गुरू नानक जयंती | Guru Nanak Jayanti

Subject : GS - इतिहास- कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) शीख धर्माचे संस्थापक कोण आहेत ? 

1. गुरु अर्जन देव

2. गुरु गोविंद सिंग साहिब

3. गुरु तेग बहादूर साहिब

4. गुरु नानक देव जी 

उत्तर : गुरु नानक देव जी 

गुरू नानक जयंती कधी आहे ?

• गुरू नानक जयंती हा शीख धर्माचा प्रमुख सण आहे. 

• गुरू नानक जयंती दरवर्षी कार्तिक महिन्याच्या पौर्णिमेला साजरी केली जाते. 

• यंदाची गुरु नानक जयंती 15 नोव्हेंबर 2024 रोजी साजरी करण्यात आली.

• यावर्षी गुरु नानक यांची 555 वी जयंती आहे. 

• गुरु नानक जयंतीला प्रकाश पर्व असेही म्हणतात.

गुरु नानक देव जी यांच्या बद्दल थोडक्यात माहिती : 

• गुरु नानक देव यांचा जन्म 1469 साली पाकिस्तानच्या तलवंडी येथे झाला.

• पाकिस्तानच्या तलवंडी या ठिकाणाचे नाव बदलून आता नानकाना साहिब (Nankana Sahib) असे ठेवण्यात आले आहे.

• गुरू नानक हे शीख धर्माचे संस्थापक आणि शीखांचे पहिले गुरू आहेत.

• त्यांच्या शिकवणी गुरू ग्रंथ साहिब (शीख धर्माचा पवित्र ग्रंथ) मध्ये समाविष्ट आहेत.

गुरु नानक देव जी यांनी समाजाला कोणती शिकवण दिली ?

• “नाम जपो, किरत करो, वंद छको” म्हणजेच देवाचे नामस्मरण करा, प्रामाणिकपणे काम करा आणि इतरांसोबत वाटून खा, असा संदेश गुरू नानक देव जी यांनी दिला.

• एक ओंकार : देव एकच आहे. ईश्वर माणसाच्या हृदयात राहतो.

• समानता : जातिव्यवस्था नाकारून सर्व लोकांना समानतेने पाहण्याचा संदेश त्यांनी दिला. 

• निःस्वार्थ सेवा : समुदाय सेवेवर भर दिला. जसे की लंगर (सामुदायिक स्वयंपाकघर) हे निःस्वार्थ सेवेचे प्रतीक आहे.

जगातील पहिल्या कार्बन डायऑक्साइड ते मिथेनॉल रूपांतरण संयंत्र

World’s First CO₂ to Methanol Plant 

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकतेच जगातील पहिल्या कार्बन डायऑक्साइड ते मिथेनॉल रूपांतरण संयंत्राचे उद्घाटन करण्यात आले. ते खालीलपैकी कोणत्या राज्यात आहे ? 

1. महाराष्ट्र

2. आंध्र प्रदेश

3. उत्तर प्रदेश

4. मध्य प्रदेश

उत्तर : मध्य प्रदेश

बातमी काय आहे ?

NTPC, या भारतातील सर्वात मोठी ऊर्जा उत्पादक कंपनीने, तिच्या 50 व्या स्थापना दिनानिमित्त मध्य प्रदेश येथील त्यांच्या विंध्याचल फॅसिलिटी येथे जगातील पहिल्या कार्बन डायऑक्साइड ते मिथेनॉल रूपांतरण संयंत्राचे उद्घाटन केले. 

कार्बन डायऑक्साइड ते मिथेनॉल रूपांतरण म्हणजे नेमकं काय ?

CO2 to (CH₃OH) Conversion 

• या प्रक्रियेत कार्बन डायऑक्साइड आणि हायड्रोजनचा वापर करून मिथेनॉल (CH₃OH) इंधन बनवले जाते.

• हा कार्बन व्यवस्थापन आणि शाश्वत इंधन उत्पादनातील ऐतिहासिक टप्पा आहे.

