सीमा सुरक्षा दल स्थापना दिन 

60th Raising Day of BSF

Subject : GS - दिनविशेष, संरक्षण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी सीमा सुरक्षा दल (BSF) स्थापना दिन केव्हा साजरी केला जातो ? (SSC GD)

1) 10 मार्च

2) 8 ऑक्टोबर

3) 21 ऑक्टोबर

4) 1 डिसेंबर

उत्तर : 1 डिसेंबर

• केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा बल (CISF) स्थापना दिन : 10 मार्च

• भारतीय वायुसेना दिन : 8 ऑक्टोबर

• पोलीस स्मृती दिन : 21 ऑक्टोबर

• सीमा सुरक्षा दल (BSF) स्थापना दिन : 1 डिसेंबर

सीमा सुरक्षा दल (BSF) बद्दल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

BSF : Border Security Force 

सीमा सुरक्षा दलाची स्थापना केव्हा करण्यात आली ? 

• 1965 पर्यंत भारताच्या पाकिस्तानच्या सीमेवर राज्य सशस्त्र पोलीस बटालियनचे व्यवस्थापन होते. 

• 9 एप्रिल 1965 रोजी पाकिस्तानने कच्छमधील सरदार पोस्ट, छर बेट आणि बेरिया बेटावर हल्ला केला. 

• या घटनेमुळे सशस्त्र आक्रमणाचा सामना करण्यासाठी भारत सरकारला एका विशेष केंद्र नियंत्रित सीमा सुरक्षा दलाची गरज भासली, जी पाकिस्तानच्या आंतरराष्ट्रीय सीमेवर सशस्त्र आणि प्रशिक्षित असेल.

• समितीच्या शिफारशीनुसार 1 डिसेंबर 1965 रोजी सीमा सुरक्षा दलाची स्थापना करण्यात आली.

• BSF हे गृह मंत्रालयाच्या प्रशासकीय नियंत्रणाखाली काम करते. 

सीमा सुरक्षा दलाचे पहिले महासंचालक कोण आहेत ?

• श्री के. एफ. रुस्तमजी (Shri K F Rustamji), हे BSF चे पहिले महासंचालक होते.

• BSF च्या स्थापनेत त्यांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली.

• यामुळे त्यांना BSF चे Founding Father म्हणून ही ओळखले जाते.

सीमा सुरक्षा दलाचे सध्याचे महासंचालक कोण आहेत ?

 श्री. दलजीत सिंह चौधरी (IPS) सर BSF चे वर्तमान महासंचालक (DIRECTOR GENERAL) आहेत.

सीमा सुरक्षा दलाचे बोधवाक्य (Motto) काय आहे ? 

जीवन पर्यंत कर्तव्य (Duty Until Death) हे सीमा सुरक्षा दलाचे बोधवाक्य आहे . 

BSF चे विशेष युनिट्स कोणते ? 

• हवाई शाखा

• नौदल शाखा

• तोफखाना रेजिमेंट

• क्रीक क्रोकोडाइल कमांडो फोर्स 

• थार वाळवंटातील विशेष ऑपरेशन्ससाठी उंटांची तुकडी (Camel Cavalry)

BSF कोठे तैनात आहेत ? 

अंदाजे 2.6 लाख जवानांचा समावेश असलेले BSF

• भारत-पाकिस्तान आंतरराष्ट्रीय सीमा 

• भारत-बांग्लादेश आंतरराष्ट्रीय सीमा 

• नियंत्रण रेषेवर (LoC) 

• काश्मीर खोऱ्यात घुसखोरीविरोधी भूमिका

• ईशान्य प्रदेशातील बंडखोरी

• ओडिशा आणि छत्तीसगड राज्यांमध्ये नक्षलविरोधी ऑपरेशन क्षेत्रांमध्ये तैनात आहे.  

• तसेच BSF पाकिस्तान आणि बांगलादेश आंतरराष्ट्रीय सीमेवरील एकात्मिक चेक पोस्टची सुरक्षा देखील करत आहे.

BSF चे काही महत्वाचे योगदान : 

• 1971 मध्ये भारत-पाकिस्तान युद्धात BSF ने देश संरक्षणा बरोबर अडकलेल्या बांग्लादेशी नागरिकांना मदत करून माणूसकीचे दर्शन घडविले. 

• 1999 च्या कारगिल युद्धादरम्यान, BSF ने सैन्याबरोबर एकजुटीने सर्व सामर्थ्याने देशाच्या अखंडतेचे रक्षण केले.

• BSF चे जवान गेल्या 10 वर्षांपासून मणिपूरमध्ये अंतर्गत सुरक्षा कर्तव्य बजावत आहेत आणि त्या भागात बंडखोरीचा यशस्वीपणे सामना करत आहेत.

