वीर राणी चेन्नम्मा कोण होती ?

Kittur Rani Channamma

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) वीर राणी चेन्नम्मा खालीलपैकी कोणत्या संस्थानाच्या राणी होत्या ?

1. झांशी संस्थान

2. कित्तूर संस्थान

3. मगध संस्थान

4. हैदराबाद संस्थान

उत्तर : कित्तूर संस्थान

बातमी काय आहे ?

कित्तूर विजयोत्सवाच्या 200 व्या वर्धापन दिनाच्या स्मरणार्थ टपाल तिकीट प्रकाशित करण्यात आले.

Subject : GS - आधुनिक भारताचा इतिहास

वीर राणी चेन्नम्मा कोण होती ?

• राणी चेन्नम्माचा जन्म आजच्या कर्नाटकातील बेळगाव जिल्ह्यातील काकती या छोट्या गावात झाला.

• राणी चेन्नम्माचे शिक्षण राजकुळानुसार झाले.

• घोडेस्वारी, शस्त्राचा सराव करणे हे सारे त्या वडिलांकडून शिकल्या. 

• राज्यकारभाराच्या अभ्यासाबरोबरच कन्नड, उर्दू , मराठी व संस्कृत या भाषांचा त्यांचा अभ्यास होता. 

• वयाच्या १५ व्या वर्षी त्यांनी कित्तूरचा राजा मल्लसर्जा यांच्याशी विवाह केला.

• 1816 मध्ये राजा मल्लसर्जाच्या मृत्यूनंतर, त्याचा मोठा मुलगा, शिवलिंगरुद्र सर्जा, सिंहासनावर बसला.

• पण शिवलिंगरुद्राची तब्येत बिघडल्यामुळे त्याचाही मृत्यू झाला.

• 1824 मध्ये शिवलिंगरुद्र सर्जा यांनी मृत्यूपूर्वी, उत्तराधिकारी म्हणून शिवलिंगप्पा या मुलाला दत्तक घेतले.

• परंतु, ब्रिटीश ईस्ट इंडिया कंपनीने शिवलिंगप्पा यांना राज्याचा उत्तराधिकारी म्हणून ओळखण्यास नकार दिला.

• दत्तक विधान नामंजूर करून कित्तूर राज्य आणि तेथील संपत्ती ब्रिटीश ईस्ट इंडिया कंपनीच्या अधिपत्याखाली आणावी यासाठी ब्रिटीशांनी फोडा आणि राज्य करा रणनिती आखली.

• इंग्रजांच्या दत्तक वारस नामंजुरीच्या धमकवण्यांना राणी चेन्नम्माने सडेतोड उत्तर दिले.

• कित्तूर राज्याच्या वारसदारांचा प्रश्न हा राज्याचा वैयक्तिक प्रश्न आहे. त्यामध्ये ईस्ट इंडिया कंपनी सरकारला हस्तक्षेप करण्याचा अधिकार नाही. कित्तूर हे एक स्वतंत्र राज्य आहे आणि ते स्वतंत्र राहील. असे त्यांनी ब्रिटिशांना ठणकावून सांगितले.

ब्रिटिशांविरुद्धची लढाई :

लढाईचा पहिला टप्पा : 

• 1824 मध्ये, 20,000 ब्रिटिश सैनिकांचा ताफा कित्तूर किल्ल्याच्या पायथ्याशी तैनात होता. ब्रिटिशांनी कित्तूरवर आक्रमन केले.

• लढाईच्या सुरुवातीच्या टप्प्यात, राणी चेन्नम्मा यांच्या नेतृत्वाखालील कित्तूर सैन्याने, ब्रिटिशांवर विजय मिळवला.

• अनेक गोरे अधिकारी मारले गेले तर अनेक इंग्रज अधिकार्‍यांना कैदी बनवले गेले. 

• राणीने उदारपणे कैदेत असलेल्या ब्रिटीश अधिकार्‍यांना सोडून दिले.

लढाईचा दुसरा टप्पा : 

• डिसेंबर 1824 मध्ये मोठ्या शक्तीनिशी आणि आधुनिक शास्त्रास्रे घेऊन ब्रिटीश पुन्हा कित्तूरवर तुटून पडले. 