कार्बन डायऑक्साइड ते मिथेनॉल रूपांतरण कसं करतात ? 

How is Carbon dioxide converted to Methanol ?

• CO₂ कॅप्चर : वीज प्रकल्प यांसारख्या पॉवर प्लांटमधून सोडले जाणारे फ्ल्यू गॅसमधून किंवा थेट वातावरणातून कार्बन डायऑक्साइड (CO₂) घेतला (कॅप्चर) केला जातो.

• हायड्रोजन उत्पादन : सौर किंवा पवन उर्जा सारख्या अक्षय ऊर्जा स्त्रोतांचा वापर करून पाण्याच्या इलेक्ट्रोलिसिसद्वारे हायड्रोजन तयार केला जातो.

• मिथेनॉल संश्लेषण : कॅप्चर केलेले कार्बन डायऑक्साइड आणि हायड्रोजनपासून उत्प्रेरकाच्या उपस्थितीत मिथेनॉल तयार केला जातो.

• ही प्रक्रिया सामान्यत: उच्च दाब आणि तापमानात होते.

कार्बन डायऑक्साइड-ते-मिथेनॉल रूपांतरणाचे फायदे काय आहेत ? 

What are the benefits of Carbon dioxide to Methanol conversion ? 

नूतनीकरणयोग्य इंधन स्त्रोत (Renewable Fuel Source) : 

मिथेनॉलचा वापर वाहतूक, वीज निर्मिती किंवा रसायनांसाठी कच्चा माल किंवा इंधन म्हणून केला जाऊ शकतो.

ऊर्जा साठवणूक आणि वाहतूक (Efficient Energy Storage and Transport) : 

मिथेनॉल हे कमी ज्वलनशील असल्यामुळे हायड्रोजनपेक्षा मिथेनॉल साठवणे आणि मिथेनॉलची वाहतूक करणे सोपे आहे.

मिथेनॉलचा वापर इंधन म्हणून करता येईल.

हरितगृह वायू उत्सर्जनात घट (Reduction in Greenhouse Gas Emissions) :  

• पॉवर प्लांटमधून सोडलेला कार्बन डायऑक्साइड वापरल्यामुळे वातावरणावरील तापमान वाढ ( Global warming) कमी करण्यासाठी मदत होईल.

• इंधनामध्ये मिथेनॉल मिश्रणामुळे पारंपारिक इंधनाच्या तुलनेत हरितगृह वायूचे उत्सर्जन कमी होते.

मिथेनॉल म्हणजे काय ? 

• मिथेनॉल (CH₃OH), ज्याला अनेकदा मिथाइल अल्कोहोल किंवा वुड अल्कोहोल असेही म्हणतात.

• हे सर्वात सरळ अल्कोहोल आहे.

• मिथेनॉलचे रासायनिक सूत्र CH₃OH हे आहे.

मिथेनॉल चे मुख्य गुणधर्म कोणते ? 

• मिथेनॉल हे रंगहीन आहे.

• मिथेनॉल पाण्यात पूर्णपणे विरघळते.

• मिथेनॉल हे अत्यंत ज्वलनशील आहे, त्याची काळजीपूर्वक हाताळणी आणि साठवण आवश्यक आहे.

• मिथेनॉलचे सेवन केल्यास मानव आणि प्राण्यांसाठी ते विषारी आहे.

( नोट : परीक्षेत रासायनिक सूत्र विचारतात )

NTPC बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• NTPC म्हणजे National Thermal Power Corporation Limited 

• NTPC ही भारत सरकारच्या मालकीची कंपनी आहे.

• भारतातील सर्वात मोठी ऊर्जा उत्पादक कंपनी आहे.

• NTPC ही ऊर्जा मंत्रालयाच्या अंतर्गत महारत्न श्रेणीचे केंद्रीय सार्वजनिक क्षेत्रातील उपक्रम (Central Public Sector Undertaking ) आहे.

• भारतीय राज्य विद्युत मंडळांसाठी वीज निर्मिती आणि वितरण करणे हे NTPC चे मुख्य कार्य आहे.

