय समीकरण : 

• सरकार स्थापन झाल्यानंतर एका जातीचा मुख्यमंत्री बनविला तर दुसरी जात नाराज होऊन नये म्हणून दुसऱ्या प्रबळजातीला उपमुख्यमंत्री देऊन जातीय समीकरण साधले जाते.

• उपमुख्यमंत्री हे सर्वसमावेशकतेला चालना देणारे विविध प्रदेश, समुदाय किंवा राज्यातील स्वारस्य गटांचे प्रतिनिधित्व करतात.

पक्षांतर्गत कारण : 

एकाच पक्षातील प्रमुख नेत्यांमधील नाराजी किंवा मतभेद टाळण्यासाठी तसेच सरकारमध्ये आपल्या आवडत्या नेत्याची सोय करण्यासाठी उपमुख्यमंत्री किंवा उपपंतप्रधान बनवले जातात.

भारतात पहिले उपमुख्यमंत्री कोण होते ?

बिहाराचे श्री नारायण सिंह हे स्वतंत्र भारताचे पहिले उपमुख्यमंत्री बनले होते.

भारतात किती राज्यांत उपमुख्यमंत्री आहेत ?

भारतात सध्या 15 राज्य आणि 1 केंद्र केंद्रशासित प्रदेशात उपमुख्यमंत्री आहेत.

1. जम्मू आणि काश्मीर (केंद्र केंद्रशासित प्रदेश)
2. कर्नाटक
3. आंध्रप्रदेश
4. अरुणाचल प्रदेश
5. बिहार
6. छत्तीसगड 
7. हिमाचल प्रदेश 
8. मध्य प्रदेश 
9. महाराष्ट्र
10. मेघालय 
11. नागालॅंड
12. ओडीशा
13. राजस्थान
14. तामिळनाडू
15. तेलंगणा 
16. उत्तरप्रदेश 

2 उपमुख्यमंत्री असणारे राज्ये कोणती ?

• भारतात सध्या 9 राज्यांमध्ये प्रत्येकी दोन उपमुख्यमंत्री आहेत.

• बिहार, छत्तीसगड, मध्य प्रदेश, महाराष्ट्र, मेघालय, नागालँड, ओडिशा, राजस्थान आणि उत्तर प्रदेश या राज्यांत प्रत्येकी दोन उपमुख्यमंत्री आहेत.

श्री अजितदादा पवार यांनी किती वेळा उपमुख्यमंत्री पदाची शपथ घेतली ? 

श्री अजितदादा पवार यांनी 6 वेळा उपमुख्यमंत्री पदाची शपथ घेतली आहे.

सशस्त्र सेना ध्वज दिन

Armed Forces Flag Day

Subject : GS - दिनविशेष, संरक्षण 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारतीय सशस्त्र सेना ध्वज दिन कधी साजरा केला जातो ?

1. 1 डिसेंबर

2. 5 डिसेंबर

3. 7 डिसेंबर

4. 10 डिसेंबर

उत्तर : 7 डिसेंबर

सशस्त्र सेना ध्वज दिवस दरवर्षी 7 डिसेंबर रोजी साजरा केला जातो.

सशस्त्र सेना ध्वज दिनाचा इतिहास 

• स्वातंत्र्यानंतर भारताला देश संरक्षणासाठी युद्ध लढावे लागले या युद्धात भारतीय सैनिकांनी आपले प्राण गमवावे, काही सैनिकांना अपंगत्व आले.  

• त्यांना सन्मानाने जगता यावे, त्यांच्या कुटुंबियांच्या धैर्य, बलिदानाचा आदर करण्यासाठी, अशा सैनिकांचे पुनर्वसन करण्यासाठी संरक्षण मंत्रालयाने 1949 मध्ये 7 डिसेंबर हा दिवस सशस्त्र सेना ध्वज दिन म्हणून साजरा करण्याचा निर्णय घेतला.

• पहिला सशस्त्र सेना ध्वज दिवस हा 7 डिसेंबर 1949 रोजी साजरा करण्यात आला. तेव्हापासून दरवर्षी ७ डिसेंबर रोजी सशस्त्र सेना ध्वज दिन साजरा केला जातो.

सशस्त्र सेना ध्वज दिन का साजरी करतात ? 

सशस्त्र सेना ध्वज दिनाचा मुख्य उद्देश कोणता ? 

