ट्रोपेक्स-25 युद्ध सराव

EXERCISE TROPEX-25 

Subject : GS - संरक्षण - युद्ध अभ्यास 

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) ट्रोपेक्स-25 (TROPEX-25) सराव कोणत्या कालावधीत आयोजित केला जात आहे ? 

1. जानेवारी ते मार्च 2025

2. मार्च ते एप्रिल 2025

3. जानेवारी ते डिसेंबर 2025

4. फेब्रुवारी ते मे 2025

उत्तर : जानेवारी ते मार्च 2025

बातमी काय आहे ? 

भारतीय नौदलाच्या कॅपस्टोन थिएटर लेव्हल ऑपरेशनल एक्सरसाइज (TROPEX) ची 2025 आवृत्ती सध्या हिंदी महासागर क्षेत्रात (Indian Ocean Region) सुरू आहे.

TROPEX युद्ध सरावा बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

THEATRE LEVEL OPERATIONAL READINESS EXERCISE (TROPEX-25) : 

• हा भारतीय नौदलाचा सर्वात मोठा सागरी सराव आहे.

• त्यात भारतीय लष्कर, भारतीय हवाई दल आणि भारतीय तटरक्षक दल यांचा समावेश आहे. 

• हा सागरी सराव दर 2 वर्षांनी हिंदी महासागरात आयोजित केला जातो.

• TROPEX 25, सराव जानेवारी ते मार्च 2025 या तीन महिन्यांच्या कालावधीत आयोजित केला जात आहे. 

TROPEX 25 युद्ध सराव कसा असेल ? 

• हा ऑपरेशनल लेव्हल, (युध्द सज्जता) सराव आहे. 

• हा सराव विविध टप्प्यांमध्ये आयोजित केला जात आहे.

• बंदर आणि समुद्रात दोन्ही ठिकाणी, ज्यामध्ये लढाऊ ऑपरेशन्स, सायबर आणि इलेक्ट्रॉनिक युद्ध ऑपरेशन्स, संयुक्त वर्क अप फेज दरम्यान थेट शस्त्रास्त्र गोळीबार आणि उभयचर सराव (AMPHEX) यांचा समावेश असेल. 

TROPEX युद्ध सरावाचे फायदे काय ? 

• या सागरी सरावामुळे भारतीय लष्कर, भारतीय वायुसेना आणि तटरक्षक दल यांना आपापसात ऑपरेशनल (कार्यान्वयन) पातळीवरचा संवाद साधायला मदत होते.

• ज्यामुळे गुंतागुंतीच्या परिस्थितीत एकमेकांबरोबर समन्वय साधून काम करण्याची त्यांची क्षमता आणखी मजबूत होते. 

भारतातील पहिले कृत्रिम बुद्धिमत्ता विद्यापीठ

India's First AI University

Subject : GS 

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारतातील पहिले कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) विद्यापीठ कोणत्या राज्यात स्थापन होणार आहे ? 

1. महाराष्ट्र
2. कर्नाटक
3. गुजरात
4. तेलंगणा

उत्तर : महाराष्ट्र

बातमी काय आहे ? 

महाराष्ट्रात भारतातील पहिले कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI - आर्टिफिशियल इंटेलिजेंस) विद्यापीठ स्थापन होणार आहे, जे AI शिक्षण, संशोधन आणि नवोपक्रमाच्या प्रगतीसाठी एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे.

AI विद्यापीठासाठी टास्क फोर्स : 

(AI : Artificial Intelligence) 

• महाराष्ट्र भारताचे पहिले कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) विद्यापीठ स्थापन करणार आहे. 
• नियोजन आणि अंमलबजावणीसाठी एक टास्क फोर्स तयार करण्यात आला आहे. 
• या टास्क फोर्समध्ये शैक्षणिक क्षेत्रातील, उद्योग जगतातील आणि सरकारी तज्ज्ञांचा समावेश आहे. 

महाराष्ट्रातील कृत्रिम बुद्धिमत्ता विद्यापीठाचे उद्दिष्ट आणि दृष्टीकोन काय आहे ? 