• NTPC चे मुख्यालय नवी दिल्ली येथे आहे.

• NTPC कंपनीची स्थापना 1975 मध्ये करण्यात आली.

राष्ट्रीय पत्रकार दिन

National Press Day

Subject : GS - दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी राष्ट्रीय पत्रकारिता दिवस केव्हा साजरी करण्यात येतो ? 

1. 2 नोव्हेंबर

2. 5 नोव्हेंबर

3. 10 नोव्हेंबर

4. 16 नोव्हेंबर

उत्तर : 16 नोव्हेंबर

• राष्ट्रीय पत्रकार दिन (राष्ट्रीय पत्रकारिता दिन) दरवर्षी 16 नोव्हेंबर रोजी साजरा करतात.

• स्वतंत्र आणि नि:ष्पक्ष पत्रकारितेचे महत्त्व अधोरेखित करण्यासाठी दरवर्षी 16 नोव्हेंबर रोजी राष्ट्रीय पत्रकार दिन साजरा केला जातो.

भारतीय प्रेस परिषद (Press Council of India) काय आहे ?

भारतीय प्रेस परिषद काय काम करते ? 

• भारतीय प्रेस कौन्सिलच्या स्थापनेच्या स्मरणार्थ दरवर्षी राष्ट्रीय पत्रकार दिन साजरा केला जातो.

• 16 नोव्हेंबर 1966 मध्ये भारतीय प्रेस परिषदेने (Press Council of India) काम करण्यास सुरुवात केली.

• भारतीय प्रेस परिषद ही एक स्वायत्त, वैधानिक, अर्ध-न्यायिक प्राधिकरण आहे.

• ही संस्था भारतातील माध्यमांसाठी नैतिक निरीक्षक ( वॅाचडॅाग ) म्हणून काम बघते.

• जेणेकरून माध्यमांचा दर्जा उच्च राहील तसेच माध्यमे कोणत्याही प्रभावांना किंवा धमकावन्यांना बाधित होणार नाही.

• भारतीय प्रेस परिषदेची स्थापना भारतातील वृत्तपत्रांचे स्वातंत्र्य राखणे तसेच वृत्तपत्रे आणि वृत्तसंस्थांचे दर्जा राखणे आणि सुधारणे या दुहेरी उद्देशाने संसदेने केली आहे.

राष्ट्रीय पत्रकार दिनाचे महत्त्व काय आहे ? 

राष्ट्रीय पत्रकार दिन का साजरी करतात ? 

‣ देशाच्या स्वातंत्र्यलढ्यात आणि लोकशाही राष्ट्र म्हणून त्यानंतरच्या प्रवासात माध्यमाने महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे.

‣ लोकांवर होणारा कोणताही अन्याय उघड करणे तसेच व्यवस्थेतील त्रुटी उघड करण्यासाठी.

‣ एक मुक्त आणि निष्पक्षपाती माध्यमे कोणत्याही लोकशाही व्यवस्थेचा एक महत्त्वाचा आधारस्तंभ म्हणून काम करते त्यामुळे नागरिकांना योग्य माहितीपर्यंत पोहोचता येते.

भारतीय प्रेस परिषदेचे अध्यक्ष कोण असतात ? 

Who is the Chairperson of Press Council of India ? 

सर्वोच्च न्यायालयाचे निवृत्त न्यायाधीश हे भारतीय प्रेस परिषदचे अध्यक्ष असतात.

सध्याचे भारतीय प्रेस परिषदेचे अध्यक्ष कोण आहे ?

माननीय श्रीमती रंजना प्रकाश देसाई या भारतीय प्रेस परिषदचे वर्तमान अध्यक्ष आहे.

भारतीय प्रेस परिषदेच्या पहिल्या महिला अध्यक्ष कोण आहेत ?

माननीय श्रीमती रंजना प्रकाश देसाई या भारतीय प्रेस परिषदेच्या पहिल्या महिला अध्यक्ष आहेत.

CISF ची पहिली महिला बटालियन 

First All-Women Battalion of CISF

बातमी काय आहे ?

