किल्ले रायगड | Raigad Fort

बातमी काय आहे ?

• गुजरातच्या केवड्यातील राष्ट्रीय एकता दिवस परेडच्या पार्श्वभूमीवर छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या अतुलनीय शौर्य, शौर्यकर्म आणि नवनवीन युद्ध तंत्राचे दर्शन घडविण्यासाठी रायगड किल्ल्याची प्रतिकृती तयार करण्यात आली आहे.

• राष्ट्रीय एकता दिवस 2024 ची संकल्पना (थीम), "दुर्गदुर्गेश्वर रायगड" अशी आहे.

Subject : GS - इतिहास- मराठा साम्राज्य

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) पूर्वेकडील जिब्राल्टर असे खालील पैकी कोणत्या किल्ल्यास म्हटले जाते ? 

1. साल्हेर किल्ला

2. रायगड किल्ला

3. शिवनेरी किल्ला

4. प्रतापगड किल्ला

उत्तर : रायगड किल्ला

स्वराज्याची राजधानी किल्ले रायगडाबद्दल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• रायगड किल्ला महाराष्ट्रातील रायगड जिल्ह्यात आहे. 

• हा महाड येथे वसलेला डोंगरी किल्ला आहे. 

• हा किल्ला त्याच्या पायथ्यापासून 820 मीटर उंचीवर आणि सह्याद्री पर्वत रांगेत समुद्रसपाटीपासून 1,356 मीटर उंचीवर आहे. 

• रायगड किल्ला हा महाराष्ट्र शासनाच्या पुरातत्त्व विभागाचे संरक्षित स्मारक आहे.

• प्राचीन नाव : रायगडाचे प्राचीन नाव ‘रायरी’ हे होते. 

• युरोपचे लोक त्यास ‘पूर्वेकडील जिब्राल्टर’ (Gibraltar of the East) असे म्हणत असत. जिब्राल्टर ठिकाण जितके अजिंक्य तितकाच रायगड अजिंक्य व दुर्गम किल्ला म्हणून रायगडास ‘पूर्वेकडील जिब्राल्टर’ असे म्हटले जाते.

• रायरी किल्ला पूर्वी आदिलशाहीच्या चंद्रराव मोरे यांच्याकडे होता.

• १६५६ मध्ये छत्रपती शिवाजी महाराजांनी चंद्रराव मोऱ्यांकडून तो जिंकून घेतला.

• स्वराज्याची राजधानी : शत्रूला जिंकण्यासाठी अवघड, सागरी दळणवळणासही सोईस्कर, असे रायगडचे स्थान आणि महत्त्व पाहून १६ व्या शतकात छत्रपती शिवरायांनी रायगडाला स्वराज्याची राजधानी बनविली.

• शिवराज्याभिषेक : छत्रपती शिवाजी महाराजांचा रायगडावर 6 जून 1674 रोजी राज्याभिषेक सोहळा मोठ्या उत्साहात पार पडला.

“भारतातील मराठा लष्करी भूदृश्ये” (Maratha military landscape) UNESCO नामांकन नेमकं काय आहे ?

  • भारत 2024-25 या वर्षासाठी "मराठा मिलिटरी लँडस्केप्स ऑफ इंडिया" अर्थात "भारतातील मराठा लष्करी भूदृश्ये" यांना युनेस्कोच्या जागतिक वारसा यादीत समावेश करण्यासाठी अधिकृतपणे नामांकन केले आहे. 

• “भारतातील मराठा लष्करी भूदृश्ये” या शीर्षकाखाली 12 किल्ले आहेत ज्यांना युनेस्कोच्या जागतिक वारसा स्थळांसाठी नामांकन मिळाले आहे. 

• या नामांकनामध्ये महाराष्ट्रातील साल्हेर किल्ला, शिवनेरी किल्ला, लोहगड, खांदेरी किल्ला, किल्ले रायगड, राजगड, प्रतापगड, सुवर्णदुर्ग, पन्हाळा किल्ला, विजय दुर्ग, सिंधुदुर्ग आणि तामिळनाडूतील जिंजीचा किल्ला, अशा 12 किल्ल्यांचा समावेश आहे.

• हे किल्ले १७ व्या ते १९ व्या शतकात विकसित झाले. 

• सह्याद्रीच्या पर्वत रांगा, कोकण किनारा, दख्खनचे पठार आणि पूर्व घाट अशा विविध भौगोलिक प्रदेशांमध्ये हे किल्ले बांधले गेले. 

