सोहराई पेंटिंग

Sohrai Painting 

बातमी काय आहे ?

काझान येथे नुकत्याच झालेल्या ब्रिक्स परिषदेत भारताच्या पंतप्रधानांनी रशियाच्या राष्ट्राध्यक्ष व्लादिमीर पुतिन यांना सोहराई पेंटिंग भेट दिली.

Subject : GS - इतिहास- कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये चर्चेत असलेली सोहराई पेंटिंग खालील पैकी कोणत्या राज्यातील समृद्ध सांस्कृतिक वारसा म्हणून ओळखली जाते.

1. महाराष्ट्र

2. गुजरात

3. कर्नाटक

4. झारखंड

उत्तर : झारखंड

सोहराई पेंटिंग बद्दल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• सोहराई ही एक ‘म्युरल’ कला (Mural Art) आहे.

• ‘म्युरल’ चित्रकला म्हणजे भित्तीचित्रे, म्हणजेच भिंतीवर काढली जाणारी चित्रे. 

• सुरूवातीला ही चित्रे गुहांमध्ये काढली गेली त्यानंतर कालांतराने येथिल आदिवासी जीवनाचा भाग बनला. 

• सोहराई चित्रकला हा आदिवासी कलेचा एक अनोखा आणि मनमोहक प्रकार आहे, जो झारखंडचा समृद्ध सांस्कृतिक वारसा दाखवतो.

• सोहराईची चित्रे ही सर्व-नैसर्गिक सामग्री वापरून तयार केली जातात.

• पेंटिंगमध्ये वापरलेली रंगद्रव्ये माती, कोळसा आणि शेणाच्या मिश्रणापासून बनविली जातात, तर ब्रश स्थानिक वनस्पतींच्या डहाळ्या आणि देठांपासून बनवले जातात.

• कापणीचा हंगाम आणि हिवाळ्याच्या आगमनानिमित्त दरवर्षी सोहराई उत्सव आयोजित केला जातो.

• या सणा निमित्त संथाली स्त्रिया घराच्या भिंती सोहराई चित्राने रंगवतात.

• G.I. Tag : 2020 मध्ये झारखंडच्या सोहराई-कोहबार पेंटिंगला भौगोलिक संकेत (G.I. Tag) मिळाला.

कृत्रिम गर्भाधारणाद्वारे माळढोक पक्ष्याचा जन्म

Great Indian Bustard

Subject : GS - पर्यावरण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलीकडे कृत्रिम गर्भाधारण पद्धतीने माळढोक पक्षाचे यशस्वी प्रजनन करणारा भारत हा जगातील पहिला देश बनला. तर हे कृत्रिम गर्भाधारणा कोणत्या राज्यात करण्यात आली ?

1. महाराष्ट्र

2. गुजरात

3. आंध्र प्रदेश

4. राजस्थान

उत्तर : राजस्थान

बातमी काय आहे ?

• अलीकडे, प्रथमच, कृत्रिम गर्भाधारणाद्वारे (Artificial Insemination) माळढोक पक्ष्याचा जन्म झाला.

• याचा जन्म राजस्थानमधील जैसलमेर येथील सुदासारी प्रजनन केंद्रात झाला.

• कृत्रिम गर्भाधारण पद्धतीने माळढोक पक्षाचे यशस्वी प्रजनन करणारा भारत हा जगातील पहिला देश बनला.

माळढोक पक्ष्याबददल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• भारतातील माळरानात आढळणारा एक पक्षी आहे.

• माळढोक या पक्ष्याचे शास्त्रीय नाव “आर्डेओटिस नायग्रिसेप्स” (Ardeotis Nigriceps) असे आहे.

• माळढोक पक्षाला ग्रेट इंडियन बस्टर्ड (Great Indian Bustard) नावाने ओळखले जाते.

• माळढोकाचे वैशिष्ट्य हे की, तो जमिनीवर वावरत असला, तरी आकाशात उडू शकणारा सर्वांत मोठा पक्षी आहे.