• गृह मंत्रालयाने CISF च्या पहिल्या सर्व महिला बटालियनच्या स्थापनेला मान्यता दिली आहे.

• ही पहिली बटालियन असेल, ज्यामध्ये फक्त महिला असतील.

Subject : GS - संरक्षण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा बल स्थापना दिन केव्हा साजरी केला जातो ? (SSC GD)

1) 12 जुलै

2) 10 जून

3) 10 मार्च

4) 12 एप्रिल

उत्तर: 10 मार्च

प्रथम महिला CISF बटालियन बद्दल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• फक्त महिला कर्मचाऱ्यांनी स्थापन केलेली ही पहिली CISF बटालियन असेल.

• क्षमता : यामध्ये 1,000 पेक्षा जास्त महिला कर्मचारींचा समावेश असेल.

• VIP सुरक्षा, विमानतळांची सुरक्षा आणि इतर महत्त्वाच्या आस्थापनांवरील वाढत्या मागण्यांना प्रतिसाद म्हणून हा उपक्रम सुरू करण्यात आला आहे.

• या बटालियनच्या स्थापनेमुळे अधिकाधिक तरुणींना CISF मध्ये सामील होण्यासाठी आणि देशाच्या सुरक्षेसाठी योगदान देण्याची प्रेरणा मिळेल.

• महिलांचे सक्षमीकरण आणि राष्ट्रीय सुरक्षेमध्ये महिलांची भूमिका वाढवण्याच्या उद्देशाने हा महत्त्वाचा निर्णय आहे.

• सध्या एकूण CISF मनुष्यबळाच्या 7% पेक्षा जास्त महिला आहेत.

CISF ची स्थापना केव्हा करण्यात आली ?

• केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा दल कायदा,1968 अंतर्गत 10 मार्च 1969 रोजी CISF ची स्थापना करण्यात आली.

• CISF अंतर्गत, 12 रिझर्व बटालियन आणि 8 प्रशिक्षण संस्था आहे.

CISF च काम काय असतं ?

• विमानतळ, दिल्ली मेट्रो, अंतराळ विभाग, अणुऊर्जा प्रकल्प, बंदरे, ऐतिहासिक वास्तू, वीज, कोळसा, हॉस्पिटल आणि खाणकाम क्षेत्र तसेच भारतीय अर्थव्यवस्थेच्या दृष्टीने महत्त्वपूर्ण अशा क्षेत्रांना सुरक्षा पुरविणे.

• CISF देशाच्या राजधानीतील महत्त्वाच्या सरकारी इमारती त्याचबरोबर खाजगी विभागातील क्षेत्रांनाही सुरक्षा पुरवितात.

• CISF विशेष व्यक्तींना देण्यात येणारी झेड प्लस, झेड, एक्स, वाय ( Z Plus, Z, X, Y) श्रेणीतील सुरक्षा व्यवस्था प्रदान करते.

• CISF हे एकमेव असे दल आहे की ज्याकडे स्वतःचे समर्पित अग्निशमन शाखा (फायर विंग ) आहे.

केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा दलाचे सध्याचे महासंचालक कोण आहेत ? 

• राजविंदर सिंग भाटी (Rajwinder Singh Bhatti) हे CISF चे वर्तमान महासंचालक आहेत.

• त्यांनी सप्टेंबर 2024 मध्ये CISF चे महासंचालक म्हणून पदभार स्वीकारला.

केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा बलाच्या पहिल्या महिला महासंचालक कोण होत्या ?

नीना सिंह (Nina Singh) या केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा बलाच्या पहिल्या महिला महासंचालक होत्या.

जनजातीय गौरव दिवस 

Janjatiya Gaurav Divas

Subject : GS - दिनविशेष, आधुनिक भारताचा इतिहास

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी जनजातीय गौरव दिवस केव्हा साजरी करण्यात येतो ? 

