दाना चक्रीवादळ 

Cyclone Dana

बातमी काय आहे ?

दाना चक्रीवादळ आणि त्यामुळे आलेल्या मुसळधार पावसामुळे ओडिशातील १.७५ लाख एकर जमिनीवरील उभ्या पिकांचे नुकसान झाल्याचे, तसेच २.८० लाख एकर जमिनीवरील पिके बुडिताखाली गेल्याचा प्राथमिक अंदाज वर्तविण्यात आला आहे.

Subject : GS - भूगोल- हवामान

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलीकडेच ओडिशातील किनारपट्टीच्या भागात दाना चक्रीवादळामुळे मोठ्या प्रमाणावर नुकसान झाले, चक्रीवादळाला दाना हे नाव कोणत्या देशाने दिले आहे ?

1. भारत 

2. पाकिस्तान

3. कतार

4. श्रीलंका

उत्तर : कतार

दाना चक्रीवादळ बद्दल 

• दाना हे एक उष्णकटिबंधीय चक्रीवादळ आहे.

• बंगालच्या उपसागरावर कमी दाबाच्या क्षेत्रामुळे ते निर्माण झाले. 

• भारतातील पश्चिम बंगाल आणि ओडिशा राज्यांत दाना चक्रीवादळामुळे मोठ्या प्रमाणावर नुकसान झाले.

चक्रीवादळाला "दाना" हे नाव कोणी दिले ?

• चक्रीवादळ "दाना" हे नाव कतारने दिले आहे.

• "दाना हा अरबी शब्द असून त्याला अरबी संस्कृतीत खूप महत्त्व आहे. 

• त्याचा अर्थ 'सर्वात परिपूर्ण आकाराचा, मौल्यवान आणि सुंदर मोती' असा आहे.

चक्रीवादळाला नाव का देण्यात येते ?

• सामान्य लोकांना हवामानाची माहिती किंवा इशारा देताना केवळ वादळाची आकडेवारी किंवा तांत्रिक संज्ञांऐवजी नावं वापरणं सोपं जातं त्याचप्रमाणे हवामान तज्ज्ञ व त्याविषयी काम करणाऱ्या सर्वांना संवाद करण्यास सोपे जावे म्हणून चक्रीवादळाचे नामकरण केले जाते. 

चक्रीवादळांना नाव कोण देतात ?

• WMO (वर्ल्ड मेटिरिओलॉजिकल ऑर्गनायजेशन) ही संयुक्त राष्ट्राची एक संघटना आहे. त्यांनी जगभरातील वादळांची नावं ठेवण्यासाठी एक पद्धत ठरवली आहे.

• उत्तर हिंद महासागरातील चक्री वादळंना , उष्णकटिबंधीय चक्रीवादळ प्रादेशिक संस्था (Tropical Cyclone Regional Body) द्वारे नाव देण्यात येते. 

• उष्णकटिबंधीय चक्रीवादळ प्रादेशिक संस्था (TCRB) ही 13 देशांनी मिळून बनलेली संस्था आहे.

• या संस्थेत बांगलादेश, भारत,पाकिस्तान, मालदीव, म्यानमार, , श्रीलंका, ओमान, थायलंड, इराण, कतार, सौदी अरेबिया, संयुक्त अरब अमिराती आणि येमेन या 13 देशांचा समावेश आहे.

• एखाद्या प्रदेशातील सदस्य देश त्यांच्यातर्फे नावं सुचवतात आणि विशिष्ठ क्रमानं त्याच नावांमधून चक्रीवादळाला नावं दिलं जातं. 

• नावे उच्चारायला बऱ्याचदा सोपी असतात, सांस्कृतिकदृष्ट्या संबंधित असतात.

चक्रीवादळ म्हणजे काय ? आणि ते कसे तयार होतात ?

• काही स्थानिक कारणांमुळे एकाएकी हवेच्या दाबात बदल होऊन मध्यभागी कमी दाबाचे केंद्र निर्माण होते आणि त्याच्या सभोवती हवेचा जास्त दाब होत जातो. यामुळे वारे चक्राकार गतीने कमी दाबाच्या केंद्राकडे वेगाने आकर्षिली जातात, त्याच आवर्त किंवा चक्रीवादळ असे म्हणतात.

• चक्रीवादळे उत्तर गोलार्धात घड्याळाच्या विरुद्ध दिशेने (Anti-Clockwise) फिरतात

• आणि दक्षिण गोलार्धात घड्याळाच्या दिशेने (Clockwise) फिरतात.