• भारतीय सशस्त्र सेना आणि त्यांच्या कुटुंबियांच्या धैर्य, बलिदानाचा आदर करण्यासाठी

• भारतीय सैन्याच्या सैनिकांबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करणे.

• राष्ट्राच्या अखंडतेचं आणि सुरक्षेचं रक्षण करणाऱ्या हुतात्म्यांच्या कल्याणासाठी जनतेला ध्वज वितरित करणं आणि सशस्त्र दलांच्या विकासासाठी निधी उभारणं हा या दिनाचा मुख्य उद्देश आहे. 

सशस्त्र सेना ध्वज दिन निधी म्हणजे काय ?

What is the Armed Forces Flag Day fund ? 

• सशस्त्र सेना ध्वज दिन निधी हा सैनिक आणि त्यांच्या कुटुंबीयांच्या कल्याणासाठी सार्वजनिक योगदानाद्वारे उभारला जाणारा राष्ट्रीय निधी आहे.

• या दिना निमित्त उभारण्यात आलेल्या निधीवर देखरेख आणि या निधीचे वितरण करण्यासाठी सशस्त्र सेना ध्वज दिन निधी (AFFDF) ची स्थापना करण्यात आली.

• कारवाईत जखमी झालेल्या सैनिकांच्या पुनर्वसनासाठी 

• शहीद आणि सेवानिवृत्त जवानांच्या कुटुंबियांना आर्थिक मदती साठी

• सशस्त्र दलातील जवानांच्या मुलांच्या शिक्षणासाठी या निधीतून मदत केली जाते.

नागरिक ऑनलाइन चॅनेलद्वारे किंवा राज्य सरकारांनी आयोजित केलेल्या स्थानिक संकलन मोहिमांमध्ये सहभागी होऊन या निधीमध्ये योगदान देऊ शकतात.

घरचोला साडीला GI टॅग

Gharchola Saree gets GI Tag

Subject : GS - अर्थशास्त्र, GI Tag

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलीकडे घरचोला या साडीला GI टॅग देण्यात आला आहे, तर ती खालीलपैकी कोणत्या राज्यातील उत्पादन आहे ? 

1. राजस्थान 

2. गुजरात 

3. महाराष्ट्र 

4. उत्तर प्रदेश

उत्तर : गुजरात

घरचोल साडी आणि GI टॅग बद्दल परिक्षेच्या दृष्टीने IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• अलीकडेच, गुजरातच्या ‘घरचोल’ साडी ला GI टॅग मिळाला आहे.

• घरचोला साडी हे गुजरातमधील 27 वे उत्पादन आहे ज्याला भौगोलिक संकेतांक (GI) टॅग मिळाला, जे तिचे सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक मूल्य अधोरेखित (हायलाइट) करते.

GI टॅग प्राप्त घरचोला साडीचे महत्त्व काय आहे ? 

• घरचोला साडी हा गुजराती विवाहसोहळ्यांचा एक महत्त्वाचा भाग आहे, जो परंपरेचे आणि नववधूच्या तिच्या नवीन कुटुंबातील प्रवेशाचे प्रतीक आहे.

• 'घरचोला' या नावाचा अर्थ "घरातील पोशाख" असा आहे. 

• या साड्या हिंदू रीतिरिवाजांमध्ये महत्त्व असलेल्या लाल, मरून, हिरव्या आणि पिवळ्या अशा शुभ रंगांनी तयार केल्या जातात.

• कापूस किंवा रेशमाच्या या साड्यांमध्ये चौकटी बनवण्यासाठी सिल्क आणि जरीच्या धाग्यांचा वापर केला जातो.

• त्यावर जरीचे काम करून मोर, कमळ, फुले, पानांचे आकार तयार केले जातात.

• या हस्तकलेचा उगम गुजरातच्या खंभात येथे झाला, घरचोला साडी तिच्या वेगवेगळ्या ग्रिड पॅटर्नद्वारे ओळखली जाते.

भौगोलिक संकेतांक म्हणजे काय ?

GI Tag (Geographical Indication)

• एखाद्या भागातील वस्तू किंवा पदार्थ ही त्या भागाचं वैशिष्ट्य असल्यास त्यास भौगोलिक संकेतांक म्हणजेच GI टॅग देण्यात येतो. 