• कित्तूरच्या देशभक्त सैन्याने राणीच्या नेतृत्वाखाली मोठ्या जिद्दीने शत्रूशी युद्ध केले.

• देशद्रोहांच्या कारवायांमुळे आणि इंग्रजांच्या प्रचंड तोफा, बलाढ्य मोठे सैन्य तसेच त्यांचे फोडा आणि फितुरीमुळे राणी चेन्नम्माला कैद करण्यात इंग्रजांना यश मिळाले.

• राणी चेन्नम्माला बैलहोंगल किल्ल्यावर कैदेत ठेवण्यात आले होते, तेथे 21 फेब्रुवारी 1829 रोजी प्रकृती बिघडल्यामुळे त्यांचा मृत्यू झाला.

राष्ट्रीय एकता दिवस    

National Unity Day

सरदार वल्लभभाई पटेल यांची आज जयंती, 

भारताच्या लोहपुरुषांस विनम्र अभिवादन 💐💐🙏

आजच्या या लेखात आपण सरदार वल्लभभाई पटेल आणि राष्ट्रीय एकता दिवस यांबद्दल महत्त्वाची माहिती बघू, 

Subject : GS - आधुनिक भारताचा इतिहास, दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी राष्ट्रीय एकता दिवस केव्हा साजरी करण्यात येतो ?

1. 15 ॲागस्ट

2. 26 जानेवारी

3. 5 सप्टेंबर

4. 31 ऑक्टोबर

उत्तर : 31 ऑक्टोबर

राष्ट्रीय एकता दिवस कोणाच्या सन्मानार्थ साजरी करण्यात येतो ? 

• दरवर्षी 31 ऑक्टोबर रोजी सरदार वल्लभभाई पटेल यांची जयंती राष्ट्रीय एकता दिवस म्हणून साजरी केला जातो.

• सरदार वल्लभभाई पटेल, ज्यांना "भारताचे लोहपुरुष" म्हणून प्रेमाने स्मरण केले जाते, त्यांनी स्वातंत्र्योत्तर भारताला एकत्र करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.

• 1947 मध्ये स्वातंत्र्यानंतर संस्थानांचे भारतीय संघराज्यात एकत्रीकरण करण्यात त्यांचा मोलाचा वाटा होता.

• सरदार पटेल यांनी सुमारे 565 संस्थानांचे भारतीय संघराज्यात एकीकरण करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली.

राष्ट्रीय एकता दिवस का साजरी करतात ? आणि कसा ?

• हा दिवस साजरा करण्यामागील कारण म्हणजे लोकांना एकत्र राहण्याच्या आणि समाजाच्या उन्नतीच्या विचारांची जाणीव करून देणे हा आहे.

• देशाची एकता, एकात्मता आणि सुरक्षा सक्षम करण्यासाठी आणि अबाधित राखण्याप्रती, भारतीय स्वातंत्र्य संग्रामाचे महत्त्व अधोरेखित करण्याच्या दृष्टीने या दिवशी विविध उपक्रमांचे आयोजन करण्यात आले आहे.

• या दिवशी अनेक कार्यक्रम आयोजित केले जातात जसे की ‘रन फॉर युनिटी’, राष्ट्रीय एकात्मता प्रतिज्ञा इत्यादी.

पहिला राष्ट्रीय एकता दिवस केव्हा साजरी करण्यात आला ?

• 2014 मध्ये, भारत सरकारने अधिकृतपणे 31 ऑक्टोबर हा राष्ट्रीय एकता दिवस म्हणून घोषित केला.

• सरदार वल्लभभाई पटेल यांच्या राष्ट्राची एकता, अखंडता आणि सुरक्षेसाठीच्या वचनबद्धतेचा सन्मान करणे आणि त्यांचे हे विचार देशाच्या नागरीकांच्या मनात बिंबवने हा या मागचा उद्देश आहे.

राष्ट्रीय एकता दिवस 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

गुजरातमधल्या केवडीया इथल्या राष्ट्रीय एकता दिवसाच्या कार्यक्रमाची मुख्य नेपथ्य संकल्पना, "दुर्गदुर्गेश्वर रायगड" अशी आहे.

