थाडौ समाज कोणत्या राज्यात आहे ?

Who are Thadou tribes ?

Subject : GS- भूगोल, अर्थशास्त्र - लोकसंख्या

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असणारा थाडौ (Thadou) समाजाबद्दल खालील पैकी कोणता पर्याय बरोबर आहे ? 

A) थाडौ हे प्रामुख्याने राजस्थान राज्यातील स्थानिक लोक आहेत.

B) थाडौ समुदाय प्रामुख्याने झुम प्रकार ची शेती करतात.

पर्याय : 

1. फक्त A बरोबर आहे

2. फक्त B बरोबर आहे

3. A आणि B दोन्ही बरोबर आहे

4. A आणि B दोन्ही चूक आहे

उत्तर : फक्त B बरोबर आहे.

• थाडौ हे मणिपूर राज्यातील स्थानिक लोक आहेत.
• त्यामुळे विधान A चुकीचे आहे.

बातमी काय आहे ? 

• अलीकडे, आसामच्या गुवाहाटी येथिल आयोजित कार्यक्रमात थाडौ अधिवेशनाच्या आयोजित करण्यात आले होते.

• या कार्यक्रमात मणिपूरमधील थाडौ जमातीची वेगळी ओळख आणि वारसा संरक्षित करण्यासाठी 10-सूत्री घोषणा जारी केली.

थाडौ समाजाबद्दल थोडक्यात माहिती : 

• थाडौ हे मणिपूर राज्यातील स्थानिक लोक आहेत.

• मणिपूर राज्यातील इंफाळ खोऱ्याला लागून असलेल्या डोंगराळ प्रदेशात ते राहतात.

• 2011 च्या मणिपूर राज्याच्या जनगणनेनुसार मणिपूरमधील लोकसंख्येच्या बाबतीत थाडौ लोकसंख्या दुसऱ्या क्रमांकावर आहे. तर मणिपूरमध्ये सर्वात जास्त लोकसंख्या मैतेई या समुदायाची आहे.

• थाडौ समाज उदरनिर्वाहासाठी प्राण्यांचे संगोपन, शेती, शिकार आणि मासेमारी करतात.

• थाडौ वस्ती जंगलात वसलेली आहे ते प्रामुख्याने झुम प्रकार ची शेती करतात.

झूम शेती म्हणजे काय ?

• झूम शेती स्थलांतरित शेतीचा एक प्रकार आहे. यात जंगलातील झाडे- झुडपे तोडून शेतीसाठी योग्य जमिन बनवली जाते.

• जेव्हा जमिनीवरील सर्व वनस्पती तोडून जाळली जाते, तेव्हा राख मृदेत मिसळल्यामुळे पोटॅशचा भरपूर पुरवठा होतो आणि मृदेची सुपीकता वाढते.

• जमिनीची सुपीकता कमी झाल्यावर याच प्रकारे दुसरी जमीन निवडून पुन्हा झाडे- झुडपे तोडून शेती करतात.

• या पद्धतीत शेतीच्या मशागतीसाठी आधुनिक शेती अवजारांचा वापर केला जात नाही.

• झूम शेती प्रामुख्याने भारताच्या ईशान्यकडील भागात केली जाते त्यामध्ये प्रामुख्याने आसाम, मणिपूर, मिझोराम, नागालँड इत्यादी राज्यांचा समावेश आहे.

LiDAR म्हणजे काय ?

What is LiDAR ?

अलीकडे, शास्त्रज्ञांनी LiDAR तंत्रज्ञान वापरून, मेक्सिकनच्या घनदाट जंगलात शतकानुशतके हरवलेले माया नावाचे शहर शोधले आहे.

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दिलेल्या पर्यायांपैकी LiDAR बद्दल योग्य माहिती देणारा पर्याय निवडा.

