राष्ट्रीय कर्करोग जागरूकता दिवस

National Cancer Awareness Day

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान - रोग आणि आजार

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी राष्ट्रीय कर्करोग जागरूकता दिवस केव्हा साजरी करण्यात येतो ? 

1. 2 फेब्रुवारी

2. 8 मार्च

3. 7 नोव्हेंबर

4. 1 डिसेंबर

उत्तर : 7 नोव्हेंबर

कर्करोगाविषयी जनजागृती करण्याकरिता दरवर्षी 7 नोव्हेंबर हा दिवस राष्ट्रीय कर्करोग जागरूकता दिवस म्हणून साजरा केला जातो.

(नोट : जागतिक कर्करोग दिवस हा 4 फेब्रुवारी या दिवशी असतो.)

राष्ट्रीय कर्करोग जागरूकता दिवस साजरी का करण्यात येतो ? 

• कर्करोगामुळे दरवर्षी लाखो लोक मृत्युमुखी पडतात.

• कर्करोग हे जगभरातील मृत्यूचे दुसरे प्रमुख कारण आहे.

• जगभरात, 6 पैकी 1 मृत्यू कर्करोगामुळे होतो.

• कर्करोगाची लक्षणे, कारणे आणि उपचारांबद्दल लोकांमध्ये जागरूक निर्माण करण्यासाठी

• लोकांना वेळेवर तपासणी करण्यासाठी प्रवृत्त करण्यासाठी

• कर्करोगाची भीती कमी करण्यासाठी

राष्ट्रीय कर्करोग जागरूकता दिवस ७ नोव्हेंबर ला का साजरी करतात ? 

• ७ नोव्हेंबर या दिवशी नोबेल पारितोषिक विजेत्या शास्त्रज्ञ मादाम क्युरी यांचा वाढदिवस असतो.

• मादाम क्युरी (Madame Curie) यांनी कॅन्सरशी लढण्यात महत्त्वाचे योगदान दिले. 

• त्यांच्या या योगदानाच्या स्मरणार्थ ७ नोव्हेंबर हा दिवस राष्ट्रीय कर्करोग जागरूकता दिवस म्हणून साजरा करण्यात येतो.

कर्करोग (कॅन्सर) म्हणजे काय ? 

What is Cancer ? 

• जागतिक आरोग्य संघटने नुसार, कर्करोग हा रोगांचा एक मोठा समूह आहे, जो शरीराच्या जवळजवळ कोणत्याही अवयव किंवा ऊतींमध्ये सुरू होऊ शकतो.

• यामध्ये, पेशी अनियंत्रितपणे वाढतात आणि सामान्य मर्यादेपलीकडे जातात आणि शरीराच्या आसपासच्या भागांवर आक्रमण करतात.

कर्करोगाची (कॅन्सर ची) प्रमुख लक्षणे कोणती ? 

• वेगाने वजन कमी होणे

• सातत्याने येणारा खोकला

• रक्तस्त्राव

• रक्ताच्या गाठी येणे

• कायम थकवा जाणवने

• पोटात दुखणे इत्यादी.

भारतातील कर्करोगाचे सर्वात सामान्य प्रकार कोणते ? 

• स्तनाचा कर्करोग

• तोंडाचा कर्करोग

• फुफ्फुसाचा कर्करोग

• घशाचा कर्करोग इत्यादी.

कर्करोगाचा उपचार कसा शक्य आहे ? 

• कर्करोग व्यक्तीच्या शरीरात किती पसरला आहे आणि तो कोणत्या टप्प्यावर आहे, कर्करोगाचा विकार कोणता यावर कर्करोगाचा उपचार अवलंबून असतो.

• रसायनोपचार (Chemotherapy), इम्युनोथेरपी, किरणोत्सर्गी उपचार (Radiotherapy), शल्य चिकित्सा (Surgery) इत्यादी उपचाराचे पर्याय कर्करोगाच्या उपचारात वापरले जातात.

• कर्करोगावरील उपचार पद्धती ही रुग्णाच्या आरोग्यावरही अवलंबून असते.

• कर्करोगाचे सुरुवातीलाच निदान केले तर तो सहज बरा होऊ शकतो.

कर्करोगाची कारणे कोणती ? 