• "भारतातील मराठा लष्करी भूदृश्ये", त्या काळातील मराठा शासकांच्या कल्पनेतून साकारलेली अभेद्य तटबंदी आणि मराठा सैन्याच्या असामान्य लष्करी व्यवस्थेचा भक्कम पुरावा आहेत.

मिशन अमृत सरोवर 

Mission Amrit Sarovar

बातमी काय आहे ? 

• अलीकडेच, पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी सांगितले की, गावांमध्ये 60,000 हून अधिक अमृत सरोवर बांधले गेले आहेत. 

• हे सरोवर वारसा म्हणून भावी पिढ्यांसाठी अनमोल ठेवा आहे.

Subject : GS - सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये चर्चेत असलेल्या अमृत सरोवर मिशन बद्दल खालील पैकी योग्य विधान असलेला पर्याय निवडा.

1. 24 एप्रिल 2022 रोजी या मिशनची सुरूवात करण्यात आली.

2. संपूर्ण भारतातील प्रत्येक जिल्ह्यात किमान 75 अमृत सरोवर बांधणे किंवा सरोवरे पुनरुज्जीवन करण्याचे या अभियानाचे उद्दिष्ट आहे.

3. दोन्ही योग्य

4. दोन्ही अयोग्य

उत्तर : दोन्ही योग्य

अमृत सरोवर मिशन केव्हा सुरू करण्यात आलं ?

24 एप्रिल 2022 रोजी, स्वातंत्र्याच्या 75 व्या वर्षासाठी भारताच्या "आझादी का अमृत महोत्सव" या उत्सवाचा भाग म्हणून मिशन अमृत सरोवर सुरू करण्यात आले.

अमृत सरोवर मिशनचे उद्दिष्ट काय आहे ? 

ग्रामीण भागातील पाण्याच्या संकटावर मात करण्यासाठी संपूर्ण भारतातील प्रत्येक जिल्ह्यात किमान 75 अमृत सरोवर बांधणे किंवा सरोवरे पुनरुज्जीवन करण्याचे या अभियानाचे उद्दिष्ट आहे.

मिशन अमृत सरोवर मध्ये नेमक्या काय गोष्टी असतील ?

• प्रत्येक अमृत सरोवरात सुमारे 10,000 घनमीटर पाणी धारण क्षमता असलेले किमान 1 एकर तलाव क्षेत्र असेल.

• प्रत्येक अमृत सरोवर कडुनिंब, पीपळ, वड इत्यादी वृक्षांनी वेढलेला असेल.

• प्रत्येक अमृत सरोवर हे पाणी सिंचन, मत्स्यपालन, बदक पालन, वॉटर चेस्टनटची लागवड, जलपर्यटन आणि इतर कामांसाठी वापरून उदरनिर्वाहाचे साधन असेल. 

• मिशन अमृत सरोवर जलसंवर्धन, लोकसहभाग आणि पायाभूत सुविधांच्या प्रकल्पांना चालना देण्यासाठी पाणवठ्यांमधून उत्खनन केलेल्या मातीचा योग्य वापर यावर लक्ष केंद्रित करते.

• अमृत सरोवर हे त्या परिसरातील सामाजिक संमेलन बिंदू म्हणूनही काम करेल.

• यामुळे देशाच्या ग्रामीण भागातील पाण्याच्या संकटावर मात करण्यास मदत होते.

हे अभियान संपूर्ण शासकीय दृष्टिकोनातून हाती घेण्यात आले असून यामध्ये पुढील आठ केंद्रीय मंत्रालये / विभागांचा समावेश आहे. 

1. ग्रामीण विकास विभाग, (Department of Rural Development,)

2. भूसंपदा विभाग, (Department of land resources) 

3. पेयजल आणि स्वच्छता विभाग, (Department of Drinking Water and Sanitation)

4. जलसंपदा विभाग, (Department of Water Resources)

5. पंचायती राज मंत्रालय, (Ministry of Panchayati Raj)

6. वन, पर्यावरण आणि हवामान बदल मंत्रालय, (Ministry of Forest, Environment and Climate changes)

7. रेल्वे मंत्रालय, (Ministry of Railway)

8. रस्ते, वाहतूक आणि महामार्ग मंत्रालय (Ministry of Road, Transport & Highways) 

Warli Painting

वारली पेंटिंग

बातमी काय आहे ?

काझान येथे नुकत्याच झालेल्या ब्रिक्स परिषदेत भारताच्या पंतप्रधानांनी उझबेकिस्तानच्या राष्ट्रपतींना महाराष्ट्रातील वारली पेंटिंग भेट दिली.