1. LiDAR चे पूर्ण विस्तारीत नाव Light Detection And Ranging असे आहे.

2. LiDAR चा वापर जमिनीच्या पृष्ठभागावरील 3D मॅाडेल तयार करण्यासाठी होतो.

3. 1 आणि 2 दोन्ही योग्य आहेत

4. 1 आणि 2 दोन्ही अयोग्य आहेत

उत्तर : 1 आणि 2 दोन्ही योग्य आहेत

LiDAR तंत्रज्ञानाने हरवलेले माया शहर शोधण्यात कशी मदत केली ? 

• शास्त्रज्ञांनी व्हॅलेरियाना नावाचे पूर्वीचे अज्ञात माया शहर शोधण्यासाठी मेक्सिकोच्या कॅम्पेचे प्रदेशातील वन निरीक्षण प्रकल्पातील LiDAR डेटा वापरला. 

• शहराच्या वास्तुशास्त्रीय मांडणीवरून असे समजते की ते इसवी सन 150 च्या सुमारास स्थापन झालेले एक प्रमुख राजकीय केंद्र होते. 

• शहरामध्ये प्लाझा, मंदिरे आणि जलाशयांचा समावेश आहे, जे पूर्वीच्या माया सभ्यतेच्या राजकीय राजधानीचे वैशिष्ट्य आहे.

• या शोधामुळे माया संस्कृतीचे प्रमाण आणि संरचनेबद्दल अधिक माहिती मिळू शकते.

LiDAR म्हणजे काय ? 

• LiDAR चे पूर्ण नाव Light Detection And Ranging असे आहे.

• LiDAR किंवा लाइट डिटेक्शन आणि रेंजिंग, हे रिमोट सेन्सिंग तंत्रज्ञान आहे.

• LiDAR तंत्रज्ञान प्रामुख्याने जमिनीवर आधारित सर्वेक्षण आणि उच्च-रिझोल्यूशन नकाशे तयार करण्यासाठी त्याचप्रमाणे 3D मॅाडेल तयार करण्यासाठी वापरले जाते.

LiDAR काम कसं करतं ?

• LiDAR प्रणालीमध्ये लेसर, स्कॅनर आणि GPS रिसीव्हर असतात.

• ज्या ठिकाणचे अंतर मोजायचे आहे किंवा ज्या ठिकाण शोध घ्यायचा आहे त्या ठिकाणावर लेसर प्रकाश वापरला जातो. 

• विमान किंवा हेलिकॉप्टर यांच्याद्वारे जमिनीवर लेसर सोडले जातात.

• जिथे तो वनस्पती, इमारती आणि विविध पृष्ठभागांवरून आदळतो. हा प्रकाश परावर्तित (Reflected) किंवा विखुरलेला (Scattered) असतो आणि LiDAR सेन्सरद्वारे रेकॉर्ड केला जातो.

• परावर्तित बीमची वेळ, इतर डेटासह एकत्रित केल्यावर, ऑब्जेक्टचे तपशीलवार आणि अचूक 3D मॅाडेल तयार करता येते.

LiDAR तंत्रज्ञानाचा वापर कुठे होऊ शकतो ? 

• वनीकरण: झाडाची उंची आणि बायोमासचे मूल्यांकन करण्यासाठी वापरले जाते, ज्यामुळे शाश्वत वन व्यवस्थापन आणि संवर्धन करण्यात मदत होते.

• पर्यावरणाचे संवर्धन : किनारपट्टीची धूप, नदीचे पात्र, पूर क्षेत्रे आणि इतर नैसर्गिक अधिवासांचे मॅपिंग आणि निरीक्षण करण्यासाठी आणि त्या माहिती द्वारे पर्यावरणाचे संवर्धन करण्यासाठी.

• शहरी नियोजन : LiDAR डेटा शहरी लँडस्केपचे तपशीलवार 3D मॉडेल तयार करण्यात मदत करतो, जे पायाभूत सुविधा विकास, झोनिंग आणि आपत्ती व्यवस्थापनासाठी महत्त्वपूर्ण आहेत.

• पायाभूत सुविधा प्रकल्प : मुंबई-अहमदाबाद हायस्पीड रेल कॉरिडॉर प्रकल्पात हवाई LiDAR सर्वेक्षण तंत्राचा पहिल्यांदा वापर केला आहे.