• महाराष्ट्राला AI शिक्षण, कौशल्य विकास आणि तंत्रज्ञान नवकल्पनेचे केंद्र बनवणे हे उद्दिष्ट आहे. 
• हे विद्यापीठ AI संशोधन, विकास, शिक्षण आणि नवकल्पना यावर लक्ष केंद्रित करेल आणि या क्षेत्रातविकासाला प्रोत्साहन देईल.
• उद्योग, शैक्षणिक संस्था आणि सरकार यांच्यातील सहकार्य मजबूत करणे.
• AI मध्ये तांत्रिक प्रगती आणि धोरण तयार करण्यास मदत करणे.

फोर्ट विल्यम या किल्ल्याचे नवीन नाव काय ? 

Fort William Renamed As ?

Subject : GS - संरक्षण, इतिहास 

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) लष्कराच्या पूर्व कमांडचे मुख्यालय असलेल्या फोर्ट विल्यम या किल्ल्याचे नवीन नाव काय ? 

1. लाल किल्ला

2. विजय दुर्ग

3. प्रतापगड

4. तोरणा किल्ला 

उत्तर : विजय दुर्ग

बातमी काय आहे ? 

• लष्कराच्या पूर्व कमांडचे मुख्यालय असलेल्या फोर्ट विल्यमचे नाव बदलून विजय दुर्ग करण्यात आले आहे.
• त्याचबरोबर फोर्ट विल्यममधील किचनर हाऊसचे नाव बदलून माणेकशॉ हाऊस (Manekshaw House) करण्यात आले आहे, 
• तर दक्षिण गेट, ज्याला पूर्वी सेंट जॉर्ज गेट म्हटले जात होते, ते आता छत्रपती शिवाजी महाराज गेट म्हणून ओळखले जाईल.

फोर्ट विल्यम किल्ला कोणी बांधला ? 

फोर्ट विल्यम किल्ल्याचा इतिहास काय आहे ? 

• फोर्ट विल्यम हा किल्ला कोलकाता येथे हुगळी नदीच्या पूर्वेकडील तीरावर आहे.
• मूळ किल्ला 1696 मध्ये ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीने बांधला होता.
• या किल्ल्याचे मूळ नाव इंग्लंडचे राजा विल्यम तिसरे (King William III) यांच्या नावावरून ठेवण्यात आले होते.
• 1756 मध्ये कलकत्त्याच्या वेढा दरम्यान सिराज-उद-दौलाने ब्रिटिशांचा पराभव केला तेव्हा या किल्ल्याचे नुकसान झाले.
• पुढे 1757 च्या प्लासीची लढाई ब्रिटिशांनी जिंकली.
• प्लासीच्या लढाईनंतर, रॉबर्ट क्लाइव्हने 1758 ते 1781 दरम्यान एका नवीन ठिकाणी या किल्ल्याची पुनर्बांधणी केली.
• सध्या फोर्ट विल्यम हे भारतीय लष्कराच्या पूर्व कमांडचे मुख्यालय आहे. (SSC GD 2021)

फोर्ट विल्यमचे नाव बदलून विजय दुर्ग का ठेवण्यात आले ? 

• छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या काळात नौदल तळ म्हणून काम करणाऱ्या महाराष्ट्रातील सिंधुदुर्ग किनाऱ्यावरील सर्वात जुन्या किल्ल्यावरून या किल्ल्याचे नाव विजय दुर्ग असे ठेवण्यात आले आहे.
• विजय दुर्ग भारतीय लष्करी सामर्थ्याचे प्रतिनिधित्व करतो.
• फोर्ट विल्यमचे नाव विजय दुर्ग असे बदलणे हे वसाहतवादी वारशापेक्षा भारतीय वारसा आणि लष्करी अभिमानाकडे वळण्याचे प्रतीक आहे.

मखाना बोर्ड 

Makhana Board

Subject : GS - भूगोल, अर्थशास्त्र - कृषी

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) केंद्रीय अर्थसंकल्प 2025 मध्ये केलेल्या घोषणे नुसार कोणत्या राज्यात मखाना बोर्डची स्थापना करण्यात येणार आहे ? 

1. महाराष्ट्र

2. गुजरात

3. मध्य प्रदेश

4. बिहार

उत्तर : बिहार 

बातमी काय आहे ? 