• (शहामृग व एमू हे पक्षी आकाशात उडू शकत नाही.)

• हा राजस्थानचा राज्य पक्षी आहे. 

• गवताळ प्रदेश किंवा गवताळ प्रदेश परिसंस्थेचे आरोग्य सूचक म्हणून माळढोक पक्षाला ओळखले जाते.

• धान्ये, भुईमुगाच्या व इतर वनस्पतींच्या शेंगा,बोरे तसेच टोळ, भुंगेरे व इतर कीटक, गोम, पाली, सरडे यांचा समावेश त्यांच्या आहारात होतो.

माळढोक पक्षी कोठे आढळतात ?

• भारत आणि भारताला लागून असलेल्या पाकिस्तानमधील कोरड्या प्रांतामध्ये माळढोक पक्षी आढळतो. 

• माळढोक पक्षी प्रामुख्याने राजस्थानच्या थार वाळवंटात आढळतात. 

• तसेच महाराष्ट्रात सोलापूर आणि अहमदनगर

• कर्नाटकात - बेल्लारी आणि हावेरी  

• आंध्र प्रदेशात कुर्नूल च्या शुष्क प्रदेशात आढळतात.

• तसेच गुजरात आणि मध्य प्रदेशच्या काही भागात माळढोक पक्षी आढळतात.

माळढोक पक्षांचे संवर्धन : 

आंतरराष्ट्रीय निसर्गं संवर्धन संघटेच्या लाल यादीत (IUCN Red List) गंभीरपणे धोक्यात (Critically Endangered) या श्रेणींमध्ये माळढोक पक्षाची नोंद करण्यात आली आहे.

• माळढोक पक्षाची वन्यजीव संरक्षण कायदा, १९७२ मध्ये अनुसूची १ मध्ये नोंद आहे.

माळढोक पक्षाच्या संरक्षणासाठी व संवर्धनासाठी सरकारतर्फे अभयारण्ये घोषित केली आहेत.

नान्नज अभयारण्य

• महाराष्ट्रात सोलापूर जिल्ह्यातील नान्नज अभयारण्य आणि अहमदनगर जिल्ह्यातील रेहेकूरी येथील माळढोक पक्ष्यांचे संरक्षण व संवर्धन करण्यासाठी राखीव आहे.

• नान्नज अभयारण्य याला माळढोक अभयारण्य असेही म्हणतात.

• हे महाराष्ट्रातील आकारमानाने सर्वात मोठे अभयारण्य आहे 

सांभर सरोवर 

Sambhar Lake

Subject : GS - भूगोल, सरोवर 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) सांभर सरोवर खालील पैकी कोणत्या राज्यात आहे ?

(SSC, महाराष्ट्र पोलीस भरती, सरळसेवा भरती)

1. महाराष्ट्र

2. गुजरात

3. राजस्थान

4. ओडिशा

उत्तर : राजस्थान

बातमी काय आहे ?

अलीकडेच जयपूर जिल्ह्यातील सांभर सरोवराभोवती दोन ते तीन वेगवेगळ्या प्रजातींचे 40 हून अधिक स्थलांतरित पक्षी मृतावस्थेत आढळून आले आहेत, ज्यामुळे अधिकाऱ्यांमध्ये चिंतेचे वातावरण आहे.

 सांभर सरोवराबद्दल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• हे भारतातील सर्वात मोठे खाऱ्या पाण्याचे सरोवर आहे. 

• हे राजस्थानमधील नागौर आणि जयपूर जिल्ह्यात आहे.

• हे सरोवर सर्व बाजूंनी अरावली डोंगरांनी वेढलेले असून 200 चौ.कि.मी. पेक्षा जास्त क्षेत्र व्यापते.

सांभर सरोवराला कोणत्या नद्यांपासून पाणी मिळते ? 