1. 5 नोव्हेंबर

2. 10 नोव्हेंबर

3. 15 नोव्हेंबर

4. 20 नोव्हेंबर

उत्तर : 15 नोव्हेंबर

जनजातीय गौरव दिवस का साजरी करतात ? 

जनजातीय गौरव दिवस साजरा करण्याचा उद्देश काय आहे ? 

• महान आदिवासी नायक आणि स्वातंत्र्य सैनिक भगवान बिरसा मुंडा यांचा जन्मदिवस देशभरात जनजातीय गौरव दिवस म्हणून उत्साहात साजरा केला जातो.

• संथाल, तामार, कोल, भील, खासी आणि मिझो यांसारख्या अनेक आदिवासी समुदायांनी विविध चळवळींद्वारे भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्याला बळ दिले.

• भगवान बिरसा मुंडा आणि इतर आदिवासी स्वातंत्र्यसैनिकांच्या योगदानाचा गौरव करणे हा या दिवसाचा उद्देश आहे. 

पहिला जनजातीय गौरव दिवस केव्हा साजरी करण्यात आला ?

सन 2021 पासून, भारत सरकारने भगवान बिरसा मुंडा यांच्या जयंतीनिमित्त दरवर्षी 15 नोव्हेंबर रोजी 'आदिवासी गौरव दिन' साजरा करण्याची परंपरा सुरू केली आहे.

कोण होते भगवान बिरसा मुंडा ?

• भगवान बिरसा मुंडा यांचा जन्म 15 नोव्हेंबर 1875 रोजी झारखंडच्या उलिहातु गावात झाला.

• त्यांचे शिक्षण मिशनरी स्कूलमध्ये झाले

• आदिवासी समाजातील लोकांचे बळजबरीने धर्मांतर केल्याबद्दल ख्रिस्ती मिशनरी व इंग्रजांवर जननायक बिरसा मुंडा यांचा प्रचंड राग होता, त्यांनी मिशनरी स्कूल सोडून दिली.

• ब्रिटिश व्यवस्थेत जमीनदार, जहागीरदार, सावकार इत्यादींनी आदिवासींचे प्रचंड शोषण केले होते.

उलगुलान क्रांती काय आहे ?  

• बिरसा मुंडा यांनी 1899 रोजी जल , जंगल आणि जमिनीवर आदिवासींचा हक्क सांगून उलगुलान क्रांती सुरू केली.

• बिरसा मुंडा आणि त्यांचे अनुयायांनी इंग्रजांविरुद्ध बंड पुकारले. त्यांनी अनेक ठिकाणी ब्रिटिशांवर हल्ले केले आणि सरंजामशाही व्यवस्थेला विरोध केला.

• त्यांनी लोकांना स्वतःच्या जमिनीसाठी लढण्यास प्रेरित केले. याचे फलित म्हणून 1908 मध्ये छोटा नागपूर भाडेकरू कायदा मंजूर झाला. या कायद्याअंतर्गत आदिवासी लोकांकडून बिगर आदिवासी लोकांना जमीन हस्तांतरित करण्यास बंदी घातली गेली.

 बिरसैत धर्माची स्थापना कोणी केली ? 

• भगवान बिरसा मुंडा यांनी 1895 मध्ये एक नवीन धर्म - बिरसैत धर्म सुरू केला.

• आपल्या आदिवासी लोकांना जुन्या धार्मिक विश्वासांकडे परत जाण्याचे आवाहन तसेच मूळ आदिवासी संस्कृती जोपासण्यासाठी त्यांनी प्रयत्न केले.

• पवित्रता, साधेपणा आणि सत्याचे पालन करण्यासाठी त्यांनी बिरसैत चळवळ सुरू केली.

• लोक त्यांना धरती अब्बा म्हणू लागली.

 निधन : 9 जून 1900 रोजी जननायक बिरसा मुंडा यांचा रांची कारागृहात मृत्यू झाला.