• Geographical Indication of goods (Registration and Protection) Act, 1999 हा कायदा भारतातील वस्तूंची संबंधित भौगोलिक संकेतांची नोंदणी आणि उत्तम संरक्षण करण्यास प्रयत्न करतो.

• 2004 मध्ये दार्जिलिंग टी (दार्जिलिंग चहा) GI टॅग मिळवणारा पहिले भारतीय उत्पादन होते.

महापरिनिर्वाण दिन

महामानवास मानवंदना 🙏💐💐

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या स्मरणार्थ 6 डिसेंबर हा महापरिनिर्वाण दिन म्हणून पाळला जातो.

भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचा प्रवास - जीवन, इतिहास आणि कार्य

जन्म आणि शिक्षण : 

• डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचा जन्म 14,एप्रिल 1891 रोजी मध्य प्रदेशातील महू या ठिकाणी झाला.

• सातारा येथील स्थानिक सरकारी शाळेत शालेय शिक्षण घेतले.

• 1907 मध्ये मॅट्रिक पूर्ण केल्यानंतर, ते एल्फिन्स्टन महाविद्यालयातून B.A. केले.

• कोलंबिया विद्यापीठातून " प्राचीन भारतातील व्यापार " या विषयांवर त्यांनी सन 1915 मध्ये प्रबंध लिहिला आणि त्यांनी M.A ची पदवी प्राप्त केली. 

• 1916 मध्ये त्यांनी ‘भारताचा राष्ट्रीय लाभांश - एक ऐतिहासिक आणि विश्लेषणात्मक अभ्यास’ हा प्रबंध लिहिला आणि Ph.D. पदवी मिळवली.

• डॉ बाबासाहेब आंबेडकर यांनी लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्स येथून अर्थशास्त्रात D.Sc. ही पदवी मिळवली.

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी कोण कोणत्या संस्था / संघटना स्थापन केल्या ?

बहिष्कृत हितकारणी सभा : 

स्थापना : 20 जुलै 1924 रोजी मुंबई येथे त्यांनी बहिष्कृत हितकारणी सभेची स्थापना केली.

ब्रीदवाक्य : शिका संघटित व संघर्ष करा हे या संस्थेचे ब्रीदवाक्य होते.

प्रमुख उद्दिष्ट्ये : 

• समाजात जागृती निर्माण करणे

• मानवी हक्कांचे संरक्षण करणे,

• शिक्षण देणे 

• आर्थिक स्थिती सुधारणे हे या संस्थेचे काही प्रमुख उद्दिष्ट्ये होते.

समता संघ :

स्थापना : डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी 4 सप्टेंबर 1927 रोजी समता संघाची स्थापना केली.

मुखपत्र : या संघाचे मुखपत्र समता हे होते.

स्वतंत्र मजूर पक्ष :

स्थापना : 15 ऑगस्ट 1936 रोजी डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी स्वतंत्र मजूर पक्षाची स्थापना केली.

मुखपत्र : या पक्षाचे मुखपत्र जनता होते.

अखिल भारतीय शेड्युल कास्ट फेडरेशन :

• दलितांचे राजकीय प्रतिनिधित्व करण्यावर आणि त्यांचे नागरी हक्क सुरक्षित करण्यासाठी डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी जुलै 1942 मध्ये नागपूर येथे अखिल भारतीय शेड्युल कास्ट फेडरेशन ची स्थापना केली.

महाड सत्याग्रह (महाडचा चवदार तळ्याचा सत्याग्रह) : 

• 20 मार्च 1927 रोजी महाडचा चवदार तळ्याचा सत्याग्रह केला.

• सार्वजनिक ठिकाणं, पाणवठे आणि चवदार तळं अस्पृश्यांसाठी खुलं करण्यात यावं यासाठी झालेल्या या सत्याग्रहात सवर्ण समाजातील नेते मंडळीही सहभागी झाली होती.

• 20 मार्च या दिवसाचे महत्त्व ओळखून हा दिवस आज 'समता दिन' (Equality Day) तसेच 'सामाजिक सबलीकरण दिन' म्हणूनही साजरा केला जातो.

काळाराम मंदिर सत्याग्रह : 

• हिंदू मंदिरांमध्ये दलितांच्या प्रवेशासाठी नाशिक येथे काळाराम मंदिर सत्याग्रहाचे नेतृत्व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी केले.