समोद, खारी, मंथा, खंडेला, मेदथा आणि रूपनगड या सहा प्रमुख नद्यांचे पाणी सरोवराला मिळते.

 ‘रामसर परिसर’ म्हणून घोषित : 

• १९९० पासून सांभर सरोवराचा परिसर ‘रामसर परिसर’ म्हणून घोषित करण्यात आला आहे.

• परिस्थितिकीयदृष्ट्या सांबर सरोवराला आंतरराष्ट्रीय महत्त्व आहे. 

• हिवाळ्यात अनेक स्थलांतरित पक्षी सरोवराला भेट देतात. 

• उत्तर आशियामधून दरवर्षी हिवाळ्यात हजारोंच्या संख्येने फ्लेमिंगो व इतर पक्षी येथे स्थलांतर करतात.

मीठ उत्पादन : 

• सांभर सरोवरातून मोठ्या प्रमाणात मीठ उत्पादन केले जाते.

• सांभर सरोवर दरवर्षी 2,10,000 टन मिठाचे उत्पादन करते. 

• भारतातील पहिल्या तीन मीठ उत्पादक राज्यांमध्ये राजस्थानचा समावेश होतो. 

21 वी पशुधन गणना

21st Livestock Census

Subject : GS - अर्थशास्त्र 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) पशुधन गणनेबद्दल योग्य विधान असलेला पर्याय निवडा.

1. देशातील पहिली पशुगणना 1919-1920 मध्ये करण्यात आली. 

2. दर 10 वर्षांनी पशुधन गणना केली जाते. 

3. डिजिटल पद्धतीने स्मार्टफोन/टॅब्लेटद्वारे आयोजित केली जाणारी यंदाची ही पहिली पशुधन गणना आहे.

4. वरीलपैकी सर्व विधाने योग्य आहे.

उत्तर : देशातील पहिली पशुगणना 1919-1920 मध्ये करण्यात आली. हा पर्याय बरोबर आहे.

• दर 5 वर्षांनी पशुधन गणना केली जाते.

• डिजिटल पद्धतीने स्मार्टफोन/टॅब्लेटद्वारे आयोजित केली जाणारी यंदाची ही दुसरी पशुधन गणना आहे.

(2019 मध्ये पहिली डिजिटल पद्धतीनेगणना केली गेली होती.)

बातमी काय आहे ?

• अलीकडेच, केंद्रीय मत्स्यव्यवसाय, पशुसंवर्धन आणि दुग्धव्यवसाय मंत्री यांनी नवी दिल्ली येथे 21 वी पशुधन गणना सुरू केली.

• केंद्र सरकारने देशातील पशु आरोग्यासाठी पायाभूत सुविधा मजबूत करण्यासाठी महामारी निधी प्रकल्प देखील सुरू केला आहे.

• 21 वी पशुगणना मोहीम ऑक्टोबर 2024 ते फेब्रुवारी 2025 दरम्यान देशभरात राबविण्यात येणार आहे.

देशात पशुगणना कोण करते ?

केंद्रीय मत्स्यव्यवसाय, पशुसंवर्धन आणि दुग्धव्यवसाय मंत्रालय संबंधित राज्य सरकार तसेच केंद्रशासित प्रदेशांच्या पशुसंवर्धन आणि पशुवैद्यकीय विभागाच्या भागीदारीत पशुधन गणना करतात.

देशात पहिली पशुधन गणना केव्हा करण्यात आली ?

• देशातील पहिली पशुगणना 1919-1920 मध्ये करण्यात आली. 

• तेव्हापासून दर 5 वर्षांनी पशुधन गणना केली जाते. 

पशुधन गणना किती वर्षांनी केली जाते ?

• दर 5 वर्षांनी पशुधन गणना केली जाते. 

• आतापर्यंत 20 पशुधन गणना झाल्या आहेत. यंदाची ही 21 वी पशुधन गणना आहे.

• 20वी पशुधन गणना 2019 मध्ये देशभरात करण्यात आली. 