सरदार वल्लभभाई पटेल यांच्या बद्दल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• जन्म : त्यांचा जन्म 31 ऑक्टोबर 1875 रोजी गुजरातमधील नडियाद येथे झाला.

• सरदार पटेल हे भारताचे पहिले उपपंतप्रधान आणि पहिले गृहमंत्री होते.

• मृत्यू : 15 डिसेंबर 1950 रोजी मुंबईत त्यांचे निधन झाले.

• आधुनिक अखिल भारतीय सेवा प्रणालीची (Modern All-India Services System) स्थापना केल्यामुळे त्यांना ‘भारताच्या नागरी सेवांचे संरक्षक संत’ (Patron Saint of India’s Civil Servants) म्हणूनही स्मरणात ठेवले जाते.

• भारतरत्न पुरस्कार : 1991 मध्ये मरणोत्तर त्यांना 'भारतरत्न' या सर्वोच्च नागरी पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.

• विमानतळ : अहमदाबाद येथील विमानतळाला सरदार वल्लभभाई पटेल आंतरराष्ट्रीय विमानतळ असे नाव देण्यात आले आहे .

• स्टॅच्यू ऑफ युनिटी : 2018 मध्ये, भारत सरकारने सरदार पटेल यांच्या 143 व्या जयंतीनिमित्त गुजरातमध्ये ‘स्टॅच्यू ऑफ युनिटी’ चे अनावरण केले.

भारतीय स्वातंत्र्य लढ्यातील योगदान :

• त्यांनी खेडा सत्याग्रह (1918) आणि बारडोली सत्याग्रह (1928) मध्ये शेतकऱ्यांचा संघर्ष राष्ट्रीय स्वातंत्र्य चळवळीशी जोडला.

• 1930 च्या मिठाच्या सत्याग्रहादरम्यान (प्रार्थना आणि उपोषण आंदोलन) सरदार पटेल यांनी तीन महिने तुरुंगवास भोगला.

• मार्च 1931 मध्ये सरदार पटेल यांनी भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसच्या कराची अधिवेशनाचे (46 वे अधिवेशन) अध्यक्षपद भूषविले.

• 1942 मधील भारत छोडो आंदोलनादरम्यान सरदार वल्लभभाई पटेल यांनी महत्वपूर्ण भूमिका पार पाडली.

सरदार वल्लभभाई पटेल यांना सरदार ही पदवी कोणी दिली ? 

• 1928 मध्ये बारडोली सत्याग्रह, हे गुजरात मधील बारडोली येथील शेतकऱ्यांनी अन्यायकारक कर वाढवण्याच्या विरोधात केलेले आंदोलन होते.

• या आंदोलनाचे नेतृत्व वल्लभभाई पटेल यांनी केले.

• बारडोलीच्या महिलांनी वल्लभभाई पटेल यांना ‘सरदार’ ही पदवी दिली.

राष्ट्रीय आयुर्वेद दिवस           

National Ayurveda Day

Subject : GS - दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) यंदाचा राष्ट्रीय आयुर्वेद दिन केव्हा साजरी करण्यात आला ?

1. 10 ऑक्टोबर

2. 24 ऑक्टोबर

3. 29 ऑक्टोबर

4. 2 नोव्हेंबर

उत्तर : 29 ऑक्टोबर

राष्ट्रीय आयुर्वेद दिना बद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• भगवान धन्वंतरी यांचा जन्मदिवस म्हणजे दिवाळी चा धनतेरस हा दिवस “राष्ट्रीय आयुर्वेद दिन” म्हणून साजरी केला जातो.

• 2024 ची धनतेरस 29 ऑक्टोबर रोजी साजरी करण्यात आली.

• यंदाचा हा 9 वा राष्ट्रीय आयुर्वेद दिन आहे.

• 150 हून अधिक देश यंदाच्या राष्ट्रीय आयुर्वेद दिनात सामील होणार आहेत

• आयुर्वेद ही पारंपारिक औषध प्रणाली आहे जीचा उगम प्राचीन भारतात झाला.

• आयुर्वेद हे सर्वांगीण विकासासाठी शरीर, मन आणि आत्म्यामध्ये संतुलन साधण्यावर लक्ष केंद्रित करते. 