नमो ड्रोन दीदी योजना काय आहे ? 

NAMO Drone Didi scheme

Subject : GS - सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये चर्चेत असलेल्या नमो ड्रोन दीदी योजने संबंधित योग्य पर्याय निवडा.

A. या योजने अंतर्गत महिला बचत गटांना ड्रोन देण्यात येणार आहे.

B. या योजने अंतर्गत सरकारी शाळेतील विद्यार्थीनींना ड्रोन देण्यात येणार आहे.

C. या ड्रोनचा वापर खतं, कीटकनाशकांची फवारणी करण्यासाठी होणार आहे.

पर्याय : 

1. A आणि B बरोबर

2. B आणि C बरोबर

3. A आणि C बरोबर

4. A, B आणि C बरोबर

उत्तर : A आणि C बरोबर

बातमी काय आहे ?

• केंद्र सरकारने दीनदयाळ अंत्योदय योजना – राष्ट्रीय ग्रामीण उपजीविका अभियानांतर्गत महिला बचत गटांना 1२६१ कोटी रुपयांच्या खर्चासह ड्रोन पुरवण्यासाठी नमो ड्रोन दीदी योजनेला मान्यता दिली आहे. 

• 2024-25 ते 2025-2026 या कालावधीत निवडक 14500 महिला बचत गटांना ड्रोन पुरवण्यात येणार आहे.

नमो ड्रोन दीदी योजना काय आहे ? योजनेचा फायदा काय ?

• नमो ड्रोन दीदी योजना ही ड्रोन तंत्रज्ञानाद्वारे भारतीय शेतीचे आधुनिकीकरण करण्यासाठी सरकारची योजना आहे.

• शेतीचे आधुनिकीकरण करणे, पीक उत्पादनात सुधारणा करणे आणि ड्रोन तंत्रज्ञानामध्ये नवीन कौशल्ये आणि नोकरीच्या संधींद्वारे ग्रामीण महिलांचे सक्षमीकरण करताना मजुरीचा खर्च कमी करणे. हे या योजनेचे फायदे आहेत.

प्रशिक्षण आणि उत्पन्नाचे साधन : 

• ड्रोनच्या सहाय्यानं खतं, कीटकनाशकांची फवारणी करण्याचं, तसंच शेतीतल्या वेगवेगळ्या कामांसाठी ड्रोनचा वापर कसा करायचा, याचं या बचत गटातल्या महिलांना 15 दिवसांचं प्रशिक्षण देण्यात येणार आहे.

• या महिला हे ड्रोन शेतकऱ्यांना शेती कामासाठी भाडेतत्त्वावर देऊ शकणार आहेत.

• या योजनेमुळे ग्रामीण महिलांना कमाईचं अतिरिक्त साधन मिळेल आणि शेतकऱ्यांना कमी किंमतीत ड्रोनसारखं आधुनिक तंत्रज्ञान उपलब्ध होईल.

ड्रोन साठी आर्थिक मदत किती मिळणार ? 

ड्रोन दीदी योजनेअंतर्गत, ड्रोन आणि त्यासंबंधित उपकरणांच्या खरेदीसाठी एकूण रकमेच्या 80 % किंवा जास्तीस्त जास्त 8 लाख रुपये एवढी आर्थिक मदत केंद्र सरकारकडून दिली जाणार आहे.

गरुड शक्ती युद्ध सराव

EXERCISE GARUD SHAKTI

Subject : GS - युद्ध अभ्यास

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) गरुड शक्ती सराव खालील पैकी कोणत्या देशांमधील संयुक्त लष्करी सराव आहे ?

1) भारत आणि श्रीलंका

2) भारत-इंडोनेशिया

3) भारत आणि सिंगापूर

4) भारत आणि नेपाळ

उत्तर : भारत-इंडोनेशिया

• भारत-इंडोनेशिया : गरुड शक्ती

• भारत आणि श्रीलंका : मित्र शक्ती

• भारत आणि सिंगापूर : बोल्ड कुरुक्षेत्र

• भारत आणि नेपाळ : सूर्य किरण

बातमी काय आहे ? 