Subject : GS - इतिहास- कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालीलपैकी कोणती चित्रकला महाराष्ट्राची आहे ?

( तलाठी भरती 2019, महाराष्ट्र पोलीस भरती)

1.    कलाम 

2.    वारली 

3.    लघुचित्र 

4.    मधुबनी

उत्तर : वारली

वारली चित्रकला

वारली वस्ती कोठे आढळते ?

महाराष्ट्रातील उत्तर सह्याद्री पर्वत रांगेतील जव्हार, मोखाडा, विक्रमगड, डहाणू, तलासरी, नाशिक जिल्ह्याचा काही भाग तसेच गुजरातचा डांग, वलसाड, सुरत चा भाग, दादर - नगर हवेली, दिव आणि दमणचा काही भाग येथे वारली आदिवासींची वस्ती आहे.

वारली चित्रकला कशी असते ? आणि तिचा शोध केव्हा लागला ?

• वारली चित्रकला ही मुख्यत्वे स्त्रियांची चित्रकला आहे.

• विवाहाच्या वेळी चित्र काढणाऱ्या चित्रकर्तीस धवरलेली असे म्हणतात.

• हा आदिवासी कला प्रकार भारतातील सर्वात प्राचीन कलाकृतींपैकी एक आहे, त्याची मुळे सुमारे इसवी सन पूर्व 3000 वर्षांपूर्वीची आहे.

• परंतु वारली चित्रकलेच्या विशिष्ट शैलीचा शोध प्रथमतः 1970 च्या दशकात दिसतो.

चित्र काढण्याची पद्धत अथवा स्वरूप कसे असते? त्यासाठी कोणत्या रंगांचा वापर केला जातो ?

• चित्र काढण्यापूर्वी भिंत माती अथवा शेणाने सारवली जाते. 

• चित्रासाठी नैसर्गिक रंगांचा वापर केला जातो; जसे की तांदळापासून पांढरा विटांपासून लाल झाडांच्या पानांपासून हिरवा इत्यादी. 

• भौमितिक आकारांचा वापर करून चित्र रेखाटले जाते.

• वारली चित्रांतील रचना गोल,त्रिकोण, चौकोन इत्यादी भौमितिक आकारांचा वापर करून केली जाते.

• हे भौमितिक आकार नैसर्गिक घटकांना दर्शवण्यासाठी वापरलली आहे.

• उदाहरणार्थ, वर्तुळ हे सूर्य आणि चंद्र दाखवण्यासाठी, त्रिकोण पर्वतांसाठी तर चौरस हे चित्रकलेचे मध्यवर्ती स्वरूप मानले जातात.

वारली चित्रकलेची संकल्पना (थीम) काय असते ?

वारली जमातीचे ग्रामीण जीवनाची दैनंदिन दिनचर्या, आदिवासी लोकांचे निसर्गाशी असलेले नाते, त्यांचे देव,पुराण, परंपरा, चालीरीती, सण- उत्सव ही वारली चित्रकलेची थीम असते.

वारली चित्रकलेबद्दल विविध स्पर्धा परीक्षांमध्ये विचारलेले प्रश्न पुढील प्रमाणे आहे.

प्रश्न) वारली चित्रकला भारत के ---- राज्य की लोक चित्रकला है ? 

(SSC CHSL 2023)

A) मणिपूर

B) महाराष्ट्र 

C) कर्नाटक 

D)मिझोरम

उत्तर : महाराष्ट्र

डॉ. होमी जहांगीर भाभा

Dr. Homi Jehangir Bhabha

Subject : GS - दिनविशेष, व्यक्ती, विज्ञान आणि तंत्रज्ञान

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालीलपैकी कोणाला भारतीय अणुकार्यक्रमाचे जनक म्हणून ओळखले जाते ?

1. डॉ. होमी जहांगीर भाभा

2. डॉ. विक्रम साराभाई

3. डॉ. उडुपी रामचंद्र राव

4. डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम

उत्तर : डॉ. होमी जहांगीर भाभा

• डॉ. होमी जहांगीर भाभा - भारतीय अणुकार्यक्रमाचे जनक (Father of India's Nuclear Programme)

• डॉ. विक्रम साराभाई - भारतीय अंतराळ कार्यक्रमाचे जनक (Father of the Indian Space Programme)

• डॉ. उडुपी रामचंद्र राव - सॅटेलाइट मॅन ऑफ इंडिया (Satellite Man of India)

• डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम - मिसाइल मॅन ऑफ इंडिया (Missile Man of India)

डॉ. होमी जहांगीर भाभा यांबद्दल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• जन्म : डॉ. होमी जहांगीर भाभा यांचा जन्म ३० ऑक्टोबर १९०९ रोजी मुंबई येथे एका सधन पारशी कुटुंबात झाला.