• 26 जानेवारी 2001 रोजी गुजरातमध्ये झालेल्या भूकंपाच्या वेळी, BSF ने संकटग्रस्त लोकांना मदत केली.

• BSF प्रसिद्ध करतारपूर कॉरिडॉरवरील सुरक्षेची जबाबदारी हाताळत आहे.

• BSF ने कोविड महामारी दरम्यान सीमावर्ती भागात राहणाऱ्या लोकांना आवश्यक मदत प्रदान केली.

• 2014 मध्ये काश्मीर पूर, 2018 मध्ये केरळ पूर आणि 2013 मधील केदारनाथ दुर्घटना यासारख्या नैसर्गिक आपत्तींच्या वेळी तैनातीच्या क्षेत्रात BSF ने संकटकाळी तत्परतेने मदत पुरवली.

अग्नी वॉरियर युद्ध सराव 

Exercise AGNI WARRIOR

Subject : GS - युद्ध अभ्यास

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अग्नी वॉरियर सराव खालील पैकी कोणत्या देशांमधील संयुक्त लष्करी सराव आहे ?

1) भारत आणि अमेरिका 

2) भारत-इंडोनेशिया

3) भारत आणि सिंगापूर

4) भारत आणि चीन

उत्तर : भारत आणि सिंगापूर

भारताबरोबर चे लष्करी युद्ध सराव 

• भारत आणि सिंगापूर : बोल्ड कुरुक्षेत्र, अग्नी वॉरियर

• भारत आणि अमेरिका : वज्र प्रहार, युद्ध अभ्यास

• भारत आणि इंडोनेशिया : गरुड शक्ती

• भारत आणि श्रीलंका : मित्र शक्ती

• भारत आणि नेपाळ : सूर्य किरण

• भारत आणि चीन : हॅंड-इन-हॅंड

• भारत आणि रशिया : इंद्र

अग्नी वॉरियर सरावा बद्दल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• भारतीय लष्कर आणि सिंगापूरचे सशस्त्र दल यांच्यामधील द्विपक्षीय संयुक्त लष्करी सराव उपक्रमा अंतर्गतच्या अग्नी वॉरियर (XAW - 2024) हा सराव नुकताच पार पडला.

• 28 ते 30 नोव्हेंबर 2024 अशा तीन दिवसांच्या कालावधीत हा सराव पार पडला.

अग्नी वॉरियर 2024 सरावाचे आयोजन कोठे करण्यात आले होते ? 

• महाराष्ट्रात देवळाली इथल्या फील्ड फायरिंग रेंज येथे या सरावाचे आयोजन केले होते.

• या सरावात सहभागी झालेल्या सिंगापूरच्या सशस्त्र दलाच्या तुकडीत सिंगापूर तोफखान्याचे 182 जवान आणि भारतीय लष्कराच्या तुकडीत भारतीय तोफखान्याच्या 114 जवानांचा समावेश होता.

अग्नी वॉरियर या सरावाचे उद्दीष्ट काय होते ?

• संयुक्त राष्ट्रांच्या करारा अंतर्गत बहुराष्ट्रीय दल म्हणून संलग्नता प्राप्त करण्यासाठी एकमेकांची सरावपद्धती आणि कार्यपद्धतींचे जास्तीत जास्त आकलन करून घेणे हे या अग्नी वॉरियर (XAW - 2024) संयुक्त सरावाचे उद्दीष्ट होते. 

• या सरावामध्ये दोन्ही सैन्याच्या तोफखान्यानी संयुक्त मारक क्षमतेचे नियोजन, अंमलबजावणी आणि नवीन पिढीच्या अत्याधुनिक उपकरणांचा वापर करण्याबाबतची प्रात्यक्षिके सादर केली.

जागतिक एड्स दिन : 2024

World AIDS Day : 2024

Subject : GS - दिनविशेष, विज्ञान आणि तंत्रज्ञान - रोग आणि आजार

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जागतिक एड्स दिन केव्हा साजरी केला जातो ? (SSC GD 2021)

1. 1 डिसेंबर

2. 14 नोव्हेंबर

3. 12 नोव्हेंबर

4. 24 ऑक्टोबर

उत्तर : 1 डिसेंबर

• 1 डिसेंबर : जागतिक एड्स दिन

• 14 नोव्हेंबर : जागतिक मधुमेह दिन

• 12 नोव्हेंबर : जागतिक न्यूमोनिया दिन

• 24 ऑक्टोबर : जागतिक पोलिओ दिवस

HIV आणि AIDS आजारा संदर्भात परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• एड्स आजाराबाबत जनजागृती करण्यासाठी दरवर्षी 1 डिसेंबरला 'जागतिक एड्स दिन' साजरा केला जातो. 

• जागतिक एड्स दिन पहिल्यांदा 1988 रोजी साजरी करण्यात आला.

