गुरुत्वाकर्षण ऊर्जा साठवणूक म्हणजे काय ? 

What is Gravity Energy Storage?

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान, ऊर्जा

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) गुरुत्वाकर्षण ऊर्जा साठवणूक याबद्दल योग्य विधान/ विधाने असलेला पर्याय निवडा.

अ) सूर्यप्रकाश किंवा वाऱ्याअभावी कमी वीज निर्माण होते त्यावेळेस ही साठवलेली वीज वापरता येते.

ब) यामुळे पर्यावरणाचा समतोल राखण्यासाठी मदत होईल.

क) हा जास्त मेंटेनन्स, कमी वर्ष वीज स्टोर करू शकणारा उपाय आहे. 

पर्याय : 

1. फक्त अ आणि ब बरोबर

2. फक्त अ आणि क बरोबर

3. फक्त ब आणि क बरोबर

4. अ, ब आणि क बरोबर

उत्तर : फक्त अ आणि ब बरोबर

विधान क) चुकीचे आहे.

हा कमी मेंटेनन्स, जास्त वर्ष वीज स्टोर करू शकणारा उपाय आहे.

बातमी काय आहे ? 

• गुरुत्वाकर्षण ऊर्जा संचयन किंवा साठवणूक हे सौर आणि पवन ऊर्जेच्या मोठ्या आव्हानाला तोंड देण्यासाठी एक व्यवहार्य उपाय म्हणून उदयास येत आहे. 

• हे एक नवीन तंत्रज्ञान आहे जे गुरुत्वाकर्षण वापरून ऊर्जा साठवते.

• अक्षय ऊर्जा साठवण्यासाठी गुरुत्वाकर्षणाचा उपयोग या नवीन तंत्रज्ञानद्वारे करता येईल.

गुरुत्वाकर्षण ऊर्जा संचयन काम कसं करतं ? 

• स्थितिज ऊर्जेमध्ये रूपांतर : ज्या वेळेस पवन ऊर्जा किंवा सौर ऊर्जा वापरून गरजेपेक्षा जास्त वीज निर्मिती होते त्यावेळेस ही जास्त तयार झालेली वीज जड वस्तुमान जसे की पाणी, काँक्रीट ब्लॉक्स उचलून त्यांमध्ये साठवली जाते.

• विद्युत ऊर्जेमध्ये रूपांतर : जेव्हा वीजेची मागणी जास्त असते त्यावेळेस जड वस्तुमान जसे की पाणी, काँक्रीट ब्लॉक्स खाली सोडून त्याद्वारे टर्बाइन फिरवले जाते आणि साठवलेली ऊर्जा पुन्हा वापरासाठी उपलब्ध केली जाते. 

गुरुत्वाकर्षण ऊर्जा संचयनाचा फायदा कसा होईल ? 

• ज्या वेळेस सूर्यप्रकाश किंवा वाऱ्याअभावी कमी वीज निर्माण होते त्यावेळेस ही स्टोर (साठवलेली) वीज वापरता येईल.

• सध्या ऊर्जा साठवण्यासाठी बॅटरींचा वापर केला जातो. 

• बॅटरी स्टोरेजला नियमित देखभालीची आवश्यकता असते, तसेच हे कमी आयुर्मान, आणि उत्पादन आणि विल्हेवाट यापासून पर्यावरणाची हानी यासारख्या आव्हानांचा सामना करावा लागतो.

• याउलट गुरुत्वाकर्षण ऊर्जा स्टोरेज हा कमी मेंटेनन्स, जास्त वर्ष वीज स्टोर करू शकणारा उपाय देते.

• गुरुत्वाकर्षण संचय हानिकारक रासायनिक अभिक्रिया टाळते, पर्यावरणीय प्रभाव आणि विल्हेवाट समस्या कमी करते. 

स्थितिज ऊर्जा (Potential Energy) म्हणजे काय ? 

