संयुक्त राष्ट्र दिवस 2024

United Nations Day 2024

Subject : GS - दिनविशेष, आंतरराष्ट्रीय संघटना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) संयुक्त राष्ट्र (United Nations) बद्दल खालील विधानांचा विचार करा आणि योग्य पर्याय निवडा.

A. २४ ऑक्टोबर १९४५ रोजी ही संघटना स्थापन करण्यात आली.

B. भारत संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या संस्थापक सदस्यांपैकी एक आहे.

C. भारत संयुक्त राष्ट्रसंघाचा स्थायी सदस्य (permanent members) नाही.

वरीलपैकी कोणता/ कोणते विधान/विधाने बरोबर आहेत.

पर्याय :

1. A आणि B बरोबर

2. B आणि C बरोबर

3. A आणि C बरोबर

4. A, B आणि C बरोबर

उत्तर : A, B आणि C बरोबर

संयुक्त राष्ट्रसंघ (United Nations) बद्दल Most Important वनलाईनर पॉईंट्स : 

• संयुक्त राष्ट्र ही विविध देशांनी एकत्र येऊन स्थापन केलेली आंतरराष्ट्रीय संघटना आहे.

• दुसऱ्या महायुद्धानंतर २४ ऑक्टोबर १९४५ रोजी ही संघटना स्थापन करण्यात आली.

• जगाला पुन्हा एकदा महायुद्धाला सामोरे जावे लागू नये, हा या संघटनेच्या स्थापनेमागचा मुख्य हेतू होता.

• भारत संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या संस्थापक सदस्यांपैकी एक आहे.

• सध्या संयुक्त राष्ट्रसंघात 193 सदस्य देश आहेत.

• मुख्यालय (Headquarters) : अमेरिकेत न्यूयॉर्क शहरात संयुक्त राष्ट्रसंघाचे मुख्यालय आहे.

संयुक्त राष्ट्रसंघाचे प्रमुख उद्दिष्टे कोणती ?

संयुक्त राष्ट्रसंघ काय काम करते ?

• विविध देशांमध्ये शांतता, सलोखा आणि सुरक्षा टिकविणे, मानवी हक्कांचे संरक्षण, सामाजिक व आर्थिक विकास, पर्यावरणाचे संवर्धन आणि दुष्काळ, नैसर्गिक संकट आणि युद्धाच्या काळात मानवतेच्या भूमिकेतून मदत करणे, मानवतावादी सहाय्य प्रदान करणे, आंतरराष्ट्रीय कायद्याचे पालन करणे ही या संघटनेची प्रमुख उद्दिष्टे आहेत.

संयुक्त राष्ट्रसंघाचे प्रमुख घटक कोणते ?

What are the Different Organs of the United Nations ?

संयुक्त राष्ट्रसंघाचे पाच प्रमुख घटक आहेत : 

1. संयुक्त राष्ट्र महासभा (United Nations General Assembly)

2. सुरक्षा परिषद (Security Council)

3. संयुक्त राष्ट्र आर्थिक आणि सामाजिक परिषद (United Nations Economic and Social Council)

4. आंतरराष्ट्रीय न्यायालय (International Court of Justice)

5. संयुक्त राष्ट्रांचे सचिवालय (United Nations Secretariat)

1. संयुक्त राष्ट्र महासभा (United Nations General Assembly)

• संघटनेची मुख्य धोरणे बनवणारी संस्था आहे. 

• यात सर्व सदस्य राष्ट्रांचा समावेश असून, हे संयुक्त राष्ट्रांच्या चार्टरमध्ये समाविष्ट असलेल्या आंतरराष्ट्रीय समस्यांबद्दल चर्चा करते.

• UN महासभेत 193 सदस्य राष्ट्रांपैकी प्रत्येकाला समान मत आहे. 

2. सुरक्षा परिषद (Security Council)

• सुरक्षा परिषद ही शांतता आणि सुरक्षेच्या दृष्टीने निर्णय घेणारी समिती आहे.

• सुरक्षा परिषदेत 15 सदस्य असतात - 5 स्थायी सदस्य आणि 10 अस्थायी सदस्य.

• 5 स्थायी सदस्य (Permanent Members) चीन, फ्रान्स, रशियन फेडरेशन, युनायटेड किंगडम आणि संयुक्त अमेरिका

• आणि 10 अस्थायी सदस्य (Non-Permanent Members) 2 वर्षांसाठी निवडले जातात. 

(नोट : भारत संयुक्त राष्ट्रसंघाचा स्थायी सदस्य (Permanent Members) नाही.)