21 व्या पशुधन गणनेबद्दल काही महत्त्वाचे वैशिष्ट्ये : 

• गणनेत देशातील पाळीव प्राणी, कुक्कुटपालन आणि भटक्या प्राण्यांची संख्या मोजली जाते. 

• 21 व्या गणनेत 16 प्राणी प्रजातींची माहिती संकलित करण्यात येणार असल्याचे पशुसंवर्धन व दुग्धव्यवसाय विभागाकडून सांगण्यात आले. यामध्ये: गाय, म्हैस, मिथुन, याक, मेंढ्या, शेळी, डुक्कर, उंट, घोडा, पोनी, खेचर, गाढव, कुत्रा, ससा आणि हत्ती यांचा समावेश होतो. 

• नॅशनल ब्युरो ऑफ ॲनिमल जेनेटिक रिसोर्सेस (NBAGR) द्वारे मान्यताप्राप्त या 16 प्रजातींच्या 219 देशी जातींची माहिती या गणनेत घेतली जाईल.

• या व्यतिरिक्त, कोंबडी, बदक, टर्की, शहामृग आणि इमू यांसारख्या कुक्कुट पक्ष्यांचीही गणना केली जाईल.

• ही दुसरी जनगणना आहे जी डिजिटल पद्धतीने स्मार्टफोन/टॅब्लेटद्वारे आयोजित केली जात आहे.

• यापूर्वी 2019 मधील जनगणना पूर्णपणे डिजिटल केली गेली होती. 

• देशातील ही पहिली पशुगणना आहे ज्यामध्ये पशुपालक शेतकऱ्यांकडे असलेल्या पशुधनाची माहिती स्वतंत्रपणे उपलब्ध होईल.

पशुधन गणनेचा फायदा काय ?

• या जनगणनेमध्ये ग्रामीण आणि शहरी भागातील 16 प्रजातींच्या पशुधनाची लोकसंख्या, जाती, लिंग, वय आणि वापर यांचा तपशील देण्यात येईल. 

• यामुळे संपूर्ण भारतातील पशुधनाच्या लोकसंख्येची माहिती गोळा करण्यात मदत होईल. 

• हा डेटा पशुधन क्षेत्रात सुधारणा करण्यासाठी कार्यक्रमांचे योग्य नियोजन, सूत्रीकरण, अंमलबजावणी आणि देखरेख करण्यात सरकारला मदत करेल. 

• या गणनेमुळे सरकारला या क्षेत्राच्या विकासासाठी आणि पशु आरोग्य संरक्षणासाठी योग्य धोरणे आखण्यास मदत होईल.

पिंक कोकेन म्हणजे काय ?

Pink Cocaine

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असलेले पिंक कोकेन बद्दल योग्य विधान असलेला पर्याय निवडा.

1. पिंक कोकेनला रंग येण्यासाठी फूड कलर वापरले जाते.

2. पिंक कोकेनमुळे हृदयविकाराचा झटका, उच्च रक्तदाब मनोविकृतीवर परिणाम यांसारखे घातक परिणाम होतात.

3. दोन्ही योग्य

4. दोन्ही अयोग्य

उत्तर : दोन्ही योग्य

बातमी काय आहे ?

• ड्रग एन्फोर्समेंट ॲडमिनिस्ट्रेशन आणि एपिडेमियोलॉजिस्टच्या मते, “पिंक कोकेन” अमेरिकन शहरांमधील क्लब सीनचा एक धोकादायक आणि वाढता लोकप्रिय भाग बनला आहे.

• स्पेन, ब्रिटन आणि त्यापलीकडेही अनेक देशांमध्ये पिंक कोकेन चिंतेचा विषय ठरत आहे. 

पिंक कोकेन म्हणजे काय?

• सामान्यतः कोकेनचा हा प्रकार पावडर किंवा गोळ्यांच्या स्वरूपात आढळतो. 