• तंबाखू सेवन : तंबाखूचे सेवन, धूम्रपान हे भारतातील कर्करोगासाठी जबाबदार सर्वात मोठे कारण आहे.

• सरकारी आकडेवारी नुसार, पुरुषांमध्ये अंदाजे 40 ते 50 टक्के आणि महिलांमध्ये 20 टक्के कर्करोग हा तंबाखूमुळे होतो.

• अल्कोहोल

• आवश्यक पोषण आहाराची कमतरता

• निष्क्रिय राहणीमान 

• किरणोत्सर्गी संपर्क - आयनीभवन करू शकणाऱ्या विकिरणामुळे उदाहरणार्थ, क्ष किरणांच्या समवेत सतत काम करणे,

• विषारी रसायनांच्या संपर्कात काम करणे.  

कर्करोग प्रतिबंधात्मक (टाळण्यासाठीचे) उपाय कोणते ? 

• सकस आहार घेणे

• नियमित व्यायाम करणे

• तंबाखू-दारू टाळावे

• वेळोवेळी नियमित तपासणी करणे ; इत्यादी

राष्ट्रीय कर्करोग जागरूकता दिवस 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

कर्करोग प्रतिबंध, लवकर निदान आणि उपचारांच्या संधीमध्ये उपलब्धता वाढवणे.

'Improving access to cancer prevention, early detection and treatment'.

विनबॅक्स 2024

VINBAX 2024

Subject : GS - युद्ध अभ्यास

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालील पैकी कोणत्या देशांमधील संयुक्त लष्करी सरावाची जोडी अयोग्य आहे ?

1. भारत आणि व्हिएतनाम : विनबॅक्स

2. भारत आणि अमेरिका : गरुड शक्ती

3. भारत आणि नेपाळ : सूर्य किरण

4. भारत आणि श्रीलंका : मित्र शक्ती

उत्तर : भारत आणि अमेरिका : गरुड शक्ती ही अयोग्य जोडी आहे.

• भारत आणि अमेरिका मध्ये दोन संयुक्त लष्करी सरावाचे आयोजन करण्यात येते त्यांची नावे : वज्र प्रहार, आणि युद्ध अभ्यास असे आहे.

भारताबरोबर चे लष्करी युद्ध सराव 

• भारत आणि अमेरिका : वज्र प्रहार युद्ध अभ्यास

• भारत आणि इंडोनेशिया : गरुड शक्ती

• भारत आणि श्रीलंका : मित्र शक्ती

• भारत आणि सिंगापूर : बोल्ड कुरुक्षेत्र

• भारत आणि नेपाळ : सूर्य किरण

• भारत आणि चीन : हॅंड-इन-हॅंड

• भारत आणि रशिया : इंद्र

विनबॅक्स (VINBAX) 2024 युद्ध सरावाबद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• विनबॅक्स हा भारत आणि व्हिएतनाम देशांतील द्विपक्षीय लष्करी सराव आहे.

• "विनबॅक्स 2024" ही या युद्ध सरावाची 5 वी आवृत्ती असून ती हरियाणामधील अंबाला येथे सुरू झाली. 

• 47 जवानांचा समावेश असलेल्या भारतीय लष्कराच्या तुकडीचे प्रतिनिधित्व कॉर्प्स ऑफ इंजिनियर्सच्या रेजिमेंटकडे असून इतर सशस्त्र दले आणि सेवांमधील जवानांचाही या दलात समावेश आहे.  

• व्हिएतनामी सैन्य दलाच्या तुकडीचे प्रतिनिधित्व व्हिएतनाम पीपल्स आर्मी या तुकडीने केले आहे.

विनबॅक्स-2024 सरावाचे उद्दिष्ट काय आहे ?

संयुक्त राष्ट्रांच्या चार्टर VII अंतर्गत शांतता कायम राखण्याच्या मोहिमेत, संयुक्त राष्ट्र संघाचा भाग म्हणून अभियांत्रिकी कार्ये हाती घेण्यासाठी अभियंता तुकडी आणि वैद्यकीय पथकांची निवड आणि तैनातीमध्ये दोन्ही बाजूंची संयुक्त लष्करी क्षमता वाढवणे, हे विनबॅक्स-2024 चे उद्दिष्ट आहे.

विनबॅक्स युद्ध सरावाने काय फायदा होईल ? 