3. संयुक्त राष्ट्र आर्थिक आणि सामाजिक परिषद (United Nations Economic and Social Council)

• आंतरराष्ट्रीय आर्थिक व सामाजिक क्षेत्रांत विविध देशांत सहकार्य वाढवून विकास साधण्यासाठी

• आर्थिक, सामाजिक आणि पर्यावरणीय समस्यांवरील समन्वय, धोरण पुनरावलोकन, धोरणात्मक संवाद आणि शिफारसींसाठी ही प्रमुख संस्था आहे. 

4. आंतरराष्ट्रीय न्यायालय (International Court of Justice)

 हे एकमेव आंतरराष्ट्रीय न्यायालय आहे जे 193 UN सदस्य देशांमधील वाद सोडवते.

5. संयुक्त राष्ट्रांचे सचिवालय (United Nations Secretariat)

सुरक्षा परिषदेच्या शिफारशीवर आधारित संयुक्त राष्ट्र महासभा द्वारे महासचिवाची नियुक्ती केली जाते आणि ते संघटनेचे मुख्य प्रशासकीय अधिकारी म्हणून काम करतात. 

जागतिक पोलिओ दिवस

World Polio Day

Subject : GS - दिनविशेष, विज्ञान आणि तंत्रज्ञान- रोग आणि आजार

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी जागतिक पोलिओ दिवस केव्हा साजरी करण्यात येतो ?

1) 1 डिसेंबर

2) 14 नोव्हेंबर

3) 24 ऑक्टोबर

4) 5 सप्टेंबर

उत्तर : 24 ऑक्टोबर

जागतिक पोलिओ दिवस साजरा करण्याचा उद्देश काय आहे ?

• पोलिओ लसीकरण आणि पोलिओ निर्मूलनासाठी जागरुकता वाढवणे, तसेच देशांना या आजाराविरुद्धच्या लढ्यात जागरुक राहण्याचे आवाहन करणे यासाठी दरवर्षी 24 ऑक्टोबर हा दिवस जागतिक पोलिओ दिवस साजरा करण्यात येतो. 

जागतिक पोलिओ दिवस 24 ऑक्टोबरलाच का साजरी करतात ?

• 24 ऑक्टोबर हा जागतिक पोलिओ दिवस (World Polio Day) म्हणून ओळखला जातो.

• रोटरी इंटरनॅशनलने (Rotary International) 24 ऑक्टोबर हा जागतिक पोलिओ दिवस म्हणून स्थापन केला.

• जोनास साल्क यांनी पोलिओ विरूद्ध लस विकसित करणाऱ्या पहिल्या टीमचे नेतृत्व केले.

• 24 ऑक्टोबर हा जोनास साल्क (Jonas Salk) यांचा जन्म दिवस आहे. त्यांच्या स्मरणार्थ त्यांचा जन्मदिवस दरवर्षी जागतिक पोलिओ दिन म्हणून साजरा करण्यात येतो.

पोलिओ बद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• पोलिओ (Polio) ज्याला पोलिओमायलिटिस (Poliomyelitis), असेही म्हणतात.

• पोलिओ हा एक विषाणूजन्य संसर्गजन्य रोग आहे.

• पोलिओमुळे मज्जासंस्थेवर परिणाम होऊन कायमचा अर्धांगवायू किंवा गंभीर परिस्थितीत मृत्यू देखील होऊ शकतो.

• पाच वर्षांखालील मुलांना पोलिओ प्रामुख्याने होतो.

 पोलिओ कसा होतो ?

• पोलिओ विषाणू मुळे पोलिओ हा आजार होतो.

• खोकला किंवा शिंकणे किंवा संक्रमित व्यक्तीच्या कचऱ्याच्या (विष्ठा) संपर्कात आल्याने (मल-तोंडी मार्ग) पोलिओ पसरू शकतो

पोलिओ लसीकरण (Polio Vaccination) का महत्त्वाचे आहे ?

• पोलिओवर कोणताही इलाज नाही.

• परंतु पोलिओ लसीने तो प्रभावीपणे रोखला जाऊ शकतो.

• पोलिओ लसीकरणाने लहान मुलांचे पोलिओ पासून संरक्षण केले जाऊ शकते त्याचबरोबर या रोगाचा प्रसार ही थांबवू शकतो.

भारत पोलिओमुक्त (Polio-Free)आहे का ?

• भारत पोलिओमुक्त देश आहे.

• 2014 मध्ये भारताला जागतिक आरोग्य संघटने (World Health Organisation) कडून पोलिओमुक्त देश म्हणून प्रमाणपत्र देण्यात आले. 

उडान योजना  

UDAN Scheme

Subject : GS - सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) उडान योजनेबद्दल योग्य पर्याय निवडा.

1. केंद्र सरकारने 21 ऑक्टोबर 2023 रोजी उडान योजना सुरू केली.

2. सामान्य लोकांना परवडणाऱ्या दरात हवाई प्रवास करता यावा हे या योजनेचे उद्दिष्ट आहे.