केंद्रीय अर्थसंकल्प 2025 मध्ये बिहारमध्ये मखानाचे उत्पादन, प्रक्रिया, मूल्यवर्धन आणि विपणन सुधारण्यासाठी मखाना मंडळाची स्थापना करण्याची घोषणा करण्यात आली आहे.

मखाना म्हणजे काय ? 

• युरियाल फेरॉक्स नावाच्या वॉटर लिलीच्या बिया, त्याला मखाना, फॉक्स नट्स किंवा कमळाच्या बिया म्हणून सुद्धा ओळखलं जातं.
• मखान्यामध्ये प्रथिने आणि फायबर असतात, तसेच कॅल्शियम, मॅग्नेशियम, लोह आणि फॉस्फरस सारख्या सूक्ष्म पोषक घटकांचा समावेश असतो.
• त्यामुळं याला 'सुपरफूड' म्हणूनही ओळखलं जातं. 

मखाना पीक लागवडीसाठी हवामान परिस्थिती कोणती ? 

• तापमान (Temperature) : 20 ते 35 °C
• पाऊस (Rainfall) : 100 ते 250 सेमी 
• आर्द्रता (Humidity) : 50 ते 90%

भारतात मखानाचे सर्वाधिक उत्पादन कोणत्या राज्यात होते ? 

• भारतात मखानाचे सर्वाधिक उत्पादन बिहारमध्ये होते.
• बिहारमध्ये भारतातील 90% मखाना तयार होतो. 

मखाना मंडळाची उद्दिष्टे कोणती ? 

What are Key Objectives of the Makhana Board ? 

उत्पादन वाढवणे (Enhancing Production) :

• उत्पादन आणि गुणवत्ता सुधारण्यासाठी वैज्ञानिक शेती तंत्रांना प्रोत्साहन देणे.

संशोधन आणि विकास (Research & Development) : 

• बियाण्यांच्या चांगल्या जाती आणि कीटक नियंत्रण पद्धतींसाठी ICAR आणि विद्यापीठांसारख्या संस्थांशी सहयोग करणे.

शेतकऱ्यांना सहाय्य (Farmer Support) : 

• शेतकऱ्यांना आर्थिक सहाय्य, प्रशिक्षण आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाची उपलब्धता प्रदान करणे.

मार्केटिंग आणि निर्यात प्रोत्साहन (Marketing & Export Promotion) :

•  मखाना पुरवठा साखळी मजबूत करणे आणि शेतकऱ्यांना चांगले भाव मिळण्यास मदत करणे.

प्रक्रिया आणि मूल्यवर्धन (Processing & Value Addition) : 

• भाजलेले मखाना, मखाना खीर आणि मखाना पीठ यांसारख्या मखाना-आधारित उत्पादनांना प्रोत्साहन देणे.

सबसिडी आणि कर्ज (Subsidies & Loans) : 

• मखाना प्रक्रिया युनिट्स स्थापन करण्यासाठी शेतकरी आणि उद्योजकांना आर्थिक सहाय्य देणे.

मखानानॉमिक्स म्हणजे काय ? 

What is Makhananomics ?

• 2025-26 च्या अर्थसंकल्पात, अर्थमंत्री निर्मला सीतारमण यांनी बिहारमध्ये 'मखाना बोर्ड' स्थापन करण्याची घोषणा केली आहे. याच कारणास्तव माखानॉनॉमिक्स हा शब्द चर्चेत आहे. 
• मखानानॉमिक्स म्हणजे मखानाशी संबंधित अर्थव्यवस्था, ज्यामध्ये मखाना उत्पादन, प्रक्रिया, मूल्यवर्धन आणि मार्केटिंग संबंधित आर्थिक घडामोडींचा समावेश आहे.
• एका संशोधन अंदाजानुसार, सध्या भारतातील मखाना बाजारपेठ सुमारे 8 अब्ज रुपयांची आहे. 
• मार्केट रिसर्च कंपनी IMARC च्या अहवालानुसार, 2032 पर्यंत मखानाची बाजारपेठ सुमारे 19 अब्ज रुपयांची होईल. 

जगातील पहिली 'कार्बन-न्यूट्रल बेबी कोण ? 