जागतिक एड्स दिन का साजरी करतात ?

• जागतिक एड्स दिन हा एक क्षण आहे जो आपल्याला आठवण करून देतो की आपण सर्वजण एड्सविरुद्धच्या लढाईत एकत्र आहोत.  

• जगभरातील HIV ग्रस्त लोकांसाठी समर्थन दर्शविण्यासाठी आणि एड्स-संबंधित आजारांमुळे मरण पावलेल्या लोकांचे स्मरण करण्यासाठी दरवर्षी जागतिक एड्स निर्मुलन दिन साजरी करतात.

जागतिक एड्स दिन 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ? 

"योग्य मार्ग घ्या: माझे आरोग्य, माझा हक्क!" ही जागतिक एड्स दिन 2024 ची संकल्पना आहे

“Take the rights path: My Health, My Right!”

HIV (ह्युमन इम्युनोडेफिशियन्सी व्हायरस) म्हणजे काय ?

HIV - Human Immunodeficiency Virus

• HIV हा एक विषाणू आहे जो रोगप्रतिकारक प्रणालीवर हल्ला करतो.

• पांढऱ्या रक्त पेशी ह्या रक्तातील संरक्षक पेशी असतात. या रोगप्रतिकारक शक्तीचे काम करतात.

• शरीरात प्रवेश केल्यावर HIV विषाणू पांढऱ्या रक्त पेशी (मुख्यतः CD4 पेशी) नष्ट करतो.

• HIV विषाणू मानवी रोगप्रतिकारक शक्तीला गंभीरपणे नुकसान करतात.

एड्स काय असतो ?

• AIDS - Acquired Immuno Deficiency Syndrome 

• एड्स हा HIV संसर्गाचा शेवटचा टप्पा आहे जो विषाणूमुळे शरीराची रोगप्रतिकारक शक्ती खूप कमी झाल्यामुळे होतो.

HIV चा प्रसार कसा होतो ? 

• HIV प्रामुख्याने रक्त, वीर्य, ​​योनि स्राव आणि आईच्या दुधासह काही शारीरिक द्रव्यांच्या देवाणघेवाणीद्वारे प्रसारित केला जातो.

• संक्रमणाचा सर्वात सामान्य मार्ग म्हणजे लैंगिक संपर्काद्वारे, विशेषतः HIV संक्रमित भागीदारासह असुरक्षित लैंगिक संबंध. 

• HIV असणाऱ्या व्यक्तीसोबत सुया किंवा सिरिंज शेअर करणे.

• HIV असणाऱ्या व्यक्तीकडून रक्त संक्रमण किंवा अवयव प्रत्यारोपण करणे.

• स्तनपान करताना HIV असणाऱ्या आईकडून बाळामध्ये संक्रमण हे देखील संक्रमणाचे संभाव्य मार्ग आहेत.

टॅटू काढल्यामुळे किंवा बॉडी पिअर्सिंगमुळं HIV ची लागण होऊ शकते का ?

• HIV संक्रमित रक्ताच्या संपर्कात आलेली उपकरणं योग्य पद्धतीनं निर्जंतुक केली नाहीत किंवा तशीच इतर ग्राहकांसाठी वापरली तर HIV चा प्रसाराचा धोका असतो.

• त्यामुळे इंजेक्शनद्वारे, किंवा टॅटू काढल्यामुळे HIV ची लागण होऊ शकते.

HIV ची लक्षणे काय आहेत ?

ताप येणे, थंडी वाजते, खोकला, श्वास घेण्यास त्रास होणे, वजन कमी होणे, स्नायू दुखणे, रात्रीचा घाम येणे, पुरळ उठणे आणि लसिका ग्रंथी सुजणे यासारखी इतर सामान्य लक्षणे देखील असू शकतात.

HIV/ AIDS वर उपचार काय आहे ? 

• HIV किंवा AIDS वर कोणताही इलाज नसला तरी HIV AIDS साठी उपचार उपलब्ध आहेत जे व्हायरसचे व्यवस्थापन करण्यात आणि एड्सची वाढ रोखण्यात मदत करू शकतात. 

• अँटीरेट्रोव्हायरल थेरपी (Antiretroviral therapy, or ART) HIV साठी मानक उपचार आहे. 

• ART मध्ये व्हायरस दडपणाऱ्या औषधांचा समावेश असतो, ज्यामुळे रोगप्रतिकारक शक्ती पुनर्प्राप्त होते आणि एड्सची वाढ रोखते.

• ART अत्यंत प्रभावी असल्याचे दर्शविले गेले आहे, ज्यामुळे HIV असलेल्या लोकांना दीर्घ आणि निरोगी आयुष्य जगता येते.

HIV/AIDS संदर्भात वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न : 

प्रश्न) एकमेकांबरोबर कप, भांडी शेअर केल्याने किंवा हात मिळवल्याने एचआयव्ही किंवा एड्स होऊ शकतो का ?