• गरुड शक्ती सरावात भाग घेण्यासाठी भारतीय लष्कराची तुकडी इंडोनेशियाला रवाना. 

• गरुड शक्ती सराव हा भारत-इंडोनेशिया लष्कराच्या विशेष दलांचा संयुक्त सराव आहे. 

• या सरावात भाग घेण्यासाठी 25 जवानांचा समावेश असलेली भारतीय लष्कराची तुकडी इंडोनेशियामधील जकार्ता येथील सिझांटुंगकडे येथे रवाना झाली आहे. 

• 1 ते 12 नोव्हेंबर 2024 या कालावधीत हा संयुक्त सराव आयोजित करण्यात आला आहे.

• गरुड शक्ती युद्ध सरावाची यंदाची ही 9 वी आवृत्ती आहे.

• भारतीय तुकडीचे प्रतिनिधित्व पॅराशूट रेजिमेंट (स्पेशल फोर्सेस) तुकडी करत आहे तर इंडोनेशियन स्पेशल फोर्सेस कोअरच्या 40 जवानांचा समावेश असलेल्या तुकडी द्वारे इंडोनेशियन तुकडीचे प्रतिनिधित्व केले जात आहे.

गरुड शक्ती युद्ध सरावाचे उद्दिष्ट काय आहे ?

• दोन्ही देशांना एकमेकांच्या कार्यपद्धतीची ओळख करून देणे, दोन्ही सैन्याच्या विशेष दलांमधील परस्पर सामंजस्य, सहकार्य आणि परस्पर कार्यक्षमता वाढवणे हे गरुड शक्ती - 24 या सरावाचे उद्दिष्ट आहे.  

• या सरावाची रचना द्विपक्षीय लष्करी सहकार्य विकसित करण्यासाठी तसेच चर्चेद्वारे आणि सामरिक लष्करी कवायतींच्या तालीमद्वारे दोन सैन्यांमधील संबंध मजबूत करण्याच्या उद्देशाने करण्यात आली आहे.

गरुड शक्ती - 24 या सरावात कोण-कोणत्या घटकांचा समावेश असेल ? 

• या सरावामध्ये विशेष मोहिमांचे नियोजन आणि अंमलबजावणी, सैन्याच्या विशेष दलांची कौशल्ये विकसित करण्यासाठी अभिमुखता, शस्त्रे, उपकरणे, नवोन्मेष, डावपेच, तंत्र आणि कार्यपद्धती यावरील माहितीचे आदान-प्रदान यांचा समावेश असेल.  

• संयुक्त सराव गरुड शक्ती 24 मध्ये जंगलाच्या प्रदेशात विशेष सैन्य दलाच्या मोहिमांचा संयुक्त सराव करणे, दहशतवादी तळांवर हल्ले करणे आणि लष्करी सहकार्य वाढविण्यासाठी दोन्ही देशांच्या जीवनशैली आणि संस्कृतीची अंतर्दृष्टी प्राप्त करण्याव्यतिरिक्त मूलभूत आणि आधुनिक विशेष सैन्य कौशल्ये समाविष्ट करणारा प्रमाणीकरण सराव यांचाही समावेश असेल.

किल्ले रायगड | Raigad Fort

बातमी काय आहे ?

• गुजरातच्या केवड्यातील राष्ट्रीय एकता दिवस परेडच्या पार्श्वभूमीवर छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या अतुलनीय शौर्य, शौर्यकर्म आणि नवनवीन युद्ध तंत्राचे दर्शन घडविण्यासाठी रायगड किल्ल्याची प्रतिकृती तयार करण्यात आली आहे.

• राष्ट्रीय एकता दिवस 2024 ची संकल्पना (थीम), "दुर्गदुर्गेश्वर रायगड" अशी आहे.

