मारखोर काय आहे ?

Markhor Goat

Subject : GS - पर्यावरण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये चर्चेत असलेली मारखोर शेळी (Markhor Goat) ही खालीलपैकी कोणत्या भागात आढळते ?

1. जम्मू आणि काश्मीर

2. महाराष्ट्र

3. कर्नाटक

4. राजस्थान

उत्तर : जम्मू आणि काश्मीर

बातमी काय आहे ? 

• जगातील सर्वात मोठी जंगली शेळी मारखोर जम्मू आणि काश्मीरमध्ये अस्तित्वासाठी लढत आहे.

• तिची लोकसंख्या वाढवण्यासाठी त्याच्या अधिवासाचे रक्षण करण्यासाठी उपाययोजना करणे आवश्यक आहे.

मारखोर बद्दल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• मारखोर ही मध्य आणि दक्षिण आशियातील पर्वतीय प्रदेशात आढळणारी वन्य शेळीची प्रजाती आहे.

• मारखोर पाकिस्तान, अफगाणिस्तान, भारत आणि ताजिकिस्तानच्या काही भागात आढळतात.

• मारखोर ही जगातील सर्वात मोठी जंगली शेळी आहे.

• मारखोर शेळीचे शास्त्रीय नाव काप्रा फाल्कोनेरी (Capra Falconeri) असे आहे.

• मारखोर हा पाकिस्तानचा राष्ट्रीय प्राणी आहे, जिथे त्याला स्क्रू-शिंग असलेला बकरी म्हणूनही ओळखले जाते.

• मारखोर त्यांच्या विशिष्ट नागमोडी आकाराच्या शिंगांसाठी ओळखले जातात.

मारखोर ची संख्या कमी का होत आहेत ?

• मारखोर शेळीची त्यांच्या शिंगांसाठी बेकायदेशीर शिकार केली जाते.

• मानवी हस्तक्षेपामुळे त्यांच्या अधिवास नष्ट होणे. 

• अन्नासाठी स्पर्धा या काही प्रमुख कारणांमुळे त्यांची संख्या कमी होत आहे.

मारखोर शेळीचे संवर्धन : 

• आंतरराष्ट्रीय निसर्गं संवर्धन संघटेच्या लाल यादीत (IUCN Red List) जवळपास धोक्यात (Near Threatened) या श्रेणींमध्ये मारखोर शेळीची नोंद करण्यात आली आहे.

• मारखोर शेळीची वन्यजीव संरक्षण कायदा, 1972 मध्ये अनुसूची १ मध्ये नोंद आहे.

जागतिक त्सुनामी जनजागृती दिवस

World Tsunami Awareness Day

Subject : GS - दिनविशेष, पर्यावरण, भूगोल - आपत्ती व्यवस्थापन

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी जागतिक त्सुनामी जनजागृती दिन कोणत्या दिवशी साजरा केला जातो ?

1. 1 नोव्हेंबर

2. 5 नोव्हेंबर

3. 9 नोव्हेंबर

4. 21 नोव्हेंबर

उत्तर : 5 नोव्हेंबर

जागतिक त्सुनामी जागरुकता दिवस केव्हा स्थापन करण्यात आला ? 

• जागतिक त्सुनामी जागरुकता दिवस 2015 मध्ये संयुक्त राष्ट्र संघाने (United Nations) स्थापन केला.

• त्सुनामीसह जपानच्या ऐतिहासिक अनुभवांपासून प्रेरित होऊन 5 नोव्हेंबर हा दिवस निवडला गेला.

• 5 नोव्हेंबर हा दिवस “इनामुरा-नो-हाय” (Inamura-no-hi) या कथेच्या स्मरणार्थ निवडला गेला, ज्यामध्ये एका जपानी गावकऱ्याने आपल्या शेजाऱ्यांना इशारा म्हणून तांदळाच्या ढिगाऱ्यांना आग लावली आणि येणाऱ्या सुनामीपासून त्यांचे प्राण वाचवले. 