आयुर्वेद या शब्दाचा अर्थ काय ?

• आयुर्वेद हा "आयु" आणि "वेद" या दोन संस्कृत शब्दांपासून आला आहे.

• "आयु", म्हणजे जीवन आणि "वेद", म्हणजे ज्ञान. 

• अशा प्रकारे, आयुर्वेद हा शब्द "जीवनाचे ज्ञान" दर्शवतो. 

भारतात पहिला राष्ट्रीय आयुर्वेद दिन केव्हा साजरी करण्यात आला ?

• 2016 मध्ये आयुष मंत्रालयाने (Ministry of Ayush) आयुर्वेद दिन साजरा करण्याची घोषणा केली.

• पहिला राष्ट्रीय आयुर्वेद दिन 2016 मध्ये साजरा केला तेव्हापासून दरवर्षी धन्वंतरी जयंती (धनतेरस) दिनाच्या दिवशी आयुर्वेद दिन साजरा केला जातो.

राष्ट्रीय आयुर्वेद दिन का साजरी करण्यात येतो ?

राष्ट्रीय आयुर्वेद दिन साजरा करण्याचे उद्दिष्ट काय आहे? 

आयुर्वेदिक तत्त्वे, औषधी वनस्पती आणि जीवनशैलीच्या पद्धतींबद्दल जागरुकता निर्माण करण्यासाठी.

राष्ट्रीय आयुर्वेद दिन धनतेरस दिनाच्या दिवशीच का साजरी करतात ?

• भारतात आयुर्वेदाच्या ज्ञानाचे श्रेय भगवान धन्वंतरी या देवांला दिले जाते.

• भगवान धन्वंतरी यांना आयुर्वेदाचे जन्मदाता म्हणून ओळखले जाते.

• धन्वंतरी हे देवतांचे वैद्य असून त्यांना हे ज्ञान भगवान ब्रह्मदेवाकडून मिळाले. 

• आयुर्वेद दिन भगवान धन्वंतरीना समर्पित आहे.

• आरोग्य देवता धन्वंतरी हे समुद्रमंथनावेळी अमृत कलश घेऊन अवतरले अशी पौराणिक कथा आहे.

राष्ट्रीय आयुर्वेद दिनाच्या लोगोमध्ये कोण कोणत्या घटकांचा समावेश आहे ?

• लोगोच्या मध्यभागी भगवान धन्वंतरी आहे.

• लोगोमधील 5 पाकळ्या पंच महाभूताचे प्रतीक आहेत.

• पाकळ्यांच्या खाली तीन वर्तुळे वात, पित्त, कफ, ही आयुर्वेदाची मूलभूत तत्त्वे दर्शवतात.

• घटकांना वेढलेले अंडाकृती पान या मूलभूत तत्त्वांवर आधारित निसर्गाद्वारे बरे करण्याचे सार (शक्ती) दर्शवते.

राष्ट्रीय आयुर्वेद दिन 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

" जागतिक आरोग्यासाठी आयुर्वेद नवकल्पना " ही यंदाच्या राष्ट्रीय आयुर्वेद दिन 2024 ची थीम आहे.

" Ayurveda Innovation for Global Health "

कोणार्क मंदिर

Konark Sun Temple

Subject : GS - इतिहास- कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी आपल्या 'मन की बात' या कार्यक्रमात अलीकडेच कोणार्क मंदिराचा संदर्भ दिला. तर हे कोणार्क मंदिर खालील पैकी कोणत्या राज्यात आहे ?

1. महाराष्ट्र

2. गुजरात

3. ओडिशा

4. कर्नाटक

उत्तर : ओडिशा

बातमी काय आहे ?

पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी आपल्या 'मन की बात' या कार्यक्रमात अलीकडेच ओडिसी नृत्य आणि कोणार्क मंदिराचा संदर्भ दिला होता.

कोणार्क मंदिरा बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• कोणार्क मंदिराला सूर्य मंदिर म्हणूनही ओळखले जाते. हे सूर्य देवाला समर्पित आहे. 

• ओडिशा राज्याच्या पुरी जिल्ह्यातील कोणार्क गावामध्ये हे सूर्य मंदिर स्थित आहे.