• इ.स. १९४५ मध्ये भाभा यांच्या पुढाकाराने मुंबई येथे टाटा इन्स्टिटयूट ऑफ फंडामेंटल रिसर्च या संस्थेची स्थापना झाली. 

• टाटा इन्स्टिटयूट ऑफ फंडामेंटल रिसर्च या संस्थेचे ते संचालक होते. 

• १९४८ मध्ये भारत सरकारच्या अणुऊर्जा आयोगाचे पहिले अध्यक्ष म्हणून डॉ. होमी जहांगीर भाभा यांची नेमणूक झाली.

• ऑगस्ट १९५४ मध्ये स्वतंत्र अणुऊर्जा खात्याची स्थापना करण्यात आली. या खात्याचे सचिवपद डॉ. होमी जहांगीर भाभा यांच्याकडेच होते. 

• अणुचा वापर शांततेच्या मार्गानेच व्हावा असे ठाम मत संयुक्त राष्ट्राच्या सभेत मांडणारे भाभा हे पहिले वैज्ञानिक होते.

• डॉ. होमी भाभा यांनी अणू ऊर्जा तंत्रज्ञानात रचलेल्या पायामुळे आज भारताने अनेक ठिकाणी अणु भट्या सुरू करून त्यांचा वीज निर्मितीसाठी उपयोग केला.

• डॉ. होमी भाभा यांना भारतीय अणुकार्यक्रमाचे जनक (Father of India's Nuclear Programme) म्हणून ओळखले जाते.

मृत्यू : 24 जानेवारी 1966 रोजी होमी भाभा यांचे भयंकर विमान अपघातात त्यांचे दुःखद निधन झाले

पुरस्कार आणि सन्मान :

• भारतीय व परदेशीय विद्यापीठांच्या अनेक सन्माननीय पदव्या त्यांना मिळाल्या.

• भाभा यांना १९४२ मध्ये केंब्रिज विद्यापीठाचे अँडम्स पारितोषिक (Adams Award) मिळाले. 

• १९४८ मध्ये केंब्रिज फिलॉसॉफिकल सोसायटीचे हॉपकिन्स पारितोषिक (Hopkins Prize)मिळाले. 

• १९५४ साली त्यांना पद्मभूषण हा बहुमान भारत सरकारतर्फे देण्यात आला. 

• भौतिकशास्त्राच्या नोबेल पुरस्कारासाठीही डॉ. होमी जहांगीर भाभा यांना नामांकन मिळाले होते.

• जानेवारी १९६७ रोजी डॉ. होमी जहांगीर भाभा यांच्या स्मरणार्थ तुर्भे येथील अणुसंशोधन केंद्राचे भारताच्या पंतप्रधान श्रीमती इंदिरा गांधी यांच्या हस्ते ‘भाभा अणुसंशोधन केंद्र’ असे नामकरण करण्यात आले.

वीर राणी चेन्नम्मा कोण होती ?

Kittur Rani Channamma

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) वीर राणी चेन्नम्मा खालीलपैकी कोणत्या संस्थानाच्या राणी होत्या ?

1. झांशी संस्थान

2. कित्तूर संस्थान

3. मगध संस्थान

4. हैदराबाद संस्थान

उत्तर : कित्तूर संस्थान

बातमी काय आहे ?

कित्तूर विजयोत्सवाच्या 200 व्या वर्धापन दिनाच्या स्मरणार्थ टपाल तिकीट प्रकाशित करण्यात आले.

Subject : GS - आधुनिक भारताचा इतिहास

वीर राणी चेन्नम्मा कोण होती ?

• राणी चेन्नम्माचा जन्म आजच्या कर्नाटकातील बेळगाव जिल्ह्यातील काकती या छोट्या गावात झाला.

• राणी चेन्नम्माचे शिक्षण राजकुळानुसार झाले.

• घोडेस्वारी, शस्त्राचा सराव करणे हे सारे त्या वडिलांकडून शिकल्या. 

• राज्यकारभाराच्या अभ्यासाबरोबरच कन्नड, उर्दू , मराठी व संस्कृत या भाषांचा त्यांचा अभ्यास होता. 