3. दोन्ही योग्य 

4. दोन्ही अयोग्य

उत्तर : सामान्य लोकांना परवडणाऱ्या दरात हवाई प्रवास करता यावा हे या योजनेचे उद्दिष्ट आहे. हा पर्याय बरोबर आहे.

ही योजना 21 ऑक्टोबर 2016 रोजी सुरू करण्यात आली होती.

बातमी काय आहे ?

• नुकतेच उडान योजनेला 8 वर्षे पूर्ण झाले. 

• भारत सरकारने अलीकडेच प्रादेशिक हवाई संपर्क योजना उडान (उडे देश का आम नागरिक) आणखी 10 वर्षांसाठी विस्तारित करण्याची घोषणा केली.

• त्याचबरोबर आणखी 50 विमानतळ सुरू करण्याची किंवा सध्याच्या विमानतळांची क्षमता वाढवण्याची योजना सरकार आखत आहे. 

उडान (उडे देश का आम नागरिक) योजना काय आहे ?

What is UDAN (Ude Desh ka Aam Nagrik) Scheme ?

• उडान योजनेचा प्रयत्न जनतेसाठी परवडणाऱ्या दरात प्रादेशिक विमान वाहतूक व्यवस्थेला चालना देणे हा आहे.  

• या योजनेची कल्पना विद्यमान धावपट्टी आणि विमानतळांचे पुनरुज्जीवन करून देशातील अत्यल्प तसेच एकही विमान उड्डाण नसलेल्या विमानतळांना कनेक्टिव्हिटी प्रदान करणे आहे.

• केंद्र, राज्य सरकारे आणि विमानतळ चालकांकडून सवलतींच्या स्वरूपात दिले जाणारे आर्थिक प्रोत्साहन निवडक विमान कंपन्यांना देण्यात आले आहे. जेणेकरून नागरिकांना विमानाचे प्रवासशुल्क परवडणारे असेल.

उडान योजना कधी सुरू करण्यात आली ?

• 21 ऑक्टोबर 2016 रोजी उडान योजना सुरू करण्यात आली होती.

• मंत्रालय (Ministry) : ही योजना नागरी उड्डाण मंत्रालय (Ministry of Civil Aviation) ने सुरू केली आहे.

• सुरूवातीला ही योजना 10 वर्षांच्या कालावधीसाठी लॉन्च करण्यात आली. 

• नुकतेच भारत सरकारने उडान योजना आणखी 10 वर्षांसाठी वाढवली आहे.

उडान योजने उद्दिष्ट काय आहे ? 

उडान योजनेमुळे काय फायदा होणार आहे ?

• सामान्य लोकांना परवडणाऱ्या दरात हवाई प्रवास करता येईल.

• भारतातील दुर्गम आणि प्रादेशिक भागांशी हवाई संपर्क सुधारणे.

• दुर्गम भागांचा विकास आणि व्यापार आणि वाणिज्य आणि पर्यटन विस्तार वाढवणे.

• विमान वाहतूक क्षेत्रात रोजगार निर्मिती.

नसीम-अल-बहर द्विपक्षीय संयुक्त सराव

Exercise Naseem Al Bahr

Subject : GS - युद्ध अभ्यास

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकताच नसीम-अल-बहर हा नौदल सराव पार पडला. हा नौदल सराव खालील पैकी कोणत्या देशांमध्ये झाला ?

1) भारत आणि बांग्लादेश

2) भारत आणि ऑस्ट्रेलिया

3) भारत आणि इराण

4) भारत आणि ओमान

उत्तर : भारत आणि ओमान

बातमी काय आहे ?

• नुकताच भारत आणि ओमान या दोन्ही देशांच्या नौदलांमधील नसीम-अल-बहर हा संयुक्त द्विपक्षीय नौदल सराव यशस्वीपणे पार पडला.

• या सरावात दोन्ही देशांच्या जहाजांनी भूपृष्ठावरील लक्ष्य भेदणे, कमी पल्ल्याच्या अंतरातील विमान प्रतिरोधक गोळीबार, युद्ध सराव आणि समुद्रातील जहाजांमध्ये इंधनाचा पुनर्भरणा करण्यासारख्या (Replenishment at Sea Approaches - RASAPS) असंख्य अभिनव उपक्रमांमध्ये सहभाग घेतला. 

नसीम-अल-बहर नौदल सरावाचे उद्दिष्टे काय आहे ?

• भारतीय नौदल आणि ओमानचे नौदल या दोन्हींमधल्या परस्पर समन्वयित कार्यान्वयात अधिक सुधारणा घडवून आणणे तसेच

• परस्परांच्या सर्वोत्तम कार्यपद्धती समजून घेणे आणि परस्पर सामंजस्य अधिक दृढ करणे हे या सरावाचे उद्दीष्टे आहे.