कोणार्क मंदिर कोणी बांधले ?

• कोणार्क मंदिर हे तेराव्या शतकात बांधलेले हिंदू मंदिर आहे.

• पूर्व गंगा राजघराण्यातील राजा नरसिंह पहिला यांनी १२५० मध्ये कोणार्क मंदिर बांधले.

• 1984 मध्ये कोणार्क मंदिराला UNESCO चे जागतिक वारसा स्थळ म्हणून घोषित करण्यात आले.

कोणार्क मंदिराचे वैशिष्ट्ये काय आहे ?

• हे ओडिशा वास्तुकला किंवा कलिंग वास्तुकलेचे उत्कृष्ट उदाहरण आहे.

• प्रचंड आकाराची बारा चाकांची जोडी (एकूण 24 चाके) असलेला सूर्यरथ आणि त्याला जोडलेले सात घोडे अशी या मंदिराच्या स्थापत्याची कल्पना आहे.

• मंदिराच्या संकुलात 100 फूट उंचीचा सूर्य रथ आहे.

• या रथाला एकूण 24 चाके आहेत.

• या रथाला 7 घोडे खेचले आहेत, आणि हे सात घोडे आठवड्याच्या सात दिवसांचे प्रतीक आहेत असे म्हटले जाते.

• मंदिरात हिंदू पौराणिक कथांमधील दृश्ये दर्शविणारी विस्तृत दगडी कोरीवकाम देखील आहे.

कोणार्क सूर्य मंदिराला 'ब्लॅक पॅगोडा' (BLACK PAGODA) असे का म्हणतात ?

• मंदिराच्या बांधकामासाठी वापरण्यात आलेल्या गडद दगडांमुळे याला 'ब्लॅक पॅगोडा' म्हणून ओळखले जाते.

• कोणार्क सूर्य मंदिर समुद्राच्या अगदी जवळ आहे आणि म्हणून युरोपियन खलाशांनी या विलक्षण मंदिराचा उपयोग नेव्हिगेशन पॉइंट म्हणून केला.

• मंदिराचे देवस्थान किंवा मोठा बुरुज काळ्या रंगात दिसला आणि म्हणून त्याला ब्लॅक पॅगोडा म्हटले गेले. 

• पॅगोडा (Pagoda) चा अर्थ : मनोऱ्यासारखे बांधलेले किंवा अनेक माळे असलेले मंदिर असा होतो.

सोहराई पेंटिंग

Sohrai Painting 

बातमी काय आहे ?

काझान येथे नुकत्याच झालेल्या ब्रिक्स परिषदेत भारताच्या पंतप्रधानांनी रशियाच्या राष्ट्राध्यक्ष व्लादिमीर पुतिन यांना सोहराई पेंटिंग भेट दिली.

Subject : GS - इतिहास- कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये चर्चेत असलेली सोहराई पेंटिंग खालील पैकी कोणत्या राज्यातील समृद्ध सांस्कृतिक वारसा म्हणून ओळखली जाते.

1. महाराष्ट्र

2. गुजरात

3. कर्नाटक

4. झारखंड

उत्तर : झारखंड

सोहराई पेंटिंग बद्दल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• सोहराई ही एक ‘म्युरल’ कला (Mural Art) आहे.

• ‘म्युरल’ चित्रकला म्हणजे भित्तीचित्रे, म्हणजेच भिंतीवर काढली जाणारी चित्रे. 

• सुरूवातीला ही चित्रे गुहांमध्ये काढली गेली त्यानंतर कालांतराने येथिल आदिवासी जीवनाचा भाग बनला. 

• सोहराई चित्रकला हा आदिवासी कलेचा एक अनोखा आणि मनमोहक प्रकार आहे, जो झारखंडचा समृद्ध सांस्कृतिक वारसा दाखवतो.

• सोहराईची चित्रे ही सर्व-नैसर्गिक सामग्री वापरून तयार केली जातात.

• पेंटिंगमध्ये वापरलेली रंगद्रव्ये माती, कोळसा आणि शेणाच्या मिश्रणापासून बनविली जातात, तर ब्रश स्थानिक वनस्पतींच्या डहाळ्या आणि देठांपासून बनवले जातात.