Who is the World's First Carbon Neutral Baby ? 

Subject : GS - पर्यावरण

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जगातील पहिली 'कार्बन-न्यूट्रल बेबी'चे नाव काय ? 

1. सिरी

2. आदवी

3. स्वरा

4. यापैकी नाही

उत्तर : आदवी

 कार्बन-न्यूट्रल बेबी बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• आदवीला आशिया बुक ऑफ रेकॉर्ड्सने "जगातील पहिली कार्बन-न्यूट्रल बेबी" ही पदवी दिली.
• मार्च 2024 मध्ये तामिळनाडू सरकारने आदवीला ग्रीन मिशनची बाल राजदूत म्हणूनही घोषित केले.
• आदवीला नोव्हा (Nova) म्हणूनही ओळखले जाते.
• तिचा जन्म 3 मार्च 2023 रोजी तामिळनाडूमध्ये झाला. 
• आदवी केवळ 11 महिने आणि 16 दिवसांची असताना कार्बन न्यूट्रल झाली.

कार्बन न्यूट्रॅलिटी म्हणजे काय ? 

• जेवढ्या प्रमाणात वातावरणात कार्बन उत्सर्जन होत असेल तितक्याच प्रमाणात विविध माध्यमातून कार्बनचे शोषण करून यांच्यातील संतुलन साधणे म्हणजे कार्बन न्यूट्रॅलिटी.
• कार्बन न्यूट्रॅलिटी वातावरणातून कार्बन डायऑक्साइड काढून कार्बन सिक्वेस्ट्रेशन नावाच्या प्रक्रियेद्वारे साठवून साध्य केले जाते.

'कार्बन-न्यूट्रल बेबी' म्हणजे नेमकं काय ?

• आदवीला जगातील पहिली कार्बन-न्यूट्रल बेबी असे नाव देण्यात आले कारण तिच्याकडून आयुष्यभर शून्य निव्वळ कार्बन उत्सर्जन होण्याची अपेक्षा आहे. 
• या कामगिरीचे श्रेय तिच्या पालकांना जाते, ज्यांनी तामिळनाडूमध्ये त्यांच्या घराभोवती 6000 फळझाडे लावली.
• ही झाडे तिच्या शेजारी वाढताना आदवीचे सर्व कार्बन उत्सर्जन शोषून घेतील.
• आदवीचे पालक, दिनेश आणि जनगणंदिनी यांनी तामिळनाडूमधील शेतकऱ्यांच्या सहकार्याने आदवीच्या जन्मापूर्वीच या मोहिमेसाठी स्वतःला समर्पित केले होते. 
• तामिळनाडूतील कृष्णगिरी जिल्ह्यातील शिवलिंगपुरम गावात सहा हजार झाडे, झुडुपे आणि वनस्पतींचा समावेश असलेल्या अन्न वनाच्या लागवडीमुळे (NOVA)आदवीची कार्बन तटस्थता (कार्बन न्यूट्रॅलिटी) शक्य झाली. 
• त्यांचे स्वप्न त्यांच्या मुलीसाठी एक चांगले ग्रह निर्माण करण्याचे आहे.
• हा उपक्रम केवळ NOVA च्या कार्बन फूटप्रिंटला कमी करत नाही तर शाश्वत जीवन आणि पर्यावरण संवर्धनासाठी एक आदर्श म्हणून देखील काम करतो.

किसान क्रेडिट कार्ड योजना 

Kisan Credit Card Scheme

Subject : GS - सरकारी योजना

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नवीन धोरणानुसार किसान क्रेडिट कार्ड योजने अंतर्गत शेतकऱ्यांना किती कर्ज मिळू शकेल ? 

1. 5 लाख

2. 8 लाख

3. 10 लाख

4. 12 लाख

उत्तर : 5 लाख

बातमी काय आहे ? 

• या वर्षीचा अर्थसंकल्प शेतकऱ्यांना सक्षम बनवण्यासाठी आणि कृषी उत्पादकता वाढवण्यासाठी सरकारने किसान क्रेडिट कार्ड योजनेची कर्ज मर्यादा वाढवली आहे. 