जागतिक त्सुनामी जागरूकता दिवस का साजरी करतात ? 

• त्सुनामी कशामुळे होते, त्यांचे परिणाम आणि आपण कोणती सुरक्षित पावले उचलू शकतो याबद्दल लोकांना माहिती देण्यासाठी 

• या गोष्टी समजून घेतल्याने, आपण त्सुनामीमुळे होणारे नुकसान कमी करू शकतो आणि जीव वाचवू शकतो.

• हा दिवस जगभरातील लोकांना त्सुनामीपासून धोका असलेल्या क्षेत्रांचे संरक्षण करण्यासाठी एकत्र काम करण्यासाठी प्रोत्साहित करतो.

• जागतिक त्सुनामी जागरूकता दिवस त्सुनामी सज्जता, प्रतिसाद आणि पुनर्प्राप्तीशी संबंधित ज्ञान, कौशल्य आणि संसाधने एकमेकां सोबत शेअर करून आंतरराष्ट्रीय सहकार्याला प्रोत्साहन देण्यासाठी.

त्सुनामी म्हणजे काय ? 

• “त्सुनामी” या शब्द जपानी शब्द “त्सू” म्हणजे बंदर आणि “नामी” म्हणजे लाट या शब्दांपासून बनला आहे.

• समुद्राच्या तळाशी झालेला भूकंप अथवा समुद्राच्या सपाटीखालील भागात झालेला ज्वालामुखीचा उद्रेक यांमुळे अत्यंत मोठ्या प्रमाणात ऊर्जा मुक्त होते. 

• या ऊर्जेमुळे भूकंपाच्या केंद्रबिंदूपासून समुद्राच्या पाण्याच्या वर्तुळाकार तरंगाच्या स्वरूपात प्रचंड मोठ्या आकाराच्या लाटा तयार होतात. 

• या अवाढव्य आकाराच्या लाटा ज्यावेळी समुद्रकिनाऱ्यावर येऊन धडकतात, त्या घटनेला त्सुनामी असे म्हटले जाते.

• 2004 साली हिंदी महासागरातील त्सुनामी आणि 2011 ची जपानमधील तोहोकू त्सुनामी यांमुळे मोठ्या प्रमाणात जीवित आणि वित्त हानी झाली होती. 

जागतिक त्सुनामी जनजागृती दिन 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ? 

“2004 च्या हिंदी महासागर त्सुनामीच्या धड्यांसह पुढील पिढीला सशक्त बनवणे – 20 वर्षे” ही यंदाची थीम आहे.

“Empowering the next generation with the lessons of the 2004 Indian Ocean Tsunami – 20 years on,”

वज्र प्रहार युद्ध सराव

Exercise VAJRA PRAHAR 2024

Subject : GS - युद्ध अभ्यास

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) वज्र प्रहार सराव खालील पैकी कोणत्या देशांमधील संयुक्त लष्करी सराव आहे ?

1) भारत आणि अमेरिका 

2) भारत-इंडोनेशिया

3) भारत आणि सिंगापूर

4) भारत आणि चीन

उत्तर : भारत आणि अमेरिका 

भारताबरोबर चे लष्करी युद्ध सराव 

• भारत आणि अमेरिका : वज्र प्रहार युद्ध अभ्यास

• भारत आणि इंडोनेशिया : गरुड शक्ती

• भारत आणि श्रीलंका : मित्र शक्ती

• भारत आणि सिंगापूर : बोल्ड कुरुक्षेत्र

• भारत आणि नेपाळ : सूर्य किरण

• भारत आणि चीन : हॅंड-इन-हॅंड

• भारत आणि रशिया : इंद्र

बातमी काय आहे ?

• वज्र प्रहार सरावात भाग घेण्यासाठी भारतीय लष्कराची तुकडी अमेरिकाला रवाना झाली आहे.