• वयाच्या १५ व्या वर्षी त्यांनी कित्तूरचा राजा मल्लसर्जा यांच्याशी विवाह केला.

• 1816 मध्ये राजा मल्लसर्जाच्या मृत्यूनंतर, त्याचा मोठा मुलगा, शिवलिंगरुद्र सर्जा, सिंहासनावर बसला.

• पण शिवलिंगरुद्राची तब्येत बिघडल्यामुळे त्याचाही मृत्यू झाला.

• 1824 मध्ये शिवलिंगरुद्र सर्जा यांनी मृत्यूपूर्वी, उत्तराधिकारी म्हणून शिवलिंगप्पा या मुलाला दत्तक घेतले.

• परंतु, ब्रिटीश ईस्ट इंडिया कंपनीने शिवलिंगप्पा यांना राज्याचा उत्तराधिकारी म्हणून ओळखण्यास नकार दिला.

• दत्तक विधान नामंजूर करून कित्तूर राज्य आणि तेथील संपत्ती ब्रिटीश ईस्ट इंडिया कंपनीच्या अधिपत्याखाली आणावी यासाठी ब्रिटीशांनी फोडा आणि राज्य करा रणनिती आखली.

• इंग्रजांच्या दत्तक वारस नामंजुरीच्या धमकवण्यांना राणी चेन्नम्माने सडेतोड उत्तर दिले.

• कित्तूर राज्याच्या वारसदारांचा प्रश्न हा राज्याचा वैयक्तिक प्रश्न आहे. त्यामध्ये ईस्ट इंडिया कंपनी सरकारला हस्तक्षेप करण्याचा अधिकार नाही. कित्तूर हे एक स्वतंत्र राज्य आहे आणि ते स्वतंत्र राहील. असे त्यांनी ब्रिटिशांना ठणकावून सांगितले.

ब्रिटिशांविरुद्धची लढाई :

लढाईचा पहिला टप्पा : 

• 1824 मध्ये, 20,000 ब्रिटिश सैनिकांचा ताफा कित्तूर किल्ल्याच्या पायथ्याशी तैनात होता. ब्रिटिशांनी कित्तूरवर आक्रमन केले.

• लढाईच्या सुरुवातीच्या टप्प्यात, राणी चेन्नम्मा यांच्या नेतृत्वाखालील कित्तूर सैन्याने, ब्रिटिशांवर विजय मिळवला.

• अनेक गोरे अधिकारी मारले गेले तर अनेक इंग्रज अधिकार्‍यांना कैदी बनवले गेले. 

• राणीने उदारपणे कैदेत असलेल्या ब्रिटीश अधिकार्‍यांना सोडून दिले.

लढाईचा दुसरा टप्पा : 

• डिसेंबर 1824 मध्ये मोठ्या शक्तीनिशी आणि आधुनिक शास्त्रास्रे घेऊन ब्रिटीश पुन्हा कित्तूरवर तुटून पडले. 

• कित्तूरच्या देशभक्त सैन्याने राणीच्या नेतृत्वाखाली मोठ्या जिद्दीने शत्रूशी युद्ध केले.

• देशद्रोहांच्या कारवायांमुळे आणि इंग्रजांच्या प्रचंड तोफा, बलाढ्य मोठे सैन्य तसेच त्यांचे फोडा आणि फितुरीमुळे राणी चेन्नम्माला कैद करण्यात इंग्रजांना यश मिळाले.

• राणी चेन्नम्माला बैलहोंगल किल्ल्यावर कैदेत ठेवण्यात आले होते, तेथे 21 फेब्रुवारी 1829 रोजी प्रकृती बिघडल्यामुळे त्यांचा मृत्यू झाला.

राष्ट्रीय एकता दिवस    

National Unity Day

सरदार वल्लभभाई पटेल यांची आज जयंती, 

भारताच्या लोहपुरुषांस विनम्र अभिवादन 💐💐🙏

आजच्या या लेखात आपण सरदार वल्लभभाई पटेल आणि राष्ट्रीय एकता दिवस यांबद्दल महत्त्वाची माहिती बघू, 

Subject : GS - आधुनिक भारताचा इतिहास, दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी राष्ट्रीय एकता दिवस केव्हा साजरी करण्यात येतो ?

1. 15 ॲागस्ट

2. 26 जानेवारी

3. 5 सप्टेंबर

4. 31 ऑक्टोबर

उत्तर : 31 ऑक्टोबर

राष्ट्रीय एकता दिवस कोणाच्या सन्मानार्थ साजरी करण्यात येतो ? 

