उडान योजना  

UDAN Scheme

Subject : GS - सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) उडान योजनेबद्दल योग्य पर्याय निवडा.

1. केंद्र सरकारने 21 ऑक्टोबर 2023 रोजी उडान योजना सुरू केली.

2. सामान्य लोकांना परवडणाऱ्या दरात हवाई प्रवास करता यावा हे या योजनेचे उद्दिष्ट आहे.

3. दोन्ही योग्य 

4. दोन्ही अयोग्य

उत्तर : सामान्य लोकांना परवडणाऱ्या दरात हवाई प्रवास करता यावा हे या योजनेचे उद्दिष्ट आहे. हा पर्याय बरोबर आहे.

ही योजना 21 ऑक्टोबर 2016 रोजी सुरू करण्यात आली होती.

बातमी काय आहे ?

• नुकतेच उडान योजनेला 8 वर्षे पूर्ण झाले. 

• भारत सरकारने अलीकडेच प्रादेशिक हवाई संपर्क योजना उडान (उडे देश का आम नागरिक) आणखी 10 वर्षांसाठी विस्तारित करण्याची घोषणा केली.

• त्याचबरोबर आणखी 50 विमानतळ सुरू करण्याची किंवा सध्याच्या विमानतळांची क्षमता वाढवण्याची योजना सरकार आखत आहे. 

उडान (उडे देश का आम नागरिक) योजना काय आहे ?

What is UDAN (Ude Desh ka Aam Nagrik) Scheme ?

• उडान योजनेचा प्रयत्न जनतेसाठी परवडणाऱ्या दरात प्रादेशिक विमान वाहतूक व्यवस्थेला चालना देणे हा आहे.  

• या योजनेची कल्पना विद्यमान धावपट्टी आणि विमानतळांचे पुनरुज्जीवन करून देशातील अत्यल्प तसेच एकही विमान उड्डाण नसलेल्या विमानतळांना कनेक्टिव्हिटी प्रदान करणे आहे.

• केंद्र, राज्य सरकारे आणि विमानतळ चालकांकडून सवलतींच्या स्वरूपात दिले जाणारे आर्थिक प्रोत्साहन निवडक विमान कंपन्यांना देण्यात आले आहे. जेणेकरून नागरिकांना विमानाचे प्रवासशुल्क परवडणारे असेल.

उडान योजना कधी सुरू करण्यात आली ?

• 21 ऑक्टोबर 2016 रोजी उडान योजना सुरू करण्यात आली होती.

• मंत्रालय (Ministry) : ही योजना नागरी उड्डाण मंत्रालय (Ministry of Civil Aviation) ने सुरू केली आहे.

• सुरूवातीला ही योजना 10 वर्षांच्या कालावधीसाठी लॉन्च करण्यात आली. 

• नुकतेच भारत सरकारने उडान योजना आणखी 10 वर्षांसाठी वाढवली आहे.

उडान योजने उद्दिष्ट काय आहे ? 

उडान योजनेमुळे काय फायदा होणार आहे ?

• सामान्य लोकांना परवडणाऱ्या दरात हवाई प्रवास करता येईल.

• भारतातील दुर्गम आणि प्रादेशिक भागांशी हवाई संपर्क सुधारणे.

• दुर्गम भागांचा विकास आणि व्यापार आणि वाणिज्य आणि पर्यटन विस्तार वाढवणे.

• विमान वाहतूक क्षेत्रात रोजगार निर्मिती.

नसीम-अल-बहर द्विपक्षीय संयुक्त सराव

Exercise Naseem Al Bahr

Subject : GS - युद्ध अभ्यास

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकताच नसीम-अल-बहर हा नौदल सराव पार पडला. हा नौदल सराव खालील पैकी कोणत्या देशांमध्ये झाला ?

1) भारत आणि बांग्लादेश

2) भारत आणि ऑस्ट्रेलिया

3) भारत आणि इराण

4) भारत आणि ओमान

उत्तर : भारत आणि ओमान

बातमी काय आहे ?