• आकारामुळे किंवा संरुपणामुळे त्या वस्तूमध्ये जी ऊर्जा सामावलेली असते, तिला स्थितिज ऊर्जा असे म्हणतात. 

• स्थितिज ऊर्जा ही गुरुत्वीय स्थितिज ऊर्जा, विद्युत स्थितिज ऊर्जा यांसारख्या विविध स्वरूपांत असते व तिचे गतिज ऊर्जेत रूपांतर झाल्याखेरीज कार्य होत नाही.    

गतिज ऊर्जा (Kinetic energy) म्हणजे काय ? 

गतिमान अवस्थेमुळे वस्तूस प्राप्त झालेल्या उर्जेला, गतिज ऊर्जा असे म्हणतात.   

प्रधानमंत्री विश्वकर्मा योजना

PM Vishwakarma Yojana

Subject : GS - सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये चर्चेत असलेली प्रधानमंत्री विश्वकर्मा योजनेबद्दल योग्य विधान असलेला पर्याय निवडा.

1. 17 सप्टेंबर 2023 रोजी विश्वकर्मा जयंतीनिमित्त सुरू करण्यात आली.

2. या योजने अंतर्गत विद्यार्थ्यांना उच्च शिक्षण घेण्यासाठी शिष्यवृत्ती देण्यात येते.

3. दोन्ही योग्य

4. दोन्ही अयोग्य

उत्तर : 17 सप्टेंबर 2023 रोजी विश्वकर्मा जयंतीनिमित्त सुरू करण्यात आली हा पर्याय बरोबर आहे.

ही योजने अंतर्गत लोहार, सोनारकाम, कुंभारकाम, सुतारकाम यांसारख्या क्षेत्रात गुंतलेल्या कारागिरांसाठी प्रशिक्षणस आणि कर्ज देण्यात येते. 

बातमी काय आहे ? 

• 2023 मध्ये सुरू झालेल्या पीएम विश्वकर्मा योजनेअंतर्गत 20 लाखांहून अधिक अर्जांची यशस्वीपणे नोंदणी झाली आहे.

• देशभरातील पारंपारिक कारागिरांना आधार देण्यात या योजनेने महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे. 

प्रधानमंत्री विश्वकर्मा योजना केव्हा सुरू करण्यात आली ? 

• पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी 17 सप्टेंबर 2023 रोजी विश्वकर्मा जयंतीनिमित्त 'प्रधानमंत्री विश्वकर्मा योजना' सुरू केली आहे.

प्रधानमंत्री विश्वकर्मा योजना काय आहे ? 

• ही असंघटित क्षेत्रात गुंतलेल्या कारागिरांसाठीची केंद्र सरकारची योजना आहे.

• लोहार, सोनारकाम, कुंभारकाम, सुतारकाम ही कौशल्ये पुष्कळदा पिढ्यान्पिढ्या एकमेकांना हस्तांतरित केली जातात.

• जुन्या परंपरांचे मार्गदर्शन आणि प्रशिक्षणाच्या गुरू-शिष्य मॉडेलचे पालन करतात.

• प्रधानमंत्री विश्वकर्मा योजनेचे उद्दिष्ट कारागीरांच्या उत्पादनांची गुणवत्ता सुधारणे आणि या वस्तूंना देशात आणि परदेशात बाजारपेठ उपलब्ध व्हावी यासाठी आवश्यक ती मदत करणे हे या योजनेचे उद्दिष्ट आहे. 

• या योजनेअंतर्गत कारागिरांना मोफत प्रशिक्षण दिले जाते, प्रशिक्षणादरम्यान त्यांना प्रतिदिन 500 रुपये भत्ता दिला जाईल.

• प्रशिक्षण पूर्ण झाल्यावर त्यांना टूलकिट खरेदी करण्यासाठी 15000 रुपये दिले जातील 

• याशिवाय त्यांना स्वतःचा रोजगार निर्माण करण्यासाठी बँकांमार्फत 1 लाख ते 3 लाख रुपयांपर्यंतचे विना तारण कर्ज दिले जाईल.