• दरवर्षी 31 ऑक्टोबर रोजी सरदार वल्लभभाई पटेल यांची जयंती राष्ट्रीय एकता दिवस म्हणून साजरी केला जातो.

• सरदार वल्लभभाई पटेल, ज्यांना "भारताचे लोहपुरुष" म्हणून प्रेमाने स्मरण केले जाते, त्यांनी स्वातंत्र्योत्तर भारताला एकत्र करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.

• 1947 मध्ये स्वातंत्र्यानंतर संस्थानांचे भारतीय संघराज्यात एकत्रीकरण करण्यात त्यांचा मोलाचा वाटा होता.

• सरदार पटेल यांनी सुमारे 565 संस्थानांचे भारतीय संघराज्यात एकीकरण करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली.

राष्ट्रीय एकता दिवस का साजरी करतात ? आणि कसा ?

• हा दिवस साजरा करण्यामागील कारण म्हणजे लोकांना एकत्र राहण्याच्या आणि समाजाच्या उन्नतीच्या विचारांची जाणीव करून देणे हा आहे.

• देशाची एकता, एकात्मता आणि सुरक्षा सक्षम करण्यासाठी आणि अबाधित राखण्याप्रती, भारतीय स्वातंत्र्य संग्रामाचे महत्त्व अधोरेखित करण्याच्या दृष्टीने या दिवशी विविध उपक्रमांचे आयोजन करण्यात आले आहे.

• या दिवशी अनेक कार्यक्रम आयोजित केले जातात जसे की ‘रन फॉर युनिटी’, राष्ट्रीय एकात्मता प्रतिज्ञा इत्यादी.

पहिला राष्ट्रीय एकता दिवस केव्हा साजरी करण्यात आला ?

• 2014 मध्ये, भारत सरकारने अधिकृतपणे 31 ऑक्टोबर हा राष्ट्रीय एकता दिवस म्हणून घोषित केला.

• सरदार वल्लभभाई पटेल यांच्या राष्ट्राची एकता, अखंडता आणि सुरक्षेसाठीच्या वचनबद्धतेचा सन्मान करणे आणि त्यांचे हे विचार देशाच्या नागरीकांच्या मनात बिंबवने हा या मागचा उद्देश आहे.

राष्ट्रीय एकता दिवस 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

गुजरातमधल्या केवडीया इथल्या राष्ट्रीय एकता दिवसाच्या कार्यक्रमाची मुख्य नेपथ्य संकल्पना, "दुर्गदुर्गेश्वर रायगड" अशी आहे.

सरदार वल्लभभाई पटेल यांच्या बद्दल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• जन्म : त्यांचा जन्म 31 ऑक्टोबर 1875 रोजी गुजरातमधील नडियाद येथे झाला.

• सरदार पटेल हे भारताचे पहिले उपपंतप्रधान आणि पहिले गृहमंत्री होते.

• मृत्यू : 15 डिसेंबर 1950 रोजी मुंबईत त्यांचे निधन झाले.

• आधुनिक अखिल भारतीय सेवा प्रणालीची (Modern All-India Services System) स्थापना केल्यामुळे त्यांना ‘भारताच्या नागरी सेवांचे संरक्षक संत’ (Patron Saint of India’s Civil Servants) म्हणूनही स्मरणात ठेवले जाते.

• भारतरत्न पुरस्कार : 1991 मध्ये मरणोत्तर त्यांना 'भारतरत्न' या सर्वोच्च नागरी पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.

• विमानतळ : अहमदाबाद येथील विमानतळाला सरदार वल्लभभाई पटेल आंतरराष्ट्रीय विमानतळ असे नाव देण्यात आले आहे .

• स्टॅच्यू ऑफ युनिटी : 2018 मध्ये, भारत सरकारने सरदार पटेल यांच्या 143 व्या जयंतीनिमित्त गुजरातमध्ये ‘स्टॅच्यू ऑफ युनिटी’ चे अनावरण केले.

भारतीय स्वातंत्र्य लढ्यातील योगदान :

• त्यांनी खेडा सत्याग्रह (1918) आणि बारडोली सत्याग्रह (1928) मध्ये शेतकऱ्यांचा संघर्ष राष्ट्रीय स्वातंत्र्य चळवळीशी जोडला.

