चालू घडामोडी 05, नोव्हेंबर 2024 | जागतिक त्सुनामी जनजागृती दिवस

Important Affairs

05-11-2024

चालू घडामोडी 05, नोव्हेंबर 2024 | भारताची पहिली ॲनालॉग अंतराळ मोहिम

भारताची पहिली ॲनालॉग अंतराळ मोहिम

India’s first Analog Space Mission

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारताची पहिली ॲनालॉग अंतराळ मोहिम नुकतीच लाँच करण्यात आली. त्याबद्दल योग्य विधान असलेला पर्याय निवडा.

अ) ही मोहीम लेह या ठिकाणी लाँच करण्यात आली.

ब) अंतराळवीरांच्या मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यावर कसा परिणाम होतो हे समजून घेणे हे या मिशनचे उद्दिष्ट आहे.

क) गगनयान आणि इतर भविष्यातील अंतराळ मोहिमांना यामुळे फायदा होईल.

पर्याय :

1. फक्त अ आणि ब बरोबर

2. फक्त अ आणि क बरोबर

3. फक्त ब आणि क बरोबर

4. अ, ब आणि क बरोबर

उत्तर : अ, ब आणि क बरोबर

बातमी काय आहे ?

भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेने (ISRO) 1 नोव्हेंबर 2024 रोजी लेह,(लडाख) येथे देशातील पहिले ॲनालॉग स्पेस मिशन लाँच केले.

ॲनालॉग अंतराळ मोहिम म्हणजे नेमकं काय ?

• ॲनालॉग अंतराळ मोहिम म्हणजे पृथ्वीवरील अशा ठिकाणी आयोजित केलेल्या चाचण्या ज्या भौतिकदृष्ट्या अत्यंत अंतराळातील वातावरणाशी मिळतात.

• चंद्र, मंगळ किंवा लघुग्रह यांसारख्या स्थानांवरील मोहिमेवर अंतराळवीरांना ज्या जीवन परिस्थितीचा सामना करावा लागतो त्याची प्रतिकृती येथे बनवलेली आहे.

• या ॲनालॉग मिशनमध्ये, प्रतिकूल परिस्थितीत, धोकादायक हवामानात आणि इतर ग्रहांवर मानवी वर्तन कसं बदलतं, हे देखील या मोहिमेत पाहिलं जाईल.

• त्याचप्रमाणे येथिल वातावरणात काही चाचण्या घेतल्या जातील.

• उदाहरणार्थ नवीन तंत्रज्ञान, रोबोटिक उपकरणं, रोबोटिक वाहनं, अधिवास, दळणवळण, वीजनिर्मिती, गतिशीलता, पायाभूत सुविधा आणि साठवण यांची चाचणी घेतली जाईल.

ॲनालॉग अंतराळ मोहिमेचे उद्दिष्ट काय आहे ?

अवकाशासारख्या एकाकी आणि बंदिस्त वातावरणात अंतराळवीरांच्या मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यावर कसा परिणाम होतो हे समजून घेणे हे या मिशनचे उद्दिष्ट आहे.

ॲनालॉग अंतराळ मोहिमेचा काय फायदा होईल ?

• गगनयान आणि इतर भविष्यातील अंतराळ मोहिमांना मानवी वर्तनाबद्दल आवश्यक अशी महत्त्वपूर्ण माहिती याद्वारे मिळेल.

• भविष्यातील खोल-अंतराळ मोहिमांच्या नियोजन करण्यास मदत होईल.

• हे संशोधन अंतराळातील आव्हानात्मक परिस्थितीत क्रू सुरक्षा (अंतराळवीरांची सुरक्षा), कार्यक्षमता आणि मोहिमेचे यश सुनिश्चित करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण आहे.

ॲनालॉग स्पेस मिशनसाठी लडाखचीच निवड का केली गेली ?

• लडाखची येथिल थंड, कोरडे हवामान, नापीक जमीन आणि उंची अशा सर्व गोष्टीचा विचार करून या ठिकाणाची निवड करण्यात आली असल्याची माहिती सांगण्यात येत आहे.

• लडाखची भौगोलिक परिस्थिती चंद्र आणि मंगळ या दोन्हींप्रमाणे आहे.

• चंद्र आणि लडाख या दोन्ही ठिकाणी अत्यंत कोरडे वातावरण आहे.

• लडाखमध्ये चंद्र आणि मंगळ या दोन्हींप्रमाणेच तापमानात लक्षणीय चढ-उतार होतात.

• लडाखचा खडकाळ, नापीक भूभाग चंद्र आणि मंगळाच्या भूभागासारखा आहे.

Important Affairs

02-11-2024

चालू घडामोडी 02, नोव्हेंबर 2024 | LiDAR म्हणजे काय ?