प्रतिभावंत उदयोन्मुख व्यावसायिकांसाठी गतिशीलता व्यवस्था योजना 

Mobility Arrangement for Talented Early-Professionals Scheme 

Subject : GS - सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकतीच कोणत्या देशाने भारतीय विद्यापीठाच्या पदवीधरांना MATES योजनेअंतर्गत आंतरराष्ट्रीय अनुभव मिळविण्यासाठी 2 वर्षे काम करण्याची संधी देण्यात आली आहे ? 

1. अमेरिका

2. श्रीलंका

3. जपान

4. ऑस्ट्रेलिया

उत्तर : ऑस्ट्रेलिया

बातमी काय आहे ?

ऑस्ट्रेलियाने मोबिलिटी अरेंजमेंट फॉर टॅलेंटेड अर्ली-प्रोफेशनल्स स्कीम (MATES) सुरू केली आहे, ज्यामुळे भारतातील प्रतिभावान तरुण व्यावसायिकांना एका विशिष्ट कालावधीसाठी ऑस्ट्रेलियात काम करता येईल.

MATES म्हणजे काय ?

• MATES - Mobility Arrangement for Talented Early-Professionals Scheme

• MATES म्हणजे प्रतिभावंत उदयोन्मुख व्यावसायिकांसाठी गतिशीलता व्यवस्था योजना 

• या योजनेअंतर्गत भारतीय विद्यापीठाच्या पदवीधरांना आणि करिअरच्या सुरुवातीच्या व्यावसायिकांना ऑस्ट्रेलियामध्ये 2 वर्षे काम करण्याची संधी देण्यात येते.

• 23 मे 2023 रोजी ऑस्ट्रेलिया आणि भारत यांच्यात स्वाक्षरी झालेल्या स्थलांतर आणि गतिशीलता भागीदारी व्यवस्था (MMPA) अंतर्गत ही योजना लॉन्च करण्यात आली आहे.

MATES योजनेचे उद्दिष्ट काय आहे ?

भारत आणि ऑस्ट्रेलिया यांच्यातील व्यावसायिक आणि सांस्कृतिक संबंध मजबूत करून तरुण प्रतिभावान व्यक्तींना करिअरच्या संधी शोधण्यासाठी, आंतरराष्ट्रीय अनुभव मिळविण्यासाठी आणि नाविन्यपूर्ण उद्योगांमध्ये योगदान देण्यास सक्षम करणे हे MATES चे उद्दिष्ट आहे.

MATES योजनेसाठी शैक्षणिक पात्रता कोणती असावी लागते ?

अर्जदारांनी खालील क्षेत्रात बॅचलर पदवी किंवा उच्च पदवी धारण करणे आवश्यक आहे:

• अक्षय ऊर्जा ( Renewable Energy )

• खाणकाम ( Mining ) 

• अभियांत्रिकी ( Engineering ) 

• माहिती व संप्रेषण तंत्रज्ञान ( Information Communications Technology )

• कृत्रिम बुद्धिमत्ता ( AI - Artificial Intelligence )

• आर्थिक तंत्रज्ञान ( Financial Technology - (FinTech) )

• कृषी तंत्रज्ञान ( Agricultural Technology (AgriTech) )

पदवी अर्ज केल्यापासून दोन वर्षांच्या आत असावी .

MATES योजनेचा फायदा काय ? 

• 2 वर्षांपर्यंत ऑस्ट्रेलियात राहण्याची आणि काम करण्याची संधी.

• व्यावसायिक कौशल्ये आणि नेटवर्कचा विस्तार करता येईल. 

• अभ्यासाच्या क्षेत्राबाहेर काम करण्याची लवचिकता.

• ऑस्ट्रेलियात मुक्कामादरम्यान किंवा नंतर इतर तात्पुरत्या किंवा कायमस्वरूपी व्हिसासाठी अर्ज करण्याचा पर्याय.

स्वतंत्र भारताचे पहिले पंतप्रधान : पंडित जवाहरलाल नेहरू | PANDIT JAWAHARLAL NEHRU 

भारताचे पहिले पंतप्रधान पंडित जवाहरलाल नेहरू यांची आज जयंती. त्यांना विनम्र अभिवादन 🙏💐

Subject : GS - आधुनिक भारताचा इतिहास, दिनविशेष, व्यक्ती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालीलपैकी कोणत्या अधिवेशनात काँग्रेसने ऐतिहासिक पूर्ण स्वराजाचा ठराव मंजूर केला ? 