• 1930 च्या मिठाच्या सत्याग्रहादरम्यान (प्रार्थना आणि उपोषण आंदोलन) सरदार पटेल यांनी तीन महिने तुरुंगवास भोगला.

• मार्च 1931 मध्ये सरदार पटेल यांनी भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसच्या कराची अधिवेशनाचे (46 वे अधिवेशन) अध्यक्षपद भूषविले.

• 1942 मधील भारत छोडो आंदोलनादरम्यान सरदार वल्लभभाई पटेल यांनी महत्वपूर्ण भूमिका पार पाडली.

सरदार वल्लभभाई पटेल यांना सरदार ही पदवी कोणी दिली ? 

• 1928 मध्ये बारडोली सत्याग्रह, हे गुजरात मधील बारडोली येथील शेतकऱ्यांनी अन्यायकारक कर वाढवण्याच्या विरोधात केलेले आंदोलन होते.

• या आंदोलनाचे नेतृत्व वल्लभभाई पटेल यांनी केले.

• बारडोलीच्या महिलांनी वल्लभभाई पटेल यांना ‘सरदार’ ही पदवी दिली.

राष्ट्रीय आयुर्वेद दिवस           

National Ayurveda Day

Subject : GS - दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) यंदाचा राष्ट्रीय आयुर्वेद दिन केव्हा साजरी करण्यात आला ?

1. 10 ऑक्टोबर

2. 24 ऑक्टोबर

3. 29 ऑक्टोबर

4. 2 नोव्हेंबर

उत्तर : 29 ऑक्टोबर

राष्ट्रीय आयुर्वेद दिना बद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• भगवान धन्वंतरी यांचा जन्मदिवस म्हणजे दिवाळी चा धनतेरस हा दिवस “राष्ट्रीय आयुर्वेद दिन” म्हणून साजरी केला जातो.

• 2024 ची धनतेरस 29 ऑक्टोबर रोजी साजरी करण्यात आली.

• यंदाचा हा 9 वा राष्ट्रीय आयुर्वेद दिन आहे.

• 150 हून अधिक देश यंदाच्या राष्ट्रीय आयुर्वेद दिनात सामील होणार आहेत

• आयुर्वेद ही पारंपारिक औषध प्रणाली आहे जीचा उगम प्राचीन भारतात झाला.

• आयुर्वेद हे सर्वांगीण विकासासाठी शरीर, मन आणि आत्म्यामध्ये संतुलन साधण्यावर लक्ष केंद्रित करते. 

आयुर्वेद या शब्दाचा अर्थ काय ?

• आयुर्वेद हा "आयु" आणि "वेद" या दोन संस्कृत शब्दांपासून आला आहे.

• "आयु", म्हणजे जीवन आणि "वेद", म्हणजे ज्ञान. 

• अशा प्रकारे, आयुर्वेद हा शब्द "जीवनाचे ज्ञान" दर्शवतो. 

भारतात पहिला राष्ट्रीय आयुर्वेद दिन केव्हा साजरी करण्यात आला ?

• 2016 मध्ये आयुष मंत्रालयाने (Ministry of Ayush) आयुर्वेद दिन साजरा करण्याची घोषणा केली.

• पहिला राष्ट्रीय आयुर्वेद दिन 2016 मध्ये साजरा केला तेव्हापासून दरवर्षी धन्वंतरी जयंती (धनतेरस) दिनाच्या दिवशी आयुर्वेद दिन साजरा केला जातो.

राष्ट्रीय आयुर्वेद दिन का साजरी करण्यात येतो ?

राष्ट्रीय आयुर्वेद दिन साजरा करण्याचे उद्दिष्ट काय आहे? 

आयुर्वेदिक तत्त्वे, औषधी वनस्पती आणि जीवनशैलीच्या पद्धतींबद्दल जागरुकता निर्माण करण्यासाठी.

राष्ट्रीय आयुर्वेद दिन धनतेरस दिनाच्या दिवशीच का साजरी करतात ?

• भारतात आयुर्वेदाच्या ज्ञानाचे श्रेय भगवान धन्वंतरी या देवांला दिले जाते.

• भगवान धन्वंतरी यांना आयुर्वेदाचे जन्मदाता म्हणून ओळखले जाते.

• धन्वंतरी हे देवतांचे वैद्य असून त्यांना हे ज्ञान भगवान ब्रह्मदेवाकडून मिळाले. 

• आयुर्वेद दिन भगवान धन्वंतरीना समर्पित आहे.

• आरोग्य देवता धन्वंतरी हे समुद्रमंथनावेळी अमृत कलश घेऊन अवतरले अशी पौराणिक कथा आहे.