• भारतीय लष्कर आणि व्हिएतनाम पीपल्स आर्मी यांच्यात परस्पर विश्वास, आंतरकार्यक्षमता मजबूत होईल.

• तसेच दोन्ही देशांमधील सर्वोत्तम पद्धतींची देवाणघेवाण अधिक सक्षम होईल. 

• मानवतावादी सहाय्य आणि आपत्ती निवारण प्रात्यक्षिकांसह सराव आणि उपकरणांचे प्रदर्शन देखील आयोजित केले जाणार आहे. 

• या संयुक्त सरावामुळे दोन्ही देशांच्या सैन्याला एकमेकांच्या सामाजिक आणि सांस्कृतिक वारशाबद्दल जाणून घेण्याची संधी मिळेल.

पहिली आशियाई बौद्ध शिखर परिषद

First Asian Buddhist Summit

Subject : GS - कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) पहिली आशियाई बौद्ध शिखर परिषद कोठे आयोजित करण्यात आली होती ? 

1. नागपूर

2. मुंबई

3. नवी दिल्ली

4. अमरावती

उत्तर : नवी दिल्ली

बातमी काय आहे ? 

• पहिली आशियाई बौद्ध शिखर परिषद, 5-6 नोव्हेंबर 2024 रोजी नवी दिल्ली, येथे पार पडली.

• केंद्र सरकारच्या सांस्कृतिक मंत्रालय आणि आंतरराष्ट्रीय बौद्ध महासंघ (International Buddhist Confederation) च्या सहकार्याने पहिली आशियाई बौद्ध शिखर परिषद आयोजित करण्यात आली होती.

• या कार्यक्रमाचे प्रमुख पाहुणे राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू होत्या.

पहिली आशियाई बौद्ध शिखर परिषदेची मुख्य संकल्पना (थीम) काय आहे ?

 ‘आशिया खंडाच्या बळकटीकरणात बुद्ध धम्माची भूमिका’ ही या शिखर परिषदेची मुख्य संकल्पना आहे.

“Role of Buddha Dhamma in Strengthening Asia”

पहिली आशियाई बौद्ध शिखर परिषदेचे उद्दिष्ट काय आहे ? 

संपूर्ण आशियातील बौद्ध समुदायामध्ये संवाद वाढवणे, समजूतदारपणा वाढवणे आणि समकालीन आव्हानांना संबोधित करणे या उद्देशाने हा एक महत्त्वपूर्ण आंतरराष्ट्रीय मेळावा आहे.

पहिल्या आशियाई बौद्ध शिखर परिषदेत कोण- कोणत्या विषयांचा समावेश होता ? 

1. बौद्ध कला, वास्तुकला आणि वारसा.
2. बौद्ध कारिका आणि बौद्ध धम्माचा प्रसार.
3. पवित्र बौद्ध अवशेषांची भूमिका आणि समाजातील त्याची प्रासंगिकता.
4. वैज्ञानिक संशोधन आणि कल्याणामध्ये बौद्ध धम्माचे महत्त्व.
5. 21 व्या शतकात बौद्ध साहित्य आणि तत्वज्ञानाची भूमिका.

वरील विषयांतील चर्चेबरोबरच, 'आशियाला जोडणारा धम्म सेतू (पूल) - भारत' या संकल्पनेवर आधारित एक विशेष प्रदर्शन आयोजित करण्यात आले.

आंतरराष्ट्रीय बौद्ध महासंघ (International Buddhist Confederation) काय आहे ? ती काय काम करते ? 

आंतरराष्ट्रीय बौद्ध महासंघ ही नवी दिल्ली स्थित एक बौद्ध संस्था आहे जी जगभरातील बौद्धांसाठी एक समान व्यासपीठ म्हणून काम करते.

लिग्नोसॅट म्हणजे काय ? | LignoSat

बातमी काय आहे ? 

जगातील पहिला लाकडी उपग्रह लिग्नोसॅट अवकाशात सोडण्यात आला.

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जगातील पहिला लाकडी उपग्रह "लिग्नोसॅट" (LignoSat) हा खालील पैकी कोणी तयार केला आहे ? 