उत्तर : नाही 

प्रश्न) मच्छर आणि किटकांच्या चावण्यामुळे HIV पसरू शकतो का ? 

उत्तर : नाही. 

किटक HIV चा प्रसार करू शकत नाहीत. हे विषाणू किटकांच्या शरिरात जगू शकत नसल्याचं संशोधनातून समोर आलं आहे.

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

खालीलपैकी कोणता रोग टॅटूद्वारे एका व्यक्तीकडून दुसऱ्या व्यक्तीमध्ये संक्रमित होऊ शकतो ?

(MPSC 2013)

A. एचआयव्ही-एड्स

B. चिकनगुनिया 

C. हिपॅटायटीस बी

पर्याय : 

1. A आणि B बरोबर

2. A आणि C बरोबर

3. B आणि C बरोबर

4. A, B आणि C बरोबर 

उत्तर : A आणि C बरोबर

एचआयव्ही-एड्स आणि हिपॅटायटीस बी (HIV-AIDS & Hepatitis B) हे टॅटू काढल्यामुळे एका व्यक्तीकडून दुसऱ्या व्यक्तीमध्ये संक्रमित होऊ शकतो. 

नॅनो युरिया म्हणजे काय ?

What is Nano Urea ?

Subject : GS - भूगोल, कृषी

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) द्रव नॅनो युरिया बद्दल खालील विधानांचा विचार करा आणि योग्य विधान/विधाने असलेला पर्याय निवडा.

A) इफकोने (IFFCO) गुजरातमध्ये देशातील पहिला नॅनो लिक्विड युरिया प्रकल्प उभारला आहे. 

B) द्रव नॅनो युरिया शेतकऱ्यांचा खर्च कमी करतो आणि उत्पन्न वाढविण्यासाठी मदत करतो.

C) द्रव नॅनो युरियाच्या वापरामुळे पर्यावरण संरक्षण करता येईल.

पर्याय : 

1. फक्त A आणि B बरोबर

2. फक्त B आणि C बरोबर

3. फक्त A आणि C बरोबर

4. A, B आणि C बरोबर

उत्तर : A, B आणि C बरोबर

बातमी काय आहे ? 

सरकारी मालकीच्या नॅशनल फर्टिलायझर्स लिमिटेड (NFL) ने अलीकडेच नॅनो लिक्विड युरिया उत्पादनात प्रवेश जाहीर केला.

नॅनो युरिया म्हणजे काय ?

• नॅनो युरिया हे प्रामुख्याने नॅनो टेक्नॉलॉजीचा वापर करून तयार करण्यात आलेले एक द्रव खत आहे, जे वनस्पतीची नायट्रोजन ची गरज पूर्ण करते.

• नॅनो युरिया हे इंडियन फार्मर्स फर्टिलायझर कोऑपरेटिव्ह लिमिटेड (IFFCO) द्वारे विकसित केले असून त्यांनी याचा पेटंट घेतलेला आहे.

• IFFCO चे नॅनो युरिया हे एकमेव नॅनो खत आहे जे भारत सरकारने मंजूर केले आहे.

• इफकोने (IFFCO) गुजरातमधील कलोल येथे देशातील पहिला नॅनो लिक्विड युरिया प्रकल्प उभारला आहे. 

द्रव नॅनो युरिया नेमकं कसं काम करतो ?

• नॅनो युरियाची पानावर फवारणी केल्यानंतर तो सहजपणे पेशींच्या भिंतीतून किंवा पानांच्या रंध्र छिद्रातून वनस्पतींच्या पेशीमध्ये प्रवेश करतो.

• वनस्पतीमध्ये प्रवेश केल्यानंतर ते वनस्पतीच्या वाहक प्रथिनांना बांधले जाऊ शकतात. 

• वनस्पतीच्या इतर भागांमध्ये वाहून नेले जातात. 

• पिकाच्या गरजेनुसार वनस्पतीमध्ये नॅनो युरिया वितरीत केला जातो.

द्रव नॅनो युरियाचे फायदे काय ? 

• पारंपरिक पद्धतीत 70 टक्के युरिया पिकांपर्यंत न पोहोचता हवेत उडून जातो किंवा अतिपाण्यामुळे जमिनीत मुरून बसतो. 

• यामुळे जमीन अॅसिडिक बनते तसेच जलस्रोत प्रदूषित होतात.

• परंतु पारंपरिक खता ऐवजी द्रव नॅनो युरियाची फवारणी केल्याचे अनेक फायदे आहेत.

शेतकऱ्यांना फायदा :

• द्रवरूपातील अल्ट्रा स्मॉल पार्टिकल्स पानांच्या माध्यमातून जमिनीत शोषले जातात. युरिया वाया जात नाही, 

• नॅनो युरियाची अर्धा लिटरची बाटली पारंपरिक युरियाच्या एका पोत्याएवढे पोषक तत्त्वे देते. यामुळे शेतकऱ्यांचे नुकसान टळते.