• पिंक कोकेनमध्ये आढळणाऱ्या सामान्य घटकांमध्ये MDMA, मेथॅम्फेटामाइन, केटामाइन, बेंझोडायझेपाइन्स, क्रॅक आणि कॅफीन तसेच इतर विविध पदार्थांचे मिश्रण असते. 

• MDMA सामान्यतः एक्स्टसी म्हणून ओळखले जाते, ते अतिशय उत्तेजक असते.

• तर केटामाइन हा अमली पदार्थ घेतल्यानंतर एक वेगळ्याच प्रकारची नशा येते. 

• केटामाइन हे भूल देण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या औषधात वापरले जाते.

पिंक कोकेनला पिंक रंग कसा काय ?

• पिंक कोकेन त्याच्या रंगासाठी ओळखले जाते. लोक त्याकडे आकर्षित व्हावेत यासाठी त्याला एक रंग देण्यात आला आहे. 

• हे कोकेन फूड कलर आणि स्ट्रॉबेरी किंवा इतर अर्क वापरून रंगीत केले जाते. 

पिंक कोकेन सर्व प्रथम कुठे पाहण्यात आले ?

लॅटिन अमेरिकेतील पार्टी सीनवर या ड्रगला लोकप्रियता मिळाली आणि आता ते युरोपमध्ये पसरले आहे. 

पिंक कोकेनची इतर नावे कोणती ?

पिंक कोकेनची ‘कोकेना रोसाडा’, ‘ट्युसी’, ‘व्हीनस’ व ‘इरॉस’ अशी अनेक नावे आहेत.

पिंक कोकेनचे आरोग्यावर काय परिणाम होतात ? 

हे भ्रम (Hallucinations) निर्माण करू शकते, श्वासोच्छवास आणि हृदयविकाराचा झटका, उच्च रक्तदाब, स्ट्रोकचा वाढलेला धोका, वर्तणुकीतील बदल, व्यसन, चिंता, नैराश्य आणि अगदी मनोविकृतीवर परिणाम यांसारखे घातक परिणाम पिंक कोकेनमुळे होऊ शकतात.

भू-आधार म्हणजे काय ? | Bhu-Aadhar

बातमी काय आहे ?

ग्रामीण विकास मंत्रालयाच्या पोर्टलवर उपलब्ध असलेल्या आकडेवारीनुसार, देशातील सुमारे ३० टक्के ग्रामीण जमीन भूखंडांना भू-आधार म्हणजेच युनिक लँड पार्सल आयडेंटिफिकेशन नंबर (ULPIN) देण्यात आला आहे.

Subject : GS - राज्यशास्त्र

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालील पर्यायांपैकी भू-आधार संदर्भात योग्य असणारा पर्याय निवडा.

1. भू-आधार हा एक 10 अंकी नंबर आहे. जो जमिनीची ओळख करून देतो.

2. भू-आधार केंद्र सरकारच्या जमिन आधुनिकीकरण कार्यक्रमचा भाग म्हणून 2021 मध्ये लाँच करण्यात आला.

3. दोन्ही योग्य

4. दोन्ही अयोग्य

उत्तर : भू-आधार केंद्र सरकारच्या जमिन आधुनिकीकरण कार्यक्रमचा भाग म्हणून 2021 मध्ये लाँच करण्यात आला. हा पर्याय बरोबर आहे.

• भू-आधार हा एक 14 अंकी नंबर आहे.

भू-आधार म्हणजे काय ?

Unique Land Parcel Identification Number (ULPIN) म्हणजे काय ?

• भू-आधार हा एक 14 अंकी नंबर आहे. जो जमिनीची ओळख म्हणजे जमीनीचा मालकी हक्क, क्षेत्रफळ, सीमा, यांबद्दल माहिती सांगतो.

• भू-आधारला युनिक लँड पार्सल आयडेंटिफिकेशन नंबर (Unique Land Parcel Identification Number) म्हणूनही ओळखले जाते.