प्रधानमंत्री विश्वकर्मा योजनेत कोणकोणत्या व्यवसायांचा समावेश होतो ?

या योजनेअंतर्गत 18 पारंपारिक व्यवसायांचा समावेश आहे.

प्रधानमंत्री विश्वकर्मा योजनेसाठी पात्रता काय आहे ? 

• लाभार्थीचे किमान वय १८ वर्षे असावे.

• लाभार्थी संबंधित व्यापारात गुंतलेला असावा.

• केंद्र सरकार किंवा राज्य सरकारच्या समान क्रेडिट-आधारित योजनांतर्गत कर्ज घेतलेले नसावे.

• योजनेअंतर्गत नोंदणी आणि लाभ कुटुंबातील एका सदस्यापुरते मर्यादित असतील.

राष्ट्रीय कर्करोग जागरूकता दिवस

National Cancer Awareness Day

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान - रोग आणि आजार

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी राष्ट्रीय कर्करोग जागरूकता दिवस केव्हा साजरी करण्यात येतो ? 

1. 2 फेब्रुवारी

2. 8 मार्च

3. 7 नोव्हेंबर

4. 1 डिसेंबर

उत्तर : 7 नोव्हेंबर

कर्करोगाविषयी जनजागृती करण्याकरिता दरवर्षी 7 नोव्हेंबर हा दिवस राष्ट्रीय कर्करोग जागरूकता दिवस म्हणून साजरा केला जातो.

(नोट : जागतिक कर्करोग दिवस हा 4 फेब्रुवारी या दिवशी असतो.)

राष्ट्रीय कर्करोग जागरूकता दिवस साजरी का करण्यात येतो ? 

• कर्करोगामुळे दरवर्षी लाखो लोक मृत्युमुखी पडतात.

• कर्करोग हे जगभरातील मृत्यूचे दुसरे प्रमुख कारण आहे.

• जगभरात, 6 पैकी 1 मृत्यू कर्करोगामुळे होतो.

• कर्करोगाची लक्षणे, कारणे आणि उपचारांबद्दल लोकांमध्ये जागरूक निर्माण करण्यासाठी

• लोकांना वेळेवर तपासणी करण्यासाठी प्रवृत्त करण्यासाठी

• कर्करोगाची भीती कमी करण्यासाठी

राष्ट्रीय कर्करोग जागरूकता दिवस ७ नोव्हेंबर ला का साजरी करतात ? 

• ७ नोव्हेंबर या दिवशी नोबेल पारितोषिक विजेत्या शास्त्रज्ञ मादाम क्युरी यांचा वाढदिवस असतो.

• मादाम क्युरी (Madame Curie) यांनी कॅन्सरशी लढण्यात महत्त्वाचे योगदान दिले. 

• त्यांच्या या योगदानाच्या स्मरणार्थ ७ नोव्हेंबर हा दिवस राष्ट्रीय कर्करोग जागरूकता दिवस म्हणून साजरा करण्यात येतो.

कर्करोग (कॅन्सर) म्हणजे काय ? 

What is Cancer ? 

• जागतिक आरोग्य संघटने नुसार, कर्करोग हा रोगांचा एक मोठा समूह आहे, जो शरीराच्या जवळजवळ कोणत्याही अवयव किंवा ऊतींमध्ये सुरू होऊ शकतो.

• यामध्ये, पेशी अनियंत्रितपणे वाढतात आणि सामान्य मर्यादेपलीकडे जातात आणि शरीराच्या आसपासच्या भागांवर आक्रमण करतात.

कर्करोगाची (कॅन्सर ची) प्रमुख लक्षणे कोणती ? 

• वेगाने वजन कमी होणे

• सातत्याने येणारा खोकला

• रक्तस्त्राव

• रक्ताच्या गाठी येणे

• कायम थकवा जाणवने

• पोटात दुखणे इत्यादी.