1. जपानी संशोधकांनी

2. अमेरिकन संशोधकांनी

3. चीनी संशोधकांनी

4. भारतीय संशोधकांनी

उत्तर : जपानी संशोधकांनी

"लिग्नोसॅट" (LignoSat) बद्दल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• जगातील पहिला लाकडी उपग्रह "लिग्नोसॅट" हा जपानी संशोधकांनी तयार केला आहे.

• प्रामुख्याने लाकडापासून बनवलेला जगातील पहिला उपग्रह LignoSat लाँच करून जपानने इतिहास रचला आहे.

• लिग्नोसॅट", हा दोन शब्दांनी मिळून बनलेला शब्द आहे. त्याचा अर्थ लाकडाचा उपग्रह असा होतो.

• Ligno- "लिग्नो" हा लाकडा साठी वापरलेला लॅटिन शब्द आहे.

• Sat - हा Satellite शब्द आहे.  

लिग्नोसॅट" (LignoSat) उपग्रह बनवण्यासाठी कोणत्या लाकडाची निवड केली गेली आणि का ? 

• विविध प्रकारच्या लाकडाची चाचणी घेतल्यानंतर, मॅग्नोलिया हे लाकूड उपग्रह बनवण्यासाठी निवडले गेले.

• मॅग्नोलिया लाकूड त्याच्या टिकाऊपणासाठी आणि अवकाशातील परिस्थितीच्या अनुकूलतेसाठी ओळखले जाते.

• लिग्नोसॅट पृथ्वीभोवती प्रदक्षिणा घालताना तापमान चढउतारांना (-100°C ते 100°C पर्यंत) सामोरे जाईल.

अंतराळ उपग्रहांसाठी लाकूड वापरण्याचा फायदा काय ? 

• अंतराळात धातूचा वापर केल्याने अवकाशात दीर्घकालीन प्रदूषण होते. 

• पृथ्वीच्या वातावरणात या धातूंनी पुन:प्रवेश केल्यावर ते जळताना हानिकारक अवशेष सोडतात.

• याउलट लाकूड कोणताही हानिकारक अवशेष न सोडता सुरक्षितपणे विघटित होतो.

मारखोर काय आहे ?

Markhor Goat

Subject : GS - पर्यावरण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये चर्चेत असलेली मारखोर शेळी (Markhor Goat) ही खालीलपैकी कोणत्या भागात आढळते ?

1. जम्मू आणि काश्मीर

2. महाराष्ट्र

3. कर्नाटक

4. राजस्थान

उत्तर : जम्मू आणि काश्मीर

बातमी काय आहे ? 

• जगातील सर्वात मोठी जंगली शेळी मारखोर जम्मू आणि काश्मीरमध्ये अस्तित्वासाठी लढत आहे.

• तिची लोकसंख्या वाढवण्यासाठी त्याच्या अधिवासाचे रक्षण करण्यासाठी उपाययोजना करणे आवश्यक आहे.

मारखोर बद्दल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• मारखोर ही मध्य आणि दक्षिण आशियातील पर्वतीय प्रदेशात आढळणारी वन्य शेळीची प्रजाती आहे.

• मारखोर पाकिस्तान, अफगाणिस्तान, भारत आणि ताजिकिस्तानच्या काही भागात आढळतात.

• मारखोर ही जगातील सर्वात मोठी जंगली शेळी आहे.

• मारखोर शेळीचे शास्त्रीय नाव काप्रा फाल्कोनेरी (Capra Falconeri) असे आहे.

• मारखोर हा पाकिस्तानचा राष्ट्रीय प्राणी आहे, जिथे त्याला स्क्रू-शिंग असलेला बकरी म्हणूनही ओळखले जाते.

• मारखोर त्यांच्या विशिष्ट नागमोडी आकाराच्या शिंगांसाठी ओळखले जातात.

मारखोर ची संख्या कमी का होत आहेत ?

• मारखोर शेळीची त्यांच्या शिंगांसाठी बेकायदेशीर शिकार केली जाते.

• मानवी हस्तक्षेपामुळे त्यांच्या अधिवास नष्ट होणे. 

• अन्नासाठी स्पर्धा या काही प्रमुख कारणांमुळे त्यांची संख्या कमी होत आहे.

मारखोर शेळीचे संवर्धन : 

• आंतरराष्ट्रीय निसर्गं संवर्धन संघटेच्या लाल यादीत (IUCN Red List) जवळपास धोक्यात (Near Threatened) या श्रेणींमध्ये मारखोर शेळीची नोंद करण्यात आली आहे.