• नुकताच भारत आणि ओमान या दोन्ही देशांच्या नौदलांमधील नसीम-अल-बहर हा संयुक्त द्विपक्षीय नौदल सराव यशस्वीपणे पार पडला.

• या सरावात दोन्ही देशांच्या जहाजांनी भूपृष्ठावरील लक्ष्य भेदणे, कमी पल्ल्याच्या अंतरातील विमान प्रतिरोधक गोळीबार, युद्ध सराव आणि समुद्रातील जहाजांमध्ये इंधनाचा पुनर्भरणा करण्यासारख्या (Replenishment at Sea Approaches - RASAPS) असंख्य अभिनव उपक्रमांमध्ये सहभाग घेतला. 

नसीम-अल-बहर नौदल सरावाचे उद्दिष्टे काय आहे ?

• भारतीय नौदल आणि ओमानचे नौदल या दोन्हींमधल्या परस्पर समन्वयित कार्यान्वयात अधिक सुधारणा घडवून आणणे तसेच

• परस्परांच्या सर्वोत्तम कार्यपद्धती समजून घेणे आणि परस्पर सामंजस्य अधिक दृढ करणे हे या सरावाचे उद्दीष्टे आहे.

नसीम-अल-बहर नौदल सरावाची सुरुवात केव्हा झाली ?

• नसीम-अल-बहर नौदल सराव 1993 मध्ये सुरू करण्यात आला होता. 

• हा युद्ध अभ्यास भारत आणि ओमान या दोन्ही देशांमधील दीर्घकालीन धोरणात्मक संबंधांचे प्रतीक आहे. 

भारत आणि ओमानमधील इतर युद्ध सराव कोणते ?

• लष्करी सराव (Army Exercise) : अल नजाह (Al Najah) हा दोन देशांच्या लष्करांमधील संयुक्त द्विपक्षीय सराव आहे.

• हवाई दलाचा सराव (Air Force Exercise) : ईस्टर्न ब्रिज (Eastern Bridge) हा दोन देशांमधील हवाई दलाच्या सरावाचे नाव आहे.

राष्ट्रीय जल पुरस्कार

National Water Awards

बातमी काय आहे ?

• राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांनी आज (22 ऑक्टोबर 2024) नवी दिल्ली येथे पाचवे राष्ट्रीय जल पुरस्कार प्रदान केले.

• हे पुरस्कार पाचवा राष्ट्रीय जल पुरस्कार 2023 साठी देण्यात आले.

Subject : GS - पुरस्कार, पर्यावरण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) 5 वा राष्ट्रीय जल पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट राज्याच्या श्रेणीमध्ये खालील पैकी कोणत्या राज्याने प्रथम क्रमांक पटकावला ? 

1. महाराष्ट्र

2. उत्तर प्रदेश

3. गुजरात

4. ओडिशा

उत्तर : ओडिशा

5 वा राष्ट्रीय जल पुरस्कार : सर्वोत्कृष्ट राज्याच्या श्रेणीमधील प्रथम तीन विजेते पुढीलप्रमाणे :-

1. सर्वोत्कृष्ट राज्याच्या श्रेणीमध्ये, प्रथम पारितोषिक ओडिशाला प्रदान करण्यात आले आहे, 

2. उत्तर प्रदेशने 2 रे,

3. तर गुजरात आणि पुद्दुचेरीने संयुक्तपणे 3 रे स्थान मिळवले आहे. 

• प्रत्येक पुरस्कार विजेत्याला प्रशस्तीपत्र आणि ट्रॉफी तसेच काही श्रेणींमध्ये रोख पारितोषिके दिली गेली.

राष्ट्रीय जल पुरस्कारांचे उद्दिष्ट काय आहे ?

• पाण्याच्या महत्त्वाविषयी लोकांमध्ये जागरुकता निर्माण करणे आणि त्यांना सर्वोत्तम पाणी वापर पद्धती अवलंबण्यास प्रवृत्त करणे हे राष्ट्रीय जल पुरस्कारांचे उद्दिष्ट आहे.