• भू-आधार हे केंद्र सरकारच्या डिजिटल इंडिया लँड रेकॉर्ड्स मॉडर्नायझेशन प्रोग्राम (DILRMP) चा भाग म्हणून 2021 मध्ये लाँच करण्यात आला.

14-अंकी भू-आधार (ULPIN)मध्ये काय असतं ? 

• जमिनीच्या पार्सलला म्हणजे च जमिन भूखंडाला 14 अंकी एक युनिक आयडेंटिफिकेशन नंबर दिला जातो.

• जो लँड पार्सलचे रेखांश आणि अक्षांश निर्देशांक वापरून तयार केला जातो.

• 14-अंकी भू-आधार (ULPIN)मध्ये खालील माहिती अंतर्भूत असते:

1. राज्य कोड (State Code)

2. जिल्हा कोड (District Code)

3. उप-जिल्हा कोड (Sub-district Code)

4. गावाचा कोड (Village Code)

5. युनिक प्लॉट आयडी क्रमांक (Unique Plot ID Number)

 भू-आधार चे प्रमुख उद्दिष्टे काय आहेत ?

• जमिनीच्या प्रत्येक प्लॉटला सहज ओळखण्यासाठी आणि नोंदी मिळवण्यासाठी एक युनिक ओळखपत्र प्रदान करणे.

• जमीन मालक, भूखंडाच्या सीमा, क्षेत्रफळ, जमीनीचा वापर इत्यादी तपशीलांसह अचूक डिजिटल जमीन अभिलेख तयार करणे.

• जमिनीच्या नोंदी आणि मालमत्ता नोंदणी प्रक्रिया जोडणे

• भूमी अभिलेख सेवांचे ऑनलाइन वितरण सुलभ करण्यासाठी

• अद्ययावत जमीन डेटा राखून सरकारी नियोजनात मदत करणे

दाना चक्रीवादळ 

Cyclone Dana

बातमी काय आहे ?

दाना चक्रीवादळ आणि त्यामुळे आलेल्या मुसळधार पावसामुळे ओडिशातील १.७५ लाख एकर जमिनीवरील उभ्या पिकांचे नुकसान झाल्याचे, तसेच २.८० लाख एकर जमिनीवरील पिके बुडिताखाली गेल्याचा प्राथमिक अंदाज वर्तविण्यात आला आहे.

Subject : GS - भूगोल- हवामान

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलीकडेच ओडिशातील किनारपट्टीच्या भागात दाना चक्रीवादळामुळे मोठ्या प्रमाणावर नुकसान झाले, चक्रीवादळाला दाना हे नाव कोणत्या देशाने दिले आहे ?

1. भारत 

2. पाकिस्तान

3. कतार

4. श्रीलंका

उत्तर : कतार

दाना चक्रीवादळ बद्दल 

• दाना हे एक उष्णकटिबंधीय चक्रीवादळ आहे.

• बंगालच्या उपसागरावर कमी दाबाच्या क्षेत्रामुळे ते निर्माण झाले. 

• भारतातील पश्चिम बंगाल आणि ओडिशा राज्यांत दाना चक्रीवादळामुळे मोठ्या प्रमाणावर नुकसान झाले.

चक्रीवादळाला "दाना" हे नाव कोणी दिले ?

• चक्रीवादळ "दाना" हे नाव कतारने दिले आहे.

• "दाना हा अरबी शब्द असून त्याला अरबी संस्कृतीत खूप महत्त्व आहे. 

• त्याचा अर्थ 'सर्वात परिपूर्ण आकाराचा, मौल्यवान आणि सुंदर मोती' असा आहे.

चक्रीवादळाला नाव का देण्यात येते ?