चक्रीवादळांना वेगवेगळ्या ठिकाणी वेगवेगळ्या नावाने ओळखले जाते ते पुढीलप्रमाणे : 

• हिंदी महासागरातील वादळाला चक्रीवादळ (Cyclone) म्हटले जाते. 

• वेस्ट इंडिज आणि अटलांटिकमधील वादळाला हरिकेन (Hurricane) नावाने ओळखले जाते

• पॅसिफिक महासागर व चिनी समुद्रातील वादळाला टायफून (Typhoon) या नावाने ओळखले जाते.

• ऑस्ट्रेलियाच्या किनाऱ्यावरील वादळाला विली-विली (Willy-Willy) या नावाने ओळखले जाते.

(नोट : वरील ठिकाणे आणि चक्रीवादळांना तेथे काय म्हणतात हे लक्षात ठेवा पेपर ला बरोबर जोडी कोणती असे प्रश्न विचारले जातात.)

ड्राय पोर्ट म्हणजे काय ? | Dry Port

Subject : GS - भूगोल, अर्थशास्त्र

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालील विधानांचा विचार करा आणि योग्य विधान असलेला पर्याय निवडा.

1. ड्राय पोर्ट हे जमिनीवरील बंदर म्हणून ओळखले जाते.

2. नुकतेच बिहार मधील पहिले ड्राय पोर्ट पटना जिल्हात उभारण्यात आले.

3. दोन्ही योग्य

4. दोन्ही अयोग्य

उत्तर : दोन्ही योग्य

बातमी काय आहे ?

• बिहारच्या उद्योगमंत्र्यांनी बिहारच्या पहिल्या ड्राय पोर्टचे उद्घाटन केले.

• हे ड्राय पोर्ट बिहार मधील पटना जिल्हातील बिहटा या ठिकाणी आहे. 

• बिहटा ड्राय पोर्ट 7 एकरांवर पसरले आहे. 

• हे प्रिस्टाइन मगध इन्फ्रास्ट्रक्चर प्रायव्हेट लिमिटेड आणि राज्य उद्योग विभागाने सार्वजनिक-खाजगी भागीदारी ( Public-Private Partnership model) मोडवर स्थापित केले आहे.

बिहटा ड्राय पोर्टमुळे बिहार ला कसा फायदा होईल ?

• बिहारसारख्या भूपरिवेष्टित राज्यासाठी हा एक महत्त्वाचा उपक्रम आहे.

• बिहारच्या दीर्घकालीन औद्योगिक आकांक्षा पूर्ण करण्यासाठी तसेच राज्याच्या लॉजिस्टिक क्षेत्राला स्थैर्य आणि बळ देण्याच्या दिशेने हे एक महत्त्वाचे पाऊल ठरेल.

• निर्यात वाढ : निर्यात वस्तू प्रामुख्याने कृषी-आधारित आहेत, कापड आणि चामड्याची उत्पादने वेगवेगळ्या ठिकाणी तयार केली जातात. पोर्टमुळे येथिल वस्तूंच्या निर्यातीमध्ये वाढ होईल.

• ड्राय पोर्टमुळे नवीन रोजगार निर्मिती होईल. 

ड्राय पोर्ट म्हणजे काय ? त्याचे फायदे काय ?

• साधारणपणे पोर्ट /बंदर हे समुद्र किंवा पाण्याच्या जलाशयाजवळ आढळून येते. 

• ड्राय पोर्ट हे जमिनीवरील बंदर म्हणून ओळखले जाते.

• ड्राय पोर्ट, ज्याला इनलँड कंटेनर डेपो (Inland Container Depots) असेही म्हणतात.

• मालाची आयात-निर्यात करण्यापूर्वी माल एकत्र आणण्यासाठीच्या आणि कंटेनरमधल्या मालाची अल्प काळासाठी साठवणूक करण्यासाठी इनलँड कंटेनर डेपोचा प्रामुख्याने वापर होतो.

• ड्राय पोर्ट अंतर्देशीय प्रदेशांना बंदरे आणि विमानतळांशी जोडतात, ज्यामुळे मालाची कार्यक्षम वाहतूक सुलभ होते. 

• लॉजिस्टिक्स सुव्यवस्थित करण्यात ड्राय पोर्ट महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात.

• ड्राय पोर्टचा सर्वोत्कृष्ट भाग म्हणजे तो कस्टम क्लिअरन्स प्रक्रिया हाताळतो, ज्यामुळे बंदरे/विमानतळावरील गर्दी कमी होते.

• ड्रायपोर्टमुळे उद्योगांना कमी वेळेत कच्चा माल उपलब्ध करता येऊ शकतो. 