राष्ट्रीय आयुर्वेद दिनाच्या लोगोमध्ये कोण कोणत्या घटकांचा समावेश आहे ?

• लोगोच्या मध्यभागी भगवान धन्वंतरी आहे.

• लोगोमधील 5 पाकळ्या पंच महाभूताचे प्रतीक आहेत.

• पाकळ्यांच्या खाली तीन वर्तुळे वात, पित्त, कफ, ही आयुर्वेदाची मूलभूत तत्त्वे दर्शवतात.

• घटकांना वेढलेले अंडाकृती पान या मूलभूत तत्त्वांवर आधारित निसर्गाद्वारे बरे करण्याचे सार (शक्ती) दर्शवते.

राष्ट्रीय आयुर्वेद दिन 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

" जागतिक आरोग्यासाठी आयुर्वेद नवकल्पना " ही यंदाच्या राष्ट्रीय आयुर्वेद दिन 2024 ची थीम आहे.

" Ayurveda Innovation for Global Health "

कोणार्क मंदिर

Konark Sun Temple

Subject : GS - इतिहास- कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी आपल्या 'मन की बात' या कार्यक्रमात अलीकडेच कोणार्क मंदिराचा संदर्भ दिला. तर हे कोणार्क मंदिर खालील पैकी कोणत्या राज्यात आहे ?

1. महाराष्ट्र

2. गुजरात

3. ओडिशा

4. कर्नाटक

उत्तर : ओडिशा

बातमी काय आहे ?

पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी आपल्या 'मन की बात' या कार्यक्रमात अलीकडेच ओडिसी नृत्य आणि कोणार्क मंदिराचा संदर्भ दिला होता.

कोणार्क मंदिरा बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• कोणार्क मंदिराला सूर्य मंदिर म्हणूनही ओळखले जाते. हे सूर्य देवाला समर्पित आहे. 

• ओडिशा राज्याच्या पुरी जिल्ह्यातील कोणार्क गावामध्ये हे सूर्य मंदिर स्थित आहे.

कोणार्क मंदिर कोणी बांधले ?

• कोणार्क मंदिर हे तेराव्या शतकात बांधलेले हिंदू मंदिर आहे.

• पूर्व गंगा राजघराण्यातील राजा नरसिंह पहिला यांनी १२५० मध्ये कोणार्क मंदिर बांधले.

• 1984 मध्ये कोणार्क मंदिराला UNESCO चे जागतिक वारसा स्थळ म्हणून घोषित करण्यात आले.

कोणार्क मंदिराचे वैशिष्ट्ये काय आहे ?

• हे ओडिशा वास्तुकला किंवा कलिंग वास्तुकलेचे उत्कृष्ट उदाहरण आहे.

• प्रचंड आकाराची बारा चाकांची जोडी (एकूण 24 चाके) असलेला सूर्यरथ आणि त्याला जोडलेले सात घोडे अशी या मंदिराच्या स्थापत्याची कल्पना आहे.

• मंदिराच्या संकुलात 100 फूट उंचीचा सूर्य रथ आहे.

• या रथाला एकूण 24 चाके आहेत.

• या रथाला 7 घोडे खेचले आहेत, आणि हे सात घोडे आठवड्याच्या सात दिवसांचे प्रतीक आहेत असे म्हटले जाते.

• मंदिरात हिंदू पौराणिक कथांमधील दृश्ये दर्शविणारी विस्तृत दगडी कोरीवकाम देखील आहे.

कोणार्क सूर्य मंदिराला 'ब्लॅक पॅगोडा' (BLACK PAGODA) असे का म्हणतात ?

• मंदिराच्या बांधकामासाठी वापरण्यात आलेल्या गडद दगडांमुळे याला 'ब्लॅक पॅगोडा' म्हणून ओळखले जाते.

• कोणार्क सूर्य मंदिर समुद्राच्या अगदी जवळ आहे आणि म्हणून युरोपियन खलाशांनी या विलक्षण मंदिराचा उपयोग नेव्हिगेशन पॉइंट म्हणून केला.

• मंदिराचे देवस्थान किंवा मोठा बुरुज काळ्या रंगात दिसला आणि म्हणून त्याला ब्लॅक पॅगोडा म्हटले गेले. 

• पॅगोडा (Pagoda) चा अर्थ : मनोऱ्यासारखे बांधलेले किंवा अनेक माळे असलेले मंदिर असा होतो.