• तसेच पारंपरिक खतांच्या पिशव्या पावसाने भिजल्या तर खराब होण्याची शक्यता असते.

• नॅनो युरियाची साठवणूक आणि वाहतूक करणे सोपे आहे. त्यामुळे शेतकऱ्यांचा वाहतुकीचा आणि साठवणुकीचा खर्च वाचतो.

पीक उत्पादनात वाढ :  

• नॅनो युरियामुळे वनस्पतींना योग्य पोषण मिळते आणि कमी कष्टात पिकांचे चांगले उत्पादन घेता येते. 

• रिसर्च नुसार नॅनो युरियाच्या वापराने पिक उत्पन्नात सरासरी 8% वाढ दिसून आली आहे.

पर्यावरण संरक्षण : 

• नॅनो युरिया पर्यावरणास अनुकूल उत्पादन प्रक्रियेद्वारे तयार केले जाते त्यामुळे पर्यावरणाचा संतुलन राहण्यास मदत होते.

• द्रव नॅनो युरियाच्या वापराने मातीचे आरोग्य राखणे, जलप्रदूषण कमी करण्यासाठी मदत होईल.

IFFCO काय आहे ? 

• IFFCO- Indian Farmers Fertiliser Cooperative Limited

• IFFCO ही भारतातील सर्वात मोठी बहु-राज्य सहकारी संस्था आहे.

• जी संपूर्णपणे भारतीय सहकारी संस्थांच्या मालकीची आहे.

• त्याची स्थापना 1967 मध्ये झाली आणि आता ती देशातील सर्वात मोठी सहकारी आणि सर्वात मोठी खत उत्पादक कंपनी बनली आहे.

• IFFCO चे मुख्यालय नवी दिल्ली येथे आहे. 

प्रोजेक्ट वीर गाथा काय आहे ? 

वीर गाथा प्रकल्प काय आहे ? 

Project Veer Gatha

Subject : GS - सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) वीर गाथा प्रकल्पाबद्दल खालील विधानांपैकी योग्य विधान असलेला पर्याय निवडा.

अ) वीर गाथा प्रकल्प 2024 मध्ये सुरू करण्यात आला.

ब) शूरवीरांच्या जीवनकथांनी विद्यार्थ्यांमध्ये देशभक्तीची भावना जागृत करणे हा प्रोजेक्ट वीर गाथाचा उद्देश आहे.

पर्याय : 

1. फक्त अ बरोबर

2. फक्त ब बरोबर

3. अ आणि ब दोन्ही बरोबर

4. अ आणि ब दोन्ही चूक

उत्तर : फक्त ब बरोबर

2021 मध्ये वीर गाथा प्रकल्प सुरू करण्यात आला.

बातमी काय आहे ?

देशातील सर्व 36 राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांतील 1.76 कोटींहून अधिक शालेय विद्यार्थ्यांनी वीर गाथा 4.0 मध्ये उत्साहाने भाग घेतला आहे.

वीर गाथा प्रकल्पाबद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• वीर गाथा प्रकल्प भारतातील शाळेतील विद्यार्थ्यांनी सशस्त्र दलातील जवानांना वाहिलेली श्रद्धांजली आहे.

• कविता, निबंध, चित्रे, व्हिडिओ यांसारख्या विविध प्रकारच्या ऍक्टिव्हिटीज् च्या माध्यमातून उपक्रम आयोजित केले जातात.

• प्रत्येक शाळेतील एकूण 4 सर्वोत्तम प्रवेशिका MyGov पोर्टलवर अपलोड केल्या जातात.

पुरस्कार आणि सन्मान : 

• प्रकल्प वीर गाथा 4.0 अंतर्गत, 100 विजेत्यांची निवड केली जाईल आणि त्यांचा सत्कार नवी दिल्ली येथे शिक्षण मंत्रालय आणि संरक्षण मंत्रालय यांच्या संयुक्त विद्यमाने केला जाईल. 

• प्रत्येक विजेत्याला ₹10,000/- रुपयांचे रोख बक्षीस दिले जाईल.

• तसेच, जिल्हा स्तरावर प्रत्येकी 4 विजेते 

• आणि राज्य/केंद्रशासित प्रदेश स्तरावर प्रत्येकी 8 विजेते असतील 

• अशा सर्व विजेत्यांना संबंधित जिल्हा आणि राज्य/केंद्रशासित प्रदेशांकडून गौरवण्‍यात येणार आहे.

वीर गाथा प्रकल्प कोण आयोजित करतात ?  

हा संरक्षण मंत्रालय आणि शिक्षण मंत्रालयाचा संयुक्त उपक्रम आहे.