• कापणीचा हंगाम आणि हिवाळ्याच्या आगमनानिमित्त दरवर्षी सोहराई उत्सव आयोजित केला जातो.

• या सणा निमित्त संथाली स्त्रिया घराच्या भिंती सोहराई चित्राने रंगवतात.

• G.I. Tag : 2020 मध्ये झारखंडच्या सोहराई-कोहबार पेंटिंगला भौगोलिक संकेत (G.I. Tag) मिळाला.

कृत्रिम गर्भाधारणाद्वारे माळढोक पक्ष्याचा जन्म

Great Indian Bustard

Subject : GS - पर्यावरण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलीकडे कृत्रिम गर्भाधारण पद्धतीने माळढोक पक्षाचे यशस्वी प्रजनन करणारा भारत हा जगातील पहिला देश बनला. तर हे कृत्रिम गर्भाधारणा कोणत्या राज्यात करण्यात आली ?

1. महाराष्ट्र

2. गुजरात

3. आंध्र प्रदेश

4. राजस्थान

उत्तर : राजस्थान

बातमी काय आहे ?

• अलीकडे, प्रथमच, कृत्रिम गर्भाधारणाद्वारे (Artificial Insemination) माळढोक पक्ष्याचा जन्म झाला.

• याचा जन्म राजस्थानमधील जैसलमेर येथील सुदासारी प्रजनन केंद्रात झाला.

• कृत्रिम गर्भाधारण पद्धतीने माळढोक पक्षाचे यशस्वी प्रजनन करणारा भारत हा जगातील पहिला देश बनला.

माळढोक पक्ष्याबददल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• भारतातील माळरानात आढळणारा एक पक्षी आहे.

• माळढोक या पक्ष्याचे शास्त्रीय नाव “आर्डेओटिस नायग्रिसेप्स” (Ardeotis Nigriceps) असे आहे.

• माळढोक पक्षाला ग्रेट इंडियन बस्टर्ड (Great Indian Bustard) नावाने ओळखले जाते.

• माळढोकाचे वैशिष्ट्य हे की, तो जमिनीवर वावरत असला, तरी आकाशात उडू शकणारा सर्वांत मोठा पक्षी आहे.

• (शहामृग व एमू हे पक्षी आकाशात उडू शकत नाही.)

• हा राजस्थानचा राज्य पक्षी आहे. 

• गवताळ प्रदेश किंवा गवताळ प्रदेश परिसंस्थेचे आरोग्य सूचक म्हणून माळढोक पक्षाला ओळखले जाते.

• धान्ये, भुईमुगाच्या व इतर वनस्पतींच्या शेंगा,बोरे तसेच टोळ, भुंगेरे व इतर कीटक, गोम, पाली, सरडे यांचा समावेश त्यांच्या आहारात होतो.

माळढोक पक्षी कोठे आढळतात ?

• भारत आणि भारताला लागून असलेल्या पाकिस्तानमधील कोरड्या प्रांतामध्ये माळढोक पक्षी आढळतो. 

• माळढोक पक्षी प्रामुख्याने राजस्थानच्या थार वाळवंटात आढळतात. 

• तसेच महाराष्ट्रात सोलापूर आणि अहमदनगर

• कर्नाटकात - बेल्लारी आणि हावेरी  

• आंध्र प्रदेशात कुर्नूल च्या शुष्क प्रदेशात आढळतात.

• तसेच गुजरात आणि मध्य प्रदेशच्या काही भागात माळढोक पक्षी आढळतात.

माळढोक पक्षांचे संवर्धन : 

आंतरराष्ट्रीय निसर्गं संवर्धन संघटेच्या लाल यादीत (IUCN Red List) गंभीरपणे धोक्यात (Critically Endangered) या श्रेणींमध्ये माळढोक पक्षाची नोंद करण्यात आली आहे.

• माळढोक पक्षाची वन्यजीव संरक्षण कायदा, १९७२ मध्ये अनुसूची १ मध्ये नोंद आहे.

माळढोक पक्षाच्या संरक्षणासाठी व संवर्धनासाठी सरकारतर्फे अभयारण्ये घोषित केली आहेत.