• 2 मार्च 1930 ला सुरू झालेला हा सत्याग्रह पुढील पाच वर्षे चालला.

गोलमेज परिषद आणि डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर

• 1930 ते 1932 दरम्यान लंडन येथे ब्रिटिश राजवटीत भारताच्या घटनात्मक सुधारणांवर चर्चा करण्यासाठी तीन गोलमेज परिषद आयोजित करण्यात आल्या होत्या.

• या तिन्ही गोलमेज परिषदांमध्ये डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर उपस्थित होते.

• दलित समाजाचे प्रतिनिधित्व करत आंबेडकरांनी दलितांना त्यांच्या हक्कांचे रक्षण करण्यासाठी स्वतंत्र मतदार आणि अधिक राजकीय प्रतिनिधित्वाची मागणी केली. 

• तिन्ही गोलमेज परिषदांमध्ये त्यांच्या सहभागाने दलित समस्या आंतरराष्ट्रीय व्यासपीठावर अधोरेखित केल्या आणि भारतातील सामाजिक आणि राजकीय सुधारणांवरील भविष्यातील चर्चेसाठी पाया घातला.

पुणे करार काय होता ?

पुणे करारावर कोणी सही केली ? 

• ब्रिटीश सरकारच्या जातीय निवाडा द्वारे (Communal Award) दलितांसाठी स्वतंत्र मतदारसंघाची तरतूद होती.

• परंतु महात्मा गांधींनी हिंदू समाजात फूट पडेल या भीतीने याला विरोध केला आणि प्राणांतिक उपोषण सुरू केले.

• तीव्र वाटाघाटीनंतर, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर आणि महात्मा गांधी यांच्यात करार झाला ज्याला पुणे करार म्हणून ओळखले जाते.

• या करारानुसार दलितांना स्वतंत्र मतदारसंघाऐवजी राखीव मतदार संघ देण्यात आला.

• 24 सप्टेंबर 1932 रोजी पुणे करार झाला त्यावर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर आणि काँग्रेसच्या वतीने काँग्रेसचे तत्कालिन अध्यक्ष मदन मोहन मालवीय यांनी सही केली. 

संविधान सभेच्या मसुदा समितीचे अध्यक्ष कोण होते ?

• डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे संविधान सभेच्या मसुदा समितीचे अध्यक्ष होते. 

• भारताच्या संविधानाचा मसुदा तयार करण्यात त्यांनी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली. 

• डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांना भारतीय राज्यघटनेचे शिल्पकार म्हणून गौरवले जाते.

स्वतंत्र भारताचे पहिले कायदामंत्री कोण होते ?

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे स्वतंत्र भारताचे पहिले कायदामंत्री (First Law Minister of India) होते.

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी बौद्ध धर्म केव्हा आणि कोठे स्विकारला ? 

• 1935 मधील येवला येथील सभेत डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी " मी हिंदू म्हणून जन्माला आलो तरी हिंदू म्हणून मरणार नाही." अशी घोषणा केली.

• दिनांक 14 ऑक्टोबर 1956 रोजी नागपूर येथे अनेक अनुयायांसह त्यांनी बौद्ध धर्म स्वीकारला.

महापरिनिर्वाण : 

• डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे दिल्ली येथे दिनांक 6 डिसेंबर 1956 रोजी निधन झाले.

• त्यांच्या स्मरणार्थ 6 डिसेंबर हा महापरिनिर्वाण दिन म्हणून पाळला जातो.

• मुंबईच्या दादर भागात डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर यांचे चैत्यभूमी समाधिस्थळ आहे. 

पुरस्कार आणि सन्मान : 

भारतरत्न पुरस्कार : 1990 मध्ये डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांना मरणोत्तर भारताचा सर्वोच्च नागरी सन्मान, भारतरत्न पुरस्कार प्रदान करण्यात आला. 

पंचतीर्थ विकास : 

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या जीवनाशी संबंधित पाच ठिकाणे तीर्थक्षेत्र म्हणून विकसित करण्यात आली.