वीर गाथा प्रकल्पाचा उद्देश कोणता ? 

शौर्य पुरस्कार विजेत्यांचे शौर्य, त्यांचे नि:स्वार्थ बलिदान आणि धैर्य यांच्या प्रेरणादायी कथा तसेच या शूरवीरांच्या जीवनकथांनी विद्यार्थ्यांमध्ये देशभक्तीची भावना जागृत करणे हा प्रोजेक्ट वीर गाथा चा उद्देश आहे.

वीर गाथा प्रकल्प केव्हा सुरू करण्यात आला ? 

• 2021 मध्ये वीर गाथा प्रकल्प सुरू करण्यात आला.

• वीर गाथा प्रकल्पाच्या तीन आवृत्त्यांचे आयोजन अनुक्रमे 2021, 2022 आणि 2023 मध्ये करण्‍यात आले.

• यंदाची (2024) ही 4 थी आवृत्ती आहे.

प्रसार भारतीचे WAVES काय आहे ? 

WAVES OTT Platform

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) प्रसार भारतीने आपला OTT प्लॅटफॉर्म लॉन्च केला आहे त्याचे नाव काय ?

1. Netflix

2. Disney+

3. Waves

4. Bhu Neer

उत्तर : Waves

बातमी काय आहे ?

गोव्यामध्ये सुरु असलेल्या इफ्फी (IFFI), अर्थात भारतीय आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सवाच्या उद्घाटन समारंभात गोव्याचे मुख्यमंत्री डॉ. प्रमोद सावंत यांनी प्रसार भारतीच्या WAVES (वेव्ह्ज), या OTT व्यासपीठाचे उद्घाटन केले. 

OTT म्हणजे काय ? 

• OTT चा फूल फॅार्म (पूर्ण रूप) Over The Top असा आहे. 

• OTT (ओव्हर-द-टॉप) प्लॅटफॉर्म इंटरनेटद्वारे थेट दर्शकांना मीडिया सामग्री वितरीत करतात. 

• उदाहरणार्थ : Netflix, Disney+ , Amazon Prime Video, हे OTT प्लॅटफॉर्मचे काही उदाहरणे आहेत.

• OTT हे केबल किंवा सॅटेलाइट सारख्या पारंपारिक वितरण पद्धतींना मागे टाकून लोकप्रिय स्ट्रीमिंग प्लॅटफॉर्म बनले आहे.

• OTT प्लॅटफॉर्म अनेक उपकरणांवर कार्य करण्यासाठी डिझाइन केले आहेत जसे की स्मार्टफोन्स, स्मार्ट टीव्ही, लॅपटॉप आणि डेस्कटॉप

OTT प्लॅटफॉर्मचे वैशिष्ट्य काय आहे ? 

• अनेक उपकरणांवर OTT वर कॅान्टेंन्ट बघता येतो जसे की स्मार्टफोन्स, स्मार्ट टीव्ही, लॅपटॉप

• केबल किंवा सॅटेलाइ पेक्षा कमी खर्चिक असतात. 

• फ्री आणि सबस्क्रिप्शन मॉडेल उपलब्ध असते.

• सोईनुसार आणि गरजेनुसार कॅान्टेंन्ट बघण्याचे स्वातंत्र्य.

• भौगोलिक सीमांचा अडथळा नसतो. 

WAVES काय आहे ? 

• WAVES हे प्रसार भारती या राष्ट्रीय सार्वजनिक प्रसारण माध्यमाचे OTT प्लॅटफॉर्म आहे.

• डिजिटल स्ट्रीमिंग सेवांच्या वाढत्या मागणीची पूर्तता करण्यासाठी, ‘दूरदर्शन’, या भारताच्या अग्रगण्य सार्वजनिक प्रसार माध्यमाने OTT (ओव्हर-द-टॉप) व्यासपीठाच्या क्षेत्रात प्रवेश केला आहे. 

WAVES प्लॅटफॉर्मवर काय बघायला मिळू शकेल ?

• WAVES हे व्हिडिओ, फ्री-टू-प्ले गेमिंग, रेडिओ स्ट्रीमिंग, थेट टीव्ही स्ट्रीमिंग, 65 लाइव्ह चॅनल, व्हिडिओ आणि गेमिंग सामग्रीसाठी ॲप चा समावेश असलेले अनेक ॲप, आणि ऑनलाइन खरेदी, यासारख्या सेवा प्रदान करेल.

• वेव्ह्ज मध्ये चित्रपट, मालिका जसे की रामायण, महाभारत, शक्तिमान, फौजी 2.0, धार्मिक कार्यक्रम, क्रिकेट स्पर्धा. त्याचबरोबर

• अयोध्येतील प्रभू श्रीराम लल्लाची लाइव्ह आरती आणि पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या मन की बात सारख्या लाईव्ह कार्यक्रमांचा समावेश आहे.