• इंधन व वेळेची मोठी बचत होते त्यामुळे वाहतूक खर्च कमी होतो.

• रोजगार निर्मिती होते.

भारतातील ड्राय पोर्ट्स कोण चालवतात ?

भारतातील ड्राय पोर्ट्स सरकारी एजन्सी आणि खाजगी कंपन्या चालवतात.

भारतातील पहिले ड्राय पोर्ट कोणते ?

• भारतातील पहिले ड्राय पोर्ट 2018 मध्ये वाराणसी येथे उघडण्यात आले.

• भारतात 330 हून अधिक ड्राय पोर्ट कार्यरत आहेत. 

राष्ट्रीय महिला आयोग

National Commission for Women

Subject : GS - नियुक्ती, राज्यशास्त्र

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकतीच राष्ट्रीय महिला आयोगाच्या अध्यक्षपदी कोणाची नियुक्ती करण्यात आली ?

1. विजया किशोर रहाटकर 

2. जयंती पटनायक

3. अर्चना मजुमदार

4. रुपाली चाकणकर 

उत्तर : विजया किशोर रहाटकर 

बातमी काय आहे ?

• श्रीमती. विजया किशोर रहाटकर यांची राष्ट्रीय महिला आयोगाच्या अध्यक्षपदी नियुक्ती करण्यात आली आहे.

• त्या राष्ट्रीय महिला आयोगाच्या 9व्या अध्यक्षा असतील.

(नोट : रुपाली चाकणकर यांची महाराष्ट्र राज्य महिला आयोगाच्या अध्यक्षपदी नियुक्ती करण्यात आली आहे.)

राष्ट्रीय महिला आयोगा बद्दल Most Important वनलाईनर पॉईंट्स : 

• राष्ट्रीय महिला आयोग ही एक स्वायत्त आणि वैधानिक संस्था (Autonomous & Statutory Body) आहे.

• स्थापना : 31 जानेवारी 1992 मध्ये राष्ट्रीय महिला आयोगाची स्थापना करण्यात आली.

• राष्ट्रीय महिला आयोग कायदा, 1990 अंतर्गत या आयोगाची स्थापन करण्यात आली आहे.

• राष्ट्रीय महिला आयोग सल्लागार संस्था आहे. 

• या आयोगाला दिवाणी न्यायालयाचे अधिकार आहेत आणि ते प्रकरणांची चौकशी करू शकतात आणि विभागांकडून अहवाल मागवू शकतात. हा आयोग कोणत्याही व्यक्ती किंवा अधिकाऱ्याला समन्सही जारी करू शकतात. 

 राष्ट्रीय महिला आयोगाची मुख्य कार्य कोणती ? 

• महिलांच्या हक्कांचे उल्लंघन करणारी प्रकरणे हाताळणे.

• महिलांच्या सुरक्षेसाठी घटनात्मक आणि कायदेशीर चौकटीचे पुनरावलोकन करणे.

• महिला सुरक्षेच्या मुद्द्यांची तपासणी करणे

• तक्रार निवारणाची सोय करणे

• केंद्र सरकारला अहवाल सादर करणे

• महिलांशी संबंधित धोरणात्मक बाबींवर सरकारला सल्ला देणे.

राष्ट्रीय महिला आयोगाच्या पहिल्या अध्यक्षा कोण होत्या ?

• जयंती पटनायक या राष्ट्रीय महिला आयोगाच्या पहिल्या अध्यक्षा होत्या. 

• पहिला आयोग 31 जानेवारी 1992 रोजी स्थापन करण्यात आला.

संयुक्त राष्ट्र दिवस 2024

United Nations Day 2024

Subject : GS - दिनविशेष, आंतरराष्ट्रीय संघटना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) संयुक्त राष्ट्र (United Nations) बद्दल खालील विधानांचा विचार करा आणि योग्य पर्याय निवडा.

A. २४ ऑक्टोबर १९४५ रोजी ही संघटना स्थापन करण्यात आली.

B. भारत संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या संस्थापक सदस्यांपैकी एक आहे.

C. भारत संयुक्त राष्ट्रसंघाचा स्थायी सदस्य (permanent members) नाही.

वरीलपैकी कोणता/ कोणते विधान/विधाने बरोबर आहेत.

पर्याय :

1. A आणि B बरोबर

2. B आणि C बरोबर

3. A आणि C बरोबर

4. A, B आणि C बरोबर

उत्तर : A, B आणि C बरोबर

संयुक्त राष्ट्रसंघ (United Nations) बद्दल Most Important वनलाईनर पॉईंट्स : 

• संयुक्त राष्ट्र ही विविध देशांनी एकत्र येऊन स्थापन केलेली आंतरराष्ट्रीय संघटना आहे.