Subject : GS - इतिहास- मराठा साम्राज्य

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) पूर्वेकडील जिब्राल्टर असे खालील पैकी कोणत्या किल्ल्यास म्हटले जाते ? 

1. साल्हेर किल्ला

2. रायगड किल्ला

3. शिवनेरी किल्ला

4. प्रतापगड किल्ला

उत्तर : रायगड किल्ला

स्वराज्याची राजधानी किल्ले रायगडाबद्दल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• रायगड किल्ला महाराष्ट्रातील रायगड जिल्ह्यात आहे. 

• हा महाड येथे वसलेला डोंगरी किल्ला आहे. 

• हा किल्ला त्याच्या पायथ्यापासून 820 मीटर उंचीवर आणि सह्याद्री पर्वत रांगेत समुद्रसपाटीपासून 1,356 मीटर उंचीवर आहे. 

• रायगड किल्ला हा महाराष्ट्र शासनाच्या पुरातत्त्व विभागाचे संरक्षित स्मारक आहे.

• प्राचीन नाव : रायगडाचे प्राचीन नाव ‘रायरी’ हे होते. 

• युरोपचे लोक त्यास ‘पूर्वेकडील जिब्राल्टर’ (Gibraltar of the East) असे म्हणत असत. जिब्राल्टर ठिकाण जितके अजिंक्य तितकाच रायगड अजिंक्य व दुर्गम किल्ला म्हणून रायगडास ‘पूर्वेकडील जिब्राल्टर’ असे म्हटले जाते.

• रायरी किल्ला पूर्वी आदिलशाहीच्या चंद्रराव मोरे यांच्याकडे होता.

• १६५६ मध्ये छत्रपती शिवाजी महाराजांनी चंद्रराव मोऱ्यांकडून तो जिंकून घेतला.

• स्वराज्याची राजधानी : शत्रूला जिंकण्यासाठी अवघड, सागरी दळणवळणासही सोईस्कर, असे रायगडचे स्थान आणि महत्त्व पाहून १६ व्या शतकात छत्रपती शिवरायांनी रायगडाला स्वराज्याची राजधानी बनविली.

• शिवराज्याभिषेक : छत्रपती शिवाजी महाराजांचा रायगडावर 6 जून 1674 रोजी राज्याभिषेक सोहळा मोठ्या उत्साहात पार पडला.

“भारतातील मराठा लष्करी भूदृश्ये” (Maratha military landscape) UNESCO नामांकन नेमकं काय आहे ?

  • भारत 2024-25 या वर्षासाठी "मराठा मिलिटरी लँडस्केप्स ऑफ इंडिया" अर्थात "भारतातील मराठा लष्करी भूदृश्ये" यांना युनेस्कोच्या जागतिक वारसा यादीत समावेश करण्यासाठी अधिकृतपणे नामांकन केले आहे. 

• “भारतातील मराठा लष्करी भूदृश्ये” या शीर्षकाखाली 12 किल्ले आहेत ज्यांना युनेस्कोच्या जागतिक वारसा स्थळांसाठी नामांकन मिळाले आहे. 

• या नामांकनामध्ये महाराष्ट्रातील साल्हेर किल्ला, शिवनेरी किल्ला, लोहगड, खांदेरी किल्ला, किल्ले रायगड, राजगड, प्रतापगड, सुवर्णदुर्ग, पन्हाळा किल्ला, विजय दुर्ग, सिंधुदुर्ग आणि तामिळनाडूतील जिंजीचा किल्ला, अशा 12 किल्ल्यांचा समावेश आहे.

• हे किल्ले १७ व्या ते १९ व्या शतकात विकसित झाले. 

• सह्याद्रीच्या पर्वत रांगा, कोकण किनारा, दख्खनचे पठार आणि पूर्व घाट अशा विविध भौगोलिक प्रदेशांमध्ये हे किल्ले बांधले गेले. 

• "भारतातील मराठा लष्करी भूदृश्ये", त्या काळातील मराठा शासकांच्या कल्पनेतून साकारलेली अभेद्य तटबंदी आणि मराठा सैन्याच्या असामान्य लष्करी व्यवस्थेचा भक्कम पुरावा आहेत.