• सामान्य लोकांना हवामानाची माहिती किंवा इशारा देताना केवळ वादळाची आकडेवारी किंवा तांत्रिक संज्ञांऐवजी नावं वापरणं सोपं जातं त्याचप्रमाणे हवामान तज्ज्ञ व त्याविषयी काम करणाऱ्या सर्वांना संवाद करण्यास सोपे जावे म्हणून चक्रीवादळाचे नामकरण केले जाते. 

चक्रीवादळांना नाव कोण देतात ?

• WMO (वर्ल्ड मेटिरिओलॉजिकल ऑर्गनायजेशन) ही संयुक्त राष्ट्राची एक संघटना आहे. त्यांनी जगभरातील वादळांची नावं ठेवण्यासाठी एक पद्धत ठरवली आहे.

• उत्तर हिंद महासागरातील चक्री वादळंना , उष्णकटिबंधीय चक्रीवादळ प्रादेशिक संस्था (Tropical Cyclone Regional Body) द्वारे नाव देण्यात येते. 

• उष्णकटिबंधीय चक्रीवादळ प्रादेशिक संस्था (TCRB) ही 13 देशांनी मिळून बनलेली संस्था आहे.

• या संस्थेत बांगलादेश, भारत,पाकिस्तान, मालदीव, म्यानमार, , श्रीलंका, ओमान, थायलंड, इराण, कतार, सौदी अरेबिया, संयुक्त अरब अमिराती आणि येमेन या 13 देशांचा समावेश आहे.

• एखाद्या प्रदेशातील सदस्य देश त्यांच्यातर्फे नावं सुचवतात आणि विशिष्ठ क्रमानं त्याच नावांमधून चक्रीवादळाला नावं दिलं जातं. 

• नावे उच्चारायला बऱ्याचदा सोपी असतात, सांस्कृतिकदृष्ट्या संबंधित असतात.

चक्रीवादळ म्हणजे काय ? आणि ते कसे तयार होतात ?

• काही स्थानिक कारणांमुळे एकाएकी हवेच्या दाबात बदल होऊन मध्यभागी कमी दाबाचे केंद्र निर्माण होते आणि त्याच्या सभोवती हवेचा जास्त दाब होत जातो. यामुळे वारे चक्राकार गतीने कमी दाबाच्या केंद्राकडे वेगाने आकर्षिली जातात, त्याच आवर्त किंवा चक्रीवादळ असे म्हणतात.

• चक्रीवादळे उत्तर गोलार्धात घड्याळाच्या विरुद्ध दिशेने (Anti-Clockwise) फिरतात

• आणि दक्षिण गोलार्धात घड्याळाच्या दिशेने (Clockwise) फिरतात.

चक्रीवादळांना वेगवेगळ्या ठिकाणी वेगवेगळ्या नावाने ओळखले जाते ते पुढीलप्रमाणे : 

• हिंदी महासागरातील वादळाला चक्रीवादळ (Cyclone) म्हटले जाते. 

• वेस्ट इंडिज आणि अटलांटिकमधील वादळाला हरिकेन (Hurricane) नावाने ओळखले जाते

• पॅसिफिक महासागर व चिनी समुद्रातील वादळाला टायफून (Typhoon) या नावाने ओळखले जाते.

• ऑस्ट्रेलियाच्या किनाऱ्यावरील वादळाला विली-विली (Willy-Willy) या नावाने ओळखले जाते.

(नोट : वरील ठिकाणे आणि चक्रीवादळांना तेथे काय म्हणतात हे लक्षात ठेवा पेपर ला बरोबर जोडी कोणती असे प्रश्न विचारले जातात.)

ड्राय पोर्ट म्हणजे काय ? | Dry Port

Subject : GS - भूगोल, अर्थशास्त्र

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालील विधानांचा विचार करा आणि योग्य विधान असलेला पर्याय निवडा.

1. ड्राय पोर्ट हे जमिनीवरील बंदर म्हणून ओळखले जाते.

2. नुकतेच बिहार मधील पहिले ड्राय पोर्ट पटना जिल्हात उभारण्यात आले.