वज्र प्रहार सरावा बद्दल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• वज्र प्रहार सराव हा भारत-अमेरिका लष्कराच्या विशेष दलांचा संयुक्त सराव आहे.

• हा सराव 2 ते 22 नोव्हेंबर 2024 दरम्यान अमेरिकेतील इदाहो मधील ऑर्चर्ड कॉम्बॅट ट्रेनिंग सेंटर येथे आयोजित केला जाणार आहे. 

• वज्र प्रहार युद्ध सरावाची यंदाची ही 15 वी आवृत्ती आहे.

• संयुक्त सरावात भाग घेणाऱ्या दोन्ही देशांच्या तुकड्यांमध्ये प्रत्येकी 45 जवान असतील. 

• भारतीय लष्कराच्या तुकडीचे प्रतिनिधित्व स्पेशल फोर्स युनिट्स आणि अमेरिकेच्या तुकडीचे प्रतिनिधित्व ग्रीन बेरेट्स करतील.

वज्र प्रहार युद्ध सरावाचे उद्दिष्ट काय आहे ?

परस्पर सहकार्याने केले जाणारे कार्य, संयुक्तता आणि विशेष मोहिमांच्या रणनीतींची परस्पर देवाणघेवाण वाढवून भारत आणि अमेरिका यांच्यातील लष्करी सहकार्याला चालना देणे हे वज्र प्रहार या सरावाचे उद्दिष्ट आहे.

वज्र प्रहार युद्ध सरावाने काय फायदा होईल ? 

• या सरावामुळे वाळवंटी आणि अर्ध वाळवंटी वातावरणात संयुक्त विशेष दलाच्या मोहीमा राबविण्याची एकत्रित क्षमता वाढेल.

• उच्च दर्जाची शारीरिक तंदुरुस्ती, संयुक्त नियोजन आणि संयुक्त रणनीतिक अभ्यास यावर या सरावात भर दिला जाईल.

भारताची पहिली ॲनालॉग अंतराळ मोहिम

India’s first Analog Space Mission

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारताची पहिली ॲनालॉग अंतराळ मोहिम नुकतीच लाँच करण्यात आली. त्याबद्दल योग्य विधान असलेला पर्याय निवडा.

अ) ही मोहीम लेह या ठिकाणी लाँच करण्यात आली.

ब) अंतराळवीरांच्या मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यावर कसा परिणाम होतो हे समजून घेणे हे या मिशनचे उद्दिष्ट आहे.

क) गगनयान आणि इतर भविष्यातील अंतराळ मोहिमांना यामुळे फायदा होईल.

पर्याय :

1. फक्त अ आणि ब बरोबर

2. फक्त अ आणि क बरोबर

3. फक्त ब आणि क बरोबर

4. अ, ब आणि क बरोबर

उत्तर : अ, ब आणि क बरोबर

बातमी काय आहे ? 

भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेने (ISRO) 1 नोव्हेंबर 2024 रोजी लेह,(लडाख) येथे देशातील पहिले ॲनालॉग स्पेस मिशन लाँच केले.

ॲनालॉग अंतराळ मोहिम म्हणजे नेमकं काय ? 

• ॲनालॉग अंतराळ मोहिम म्हणजे पृथ्वीवरील अशा ठिकाणी आयोजित केलेल्या चाचण्या ज्या भौतिकदृष्ट्या अत्यंत अंतराळातील वातावरणाशी मिळतात.

• चंद्र, मंगळ किंवा लघुग्रह यांसारख्या स्थानांवरील मोहिमेवर अंतराळवीरांना ज्या जीवन परिस्थितीचा सामना करावा लागतो त्याची प्रतिकृती येथे बनवलेली आहे.

• या ॲनालॉग मिशनमध्ये, प्रतिकूल परिस्थितीत, धोकादायक हवामानात आणि इतर ग्रहांवर मानवी वर्तन कसं बदलतं, हे देखील या मोहिमेत पाहिलं जाईल. 