LiDAR म्हणजे काय ?

What is LiDAR ?

अलीकडे, शास्त्रज्ञांनी LiDAR तंत्रज्ञान वापरून, मेक्सिकनच्या घनदाट जंगलात शतकानुशतके हरवलेले माया नावाचे शहर शोधले आहे.

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान

प्रश्न) दिलेल्या पर्यायांपैकी LiDAR बद्दल योग्य माहिती देणारा पर्याय निवडा.

1. LiDAR चे पूर्ण विस्तारीत नाव Light Detection And Ranging असे आहे.

2. LiDAR चा वापर जमिनीच्या पृष्ठभागावरील 3D मॅाडेल तयार करण्यासाठी होतो.

3. 1 आणि 2 दोन्ही योग्य आहेत

4. 1 आणि 2 दोन्ही अयोग्य आहेत

उत्तर : 1 आणि 2 दोन्ही योग्य आहेत

LiDAR तंत्रज्ञानाने हरवलेले माया शहर शोधण्यात कशी मदत केली ?

• शास्त्रज्ञांनी व्हॅलेरियाना नावाचे पूर्वीचे अज्ञात माया शहर शोधण्यासाठी मेक्सिकोच्या कॅम्पेचे प्रदेशातील वन निरीक्षण प्रकल्पातील LiDAR डेटा वापरला.

• शहराच्या वास्तुशास्त्रीय मांडणीवरून असे समजते की ते इसवी सन 150 च्या सुमारास स्थापन झालेले एक प्रमुख राजकीय केंद्र होते.

• शहरामध्ये प्लाझा, मंदिरे आणि जलाशयांचा समावेश आहे, जे पूर्वीच्या माया सभ्यतेच्या राजकीय राजधानीचे वैशिष्ट्य आहे.

• या शोधामुळे माया संस्कृतीचे प्रमाण आणि संरचनेबद्दल अधिक माहिती मिळू शकते.

LiDAR म्हणजे काय ?

• LiDAR चे पूर्ण नाव Light Detection And Ranging असे आहे.

• LiDAR किंवा लाइट डिटेक्शन आणि रेंजिंग, हे रिमोट सेन्सिंग तंत्रज्ञान आहे.

• LiDAR तंत्रज्ञान प्रामुख्याने जमिनीवर आधारित सर्वेक्षण आणि उच्च-रिझोल्यूशन नकाशे तयार करण्यासाठी त्याचप्रमाणे 3D मॅाडेल तयार करण्यासाठी वापरले जाते.

LiDAR काम कसं करतं ?

• LiDAR प्रणालीमध्ये लेसर, स्कॅनर आणि GPS रिसीव्हर असतात.

• ज्या ठिकाणचे अंतर मोजायचे आहे किंवा ज्या ठिकाण शोध घ्यायचा आहे त्या ठिकाणावर लेसर प्रकाश वापरला जातो.

• विमान किंवा हेलिकॉप्टर यांच्याद्वारे जमिनीवर लेसर सोडले जातात.

• जिथे तो वनस्पती, इमारती आणि विविध पृष्ठभागांवरून आदळतो. हा प्रकाश परावर्तित (Reflected) किंवा विखुरलेला (Scattered) असतो आणि LiDAR सेन्सरद्वारे रेकॉर्ड केला जातो.

• परावर्तित बीमची वेळ, इतर डेटासह एकत्रित केल्यावर, ऑब्जेक्टचे तपशीलवार आणि अचूक 3D मॅाडेल तयार करता येते.

LiDAR तंत्रज्ञानाचा वापर कुठे होऊ शकतो ?

• वनीकरण: झाडाची उंची आणि बायोमासचे मूल्यांकन करण्यासाठी वापरले जाते, ज्यामुळे शाश्वत वन व्यवस्थापन आणि संवर्धन करण्यात मदत होते.

• पर्यावरणाचे संवर्धन : किनारपट्टीची धूप, नदीचे पात्र, पूर क्षेत्रे आणि इतर नैसर्गिक अधिवासांचे मॅपिंग आणि निरीक्षण करण्यासाठी आणि त्या माहिती द्वारे पर्यावरणाचे संवर्धन करण्यासाठी.

• शहरी नियोजन : LiDAR डेटा शहरी लँडस्केपचे तपशीलवार 3D मॉडेल तयार करण्यात मदत करतो, जे पायाभूत सुविधा विकास, झोनिंग आणि आपत्ती व्यवस्थापनासाठी महत्त्वपूर्ण आहेत.

• पायाभूत सुविधा प्रकल्प : मुंबई-अहमदाबाद हायस्पीड रेल कॉरिडॉर प्रकल्पात हवाई LiDAR सर्वेक्षण तंत्राचा पहिल्यांदा वापर केला आहे.