भारतातील कर्करोगाचे सर्वात सामान्य प्रकार कोणते ? 

• स्तनाचा कर्करोग

• तोंडाचा कर्करोग

• फुफ्फुसाचा कर्करोग

• घशाचा कर्करोग इत्यादी.

कर्करोगाचा उपचार कसा शक्य आहे ? 

• कर्करोग व्यक्तीच्या शरीरात किती पसरला आहे आणि तो कोणत्या टप्प्यावर आहे, कर्करोगाचा विकार कोणता यावर कर्करोगाचा उपचार अवलंबून असतो.

• रसायनोपचार (Chemotherapy), इम्युनोथेरपी, किरणोत्सर्गी उपचार (Radiotherapy), शल्य चिकित्सा (Surgery) इत्यादी उपचाराचे पर्याय कर्करोगाच्या उपचारात वापरले जातात.

• कर्करोगावरील उपचार पद्धती ही रुग्णाच्या आरोग्यावरही अवलंबून असते.

• कर्करोगाचे सुरुवातीलाच निदान केले तर तो सहज बरा होऊ शकतो.

कर्करोगाची कारणे कोणती ? 

• तंबाखू सेवन : तंबाखूचे सेवन, धूम्रपान हे भारतातील कर्करोगासाठी जबाबदार सर्वात मोठे कारण आहे.

• सरकारी आकडेवारी नुसार, पुरुषांमध्ये अंदाजे 40 ते 50 टक्के आणि महिलांमध्ये 20 टक्के कर्करोग हा तंबाखूमुळे होतो.

• अल्कोहोल

• आवश्यक पोषण आहाराची कमतरता

• निष्क्रिय राहणीमान 

• किरणोत्सर्गी संपर्क - आयनीभवन करू शकणाऱ्या विकिरणामुळे उदाहरणार्थ, क्ष किरणांच्या समवेत सतत काम करणे,

• विषारी रसायनांच्या संपर्कात काम करणे.  

कर्करोग प्रतिबंधात्मक (टाळण्यासाठीचे) उपाय कोणते ? 

• सकस आहार घेणे

• नियमित व्यायाम करणे

• तंबाखू-दारू टाळावे

• वेळोवेळी नियमित तपासणी करणे ; इत्यादी

राष्ट्रीय कर्करोग जागरूकता दिवस 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

कर्करोग प्रतिबंध, लवकर निदान आणि उपचारांच्या संधीमध्ये उपलब्धता वाढवणे.

'Improving access to cancer prevention, early detection and treatment'.

विनबॅक्स 2024

VINBAX 2024

Subject : GS - युद्ध अभ्यास

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालील पैकी कोणत्या देशांमधील संयुक्त लष्करी सरावाची जोडी अयोग्य आहे ?

1. भारत आणि व्हिएतनाम : विनबॅक्स

2. भारत आणि अमेरिका : गरुड शक्ती

3. भारत आणि नेपाळ : सूर्य किरण

4. भारत आणि श्रीलंका : मित्र शक्ती

उत्तर : भारत आणि अमेरिका : गरुड शक्ती ही अयोग्य जोडी आहे.

• भारत आणि अमेरिका मध्ये दोन संयुक्त लष्करी सरावाचे आयोजन करण्यात येते त्यांची नावे : वज्र प्रहार, आणि युद्ध अभ्यास असे आहे.

भारताबरोबर चे लष्करी युद्ध सराव 

• भारत आणि अमेरिका : वज्र प्रहार युद्ध अभ्यास

• भारत आणि इंडोनेशिया : गरुड शक्ती

• भारत आणि श्रीलंका : मित्र शक्ती

• भारत आणि सिंगापूर : बोल्ड कुरुक्षेत्र

• भारत आणि नेपाळ : सूर्य किरण

• भारत आणि चीन : हॅंड-इन-हॅंड

• भारत आणि रशिया : इंद्र

विनबॅक्स (VINBAX) 2024 युद्ध सरावाबद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• विनबॅक्स हा भारत आणि व्हिएतनाम देशांतील द्विपक्षीय लष्करी सराव आहे.