1. जन्मस्थान महू  

2. लंडनमधील स्मारक (शिक्षा भूमी) 

3. नागपुरात दीक्षाभूमी 

4. दिल्लीतील महापरिनिर्वाण भूमी 

5. मुंबईतील चैत्यभूमी 

संविधान दिन साजरा :

भारतीय राज्यघटनेचे शिल्पकार म्हणून डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या योगदानाच्या स्मरणार्थ 2015 पासून, 26 नोव्हेंबर हा दिवस संविधान दिन म्हणून साजरा केला जातो. 

बाटलीबंद पाणी आता "हाय रिस्क फूड" च्या श्रेणीत | High Risk Foods

Subject : GS 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारतीय अन्न सुरक्षा आणि मानक प्राधिकरण (FSSAI) ही स्वायत्त संस्था खालील पैकी कोणत्या केंद्रीय मंत्रालयाच्या अंतर्गत आहे ?

1. आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण मंत्रालय

2. कृषी आणि शेतकरी कल्याण मंत्रालय

3. वाणिज्य आणि उद्योग मंत्रालय

4. गृह मंत्रालय

उत्तर : आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण मंत्रालय (Ministry of Health and Family Welfare)

बातमी काय आहे ?

भारतीय अन्न सुरक्षा आणि मानक प्राधिकरण (FSSAI) ने अलीकडेच पॅकेज केलेले पिण्याचे पाणी आणि मिनरल पाणी "उच्च-जोखमीचे खाद्यपदार्थ" म्हणून वर्गीकृत केले आहे. 

उच्च-जोखमीचे खाद्यपदार्थ म्हणजे काय ? 

What is High Risk Foods ? 

उच्च-जोखीम असलेले खाद्यपदार्थ म्हणजे असे खाद्यपदार्थ की ज्यांना कठोर सुरक्षा प्रोटोकॉलची आवश्यकता असते कारण त्यांची चुकीची हाताळणी केल्यास सार्वजनिक आरोग्यावर परिणाम होऊ शकतो. 

उच्च-जोखीम श्रेणी अंतर्गत इतर कोण- कोणते उत्पादने येतात ? 

• दुग्धजन्य पदार्थ 

• पोल्ट्री, मांस आणि मांस उत्पादने, , 

• मासे आणि सीफूड.

• अंडी आणि अंडी उत्पादने

• सर्व प्रकारची भारतीय मिठाई

• पोषक तत्व आणि विशेष पोषणनासाठी बनवलेली खाद्यपदार्थ

 यांसारख्या खाद्यपदार्थांचा उच्च-जोखीमीचे असलेले खाद्यपदार्थ या प्रकारात समावेश होतो. 

उच्च-जोखीम श्रेणीत आल्यानंतर काय होते ? 

• पॅकिंग मधील पिण्याचे पाणी आणि मिनरल वॉटर ला हाय रिस्क फूड म्हणून लेबल लावले याचा अर्थ ही उत्पादने असुरक्षित आहेत असा होत नाही.

• ग्राहकांसाठी गुणवत्ता आणि सुरक्षितता राखण्यासाठी अशी उत्पादने अधिक सुरक्षा पूर्वक तपासूनच मग पॅकिंग केली जातात.

• उत्पादक आणि व्यवसाय करणाऱ्यांना अशा प्रोडक्ट ची नियमित तपासणी आणि थर्ड पार्टी ऑडिट करणे बंधनकारक असते.

भारतीय अन्न सुरक्षा आणि मानक प्राधिकरण म्हणजे काय ?

Food Safety and Standards Authority of India (FSSAI)

• FSSAI ही भारत सरकारच्या आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण मंत्रालयाची वैधानिक संस्था आहे.

• FSSAI ची स्थापना 5 सप्टेंबर 2008 रोजी अन्न सुरक्षा आणि मानक कायदा, 2006 अंतर्गत करण्यात आली.

FSSAI चे अधिकार आणि कार्य कोणती ? 

• हे अन्न व खाद्य उत्पादना संबंधात मानके (Standards) आणि मार्गदर्शक तत्त्वे तयार करणे.

• खाद्य व्यवसाय करणाऱ्यांची नोंदणी करणे, त्यांना परवाना(licensing), आणि मान्यता प्रदान करते.

• प्रयोगशाळातील अन्न व खाद्य उत्पादने तपासणे आणि त्यांना मान्यता देणे यांची मार्गदर्शक तत्त्वे ठरवणे.