1) कराची अधिवेशन

2) लाहोर अधिवेशन

3) लखनौ अधिवेशन

4) फैजपूर अधिवेशन

उत्तर : लाहोर अधिवेशन (१९२९)

पंडित जवाहरलाल नेहरू यांच्या बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

जन्म आणि शिक्षण : 

• पंडित जवाहरलाल नेहरू यांचा जन्म 14 नोव्हेंबर 1889 मध्ये अलाहाबाद येथे झाला.

• त्यांचे वडील मोतीलाल नेहरू हे बॅरिस्टर होते आणि त्यांनी दोनदा भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसचे अध्यक्ष म्हणून काम केले होते.

• पंडित जवाहरलाल नेहरू यांनी सुरुवातीचे शिक्षण घरी खाजगी शिक्षकांकडून घेतले.

• त्यानंतर केंब्रिज विद्यापीठातून नैसर्गिक विज्ञानात (natural sciences) पदवी प्राप्त केली.

भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील योगदान :

• 1912 मध्ये एक प्रतिनिधी म्हणून पंडित जवाहरलाल नेहरू काँग्रेसच्या अधिवेशनात उपस्थित राहिले.

• 1916 मध्ये ते पहिल्यांदा महात्मा गांधींना भेटले आणि महात्मा गांधींच्या विचारांनी ते खूपच प्रभावित झाले.

असहकार चळवळ (1920-1922)

• नेहरूंनी प्रांतीय काँग्रेस सचिव म्हणून संयुक्त प्रांतांमध्ये राजकीय मोर्चे आयोजित करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली.

• असहकार चळवळीतील सहभागमुळे त्यांना तुरुंगवास भोगावा लागला.

मिठाचा सत्याग्रह (1930)

• 1930 च्या मिठाच्या सत्याग्रहादरम्यान एका मोठ्या मोर्चाचे नेतृत्व पंडित जवाहरलाल नेहरू यांनी केले.

• मीठ कायद्याचे उल्लंघन केल्याबद्दल त्यांना सहा महिन्यांच्या तुरुंगवासाची शिक्षा झाली.

वैयक्तिक सत्याग्रह (1940-1941)

• ब्रिटिश राजवटीविरुद्ध अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याच्या अधिकाराची (Right to Free Speech) मागणीसाठी गांधींजींनी 1940 मध्ये वैयक्तिक सत्याग्रह सुरू केला.

• विनोबा भावे यांना पहिले वैयक्तिक सत्याग्रही तर पंडित जवाहरलाल नेहरूंना दुसरे वैयक्तिक सत्याग्रही म्हणून निवडण्यात आले. 

भारत छोडो आंदोलन (1942) 

7 ऑगस्ट 1942 रोजी मुंबईतील अधिवेशनात ऐतिहासिक ‘भारत छोडो’ ठराव मांडल्यानंतर नेहरूंसह काँग्रेसच्या अनेक वरिष्ठ नेत्यांना अटक करण्यात आली.

काँग्रेस अधिवेशनाचे अध्यक्ष म्हणून पंडित जवाहरलाल नेहरू यांचे योगदान : 

लाहोर अधिवेशन (१९२९) 

• १९२९ ला लाहोर अधिवेशनात पंडित जवाहरलाल नेहरू पहिल्यांदा काँग्रेस अधिवेशनाचे अध्यक्ष झाले. 

• त्यांच्या नेतृत्वाखाली काँग्रेसने ऐतिहासिक पूर्ण स्वराज ठराव मंजूर केला, ज्यामध्ये ब्रिटिश राजवटीपासून संपूर्ण स्वातंत्र्याची मागणी करण्यात आली.

• अधिवेशनाचे शेवटच्या दिवशी 31 डिसेंबर 1929 च्या मध्यरात्री पंडित जवाहरलाल नेहरूंनी रावी नदीकाठी तिरंगा झेंडा फडकविला.