• "विनबॅक्स 2024" ही या युद्ध सरावाची 5 वी आवृत्ती असून ती हरियाणामधील अंबाला येथे सुरू झाली. 

• 47 जवानांचा समावेश असलेल्या भारतीय लष्कराच्या तुकडीचे प्रतिनिधित्व कॉर्प्स ऑफ इंजिनियर्सच्या रेजिमेंटकडे असून इतर सशस्त्र दले आणि सेवांमधील जवानांचाही या दलात समावेश आहे.  

• व्हिएतनामी सैन्य दलाच्या तुकडीचे प्रतिनिधित्व व्हिएतनाम पीपल्स आर्मी या तुकडीने केले आहे.

विनबॅक्स-2024 सरावाचे उद्दिष्ट काय आहे ?

संयुक्त राष्ट्रांच्या चार्टर VII अंतर्गत शांतता कायम राखण्याच्या मोहिमेत, संयुक्त राष्ट्र संघाचा भाग म्हणून अभियांत्रिकी कार्ये हाती घेण्यासाठी अभियंता तुकडी आणि वैद्यकीय पथकांची निवड आणि तैनातीमध्ये दोन्ही बाजूंची संयुक्त लष्करी क्षमता वाढवणे, हे विनबॅक्स-2024 चे उद्दिष्ट आहे.

विनबॅक्स युद्ध सरावाने काय फायदा होईल ? 

• भारतीय लष्कर आणि व्हिएतनाम पीपल्स आर्मी यांच्यात परस्पर विश्वास, आंतरकार्यक्षमता मजबूत होईल.

• तसेच दोन्ही देशांमधील सर्वोत्तम पद्धतींची देवाणघेवाण अधिक सक्षम होईल. 

• मानवतावादी सहाय्य आणि आपत्ती निवारण प्रात्यक्षिकांसह सराव आणि उपकरणांचे प्रदर्शन देखील आयोजित केले जाणार आहे. 

• या संयुक्त सरावामुळे दोन्ही देशांच्या सैन्याला एकमेकांच्या सामाजिक आणि सांस्कृतिक वारशाबद्दल जाणून घेण्याची संधी मिळेल.

पहिली आशियाई बौद्ध शिखर परिषद

First Asian Buddhist Summit

Subject : GS - कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) पहिली आशियाई बौद्ध शिखर परिषद कोठे आयोजित करण्यात आली होती ? 

1. नागपूर

2. मुंबई

3. नवी दिल्ली

4. अमरावती

उत्तर : नवी दिल्ली

बातमी काय आहे ? 

• पहिली आशियाई बौद्ध शिखर परिषद, 5-6 नोव्हेंबर 2024 रोजी नवी दिल्ली, येथे पार पडली.

• केंद्र सरकारच्या सांस्कृतिक मंत्रालय आणि आंतरराष्ट्रीय बौद्ध महासंघ (International Buddhist Confederation) च्या सहकार्याने पहिली आशियाई बौद्ध शिखर परिषद आयोजित करण्यात आली होती.

• या कार्यक्रमाचे प्रमुख पाहुणे राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू होत्या.

पहिली आशियाई बौद्ध शिखर परिषदेची मुख्य संकल्पना (थीम) काय आहे ?

 ‘आशिया खंडाच्या बळकटीकरणात बुद्ध धम्माची भूमिका’ ही या शिखर परिषदेची मुख्य संकल्पना आहे.

“Role of Buddha Dhamma in Strengthening Asia”

पहिली आशियाई बौद्ध शिखर परिषदेचे उद्दिष्ट काय आहे ? 

संपूर्ण आशियातील बौद्ध समुदायामध्ये संवाद वाढवणे, समजूतदारपणा वाढवणे आणि समकालीन आव्हानांना संबोधित करणे या उद्देशाने हा एक महत्त्वपूर्ण आंतरराष्ट्रीय मेळावा आहे.