• त्याचप्रमाणे येथिल वातावरणात काही चाचण्या घेतल्या जातील.

• उदाहरणार्थ नवीन तंत्रज्ञान, रोबोटिक उपकरणं, रोबोटिक वाहनं, अधिवास, दळणवळण, वीजनिर्मिती, गतिशीलता, पायाभूत सुविधा आणि साठवण यांची चाचणी घेतली जाईल.

ॲनालॉग अंतराळ मोहिमेचे उद्दिष्ट काय आहे ?

अवकाशासारख्या एकाकी आणि बंदिस्त वातावरणात अंतराळवीरांच्या मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यावर कसा परिणाम होतो हे समजून घेणे हे या मिशनचे उद्दिष्ट आहे.

ॲनालॉग अंतराळ मोहिमेचा काय फायदा होईल ? 

• गगनयान आणि इतर भविष्यातील अंतराळ मोहिमांना मानवी वर्तनाबद्दल आवश्यक अशी महत्त्वपूर्ण माहिती याद्वारे मिळेल.

• भविष्यातील खोल-अंतराळ मोहिमांच्या नियोजन करण्यास मदत होईल.

• हे संशोधन अंतराळातील आव्हानात्मक परिस्थितीत क्रू सुरक्षा (अंतराळवीरांची सुरक्षा), कार्यक्षमता आणि मोहिमेचे यश सुनिश्चित करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण आहे.

ॲनालॉग स्पेस मिशनसाठी लडाखचीच निवड का केली गेली ? 

• लडाखची येथिल थंड, कोरडे हवामान, नापीक जमीन आणि उंची अशा सर्व गोष्टीचा विचार करून या ठिकाणाची निवड करण्यात आली असल्याची माहिती सांगण्यात येत आहे.

• लडाखची भौगोलिक परिस्थिती चंद्र आणि मंगळ या दोन्हींप्रमाणे आहे.

• चंद्र आणि लडाख या दोन्ही ठिकाणी अत्यंत कोरडे वातावरण आहे. 

• लडाखमध्ये चंद्र आणि मंगळ या दोन्हींप्रमाणेच तापमानात लक्षणीय चढ-उतार होतात. 

• लडाखचा खडकाळ, नापीक भूभाग चंद्र आणि मंगळाच्या भूभागासारखा आहे. 

परख राष्ट्रीय सर्वेक्षण कशासाठी आहे ? 

PARAKH Rashtriya Sarvekshan 2024

Subject : GS 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) परख राष्ट्रीय सर्वेक्षण खालील पैकी कशाच्या संदर्भात आहे ?

1. बचत गटांच्या सर्वेक्षण संदर्भात

2. गुन्हेगारीचे सर्वेक्षण करण्या संदर्भात

3. शेती नुकसानीचे सर्वेक्षण करण्या संदर्भात

4. विद्यार्थ्यांचे शैक्षणिक प्रगतीचे मूल्यांकन करण्या संदर्भात

उत्तर : विद्यार्थ्यांचे शैक्षणिक प्रगतीचे मूल्यांकन करण्या संदर्भात

बातमी काय आहे ? 

• विद्यार्थ्यांच्या शैक्षणिक प्रगतीचे मूल्यांकन करण्यासाठीचे राष्ट्रीय सर्वेक्षण आता परख या नवीन नावाने आयोजित करण्यात येणार आहे.

• परख राष्ट्रीय सर्वेक्षण हे ४ डिसेंबर २०२४ रोजी आयोजित करण्यात आले आहे. 

परख राष्ट्रीय सर्वेक्षण कोण करणार आहे ?

हे मूल्यांकन राष्ट्रीय शैक्षणिक संशोधन आणि प्रशिक्षण परिषद (NCERT - National Council of Educational Research and Training) द्वारे संपूर्ण भारतातील शालेय विद्यार्थ्यांच्या शैक्षणिक यशाचे मूल्यांकन करेल.