प्रसार भारती काय आहे ? 

• प्रसार भारती हे एक भारतीय सरकारी मालकीचे सार्वजनिक प्रसारक (Public Broadcaster) आहे.

• ही एक वैधानिक स्वायत्त संस्था आहे जी संसदेच्या कायद्याने स्थापन केली आहे आणि त्यात दूरदर्शन टेलिव्हिजन प्रसारण आणि आकाशवाणी यांचा समावेश आहे.

• भारताच्या संसदेने 1990 मध्ये स्वायत्तता देण्यासाठी प्रसार भारती कायदा संमत केला.

प्रसार भारतीचे काही प्रमुख उद्दिष्ट्ये : 

• देशाची एकता आणि अखंडता आणि राज्यघटनेत अंतर्भूत असलेली मूल्ये अबाधित राखणे.

• सार्वजनिक हिताच्या, राष्ट्रीय किंवा आंतरराष्ट्रीय सर्व बाबींवर मुक्तपणे, सत्यतेने आणि वस्तुनिष्ठपणे बातमी/माहिती देण्याच्या नागरिकांच्या अधिकाराचे रक्षण करणे त्यासाठी माहितीचा न्याय्य आणि संतुलित प्रवाह सादर करणे.

• राष्ट्रीय एकात्मतेला चालना देणे.

एक्झिट पोल म्हणजे काय ?

What is an Exit Poll ?

बातमी काय आहे ? 

• महाराष्ट्र विधानसभा निवडणूक 2024 चे मतदान संपले आहे आणि एक्झिट पोल, ओपनिंग पोल असे शब्द आपण वाचत आहोत किंवा आपल्या कानावर पडत आहेत.

• तर आजच्या लेखात आपण एक्झिट पोल म्हणजे काय ? ते कसे काढले जाते ? त्याचा निष्कर्ष काय असतो ? एक्झिट पोल किती अंशी बरोबर असतात ? एक्झिट पोल आणि ओपनिंग पोल मध्ये नेमका काय फरक असतो ? अशा प्रश्नांची उत्तरे आपण आजच्या चालू घडामोडी टॅापीक मध्ये बघणार आहोत.

Subject : GS - राज्यशास्त्र , निवडणूक

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) एक्झिट पोल संदर्भात खालीलपैकी कोणते विधान / विधाने बरोबर आहेत ?

A. एक्झिट पोल निवडणुकी दरम्यान जाहीर करतात.

B. एक्झिट पोल नेहमी बरोबर असतात.

C. लोकप्रतिनिधी कायदा 1951 च्या कलम 126 A द्वारे एक्झिट पोल नियंत्रित केले जातात.

पर्याय : 

1. फक्त A बरोबर

2. A आणि B बरोबर

3. B आणि C बरोबर

4. फक्त C बरोबर

उत्तर : फक्त C बरोबर

एक्झिट पोल म्हणजे काय ?

What is an Exit Poll ?

सर्व टप्प्यांतील मतदान झाल्यानंतर मतदारांची मुलाखत घेऊन निवडणूक निकालाचा अंदाज वर्तवणे म्हणजे एक्झिट पोल होय.

एक्झिट पोल नेमका कसा करतात ?

• निवडणूक झाल्यानंतर वेगवेगळे न्यूज चॅनेल, वेगवेगळ्या एजन्सी मतदारांना प्रश्न विचारतात जसे की,

• मतदारांनी कोणाला मतदान केले ?

• मतदारांचे वय काय ?

• मतदारांचा राहण्याचे ठिकाण कोणते ? इत्यादी

• हा सर्व जमा केलेला सॅम्पल डेटाचे तज्ञ व्यक्तींकडून विश्लेषण केले जाते.

• मतदारांनी दिलेल्या उत्तरांच्या आधारे आणि तज्ञांनी केलेल्या विश्लेषणाच्या आधारे निवडणूक निकाल काय असेल याचा अंदाज व्यक्त केला जातो.

एक्झिट पोल किती बरोबर असतात ?

• एक्झिट पोल हा सॅम्पल सर्व्हे असतो, हा डेटा सर्व मतदारांचा नसून त्यासाठी अगदी थोड्याच लोकांनी (मतदारांनी) दिलेली माहिती असते.  

• वेगवेगळ्या न्यूज चॅनेलचा एक्झिट पोल वेगवेगळा असू शकतो.

• जमा केलेल्या डेटा आणि विश्लेषण किती प्रमाणात बरोबर किंवा चूक आहेत त्यावर एक्झिट पोल अवलंबून असतो.

• त्यामुळे एक्झिट पोल नेहमी बरोबरच असतातच असे नाही यापूर्वी एक्झिट पोल चुकीचे देखील ठरले आहेत.