• सरकारचे ‘जल समृद्ध भारत’ हे ध्येय साध्य करण्यासाठी देशभरातील व्यक्ती आणि संस्थांनी केलेले चांगले काम आणि प्रयत्न यावर हा पुरस्कार लक्ष केंद्रित करतो.

राष्ट्रीय जल पुरस्कार किती श्रेणींमध्ये देण्यात येतो ?

 राष्ट्रीय जल पुरस्कार 9 श्रेणींमध्ये प्रदान करण्यात येतो.

1. सर्वोत्कृष्ट राज्य 

2. सर्वोत्कृष्ट जिल्हा 

3. सर्वोत्कृष्ट ग्रामपंचायत

4. सर्वोत्कृष्ट शहरी स्थानिक संस्था 

5. सर्वोत्कृष्ट शाळा किंवा महाविद्यालय 

6. सर्वोत्कृष्ट उद्योग

7. सर्वोत्कृष्ट जल वापरकर्ता संघ

8. सर्वोत्कृष्ट संस्था (शाळा किंवा महाविद्यालयाव्यतिरिक्त)

9. सर्वोत्कृष्ट नागरी समाज

पहिला राष्ट्रीय जल पुरस्कार केव्हा देण्यात आला ?

• राष्ट्रीय जल पुरस्कार जलशक्ती मंत्रालय (Ministry of Jal Shakti) च्या जलसंपदा, नदी विकास आणि गंगा पुनरुत्थान विभागाद्वारे देण्यात येतो.

• पहिला राष्ट्रीय जल पुरस्कार 2018 मध्ये देण्यात आला.

• 2019 मध्ये 2रा, 2020 मध्ये 3रा आणि 2022 मध्ये 4 था राष्ट्रीय जल पुरस्कार देण्यात आला. 

• कोविड महामारीमुळे 2021 मध्ये हा पुरस्कार दिला गेला नाही.

जागतिक सांख्यिकी दिवस

World Statistics Day

Subject : GS - दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जागतिक सांख्यिकी दिना बद्दल योग्य पर्याय निवडा.

1. 20 ऑक्टोबर 2010 रोजी प्रथमच जागतिक सांख्यिकी दिन साजरा करण्यात आला.

2. जागतिक सांख्यिकी दिवस दर 5 वर्षांनी साजरा केला जातो.

3. दोन्ही योग्य

4. दोन्ही अयोग्य

उत्तर : दोन्ही योग्य

• 20 ऑक्टोबर रोजी जगभरात जागतिक सांख्यिकी दिवस किंवा विश्व सांख्यिकी दिवस म्हणून साजरा केला जातो.

• हा दिवस संयुक्त राष्ट्र सांख्यिकी आयोगाच्या ( United Nations Statistical Commission) मार्गदर्शनाखाली आयोजित केला जातो.

सर्व प्रथम जागतिक सांख्यिकी दिन केव्हा साजरी करण्यात आला ?

• 20 ऑक्टोबर 2010 रोजी प्रथमच जागतिक सांख्यिकी दिन साजरा करण्यात आला. 

• तेव्हापासून हा दिवस दर 5 वर्षांनी साजरा केला जातो.

जागतिक सांख्यिकी दिवस का साजरी करतात ? 

• शाश्वत, आर्थिक, पर्यावरणीय आणि सामाजिक विकासामध्ये आकडेवारीचे महत्त्व ओळखण्यासाठी. 

• डेटामधील नमुने आणि ट्रेंड समजून घेण्यासाठी, अंदाज बांधण्यासाठी आणि निष्कर्ष काढण्यासाठी आकडेवारी आवश्यक आहे.

• देशाच्या विकासासाठी सामाजिक-आर्थिक नियोजन आणि धोरण निर्मितीमध्ये आकडेवारीची भूमिका आणि महत्त्व याबद्दल जनजागृती करण्यासाठी हा दिवस साजरा केला जातो.

भारताचा राष्ट्रीय सांख्यिकी दिवस केव्हा असतो ? 

• भारतात 29 जून राष्ट्रीय सांख्यिकी दिवस (National Statistics Day) म्हणून साजरा करण्यात येतो.