नसीम-अल-बहर नौदल सरावाची सुरुवात केव्हा झाली ?

• नसीम-अल-बहर नौदल सराव 1993 मध्ये सुरू करण्यात आला होता. 

• हा युद्ध अभ्यास भारत आणि ओमान या दोन्ही देशांमधील दीर्घकालीन धोरणात्मक संबंधांचे प्रतीक आहे. 

भारत आणि ओमानमधील इतर युद्ध सराव कोणते ?

• लष्करी सराव (Army Exercise) : अल नजाह (Al Najah) हा दोन देशांच्या लष्करांमधील संयुक्त द्विपक्षीय सराव आहे.

• हवाई दलाचा सराव (Air Force Exercise) : ईस्टर्न ब्रिज (Eastern Bridge) हा दोन देशांमधील हवाई दलाच्या सरावाचे नाव आहे.

राष्ट्रीय जल पुरस्कार

National Water Awards

बातमी काय आहे ?

• राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांनी आज (22 ऑक्टोबर 2024) नवी दिल्ली येथे पाचवे राष्ट्रीय जल पुरस्कार प्रदान केले.

• हे पुरस्कार पाचवा राष्ट्रीय जल पुरस्कार 2023 साठी देण्यात आले.

Subject : GS - पुरस्कार, पर्यावरण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) 5 वा राष्ट्रीय जल पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट राज्याच्या श्रेणीमध्ये खालील पैकी कोणत्या राज्याने प्रथम क्रमांक पटकावला ? 

1. महाराष्ट्र

2. उत्तर प्रदेश

3. गुजरात

4. ओडिशा

उत्तर : ओडिशा

5 वा राष्ट्रीय जल पुरस्कार : सर्वोत्कृष्ट राज्याच्या श्रेणीमधील प्रथम तीन विजेते पुढीलप्रमाणे :-

1. सर्वोत्कृष्ट राज्याच्या श्रेणीमध्ये, प्रथम पारितोषिक ओडिशाला प्रदान करण्यात आले आहे, 

2. उत्तर प्रदेशने 2 रे,

3. तर गुजरात आणि पुद्दुचेरीने संयुक्तपणे 3 रे स्थान मिळवले आहे. 

• प्रत्येक पुरस्कार विजेत्याला प्रशस्तीपत्र आणि ट्रॉफी तसेच काही श्रेणींमध्ये रोख पारितोषिके दिली गेली.

राष्ट्रीय जल पुरस्कारांचे उद्दिष्ट काय आहे ?

• पाण्याच्या महत्त्वाविषयी लोकांमध्ये जागरुकता निर्माण करणे आणि त्यांना सर्वोत्तम पाणी वापर पद्धती अवलंबण्यास प्रवृत्त करणे हे राष्ट्रीय जल पुरस्कारांचे उद्दिष्ट आहे.

• सरकारचे ‘जल समृद्ध भारत’ हे ध्येय साध्य करण्यासाठी देशभरातील व्यक्ती आणि संस्थांनी केलेले चांगले काम आणि प्रयत्न यावर हा पुरस्कार लक्ष केंद्रित करतो.

राष्ट्रीय जल पुरस्कार किती श्रेणींमध्ये देण्यात येतो ?

 राष्ट्रीय जल पुरस्कार 9 श्रेणींमध्ये प्रदान करण्यात येतो.

1. सर्वोत्कृष्ट राज्य 

2. सर्वोत्कृष्ट जिल्हा 

3. सर्वोत्कृष्ट ग्रामपंचायत

4. सर्वोत्कृष्ट शहरी स्थानिक संस्था 

5. सर्वोत्कृष्ट शाळा किंवा महाविद्यालय 

6. सर्वोत्कृष्ट उद्योग

7. सर्वोत्कृष्ट जल वापरकर्ता संघ

8. सर्वोत्कृष्ट संस्था (शाळा किंवा महाविद्यालयाव्यतिरिक्त)

9. सर्वोत्कृष्ट नागरी समाज

पहिला राष्ट्रीय जल पुरस्कार केव्हा देण्यात आला ?

• राष्ट्रीय जल पुरस्कार जलशक्ती मंत्रालय (Ministry of Jal Shakti) च्या जलसंपदा, नदी विकास आणि गंगा पुनरुत्थान विभागाद्वारे देण्यात येतो.

• पहिला राष्ट्रीय जल पुरस्कार 2018 मध्ये देण्यात आला.

• 2019 मध्ये 2रा, 2020 मध्ये 3रा आणि 2022 मध्ये 4 था राष्ट्रीय जल पुरस्कार देण्यात आला. 

• कोविड महामारीमुळे 2021 मध्ये हा पुरस्कार दिला गेला नाही.