• मारखोर शेळीची वन्यजीव संरक्षण कायदा, 1972 मध्ये अनुसूची १ मध्ये नोंद आहे.

जागतिक त्सुनामी जनजागृती दिवस

World Tsunami Awareness Day

Subject : GS - दिनविशेष, पर्यावरण, भूगोल - आपत्ती व्यवस्थापन

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी जागतिक त्सुनामी जनजागृती दिन कोणत्या दिवशी साजरा केला जातो ?

1. 1 नोव्हेंबर

2. 5 नोव्हेंबर

3. 9 नोव्हेंबर

4. 21 नोव्हेंबर

उत्तर : 5 नोव्हेंबर

जागतिक त्सुनामी जागरुकता दिवस केव्हा स्थापन करण्यात आला ? 

• जागतिक त्सुनामी जागरुकता दिवस 2015 मध्ये संयुक्त राष्ट्र संघाने (United Nations) स्थापन केला.

• त्सुनामीसह जपानच्या ऐतिहासिक अनुभवांपासून प्रेरित होऊन 5 नोव्हेंबर हा दिवस निवडला गेला.

• 5 नोव्हेंबर हा दिवस “इनामुरा-नो-हाय” (Inamura-no-hi) या कथेच्या स्मरणार्थ निवडला गेला, ज्यामध्ये एका जपानी गावकऱ्याने आपल्या शेजाऱ्यांना इशारा म्हणून तांदळाच्या ढिगाऱ्यांना आग लावली आणि येणाऱ्या सुनामीपासून त्यांचे प्राण वाचवले. 

जागतिक त्सुनामी जागरूकता दिवस का साजरी करतात ? 

• त्सुनामी कशामुळे होते, त्यांचे परिणाम आणि आपण कोणती सुरक्षित पावले उचलू शकतो याबद्दल लोकांना माहिती देण्यासाठी 

• या गोष्टी समजून घेतल्याने, आपण त्सुनामीमुळे होणारे नुकसान कमी करू शकतो आणि जीव वाचवू शकतो.

• हा दिवस जगभरातील लोकांना त्सुनामीपासून धोका असलेल्या क्षेत्रांचे संरक्षण करण्यासाठी एकत्र काम करण्यासाठी प्रोत्साहित करतो.

• जागतिक त्सुनामी जागरूकता दिवस त्सुनामी सज्जता, प्रतिसाद आणि पुनर्प्राप्तीशी संबंधित ज्ञान, कौशल्य आणि संसाधने एकमेकां सोबत शेअर करून आंतरराष्ट्रीय सहकार्याला प्रोत्साहन देण्यासाठी.

त्सुनामी म्हणजे काय ? 

• “त्सुनामी” या शब्द जपानी शब्द “त्सू” म्हणजे बंदर आणि “नामी” म्हणजे लाट या शब्दांपासून बनला आहे.

• समुद्राच्या तळाशी झालेला भूकंप अथवा समुद्राच्या सपाटीखालील भागात झालेला ज्वालामुखीचा उद्रेक यांमुळे अत्यंत मोठ्या प्रमाणात ऊर्जा मुक्त होते. 

• या ऊर्जेमुळे भूकंपाच्या केंद्रबिंदूपासून समुद्राच्या पाण्याच्या वर्तुळाकार तरंगाच्या स्वरूपात प्रचंड मोठ्या आकाराच्या लाटा तयार होतात. 

• या अवाढव्य आकाराच्या लाटा ज्यावेळी समुद्रकिनाऱ्यावर येऊन धडकतात, त्या घटनेला त्सुनामी असे म्हटले जाते.

• 2004 साली हिंदी महासागरातील त्सुनामी आणि 2011 ची जपानमधील तोहोकू त्सुनामी यांमुळे मोठ्या प्रमाणात जीवित आणि वित्त हानी झाली होती. 

जागतिक त्सुनामी जनजागृती दिन 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ? 

“2004 च्या हिंदी महासागर त्सुनामीच्या धड्यांसह पुढील पिढीला सशक्त बनवणे – 20 वर्षे” ही यंदाची थीम आहे.

“Empowering the next generation with the lessons of the 2004 Indian Ocean Tsunami – 20 years on,”