नान्नज अभयारण्य

• महाराष्ट्रात सोलापूर जिल्ह्यातील नान्नज अभयारण्य आणि अहमदनगर जिल्ह्यातील रेहेकूरी येथील माळढोक पक्ष्यांचे संरक्षण व संवर्धन करण्यासाठी राखीव आहे.

• नान्नज अभयारण्य याला माळढोक अभयारण्य असेही म्हणतात.

• हे महाराष्ट्रातील आकारमानाने सर्वात मोठे अभयारण्य आहे 

सांभर सरोवर 

Sambhar Lake

Subject : GS - भूगोल, सरोवर 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) सांभर सरोवर खालील पैकी कोणत्या राज्यात आहे ?

(SSC, महाराष्ट्र पोलीस भरती, सरळसेवा भरती)

1. महाराष्ट्र

2. गुजरात

3. राजस्थान

4. ओडिशा

उत्तर : राजस्थान

बातमी काय आहे ?

अलीकडेच जयपूर जिल्ह्यातील सांभर सरोवराभोवती दोन ते तीन वेगवेगळ्या प्रजातींचे 40 हून अधिक स्थलांतरित पक्षी मृतावस्थेत आढळून आले आहेत, ज्यामुळे अधिकाऱ्यांमध्ये चिंतेचे वातावरण आहे.

 सांभर सरोवराबद्दल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• हे भारतातील सर्वात मोठे खाऱ्या पाण्याचे सरोवर आहे. 

• हे राजस्थानमधील नागौर आणि जयपूर जिल्ह्यात आहे.

• हे सरोवर सर्व बाजूंनी अरावली डोंगरांनी वेढलेले असून 200 चौ.कि.मी. पेक्षा जास्त क्षेत्र व्यापते.

सांभर सरोवराला कोणत्या नद्यांपासून पाणी मिळते ? 

समोद, खारी, मंथा, खंडेला, मेदथा आणि रूपनगड या सहा प्रमुख नद्यांचे पाणी सरोवराला मिळते.

 ‘रामसर परिसर’ म्हणून घोषित : 

• १९९० पासून सांभर सरोवराचा परिसर ‘रामसर परिसर’ म्हणून घोषित करण्यात आला आहे.

• परिस्थितिकीयदृष्ट्या सांबर सरोवराला आंतरराष्ट्रीय महत्त्व आहे. 

• हिवाळ्यात अनेक स्थलांतरित पक्षी सरोवराला भेट देतात. 

• उत्तर आशियामधून दरवर्षी हिवाळ्यात हजारोंच्या संख्येने फ्लेमिंगो व इतर पक्षी येथे स्थलांतर करतात.

मीठ उत्पादन : 

• सांभर सरोवरातून मोठ्या प्रमाणात मीठ उत्पादन केले जाते.

• सांभर सरोवर दरवर्षी 2,10,000 टन मिठाचे उत्पादन करते. 

• भारतातील पहिल्या तीन मीठ उत्पादक राज्यांमध्ये राजस्थानचा समावेश होतो. 

21 वी पशुधन गणना

21st Livestock Census

Subject : GS - अर्थशास्त्र 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) पशुधन गणनेबद्दल योग्य विधान असलेला पर्याय निवडा.

1. देशातील पहिली पशुगणना 1919-1920 मध्ये करण्यात आली. 

2. दर 10 वर्षांनी पशुधन गणना केली जाते. 

3. डिजिटल पद्धतीने स्मार्टफोन/टॅब्लेटद्वारे आयोजित केली जाणारी यंदाची ही पहिली पशुधन गणना आहे.

4. वरीलपैकी सर्व विधाने योग्य आहे.

उत्तर : देशातील पहिली पशुगणना 1919-1920 मध्ये करण्यात आली. हा पर्याय बरोबर आहे.

• दर 5 वर्षांनी पशुधन गणना केली जाते.

• डिजिटल पद्धतीने स्मार्टफोन/टॅब्लेटद्वारे आयोजित केली जाणारी यंदाची ही दुसरी पशुधन गणना आहे.

(2019 मध्ये पहिली डिजिटल पद्धतीनेगणना केली गेली होती.)

बातमी काय आहे ?