किसान क्रेडिट कार्ड योजने बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• सुधारित धोरणानुसार किसान क्रेडिट कार्ड योजने अंतर्गत शेतकऱ्यांसाठी कर्ज मर्यादा 3 लाख रुपयांवरून 5 लाख रुपयांपर्यंत वाढवण्यात आली आहे.

किसान क्रेडिट कार्ड योजना केव्हा सुरू करण्यात आली ? 

• किसान क्रेडिट कार्ड योजना 1998 मध्ये सुरूकरण्यात आली. 

किसान क्रेडिट कार्ड योजना काय आहे ? 

• किसान क्रेडिट कार्ड (केसीसी) योजना शेतकऱ्यांना त्यांच्या विविध आर्थिक गरजा पूर्ण करण्यासाठी पुरेसे आणि वेळेवर कर्ज देण्यासाठी तयार केलेली सरकारची योजना आहे. 
• यामुळे शेतकऱ्यांना संस्थात्मक (बॅंक) कर्ज सहज उपलब्ध होण्यास मदत होते.
• किसान क्रेडिट कार्डवरून जे काही कर्ज दिलं जातं त्यावर 7 % व्याजदर आकारला जातो.
• पण, शेतकरी कर्जाची परतफेड वर्षभरात करणार असेल, तर व्याजदरात 3 टक्के सवलत दिली जाते. म्हणजे एकूण 4 टक्के व्याजदारानं शेतकऱ्यांना कर्ज मिळतं. 
• सावकारांपासून जास्त व्याजदराचे कर्जाच्या जाळ्यातून शेतकऱ्यांची सुटका होण्यास मदत होते. 
• ज्यामुळे शेतकऱ्यांची आर्थिक स्थिरता आणि कृषी उत्पादकता सुनिश्चित होते. 

किसान क्रेडिट कार्ड शेतकऱ्यांना कशी मदत करते ? 

किसान क्रेडिट कार्ड चे फायदे कोणते ? 

• शेती आणि पीक काढणीनंतरचे उपक्रम : शेती आणि काढणीनंतरच्या खर्चासाठी निधीची उपलब्धता सुनिश्चित करणे.
• मार्केटिंग क्रेडिट : शेतकऱ्यांना त्यांचे उत्पादन स्पर्धात्मक बाजार दराने विकता येईपर्यंत आर्थिक तूट भरून काढण्यासाठी मदत करणे.
• घरगुती वापराच्या गरजा : अनौपचारिक कर्ज घेण्याच्या स्रोतांवर (सावकारी कर्ज) अवलंबून न राहता, आवश्यक घरगुती खर्च पूर्ण करण्यासाठी आर्थिक सहाय्य प्रदान करणे.
• शेती मालमत्तेसाठी खेळते भांडवल : आवश्यक शेती उपकरणे आणि पायाभूत सुविधांच्या देखभालीसाठी मदत करणे.
• जोडधंद्यासाठी गुंतवणूक कर्ज : पशुपालन, दुग्धव्यवसाय, मत्स्यव्यवसाय आणि इतर कृषी विस्तारांसाठी आर्थिक मदत वाढवणे.
• विमा संरक्षण : किसान क्रेडिट कार्ड अंतर्गत लोन घेणाऱ्या शेतकऱ्याचा अपघाती मृत्यू झाला किंवा अपंगत्व आलं, तर त्या शेतकऱ्याला विमा संरक्षण दिलं जातं. 

केंद्रीय अर्थसंकल्प 2025 -26 

Union Budget 2025 -26 

Subject : GS - अर्थशास्त्र - अर्थसंकल्प, राज्यशास्त्र

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) केंद्रीय अर्थसंकल्प 2025 - 26 कोणी मांडला ? 

1. श्रीमती निर्मला सीतारमण

2. श्री नरेंद्र मोदी

3. श्री अमित शहा

4. श्री अजित पवार

उत्तर : श्रीमती निर्मला सीतारमण 

बातमी काय आहे ? 

केंद्रीय वित्त आणि कंपनी व्यवहार मंत्री श्रीमती निर्मला सीतारमण यांनी 1 फेब्रुवारी 2025 रोजी संसदेत केंद्रीय अर्थसंकल्प 2025-26 सादर केला.