मिशन अमृत सरोवर 

Mission Amrit Sarovar

बातमी काय आहे ? 

• अलीकडेच, पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी सांगितले की, गावांमध्ये 60,000 हून अधिक अमृत सरोवर बांधले गेले आहेत. 

• हे सरोवर वारसा म्हणून भावी पिढ्यांसाठी अनमोल ठेवा आहे.

Subject : GS - सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये चर्चेत असलेल्या अमृत सरोवर मिशन बद्दल खालील पैकी योग्य विधान असलेला पर्याय निवडा.

1. 24 एप्रिल 2022 रोजी या मिशनची सुरूवात करण्यात आली.

2. संपूर्ण भारतातील प्रत्येक जिल्ह्यात किमान 75 अमृत सरोवर बांधणे किंवा सरोवरे पुनरुज्जीवन करण्याचे या अभियानाचे उद्दिष्ट आहे.

3. दोन्ही योग्य

4. दोन्ही अयोग्य

उत्तर : दोन्ही योग्य

अमृत सरोवर मिशन केव्हा सुरू करण्यात आलं ?

24 एप्रिल 2022 रोजी, स्वातंत्र्याच्या 75 व्या वर्षासाठी भारताच्या "आझादी का अमृत महोत्सव" या उत्सवाचा भाग म्हणून मिशन अमृत सरोवर सुरू करण्यात आले.

अमृत सरोवर मिशनचे उद्दिष्ट काय आहे ? 

ग्रामीण भागातील पाण्याच्या संकटावर मात करण्यासाठी संपूर्ण भारतातील प्रत्येक जिल्ह्यात किमान 75 अमृत सरोवर बांधणे किंवा सरोवरे पुनरुज्जीवन करण्याचे या अभियानाचे उद्दिष्ट आहे.

मिशन अमृत सरोवर मध्ये नेमक्या काय गोष्टी असतील ?

• प्रत्येक अमृत सरोवरात सुमारे 10,000 घनमीटर पाणी धारण क्षमता असलेले किमान 1 एकर तलाव क्षेत्र असेल.

• प्रत्येक अमृत सरोवर कडुनिंब, पीपळ, वड इत्यादी वृक्षांनी वेढलेला असेल.

• प्रत्येक अमृत सरोवर हे पाणी सिंचन, मत्स्यपालन, बदक पालन, वॉटर चेस्टनटची लागवड, जलपर्यटन आणि इतर कामांसाठी वापरून उदरनिर्वाहाचे साधन असेल. 

• मिशन अमृत सरोवर जलसंवर्धन, लोकसहभाग आणि पायाभूत सुविधांच्या प्रकल्पांना चालना देण्यासाठी पाणवठ्यांमधून उत्खनन केलेल्या मातीचा योग्य वापर यावर लक्ष केंद्रित करते.

• अमृत सरोवर हे त्या परिसरातील सामाजिक संमेलन बिंदू म्हणूनही काम करेल.

• यामुळे देशाच्या ग्रामीण भागातील पाण्याच्या संकटावर मात करण्यास मदत होते.

हे अभियान संपूर्ण शासकीय दृष्टिकोनातून हाती घेण्यात आले असून यामध्ये पुढील आठ केंद्रीय मंत्रालये / विभागांचा समावेश आहे. 

1. ग्रामीण विकास विभाग, (Department of Rural Development,)

2. भूसंपदा विभाग, (Department of land resources) 

3. पेयजल आणि स्वच्छता विभाग, (Department of Drinking Water and Sanitation)

4. जलसंपदा विभाग, (Department of Water Resources)

5. पंचायती राज मंत्रालय, (Ministry of Panchayati Raj)

6. वन, पर्यावरण आणि हवामान बदल मंत्रालय, (Ministry of Forest, Environment and Climate changes)

7. रेल्वे मंत्रालय, (Ministry of Railway)

8. रस्ते, वाहतूक आणि महामार्ग मंत्रालय (Ministry of Road, Transport & Highways) 

Warli Painting

वारली पेंटिंग

बातमी काय आहे ?