परख राष्ट्रीय सर्वेक्षण

• परख राष्ट्रीय सर्वेक्षण हे मोठ्या प्रमाणात राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण (National Education Policy) 2020 मध्ये नमूद केलेल्या महत्त्वाकांक्षी उद्दिष्टांशी विशेषतः विद्यार्थ्यांच्या प्रगतीचे सर्वसमावेशक मूल्यांकन करेल.

• पारख राष्ट्रीय सर्वेक्षण 2024 ची रचना प्रत्येक जिल्ह्यातील शिक्षण व्यवस्थेच्या एकूण आरोग्यावर लक्ष केंद्रित करून सर्वसमावेशक घटक म्हणून शाळांचे मूल्यांकन करण्यासाठी केली गेली आहे.

परख राष्ट्रीय सर्वेक्षण कशा प्रकारे करण्यात येणार आहे ?

• या सर्वेक्षणामध्ये सरकारी, सरकारी अनुदानित आणि खाजगी शाळांमधील विद्यार्थ्यांचा समावेश असेल.

• सर्वेक्षणात इयत्ता ३, ६ आणि ९ या वर्गात शिकत असणाऱ्या विद्यार्थ्यांचा समावेश असेल.

• इयत्ता 3, आणि 6 वी मधील विद्यार्थ्यांचे भाषा, गणित आणि आपल्या सभोवतालचे जग तर

• इयत्ता ९ वी मधील विद्यार्थ्यांना भाषा, गणित, विज्ञान आणि सामाजिक शास्त्र या विषयावर मुल्यांकन केले जाईल.

वन्यजीव गुन्हे नियंत्रण ब्युरो काय आहे ? 

Wildlife Crime Control Bureau

Subject : GS- पर्यावरण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) वन्यजीव गुन्हे नियंत्रण ब्युरोचे प्रादेशिक कार्यालय महाराष्ट्रात कोणत्या शहरात आहे ?

1. मुंबई

2. नागपूर

3. नाशिक

4. रत्नागिरी

उत्तर : मुंबई

बातमी काय आहे ?

• मध्य प्रदेशातील बांधवगड व्याघ्र प्रकल्पातील 10 हत्तींच्या मृत्यूची चौकशी करण्यासाठी पर्यावरण, वन आणि हवामान बदल मंत्रालयाच्या वन्यजीव गुन्हे नियंत्रण ब्युरोने (WCCB) एक पथक तयार केले आहे. 

• हे पथक या प्रकरणाची स्वतंत्र चौकशी करत आहे.

वन्यजीव गुन्हे नियंत्रण ब्युरो 

• ही एक वैधानिक (Statutory) आणि बहु-अनुशासनात्मक (Multi-Disciplinary) संस्था आहे.

• वन्यजीव गुन्हे नियंत्रण ब्युरो भारत सरकारच्या पर्यावरण आणि वन मंत्रालयाच्या अंतर्गत, देशातील संघटित वन्यजीव गुन्हेगारीचा सामना करण्यासाठी स्थापन करण्यात आली आहे.

• वन्यजीव (संरक्षण) दुरुस्ती कायदा, 2006 मध्ये सुधारणा करून वन्यजीव गुन्हे नियंत्रण ब्युरो ची 6 जून 2007 मध्ये स्थापना करण्यात आली.

वन्यजीव गुन्हे नियंत्रण ब्युरोचे मुख्यालय आणि प्रादेशिक कार्यालये कोठे आहेत ?

• ब्युरोचे मुख्यालय नवी दिल्ली येथे आहे.

• दिल्ली, कोलकाता, मुंबई, चेन्नई आणि जबलपूर येथे 5 प्रादेशिक कार्यालये आहेत.

थाडौ समाज कोणत्या राज्यात आहे ?

Who are Thadou tribes ?

Subject : GS- भूगोल, अर्थशास्त्र - लोकसंख्या

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असणारा थाडौ (Thadou) समाजाबद्दल खालील पैकी कोणता पर्याय बरोबर आहे ? 