• केंद्र शासनास तांत्रिक आणि वैज्ञानिक सल्ला देणे

• आंतरराष्ट्रीय खाद्य सुरक्षेनुसार तांत्रिक मानके विकसित करणे 

• खाद्य वस्तूंचा वापर, त्यातील भेसळ व उद्भवणारे धोके याबद्दल माहिती गोळा करणे

• भारतातील खाद्य सुरक्षा आणि पोषण या विषयीची माहिती सामान्य नागरिकांपर्यंत पोहोचवून त्यांच्यात जागृती निर्माण करणे.

हार्नबिल महोत्सव 2024

Hornbill Festival 2024 

Subject : GS - कला आणि संस्कृती - राज्य आणि उत्सव

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी डिसेंबर महिन्यात हार्नबिल महोत्सव (Hornbill Festival) खालील पैकी कोणत्या राज्यात साजरा करण्यात येतो ? (पोलीस भरती , SSC 2020)

1. नागालँड

2. आसाम

3. मेघालय

4. अरुणाचल प्रदेश

उत्तर : नागालँड (Nagaland) 

बातमी काय आहे ?

हॉर्नबिल महोत्सवाला 25 वर्षे पूर्ण झाल्याबद्दल पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी नागालँडच्या जनतेचे अभिनंदन केले आहे.

हॉर्नबिल फेस्टिव्हलबद्दल परिक्षेच्या दृष्टीने IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

हॉर्नबिल फेस्टिव्हल केव्हा आणि कोठे आयोजित करण्यात येतो ?

• नागालँड सरकार द्वारे आयोजित दहा दिवसांचा वार्षिक पर्यटन प्रचार कार्यक्रम आहे.

• दरवर्षी 1 डिसेंबर ते 10 डिसेंबर 2024 या कालावधीत नागालँड मध्ये हॉर्नबिल महोत्सवाचे आयोजन करण्यात येते.

• नागालँडची राजधानी कोहिमाच्या दक्षिणेस 12 किमी अंतरावर असलेल्या किसामा हेरिटेज गावात हा सण साजरा केला जातो.

या सणाला हॉर्नबिल फेस्टिव्हल असे का म्हणतात ? 

• या सणाला “इंडियन हॉर्नबिल” या पक्ष्याचे नाव देण्यात आले आहे, जो राज्यातील बहुतेक जमातींच्या लोककथांमध्ये प्रदर्शित केला जातो.

• इंडियन हॉर्नबिल या पक्षाला धनेश असे म्हटले जाते.

• पूर्वीपासून नागा लोक धनेश या पक्षाला जंगलाचा राखणदार मानत आले आहेत. 

• त्याची शिंगाच्या आकाराची चोच आणि काळी-पांढरी लांबलचक पिसे यांना नागा संस्कृतीत अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. 

हॉर्नबिल फेस्टिव्हलची सुरुवात कोणत्या वर्षी करण्यात आली ? 

2000 मध्ये हॉर्नबिल फेस्टिव्हलची सुरुवात करण्यात आली.

हॉर्नबिल फेस्टिव्हलचा उद्देश काय आहे ?

हॉर्नबिल फेस्टिव्हल का साजरी करतात ?

या उत्सवाचा उद्देश आंतर-आदिवासी परस्परसंवादाला चालना देणे आणि नागालँडचा वारसा जतन करणे, समकालीन आणि पारंपारिक एकता आणि एकात्मता निर्माण करणे. 

हॉर्नबिल फेस्टिव्हलचे प्रमुख वैशिष्ट्य काय ? 

• महोत्सवाचे मुख्य वैशिष्ट्य म्हणजे राज्यातील 17 प्रमुख जमातीं एकाच व्यासपीठावर येऊन त्यांची लोकनृत्ये, विधी, पारंपारिक पोशाख, संगीत आणि संस्कृतीचे प्रदर्शन करतात. 

• त्यामुळे हॉर्नबिल फेस्टिव्हलला नागालँडमध्ये "उत्सवांचा उत्सव" असेही म्हटले जाते.

 हॉर्नबिल फेस्टिव्हल 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ? 

 "कल्चरल कनेक्ट" ही हॉर्नबिल फेस्टिव्हलची यंदाची थीम आहे. 