काझान येथे नुकत्याच झालेल्या ब्रिक्स परिषदेत भारताच्या पंतप्रधानांनी उझबेकिस्तानच्या राष्ट्रपतींना महाराष्ट्रातील वारली पेंटिंग भेट दिली.

Subject : GS - इतिहास- कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालीलपैकी कोणती चित्रकला महाराष्ट्राची आहे ?

( तलाठी भरती 2019, महाराष्ट्र पोलीस भरती)

1.    कलाम 

2.    वारली 

3.    लघुचित्र 

4.    मधुबनी

उत्तर : वारली

वारली चित्रकला

वारली वस्ती कोठे आढळते ?

महाराष्ट्रातील उत्तर सह्याद्री पर्वत रांगेतील जव्हार, मोखाडा, विक्रमगड, डहाणू, तलासरी, नाशिक जिल्ह्याचा काही भाग तसेच गुजरातचा डांग, वलसाड, सुरत चा भाग, दादर - नगर हवेली, दिव आणि दमणचा काही भाग येथे वारली आदिवासींची वस्ती आहे.

वारली चित्रकला कशी असते ? आणि तिचा शोध केव्हा लागला ?

• वारली चित्रकला ही मुख्यत्वे स्त्रियांची चित्रकला आहे.

• विवाहाच्या वेळी चित्र काढणाऱ्या चित्रकर्तीस धवरलेली असे म्हणतात.

• हा आदिवासी कला प्रकार भारतातील सर्वात प्राचीन कलाकृतींपैकी एक आहे, त्याची मुळे सुमारे इसवी सन पूर्व 3000 वर्षांपूर्वीची आहे.

• परंतु वारली चित्रकलेच्या विशिष्ट शैलीचा शोध प्रथमतः 1970 च्या दशकात दिसतो.

चित्र काढण्याची पद्धत अथवा स्वरूप कसे असते? त्यासाठी कोणत्या रंगांचा वापर केला जातो ?

• चित्र काढण्यापूर्वी भिंत माती अथवा शेणाने सारवली जाते. 

• चित्रासाठी नैसर्गिक रंगांचा वापर केला जातो; जसे की तांदळापासून पांढरा विटांपासून लाल झाडांच्या पानांपासून हिरवा इत्यादी. 

• भौमितिक आकारांचा वापर करून चित्र रेखाटले जाते.

• वारली चित्रांतील रचना गोल,त्रिकोण, चौकोन इत्यादी भौमितिक आकारांचा वापर करून केली जाते.

• हे भौमितिक आकार नैसर्गिक घटकांना दर्शवण्यासाठी वापरलली आहे.

• उदाहरणार्थ, वर्तुळ हे सूर्य आणि चंद्र दाखवण्यासाठी, त्रिकोण पर्वतांसाठी तर चौरस हे चित्रकलेचे मध्यवर्ती स्वरूप मानले जातात.

वारली चित्रकलेची संकल्पना (थीम) काय असते ?

वारली जमातीचे ग्रामीण जीवनाची दैनंदिन दिनचर्या, आदिवासी लोकांचे निसर्गाशी असलेले नाते, त्यांचे देव,पुराण, परंपरा, चालीरीती, सण- उत्सव ही वारली चित्रकलेची थीम असते.

वारली चित्रकलेबद्दल विविध स्पर्धा परीक्षांमध्ये विचारलेले प्रश्न पुढील प्रमाणे आहे.

प्रश्न) वारली चित्रकला भारत के ---- राज्य की लोक चित्रकला है ? 

(SSC CHSL 2023)

A) मणिपूर

B) महाराष्ट्र 

C) कर्नाटक 

D)मिझोरम

उत्तर : महाराष्ट्र

डॉ. होमी जहांगीर भाभा

Dr. Homi Jehangir Bhabha

Subject : GS - दिनविशेष, व्यक्ती, विज्ञान आणि तंत्रज्ञान

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालीलपैकी कोणाला भारतीय अणुकार्यक्रमाचे जनक म्हणून ओळखले जाते ?