A) थाडौ हे प्रामुख्याने राजस्थान राज्यातील स्थानिक लोक आहेत.

B) थाडौ समुदाय प्रामुख्याने झुम प्रकार ची शेती करतात.

पर्याय : 

1. फक्त A बरोबर आहे

2. फक्त B बरोबर आहे

3. A आणि B दोन्ही बरोबर आहे

4. A आणि B दोन्ही चूक आहे

उत्तर : फक्त B बरोबर आहे.

• थाडौ हे मणिपूर राज्यातील स्थानिक लोक आहेत.
• त्यामुळे विधान A चुकीचे आहे.

बातमी काय आहे ? 

• अलीकडे, आसामच्या गुवाहाटी येथिल आयोजित कार्यक्रमात थाडौ अधिवेशनाच्या आयोजित करण्यात आले होते.

• या कार्यक्रमात मणिपूरमधील थाडौ जमातीची वेगळी ओळख आणि वारसा संरक्षित करण्यासाठी 10-सूत्री घोषणा जारी केली.

थाडौ समाजाबद्दल थोडक्यात माहिती : 

• थाडौ हे मणिपूर राज्यातील स्थानिक लोक आहेत.

• मणिपूर राज्यातील इंफाळ खोऱ्याला लागून असलेल्या डोंगराळ प्रदेशात ते राहतात.

• 2011 च्या मणिपूर राज्याच्या जनगणनेनुसार मणिपूरमधील लोकसंख्येच्या बाबतीत थाडौ लोकसंख्या दुसऱ्या क्रमांकावर आहे. तर मणिपूरमध्ये सर्वात जास्त लोकसंख्या मैतेई या समुदायाची आहे.

• थाडौ समाज उदरनिर्वाहासाठी प्राण्यांचे संगोपन, शेती, शिकार आणि मासेमारी करतात.

• थाडौ वस्ती जंगलात वसलेली आहे ते प्रामुख्याने झुम प्रकार ची शेती करतात.

झूम शेती म्हणजे काय ?

• झूम शेती स्थलांतरित शेतीचा एक प्रकार आहे. यात जंगलातील झाडे- झुडपे तोडून शेतीसाठी योग्य जमिन बनवली जाते.

• जेव्हा जमिनीवरील सर्व वनस्पती तोडून जाळली जाते, तेव्हा राख मृदेत मिसळल्यामुळे पोटॅशचा भरपूर पुरवठा होतो आणि मृदेची सुपीकता वाढते.

• जमिनीची सुपीकता कमी झाल्यावर याच प्रकारे दुसरी जमीन निवडून पुन्हा झाडे- झुडपे तोडून शेती करतात.

• या पद्धतीत शेतीच्या मशागतीसाठी आधुनिक शेती अवजारांचा वापर केला जात नाही.

• झूम शेती प्रामुख्याने भारताच्या ईशान्यकडील भागात केली जाते त्यामध्ये प्रामुख्याने आसाम, मणिपूर, मिझोराम, नागालँड इत्यादी राज्यांचा समावेश आहे.

LiDAR म्हणजे काय ?

What is LiDAR ?

अलीकडे, शास्त्रज्ञांनी LiDAR तंत्रज्ञान वापरून, मेक्सिकनच्या घनदाट जंगलात शतकानुशतके हरवलेले माया नावाचे शहर शोधले आहे.

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दिलेल्या पर्यायांपैकी LiDAR बद्दल योग्य माहिती देणारा पर्याय निवडा.

1. LiDAR चे पूर्ण विस्तारीत नाव Light Detection And Ranging असे आहे.

2. LiDAR चा वापर जमिनीच्या पृष्ठभागावरील 3D मॅाडेल तयार करण्यासाठी होतो.

3. 1 आणि 2 दोन्ही योग्य आहेत

4. 1 आणि 2 दोन्ही अयोग्य आहेत

उत्तर : 1 आणि 2 दोन्ही योग्य आहेत

LiDAR तंत्रज्ञानाने हरवलेले माया शहर शोधण्यात कशी मदत केली ? 