केंद्रीय अर्थसंकल्प 2025-26 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ? 

• " सबका विकास " ही केंद्रीय अर्थसंकल्प 2025-26 ची संकल्पना आहे.
• या संकल्पनेसह सर्व क्षेत्रांच्या संतुलित विकासाला चालना देणारा 2025-26 चा केंद्रीय अर्थसंकल्प आहे.

या संकल्पनेनुसार, अर्थमंत्र्यांनी विकसित भारतच्या व्यापक तत्वांचा आराखडा मांडला ज्यामध्ये खालील गोष्टींचा समावेश आहे : 

• शून्य-दारिद्र्य;
• शंभर टक्के चांगल्या दर्जाचे शालेय शिक्षण;
• उच्च-गुणवत्तेची, परवडणारी आणि सर्वसमावेशक आरोग्यसेवेची उपलब्धता;
• अर्थपूर्ण रोजगारासह शंभर टक्के कुशल कामगार;
• आर्थिक उपक्रमांमध्ये सत्तर टक्के महिला; आणि
• शेतकरी आपल्या देशाला 'जगाचे अन्नकोठार' बनवत आहेत.

2025-26 च्या केंद्रीय अर्थसंकल्पात विकासाचे 4 इंजिन कोणते आहेत ? 

1. कृषी (Agriculture) 
2. MSME (Micro, Small and Medium Enterprises)
3. गुंतवणूक (Investment)  
4. निर्यात (Exports) हे विकसित भारताच्या प्रवासातील इंजिन आहेत

अर्थसंकल्प 2025-26 चे अंदाजपत्रक (Budget Estimates 2025-26) 

• कर्जाव्यतिरिक्त एकूण उत्पन्न 34.96 लाख कोटी रुपये आणि एकूण खर्च 50.65 लाख कोटी रुपये राहील असा अंदाज आहे.
• निव्वळ कर महसूल (Net Tax Receipts) 28.37 लाख कोटी रुपये राहील असा अंदाज आहे.
• वित्तीय तूट (Fiscal Deficit) GDP च्या 4.4% असेल असा अंदाज आहे.
• बाजारातील एकूण कर्ज (Gross Market Borrowings) अंदाजे 14.82 लाख कोटी रुपये आहे.
• वित्त वर्ष 2025-26 मध्ये भांडवली खर्चासाठी 11.21 लाख कोटी (GDP च्या 3.1%) रुपये तरतूद आहे.

वैयक्तिक प्राप्तिकर (Personal Income Tax ) वर सूट : 

• नव्या कर संरचनेत 12 लाख रुपयांपर्यंतच्या उत्पन्नावर वैयक्तिक प्राप्तिकर भरावा लागणार नाही.
• पगारदार करदात्यांसाठी ही मर्यादा 12.75 लाख रुपये असेल, कारण 75,000 रुपये स्टँडर्ड डिडक्शन आहे.
• नव्या रचनेमुळे मध्यमवर्गाला भरावा लागणारा कर मोठ्या प्रमाणात कमी होईल आणि त्यांच्या हातात अधिक पैसा शिल्लक राहील, घरगुती वापर, बचत आणि गुंतवणुकीला चालना मिळेल.

अर्थसंकल्प 2025-26 मधील परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

बिहारमध्ये मखाना मंडळ (Makhana Board in Bihar) : 

मखानाचे उत्पादन, प्रक्रिया, मूल्यवर्धन आणि विपणन सुधारण्यासाठी मखाना मंडळ स्थापन केले जाईल.

किसान क्रेडिट कार्ड (KCC) च्या माध्यमातून वर्धित पतपुरवठा : 

KCC मार्फत घेतलेल्या कर्जासाठी सुधारित व्याज सवलत योजनेअंतर्गत कर्ज मर्यादा 3 लाख रुपये वरून 5 लाख रुपये पर्यंत वाढवली जाईल.

आसाममध्ये युरिया प्रकल्प (Urea Plant in Assam) : 

आसाममधील नामरूप येथे वार्षिक 12.7 लाख मेट्रिक टन क्षमतेचा युरिया प्रकल्प उभारला जाईल.

रूपया असा येणार (Rupee Comes From)

रूपया असा जाणार (Rupee Goes To) 

अर्थसंकल्प म्हणजे काय ? 