• प्राध्यापक प्रशांत चंद्र महालनोबिस यांनी सांख्यिकी आणि आर्थिक नियोजन क्षेत्रात केलेल्या उल्लेखनीय योगदानाची दखल घेऊन, भारत सरकारने त्यांच्या जयंती निमित्त दरवर्षी 29 जून हा दिवस "सांख्यिकी दिन" म्हणून राष्ट्रीय स्तरावर साजरा करण्याचा निर्णय घेतला.

विजयनगर साम्राज्य, राजा कृष्णदेवराय, श्री सिंगेश्वर मंदिर 

Vijayanagara Kingdom, King Krishna Deva Raya, Sri Singeeswarar temple

बातमी काय आहे ?

तामिळनाडूतील तिरुवल्लूर जिल्ह्यातील मापेडू गावातील श्री सिंगेश्वर मंदिरात 16 व्या शतकातील ताम्रपट शिलालेखांचा संच नुकताच सापडला आहे.

Subject : GS - प्राचीन इतिहास  

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) विजयनगर साम्राज्याचा संस्थापक कोण होता/ होते ? (SSC 2022)

1. हरिहर

2. बुक्का

3. कृष्णदेव राय

4. 1 आणि 2 दोन्ही

उत्तर : 1 आणि 2 दोन्ही

हरिहर व बुक्का राया या दोन भावांनी विजयनगरच्या साम्राज्याची स्थापना केली.

 काय सापडले ?

• ताम्रपटाची दोन पाने अंगठी वापरून एकत्र जोडलेली आहे आणि त्यावर विजयनगर साम्राज्याचा शिक्का आहे.

• भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षणानुसार हा शिलालेख नंदीनगरी लिपी वापरून संस्कृतमध्ये लिहिला गेला आहे.

• हे 1513 मध्ये राजा कृष्णदेवराय यांच्या काळात कोरलेले आहे.

नंदीनगरी लिपी बद्दल थोडक्यात माहिती : 

• नंदीनगरी लिप ही, नागरी लिपीचा एक प्रकार असून ही मुख्यतः कर्नाटक प्रदेशापुरता मर्यादित आहे.

• नंदीनगरी लिपी दक्षिण भारतात ८ व्या ते १९ व्या शतकात हस्तलिखिते आणि शिलालेख लिहिण्यासाठी वापरली जात होती.

• नंदीनगरी लिपी डावीकडून उजवीकडे लिहिली जात.

विजयनगर साम्राज्य : 

• स्थापना : विजयनगर साम्राज्याची स्थापना 1336 मध्ये संगमा राजवंशातील हरिहरा आणि बुक्का यांनी केली होती.

• राजधानी : हंपी (हे 1986 मध्ये युनेस्कोने जागतिक वारसा स्थळ घोषित केले.)

• विस्तार : उत्तरेकडील कृष्णा नदीपासून भारतीय द्वीपकल्पाच्या अत्यंत दक्षिणेपर्यंत विजयनगर साम्राज्य पसरलेले होते.

विजयनगर साम्राज्यावर चार प्रमुख राजवंशांचे राज्य होते :

1. संगमा राजवंश (Sangama Dynasty)

2. सलुवा राजवंश (Saluva Dynasty)

3. तुलुवा राजवंश (Tuluva Dynasty)

4. अरविदु राजवंश (Aravidu Dynasty)

राजा कृष्णदेवराय कोण होते ? 

• राजा कृष्णदेवराय हे तुलुवा राजवंशातील (Tuluva Dynasty) राजा होते.

• तुलुवा घराण्यातील कृष्णदेवराय हा विजयनगरचा सर्वात प्रसिद्ध शासक होता. 

• त्याच्या कारकीर्दीत विजयनगर साम्राज्याचा विस्तार झाला.

• त्यांनी विजयनगर साम्राज्यावर इसवी सन 1509-1529 पर्यंत राज्य केले.

• कृष्णदेवराय स्वतः कवी व पंडित होता. त्याने तेलुगू व संस्कृत भाषेत अनेक काव्यग्रंथ रचलेले आहेत. 