जागतिक मृदा दिवस 2024

World Soil Day 2024

Subject : GS - दिनविशेष, भूगोल- कृषी, पर्यावरण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जागतिक मृदा दिना विषयी खालील विधानांचा विचार करा आणि योग्य विधान/ विधाने असलेला पर्याय निवडा

अ) दरवर्षी 2 डिसेंबर रोजी जागतिक मृदा दिन साजरा केला जातो.

ब)" जमिनीची काळजी घेणे: मापन, निरीक्षण, व्यवस्थापन " ही जागतिक मृदा दिन 2024 ची संकल्पना आहे.

क) थायलंडचे राजा भूमिबोल अदुल्यादेज यांचा जन्मदिवस जागतिक मृदा दिन म्हणून साजरा करतात.

पर्याय :

1. अ आणि ब बरोबर

2. अ आणि क बरोबर

3. ब आणि क बरोबर

4. अ, ब आणि क बरोबर

उत्तर : ब आणि क बरोबर

दरवर्षी 5 डिसेंबर रोजी जागतिक मृदा दिन साजरा केला जातो.

जागतिक मृदा दिना बद्दल परिक्षेच्या दृष्टीने IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

जागतिक मृदा दिन 5 डिसेंबर लाच का साजरी करतात ?

• थायलंडचे दिवंगत राजा भूमिबोल अदुल्यादेज हे मृदा संवर्धन उपक्रमात प्रमुख समर्थक होते. 

• 5 डिसेंबर हा थायलंडचे राजा भूमिबोल अदुल्यादेज यांचा जन्मदिवस, मृदा संवर्धनात त्यांनी दिलेल्या योगदानाच्या सन्मानार्थ 5 डिसेंबर हा त्यांचा जन्मदिवस जगभरात जागतिक मृदा दिन म्हणून साजरा करतात.

पहिला जागतिक मृदा दिन केव्हा साजरी करण्यात आला ? 

• मातीचे महत्त्व अधोरेखित करण्यासाठी संयुक्त राष्ट्र महासभेने 2013 मध्ये अधिकृतपणे जागतिक मृदा दिनाला मान्यता दिली.

• 5 डिसेंबर 2014 रोजी पहिला जागतिक मृदा दिन साजरी करण्यात आला.

जागतिक मृदा दिन 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

" जमिनीची काळजी घेणे: मापन, निरीक्षण, व्यवस्थापन " ही जागतिक मृदा दिन 2024 ची थीम आहे.

Caring for Soils: Measure, Monitor, Manage 

• यंदाची थीम मातीच्या आरोग्याचे मूल्यांकन आणि प्रभावी निर्णय घेण्यासाठी अचूक माती डेटा आणि माहितीच्या महत्त्वपूर्ण भूमिकेवर जोर देते. 

• मातीचे मोजमाप, निरीक्षण आणि व्यवस्थापनाला प्राधान्य देऊन, या माहितीच्या आधारे अन्न सुरक्षा सुनिश्चित करण्यासाठी आणि पर्यावरणीय आरोग्याचे संरक्षण करण्यासाठी आवश्यक शाश्वत पद्धती लागू करू शकतो.

जागतिक मृदा दिन का साजरी करतात ?

• माती ही एक महत्त्वाची नैसर्गिक संसाधने आहे जी शेती, जैवविविधता आणि जल शुध्दीकरणाला आधार देते. 

• माती जीवनासाठी महत्त्वाची आहे कारण ती वनस्पतींच्या वाढीस मदत करते. आणि, हे अनेक कीटक आणि प्राण्यांचे राहण्याचे ठिकाण आहे.

• अन्न, वस्त्र, निवारा आणि औषध या चार अत्यावश्यक ‘जगण्याच्या’ घटकांचा माती हा स्रोत आहे.

• आपल्या पृथ्वीचे अस्तित्व मातीशी असलेल्या मौल्यवान दुव्यावर अवलंबून आहे. 

• आपल्याला 95 टक्के अन्न मातीतून मिळते. 

• याशिवाय, माती झाडांना आवश्यक असलेल्या 18 पैकी 15 नैसर्गिकरीत्या रासायनिक घटकांचा पुरवठा करते.

• परंतु हवामान बदल आणि जंगलतोड, औद्योगिकीकरण यांसारख्या मानवी हस्तक्षेपामुळे मातीचा ऱ्हास होतो, नैसर्गिक समतोल बिघडतो तसेच अन्नातील जीवनसत्त्वे आणि पोषक घटकांची पातळी कमी होते.