• दुसऱ्या महायुद्धानंतर २४ ऑक्टोबर १९४५ रोजी ही संघटना स्थापन करण्यात आली.

• जगाला पुन्हा एकदा महायुद्धाला सामोरे जावे लागू नये, हा या संघटनेच्या स्थापनेमागचा मुख्य हेतू होता.

• भारत संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या संस्थापक सदस्यांपैकी एक आहे.

• सध्या संयुक्त राष्ट्रसंघात 193 सदस्य देश आहेत.

• मुख्यालय (Headquarters) : अमेरिकेत न्यूयॉर्क शहरात संयुक्त राष्ट्रसंघाचे मुख्यालय आहे.

संयुक्त राष्ट्रसंघाचे प्रमुख उद्दिष्टे कोणती ?

संयुक्त राष्ट्रसंघ काय काम करते ?

• विविध देशांमध्ये शांतता, सलोखा आणि सुरक्षा टिकविणे, मानवी हक्कांचे संरक्षण, सामाजिक व आर्थिक विकास, पर्यावरणाचे संवर्धन आणि दुष्काळ, नैसर्गिक संकट आणि युद्धाच्या काळात मानवतेच्या भूमिकेतून मदत करणे, मानवतावादी सहाय्य प्रदान करणे, आंतरराष्ट्रीय कायद्याचे पालन करणे ही या संघटनेची प्रमुख उद्दिष्टे आहेत.

संयुक्त राष्ट्रसंघाचे प्रमुख घटक कोणते ?

What are the Different Organs of the United Nations ?

संयुक्त राष्ट्रसंघाचे पाच प्रमुख घटक आहेत : 

1. संयुक्त राष्ट्र महासभा (United Nations General Assembly)

2. सुरक्षा परिषद (Security Council)

3. संयुक्त राष्ट्र आर्थिक आणि सामाजिक परिषद (United Nations Economic and Social Council)

4. आंतरराष्ट्रीय न्यायालय (International Court of Justice)

5. संयुक्त राष्ट्रांचे सचिवालय (United Nations Secretariat)

1. संयुक्त राष्ट्र महासभा (United Nations General Assembly)

• संघटनेची मुख्य धोरणे बनवणारी संस्था आहे. 

• यात सर्व सदस्य राष्ट्रांचा समावेश असून, हे संयुक्त राष्ट्रांच्या चार्टरमध्ये समाविष्ट असलेल्या आंतरराष्ट्रीय समस्यांबद्दल चर्चा करते.

• UN महासभेत 193 सदस्य राष्ट्रांपैकी प्रत्येकाला समान मत आहे. 

2. सुरक्षा परिषद (Security Council)

• सुरक्षा परिषद ही शांतता आणि सुरक्षेच्या दृष्टीने निर्णय घेणारी समिती आहे.

• सुरक्षा परिषदेत 15 सदस्य असतात - 5 स्थायी सदस्य आणि 10 अस्थायी सदस्य.

• 5 स्थायी सदस्य (Permanent Members) चीन, फ्रान्स, रशियन फेडरेशन, युनायटेड किंगडम आणि संयुक्त अमेरिका

• आणि 10 अस्थायी सदस्य (Non-Permanent Members) 2 वर्षांसाठी निवडले जातात. 

(नोट : भारत संयुक्त राष्ट्रसंघाचा स्थायी सदस्य (Permanent Members) नाही.)

3. संयुक्त राष्ट्र आर्थिक आणि सामाजिक परिषद (United Nations Economic and Social Council)

• आंतरराष्ट्रीय आर्थिक व सामाजिक क्षेत्रांत विविध देशांत सहकार्य वाढवून विकास साधण्यासाठी

• आर्थिक, सामाजिक आणि पर्यावरणीय समस्यांवरील समन्वय, धोरण पुनरावलोकन, धोरणात्मक संवाद आणि शिफारसींसाठी ही प्रमुख संस्था आहे. 

4. आंतरराष्ट्रीय न्यायालय (International Court of Justice)

 हे एकमेव आंतरराष्ट्रीय न्यायालय आहे जे 193 UN सदस्य देशांमधील वाद सोडवते.

5. संयुक्त राष्ट्रांचे सचिवालय (United Nations Secretariat)

सुरक्षा परिषदेच्या शिफारशीवर आधारित संयुक्त राष्ट्र महासभा द्वारे महासचिवाची नियुक्ती केली जाते आणि ते संघटनेचे मुख्य प्रशासकीय अधिकारी म्हणून काम करतात.