• कृष्णदेवराय हा विद्वानांचा आश्रयदाता होता. त्याच्या दरबारात अष्टदिग्गज नामक आठ पंडित होते.

• त्यांच्या कालखंडाला तेलुगू साहित्याचा सुवर्णयुग म्हटले जाते.

• पंढरपूरच्या विठ्ठल देवतेला या राजाने आपल्या राज्यात आणवुन मंदिर बांधले.

श्री सिंगेश्वर मंदिराविषयी IMP पॅाईंट्स : 

• श्री सिंगेश्वर मंदिर हे भगवान शिवाला समर्पित हिंदू मंदिर आहे.

• हे तामिळनाडूच्या तिरुवल्लूर जिल्ह्यातील मापेडू गावात आहे. 

• हे मंदिर आदित्य करिकलन चोल याने इसवी सन 976 मध्ये बांधले होते. 

• आदित्य करिकलन चोल याला आदित्य द्वितीय म्हणून ही ओळखले जाते.

• आदित्य करिकलन चोल, हा राजाराजा चोलचा मोठा भाऊ आहे.

पोलीस हुतात्मा दिन

Police Commemoration Day

कर्तव्य बजावताना सर्वोच्च बलिदान देणाऱ्या सर्व शहिदांना आदरांजली 💐💐 

Subject : GS - संरक्षण, दिनविशेष

• लडाखमधल्या हॉट स्प्रिंग्स येथे 21 ऑक्टोबर 1959 रोजी चिनी सैन्याने अचानक केलेल्या जोरदार हल्ल्यात दहा शूर जवानांनी आपल्या प्राणांची आहुती दिली. 

• या हुतात्म्यांच्या आणि कर्तव्य बजावताना सर्वोच्च बलिदान देणाऱ्या अन्य सर्व शहिदांच्या स्मरणार्थ 21 ऑक्टोबर हा दिवस पोलीस स्मृती दिन म्हणून पाळला जातो.

पोलीस स्मृती दिनाचा इतिहास काय आहे ?

• भारताने लडाखच्या हॉट स्प्रिंग्स भागात तिसऱ्या बटालियनची एक कंपनी तैनात केली होती.

• या कंपनीला तीन तुकड्यांमध्ये विभागून सीमा सुरक्षेची जबाबदारी देण्यात आली होती.

• चिनी हल्ल्याच्या एक दिवस आधी, म्हणजे 20 ऑक्टोबर 1959 रोजी, नेहमीप्रमाणे या कंपनीचे सैनिक नियंत्रण रेषेवर गस्त घालण्यासाठी निघाले होते.

• 20 ऑक्टोबर रोजी दुपारपर्यंत, तीनपैकी दोन तुकडीचे सैनिक परत आले. मात्र तिसऱ्या तुकडीचे सैनिक २१ ऑक्टोबरच्या सकाळपर्यंत परतले नाहीत. 

• 21 ऑक्टोबरच्या सकाळपर्यंत परत न आलेल्या तुकडीतील सैनिकांना शोधण्यासाठी शोध मोहीम आखण्यात आली होती. 

• या टीमचे नेतृत्व DSP / DCIO श्री करम सिंग (Shri Karam Singh) करत होते.

• दुपारच्या सुमारास, चिनी लष्कराच्या जवानांनी अचानक श्री करम सिंग यांच्या नेतृत्वाखालील तुकडीवर गोळीबार केला आणि ग्रेनेड फेकले.

• अचानक झालेल्या या हल्ल्यात भारतीय सैनिकांनी विलक्षण धैर्य दाखवले. ते शौर्याने लढले.

• मात्र, या चकमकीत 10 CRPF जवानांना प्राण गमवावे लागले.

21 ऑक्टोबर हुतात्मा दिन : 

जानेवारी 1960 मध्ये झालेल्या राज्यांच्या आणि केंद्रशासित प्रदेशांच्या पोलीस महानिरीक्षकांच्या वार्षिक परिषदेत 21 ऑक्टोबर हा दिवस “स्मृती दिन” (हुतात्मा दिन) म्हणून पाळला जाईल असे ठरले.