1. डॉ. होमी जहांगीर भाभा

2. डॉ. विक्रम साराभाई

3. डॉ. उडुपी रामचंद्र राव

4. डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम

उत्तर : डॉ. होमी जहांगीर भाभा

• डॉ. होमी जहांगीर भाभा - भारतीय अणुकार्यक्रमाचे जनक (Father of India's Nuclear Programme)

• डॉ. विक्रम साराभाई - भारतीय अंतराळ कार्यक्रमाचे जनक (Father of the Indian Space Programme)

• डॉ. उडुपी रामचंद्र राव - सॅटेलाइट मॅन ऑफ इंडिया (Satellite Man of India)

• डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम - मिसाइल मॅन ऑफ इंडिया (Missile Man of India)

डॉ. होमी जहांगीर भाभा यांबद्दल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• जन्म : डॉ. होमी जहांगीर भाभा यांचा जन्म ३० ऑक्टोबर १९०९ रोजी मुंबई येथे एका सधन पारशी कुटुंबात झाला.

• इ.स. १९४५ मध्ये भाभा यांच्या पुढाकाराने मुंबई येथे टाटा इन्स्टिटयूट ऑफ फंडामेंटल रिसर्च या संस्थेची स्थापना झाली. 

• टाटा इन्स्टिटयूट ऑफ फंडामेंटल रिसर्च या संस्थेचे ते संचालक होते. 

• १९४८ मध्ये भारत सरकारच्या अणुऊर्जा आयोगाचे पहिले अध्यक्ष म्हणून डॉ. होमी जहांगीर भाभा यांची नेमणूक झाली.

• ऑगस्ट १९५४ मध्ये स्वतंत्र अणुऊर्जा खात्याची स्थापना करण्यात आली. या खात्याचे सचिवपद डॉ. होमी जहांगीर भाभा यांच्याकडेच होते. 

• अणुचा वापर शांततेच्या मार्गानेच व्हावा असे ठाम मत संयुक्त राष्ट्राच्या सभेत मांडणारे भाभा हे पहिले वैज्ञानिक होते.

• डॉ. होमी भाभा यांनी अणू ऊर्जा तंत्रज्ञानात रचलेल्या पायामुळे आज भारताने अनेक ठिकाणी अणु भट्या सुरू करून त्यांचा वीज निर्मितीसाठी उपयोग केला.

• डॉ. होमी भाभा यांना भारतीय अणुकार्यक्रमाचे जनक (Father of India's Nuclear Programme) म्हणून ओळखले जाते.

मृत्यू : 24 जानेवारी 1966 रोजी होमी भाभा यांचे भयंकर विमान अपघातात त्यांचे दुःखद निधन झाले

पुरस्कार आणि सन्मान :

• भारतीय व परदेशीय विद्यापीठांच्या अनेक सन्माननीय पदव्या त्यांना मिळाल्या.

• भाभा यांना १९४२ मध्ये केंब्रिज विद्यापीठाचे अँडम्स पारितोषिक (Adams Award) मिळाले. 

• १९४८ मध्ये केंब्रिज फिलॉसॉफिकल सोसायटीचे हॉपकिन्स पारितोषिक (Hopkins Prize)मिळाले. 

• १९५४ साली त्यांना पद्मभूषण हा बहुमान भारत सरकारतर्फे देण्यात आला. 

• भौतिकशास्त्राच्या नोबेल पुरस्कारासाठीही डॉ. होमी जहांगीर भाभा यांना नामांकन मिळाले होते.

• जानेवारी १९६७ रोजी डॉ. होमी जहांगीर भाभा यांच्या स्मरणार्थ तुर्भे येथील अणुसंशोधन केंद्राचे भारताच्या पंतप्रधान श्रीमती इंदिरा गांधी यांच्या हस्ते ‘भाभा अणुसंशोधन केंद्र’ असे नामकरण करण्यात आले.