• या सर्व गोष्टीं बद्दल लोकांपर्यंत माहिती पोहचविण्यासाठी आणि जगभरातील लोकांना मातीचे महत्त्व आणि संवर्धन करण्यासाठी लोकांना जागरूक करण्यासाठी जागतिक मृदा दिन साजरा करतात. 

हरिमाऊ शक्ती लष्करी सराव

EXERCISE HARIMAU SHAKTI

Subject : GS - युद्ध अभ्यास

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) हरिमाऊ शक्ति लष्करी सराव खालील पैकी कोणत्या देशांमधील संयुक्त लष्करी सराव आहे ?

1) भारत आणि अमेरिका 

2) भारत-इंडोनेशिया

3) भारत आणि सिंगापूर

4) भारत आणि मलेशिया

उत्तर : भारत आणि मलेशिया

भारताबरोबर चे लष्करी युद्ध सराव 

• भारत आणि मलेशिया : हरिमाऊ शक्ती

• भारत आणि सिंगापूर : बोल्ड कुरुक्षेत्र, अग्नी वॉरियर

• भारत आणि अमेरिका : वज्र प्रहार, युद्ध अभ्यास

• भारत आणि इंडोनेशिया : गरुड शक्ती

• भारत आणि श्रीलंका : मित्र शक्ती

• भारत आणि नेपाळ : सूर्य किरण

• भारत आणि चीन : हॅंड-इन-हॅंड

• भारत आणि रशिया : इंद्र

हरिमाऊ शक्ती लष्करी सरावा बद्दल परिक्षेच्या दृष्टीने IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• हरिमाऊ शक्ती लष्करी सराव हा भारत आणि मलेशिया देशांमधील संयुक्त लष्करी सराव आहे.

• या सरावाची यंदाची ही 4थी आवृत्ती आहे.

• हा सराव 2 डिसेंबर ते 15 डिसेंबर 2024 या कालावधीत होणार आहे.

हरिमाऊ शक्ती या संयुक्त लष्करी सरावाचे आयोजन कोठे करण्यात आले आहे ? 

• एक वर्ष भारत तर पुढच्या वर्षी मलेशिया अशा पद्धतीने या लष्करी सरावाचे आयोजन दरवर्षी करण्यात येते.

• 2024 चा हा लष्करी सरावाचे आयोजन मलेशियातील पहांग जिल्ह्यातील बेंटॉन्ग कॅम्प येथे करण्यात आले आहे. 

• हरिमाऊ शक्ती या लष्करी सरावात 78 जवानांच्या भारतीय तुकडीचे प्रतिनिधित्व महार रेजिमेंटच्या बटालियनद्वारे केले जात आहे तर रॉयल मलेशियन रेजिमेंटद्वारे 123 जवानांच्या मलेशियन तुकडीचे प्रतिनिधित्व केले जात आहे 

हरिमाऊ शक्ती या संयुक्त लष्करी सरावाचे उद्दिष्ट काय आहे ? 

• संयुक्त सरावाचा उद्देश संयुक्त राष्ट्रांच्या अध्याय VII अंतर्गत जंगल परिसरात दहशतवादविरोधी कारवाया करण्यासाठी दोन्ही बाजूंची संयुक्त लष्करी क्षमता वाढवणे हा आहे.

• या सरावात जंगलातील परिस्थितीतील ऑपरेशन्सवर भर दिला जाईल.

हरिमाऊ शक्ती सराव कसा असेल ? 

हा सराव दोन टप्प्यात होणार आहे.

• पहिला टप्पा : पहिल्या टप्प्यात व्याख्याने, प्रात्यक्षिके आणि जंगलातील विविध सरावांसह दोन्ही सैन्यांमधील क्रॉस ट्रेनिंगवर भर दिला जाईल.

• दुसरा टप्पा : दुसऱ्या टप्प्यात दोन्ही सैन्यदल एका मॉक सरावात सक्रियपणे सहभागी होतील ज्यामध्ये सैन्यदल अँटी एमटी ॲम्बुश, बंदरावर कब्जा, रेस पेट्रोलिंग, ॲम्बुश आणि दहशतवाद्यांनी ताब्यात घेतलेल्या भागावर हल्ला यासह विविध सराव करतील.