What is Budget ? 

Subject : GS - अर्थशास्त्र - अर्थसंकल्प, राज्यशास्त्र

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारतीय संविधानाच्या कलम 112 अंतर्गत तयार केलेल्या वार्षिक आर्थिक विवरणपत्राला ------ म्हणतात.

(NTPC 2016)

1. सार्वजनिक खाते

2. संचित खाते

3. अर्थसंकल्प

4. महसूल खाते

उत्तर : अर्थसंकल्प (Budget) 

बजेट शब्द कोठून आला ? 

• बजेट हा शब्द इंग्लंडमध्ये सर्वप्रथम 1733 मध्ये वापरण्यात आला.
• फ्रेंच शब्द बोगेट पासून बजेट या शब्दाची उत्पत्ती झाली. याचा अर्थ चामड्याची पिशवी असा होतो. 

अर्थसंकल्प म्हणजे काय ? 

• वित्तीय वर्षातील सरकारचे अंदाजे खर्च व उत्पन्न यांची सर्व माहिती तसेच मागील वर्षांच्या परिस्थितीचा आढावा, नवीन कर, योजना व भांडवली खर्च भागविण्याची व्यवस्था म्हणजे अर्थसंकल्प होय.
• भारतीय राज्यघटनेच्या कलम 112 नुसार केंद्र सरकारचा तर कलम 202 नुसार राज्य सरकारचा अर्थसंकल्प मांडला जातो. 

प्रश्न) शासकीय अर्थसंकल्पाचे एकूण किती प्रकार आहेत ?

(MPSC Group C 2019) 

1. 2 

2. 3

3. 4 

4. वरील पैकी कोणतेही नाही. 

उत्तर : 3

अर्थसंकल्पाचे प्रामुख्याने 3 प्रकार आहेत : 

1) शिलकीचा अर्थसंकल्प (Surplus Budget) :  

• जेव्हा सरकारचे उत्पन्न हे खर्चापेक्षा अधिक असते. त्यास शिलकीचा अर्थसंकल्प असे म्हणतात.

• म्हणजे पुढच्या वर्षभरातील अपेक्षित उत्पन्न हे सरकारच्या खर्चापेक्षा अधिक असते आणि शेवटी काही शिल्लक राहते. 

2) तुटीचा अर्थसंकल्प (Deficit Budget) :

• जेव्हा सरकारचे उत्पन्न हे खर्चापेक्षा कमी असते, त्यास तुटीचा अर्थसंकल्प असे म्हणतात.

• म्हणजे येत्या वर्षभरात सरकारकडे जेवढे उत्पन्न निर्माण होणार असते त्यापेक्षा सरकारचा खर्च जास्त असतो.

3) संतुलित अर्थसंकल्प (Balanced Budget) :

• जेव्हा सरकारचा खर्च आणि उत्पन्न हे समान असते, त्यास संतुलित अर्थसंकल्प किंवा समतोल अर्थसंकल्प असे म्हणतात.

• म्हणजे येत्या एका वर्षात सरकार जेवढा खर्च करणार असते तेवढेच सरकारला उत्पन्नही मिळणार असते. 

भारतीय राज्यघटनेत अर्थसंकल्प हा शब्द वापरला आहे का ?

• नाही
• भारतीय राज्यघटनेत अर्थसंकल्प हा शब्द वापरलेला नसून वार्षिक वित्तीय विवरण पत्रक (Annual Financial Statements) हा शब्द वापरण्यात आला आहे.

भारताचा पहिला अर्थसंकल्प कोणी आणि केव्हा मांडला ? 

भारताचा पहिला अर्थसंकल्प 7 एप्रिल 1860 रोजी जेम्स विल्सन (James Wilson) यांनी मांडला.

स्वातंत्र्यानंतर भारताचा पहिला अर्थसंकल्प कोणी आणि केव्हा मांडला ? 

भारताचे पहिले अर्थमंत्री आर. के. षन्मुखम चेट्टी (R.K Shanmukham Chetty) यांनी 26 नोव्हेंबर 1947 रोजी स्वतंत्र भारताचा पहिला अर्थसंकल्प मांडला.