पहिल्या आशियाई बौद्ध शिखर परिषदेत कोण- कोणत्या विषयांचा समावेश होता ? 

1. बौद्ध कला, वास्तुकला आणि वारसा.
2. बौद्ध कारिका आणि बौद्ध धम्माचा प्रसार.
3. पवित्र बौद्ध अवशेषांची भूमिका आणि समाजातील त्याची प्रासंगिकता.
4. वैज्ञानिक संशोधन आणि कल्याणामध्ये बौद्ध धम्माचे महत्त्व.
5. 21 व्या शतकात बौद्ध साहित्य आणि तत्वज्ञानाची भूमिका.

वरील विषयांतील चर्चेबरोबरच, 'आशियाला जोडणारा धम्म सेतू (पूल) - भारत' या संकल्पनेवर आधारित एक विशेष प्रदर्शन आयोजित करण्यात आले.

आंतरराष्ट्रीय बौद्ध महासंघ (International Buddhist Confederation) काय आहे ? ती काय काम करते ? 

आंतरराष्ट्रीय बौद्ध महासंघ ही नवी दिल्ली स्थित एक बौद्ध संस्था आहे जी जगभरातील बौद्धांसाठी एक समान व्यासपीठ म्हणून काम करते.

लिग्नोसॅट म्हणजे काय ? | LignoSat

बातमी काय आहे ? 

जगातील पहिला लाकडी उपग्रह लिग्नोसॅट अवकाशात सोडण्यात आला.

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जगातील पहिला लाकडी उपग्रह "लिग्नोसॅट" (LignoSat) हा खालील पैकी कोणी तयार केला आहे ? 

1. जपानी संशोधकांनी

2. अमेरिकन संशोधकांनी

3. चीनी संशोधकांनी

4. भारतीय संशोधकांनी

उत्तर : जपानी संशोधकांनी

"लिग्नोसॅट" (LignoSat) बद्दल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• जगातील पहिला लाकडी उपग्रह "लिग्नोसॅट" हा जपानी संशोधकांनी तयार केला आहे.

• प्रामुख्याने लाकडापासून बनवलेला जगातील पहिला उपग्रह LignoSat लाँच करून जपानने इतिहास रचला आहे.

• लिग्नोसॅट", हा दोन शब्दांनी मिळून बनलेला शब्द आहे. त्याचा अर्थ लाकडाचा उपग्रह असा होतो.

• Ligno- "लिग्नो" हा लाकडा साठी वापरलेला लॅटिन शब्द आहे.

• Sat - हा Satellite शब्द आहे.  

लिग्नोसॅट" (LignoSat) उपग्रह बनवण्यासाठी कोणत्या लाकडाची निवड केली गेली आणि का ? 

• विविध प्रकारच्या लाकडाची चाचणी घेतल्यानंतर, मॅग्नोलिया हे लाकूड उपग्रह बनवण्यासाठी निवडले गेले.

• मॅग्नोलिया लाकूड त्याच्या टिकाऊपणासाठी आणि अवकाशातील परिस्थितीच्या अनुकूलतेसाठी ओळखले जाते.

• लिग्नोसॅट पृथ्वीभोवती प्रदक्षिणा घालताना तापमान चढउतारांना (-100°C ते 100°C पर्यंत) सामोरे जाईल.

अंतराळ उपग्रहांसाठी लाकूड वापरण्याचा फायदा काय ? 

• अंतराळात धातूचा वापर केल्याने अवकाशात दीर्घकालीन प्रदूषण होते. 

• पृथ्वीच्या वातावरणात या धातूंनी पुन:प्रवेश केल्यावर ते जळताना हानिकारक अवशेष सोडतात.

• याउलट लाकूड कोणताही हानिकारक अवशेष न सोडता सुरक्षितपणे विघटित होतो.