3. दोन्ही योग्य

4. दोन्ही अयोग्य

उत्तर : दोन्ही योग्य

बातमी काय आहे ?

• बिहारच्या उद्योगमंत्र्यांनी बिहारच्या पहिल्या ड्राय पोर्टचे उद्घाटन केले.

• हे ड्राय पोर्ट बिहार मधील पटना जिल्हातील बिहटा या ठिकाणी आहे. 

• बिहटा ड्राय पोर्ट 7 एकरांवर पसरले आहे. 

• हे प्रिस्टाइन मगध इन्फ्रास्ट्रक्चर प्रायव्हेट लिमिटेड आणि राज्य उद्योग विभागाने सार्वजनिक-खाजगी भागीदारी ( Public-Private Partnership model) मोडवर स्थापित केले आहे.

बिहटा ड्राय पोर्टमुळे बिहार ला कसा फायदा होईल ?

• बिहारसारख्या भूपरिवेष्टित राज्यासाठी हा एक महत्त्वाचा उपक्रम आहे.

• बिहारच्या दीर्घकालीन औद्योगिक आकांक्षा पूर्ण करण्यासाठी तसेच राज्याच्या लॉजिस्टिक क्षेत्राला स्थैर्य आणि बळ देण्याच्या दिशेने हे एक महत्त्वाचे पाऊल ठरेल.

• निर्यात वाढ : निर्यात वस्तू प्रामुख्याने कृषी-आधारित आहेत, कापड आणि चामड्याची उत्पादने वेगवेगळ्या ठिकाणी तयार केली जातात. पोर्टमुळे येथिल वस्तूंच्या निर्यातीमध्ये वाढ होईल.

• ड्राय पोर्टमुळे नवीन रोजगार निर्मिती होईल. 

ड्राय पोर्ट म्हणजे काय ? त्याचे फायदे काय ?

• साधारणपणे पोर्ट /बंदर हे समुद्र किंवा पाण्याच्या जलाशयाजवळ आढळून येते. 

• ड्राय पोर्ट हे जमिनीवरील बंदर म्हणून ओळखले जाते.

• ड्राय पोर्ट, ज्याला इनलँड कंटेनर डेपो (Inland Container Depots) असेही म्हणतात.

• मालाची आयात-निर्यात करण्यापूर्वी माल एकत्र आणण्यासाठीच्या आणि कंटेनरमधल्या मालाची अल्प काळासाठी साठवणूक करण्यासाठी इनलँड कंटेनर डेपोचा प्रामुख्याने वापर होतो.

• ड्राय पोर्ट अंतर्देशीय प्रदेशांना बंदरे आणि विमानतळांशी जोडतात, ज्यामुळे मालाची कार्यक्षम वाहतूक सुलभ होते. 

• लॉजिस्टिक्स सुव्यवस्थित करण्यात ड्राय पोर्ट महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात.

• ड्राय पोर्टचा सर्वोत्कृष्ट भाग म्हणजे तो कस्टम क्लिअरन्स प्रक्रिया हाताळतो, ज्यामुळे बंदरे/विमानतळावरील गर्दी कमी होते.

• ड्रायपोर्टमुळे उद्योगांना कमी वेळेत कच्चा माल उपलब्ध करता येऊ शकतो. 

• इंधन व वेळेची मोठी बचत होते त्यामुळे वाहतूक खर्च कमी होतो.

• रोजगार निर्मिती होते.

भारतातील ड्राय पोर्ट्स कोण चालवतात ?

भारतातील ड्राय पोर्ट्स सरकारी एजन्सी आणि खाजगी कंपन्या चालवतात.

भारतातील पहिले ड्राय पोर्ट कोणते ?

• भारतातील पहिले ड्राय पोर्ट 2018 मध्ये वाराणसी येथे उघडण्यात आले.

• भारतात 330 हून अधिक ड्राय पोर्ट कार्यरत आहेत.