• शास्त्रज्ञांनी व्हॅलेरियाना नावाचे पूर्वीचे अज्ञात माया शहर शोधण्यासाठी मेक्सिकोच्या कॅम्पेचे प्रदेशातील वन निरीक्षण प्रकल्पातील LiDAR डेटा वापरला. 

• शहराच्या वास्तुशास्त्रीय मांडणीवरून असे समजते की ते इसवी सन 150 च्या सुमारास स्थापन झालेले एक प्रमुख राजकीय केंद्र होते. 

• शहरामध्ये प्लाझा, मंदिरे आणि जलाशयांचा समावेश आहे, जे पूर्वीच्या माया सभ्यतेच्या राजकीय राजधानीचे वैशिष्ट्य आहे.

• या शोधामुळे माया संस्कृतीचे प्रमाण आणि संरचनेबद्दल अधिक माहिती मिळू शकते.

LiDAR म्हणजे काय ? 

• LiDAR चे पूर्ण नाव Light Detection And Ranging असे आहे.

• LiDAR किंवा लाइट डिटेक्शन आणि रेंजिंग, हे रिमोट सेन्सिंग तंत्रज्ञान आहे.

• LiDAR तंत्रज्ञान प्रामुख्याने जमिनीवर आधारित सर्वेक्षण आणि उच्च-रिझोल्यूशन नकाशे तयार करण्यासाठी त्याचप्रमाणे 3D मॅाडेल तयार करण्यासाठी वापरले जाते.

LiDAR काम कसं करतं ?

• LiDAR प्रणालीमध्ये लेसर, स्कॅनर आणि GPS रिसीव्हर असतात.

• ज्या ठिकाणचे अंतर मोजायचे आहे किंवा ज्या ठिकाण शोध घ्यायचा आहे त्या ठिकाणावर लेसर प्रकाश वापरला जातो. 

• विमान किंवा हेलिकॉप्टर यांच्याद्वारे जमिनीवर लेसर सोडले जातात.

• जिथे तो वनस्पती, इमारती आणि विविध पृष्ठभागांवरून आदळतो. हा प्रकाश परावर्तित (Reflected) किंवा विखुरलेला (Scattered) असतो आणि LiDAR सेन्सरद्वारे रेकॉर्ड केला जातो.

• परावर्तित बीमची वेळ, इतर डेटासह एकत्रित केल्यावर, ऑब्जेक्टचे तपशीलवार आणि अचूक 3D मॅाडेल तयार करता येते.

LiDAR तंत्रज्ञानाचा वापर कुठे होऊ शकतो ? 

• वनीकरण: झाडाची उंची आणि बायोमासचे मूल्यांकन करण्यासाठी वापरले जाते, ज्यामुळे शाश्वत वन व्यवस्थापन आणि संवर्धन करण्यात मदत होते.

• पर्यावरणाचे संवर्धन : किनारपट्टीची धूप, नदीचे पात्र, पूर क्षेत्रे आणि इतर नैसर्गिक अधिवासांचे मॅपिंग आणि निरीक्षण करण्यासाठी आणि त्या माहिती द्वारे पर्यावरणाचे संवर्धन करण्यासाठी.

• शहरी नियोजन : LiDAR डेटा शहरी लँडस्केपचे तपशीलवार 3D मॉडेल तयार करण्यात मदत करतो, जे पायाभूत सुविधा विकास, झोनिंग आणि आपत्ती व्यवस्थापनासाठी महत्त्वपूर्ण आहेत.

• पायाभूत सुविधा प्रकल्प : मुंबई-अहमदाबाद हायस्पीड रेल कॉरिडॉर प्रकल्पात हवाई LiDAR सर्वेक्षण तंत्राचा पहिल्यांदा वापर केला आहे.