• अलीकडेच, केंद्रीय मत्स्यव्यवसाय, पशुसंवर्धन आणि दुग्धव्यवसाय मंत्री यांनी नवी दिल्ली येथे 21 वी पशुधन गणना सुरू केली.

• केंद्र सरकारने देशातील पशु आरोग्यासाठी पायाभूत सुविधा मजबूत करण्यासाठी महामारी निधी प्रकल्प देखील सुरू केला आहे.

• 21 वी पशुगणना मोहीम ऑक्टोबर 2024 ते फेब्रुवारी 2025 दरम्यान देशभरात राबविण्यात येणार आहे.

देशात पशुगणना कोण करते ?

केंद्रीय मत्स्यव्यवसाय, पशुसंवर्धन आणि दुग्धव्यवसाय मंत्रालय संबंधित राज्य सरकार तसेच केंद्रशासित प्रदेशांच्या पशुसंवर्धन आणि पशुवैद्यकीय विभागाच्या भागीदारीत पशुधन गणना करतात.

देशात पहिली पशुधन गणना केव्हा करण्यात आली ?

• देशातील पहिली पशुगणना 1919-1920 मध्ये करण्यात आली. 

• तेव्हापासून दर 5 वर्षांनी पशुधन गणना केली जाते. 

पशुधन गणना किती वर्षांनी केली जाते ?

• दर 5 वर्षांनी पशुधन गणना केली जाते. 

• आतापर्यंत 20 पशुधन गणना झाल्या आहेत. यंदाची ही 21 वी पशुधन गणना आहे.

• 20वी पशुधन गणना 2019 मध्ये देशभरात करण्यात आली. 

21 व्या पशुधन गणनेबद्दल काही महत्त्वाचे वैशिष्ट्ये : 

• गणनेत देशातील पाळीव प्राणी, कुक्कुटपालन आणि भटक्या प्राण्यांची संख्या मोजली जाते. 

• 21 व्या गणनेत 16 प्राणी प्रजातींची माहिती संकलित करण्यात येणार असल्याचे पशुसंवर्धन व दुग्धव्यवसाय विभागाकडून सांगण्यात आले. यामध्ये: गाय, म्हैस, मिथुन, याक, मेंढ्या, शेळी, डुक्कर, उंट, घोडा, पोनी, खेचर, गाढव, कुत्रा, ससा आणि हत्ती यांचा समावेश होतो. 

• नॅशनल ब्युरो ऑफ ॲनिमल जेनेटिक रिसोर्सेस (NBAGR) द्वारे मान्यताप्राप्त या 16 प्रजातींच्या 219 देशी जातींची माहिती या गणनेत घेतली जाईल.

• या व्यतिरिक्त, कोंबडी, बदक, टर्की, शहामृग आणि इमू यांसारख्या कुक्कुट पक्ष्यांचीही गणना केली जाईल.

• ही दुसरी जनगणना आहे जी डिजिटल पद्धतीने स्मार्टफोन/टॅब्लेटद्वारे आयोजित केली जात आहे.

• यापूर्वी 2019 मधील जनगणना पूर्णपणे डिजिटल केली गेली होती. 

• देशातील ही पहिली पशुगणना आहे ज्यामध्ये पशुपालक शेतकऱ्यांकडे असलेल्या पशुधनाची माहिती स्वतंत्रपणे उपलब्ध होईल.

पशुधन गणनेचा फायदा काय ?

• या जनगणनेमध्ये ग्रामीण आणि शहरी भागातील 16 प्रजातींच्या पशुधनाची लोकसंख्या, जाती, लिंग, वय आणि वापर यांचा तपशील देण्यात येईल. 

• यामुळे संपूर्ण भारतातील पशुधनाच्या लोकसंख्येची माहिती गोळा करण्यात मदत होईल. 

• हा डेटा पशुधन क्षेत्रात सुधारणा करण्यासाठी कार्यक्रमांचे योग्य नियोजन, सूत्रीकरण, अंमलबजावणी आणि देखरेख करण्यात सरकारला मदत करेल. 

• या गणनेमुळे सरकारला या क्षेत्राच्या विकासासाठी आणि पशु आरोग्य संरक्षणासाठी योग्य धोरणे आखण्यास मदत होईल.