एक्झिट पोल कधी जाहीर करू शकतात ?

मतदान झाल्याच्या 30 मिनिटानंतर एक्झिट पोल जाहीर करता येतो.

एक्झिट पोल कोण जाहीर करतात ?

वृत्तपत्रे (न्युज पेपर) आणि न्यूज चैनल एक्झिट पोल जाहीर करतात.

निवडणूक आयोगाची एक्झिट पोल संदर्भात बंदी !!

• लोकप्रतिनिधी कायदा 1951 च्या कलम 126 A द्वारे एक्झिट पोल नियंत्रित केले जातात.

(Representation of the People Act 1951, section 126A)

• भारतीय निवडणूक आयोगाने मतदानाच्या दरम्यान मतदारांवर कोणताही प्रभाव पडू नये यासाठी एक्झिट पोल मतदानादरम्यान जाहीर करण्यात बंदी घातली आहे.

• कलम 324 अंतर्गत, भारतीय निवडणूक आयोग, मीडिया एजन्सींना एक्झिट पोलचे निकाल प्रकाशित किंवा प्रसिद्ध करण्यास प्रतिबंधित करते.

ओपिनियन पोल आणि एक्झिट पोल मधील फरक काय ? 

• ओपिनियन पोल हे मतदारांच्या कलाचा अंदाज घेण्यासाठी निवडणूक होण्यापूर्वी केलेला सर्वे असतो.

• तर एक्झिट पोल मतदारांनी मतदान केल्यानंतर लगेचच एक्झिट पोल काढले जातात.

तुंगारेश्वर वन्यजीव अभयारण्य 

Tungareshwar Wildlife Sanctuary

Subject : GS - पर्यावरण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) तुंगारेश्वर वन्यजीव अभयारण्य कोणत्या जिल्ह्यात आहे ?

1. मुंबई 

2. पुणे 

3. पालघर

4. रत्नागिरी

उत्तर : पालघर

बातमी काय आहे ?

• अतिक्रमणांमुळे महाराष्ट्रातील तुंगारेश्वर वन्यजीव अभयारण्यातून गायब होत असलेल्या वन्य प्राण्यांबाबत प्रसारमाध्यमांच्या अहवालात करण्यात आलेले दावे “खोटे आणि खळबळजनक" असल्याचे अधिकाऱ्यांनी राष्ट्रीय हरित न्यायाधिकरणाला सांगितले आहे.

तुंगारेश्वर वन्यजीव अभयारण्या बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• तुंगारेश्वर वन्यजीव अभयारण्य महाराष्ट्रातील पालघर जिल्ह्यात आहे.

• हे अभयारण्य मुंबईपासून ७५ किमी अंतरावर असून याचे क्षेत्रफळ 85 चौरस किमी आहे.

तुंगारेश्वरला वन्यजीव अभयारण्य म्हणून केव्हा घोषित करण्यात आले ?

• तुंगारेश्वरला 2003 मध्ये वन्यजीव अभयारण्य म्हणून घोषित करण्यात आले.

• तुंगारेश्वर वन्यजीव अभयारण्य हे संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यान आणि तानसा वन्यजीव अभयारण्या दरम्यान कॉरिडॉर म्हणून काम करते.

• हा प्रदेश प्रामुख्याने डोंगराळ असून या प्रदेशात दाट जंगले, लहान नद्या आहेत.

• वनस्पती : कोरड्या पानझडी, आर्द्र पानझडी आणि अर्ध-सदाहरित जंगलांचे मिश्रण आहे, ज्यामध्ये साग, बांबू आणि आंब्याची झाडे आहेत.

• प्राणी : अभयारण्यातील काही सामान्यपणे दिसणाऱ्या प्राण्यांमध्ये बिबट्या, रानडुक्कर, बार्किंग डीअर, लंगूर, बोनेट आणि रीसस मॅकाक आणि ब्लॅक-नेपेड हरे यांचा समावेश होतो.

• या अभयारण्यात अनेक प्राचीन मंदिरे आहेत. या मंदिरांपैकी सर्वात प्रसिद्ध तुंगारेश्वर मंदिर आहे, जे भगवान शंकराला समर्पित आहे.

अभयारण्य म्हणजे काय ?

• जैविक जातींसाठी राखीव असणाऱ्या क्षेत्रास अभयारण्य म्हणतात.

• अभयारण्य म्हणजे असे क्षेत्र जे केवळ प्राण्यांच्या संवर्धनासाठी राखीव आहे मात्र येथे प्राण्यांवर प्रतिकूल परिणाम होणार नाही इतक्या स्तरापर्यंत लाकूडतोड, मध गोळा करणे यांसारख्या कामांना संमती दिली जाते.

• उदाहरणार्थ : पक्षी, वाघ , सिंह इत्यादींसाठी अभयारण्य राखीव असतात.