लखनौ अधिवेशन (1936) :

• 1936 मध्ये भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसच्या लखनौ अधिवेशनात जवाहरलाल नेहरूंनी काँग्रेसजनांना समाजवाद स्वीकारण्याचे आवाहन केले.

• समाजवादाचा प्रथम उल्लेख लखनौ अधिवेशनात करण्यात आला.

फैजपूर अधिवेशन (1937) :

• 1937 मध्ये, नेहरूंनी फैजपूर अधिवेशनाचे अध्यक्षपद भूषवले.

• जळगाव जिल्ह्यातील फैजपूर येथे पार पडलेल्या अधिवेशन हे ग्रामीण भागात भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस पहिले अधिवेशन होते.

स्वतंत्र भारताचे पहिले पंतप्रधान : 

• पंडित जवाहरलाल नेहरू हे स्वतंत्र भारताचे पहिले पंतप्रधान होते.

• 15 ॲागस्ट 1947 ते 27 मे 1964 पर्यंत पंडित जवाहरलाल नेहरू भारताचे पंतप्रधान होते. 

• या सुरुवातीच्या काळात त्यांच्या नेतृत्वाने देशाच्या राजकीय, आर्थिक आणि सामाजिक क्षेत्राला आकार दिला,.

• औद्योगिकीकरण, सामाजिक सुधारणा आणि धर्मनिरपेक्ष लोकशाहीची स्थापना यावर त्यांनी लक्ष केंद्रित केले.

• पंडित नेहरूंच्या सरकारला दोन मोठ्या युद्धाचा सामना करावा लागला.

• 1947-48 मध्ये पहिल्या भारत-पाकिस्तान युद्धा सामना करावा लागला. 

• 1962 मध्ये भारत-चीन सीमावादावरून भारत-चीन युद्ध झाले.

महत्वाचे पुरस्कार आणि सन्मान : 

• शीत युद्धात अमेरिका व सोवियत रशिया यांपैकी कोणाच्याही बाजूने भाग न घेता भारताची अलिप्त भूमिका जगासमोर प्रखरतेने मांडली. याचमुळे त्यांना अलिप्तवादाचे ( Non-Aligned Movement ) पुरस्कर्ते म्हणूनही ओळखले जाते.

• 1955 मध्ये देशाचा सर्वोच्च सन्मान भारतरत्न देऊन त्यांना सन्मानित करण्यात आले.

• त्यांना आधुनिक भारताचे शिल्पकार म्हणून गौरविण्यात आले.

• त्यांचा जन्मदिवस देशभरात बाल दिन म्हणून साजरा केला जातो.

• निधन : 27 मे 1964 रोजी हृदयविकाराच्या झटक्याने त्यांचे निधन झाले.

पंडित जवाहरलाल नेहरू यांचे काही प्रमुख साहित्य :

‣ लेटर्स फ्रॉम फादर टू हिज डॉटर 

‣ ॲन ॲाटोबायोग्राफी 

‣ द डिस्कवरी ऑफ इंडिया 

क्रांतिगुरू लहुजी वस्ताद साळवे | Krantiguru Lahuji Salve

क्रांतिकारकांचे क्रांतिगुरू वस्ताद लहुजी साळवे यांची आज जयंती त्यांच्या जयंतीनिमित्त त्यांना मनोभावाने मानवंदना करून जाणून घेऊया त्यांचा जीवन प्रवास

Subject : GS - महाराष्ट्राचा इतिहास, दिनविशेष, व्यक्ती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) क्रांतिगुरू लहुजी वस्ताद साळवे यांचा जन्म खालीलपैकी कोणत्या जिल्ह्यात झाला ?

1. मुंबई

2. पुणे

3. रत्नागिरी

4. नाशिक

उत्तर : पुणे

क्रांतिगुरू लहुजी वस्ताद साळवे यांबद्दल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• क्रांतिगुरू लहुजी वस्ताद साळवे यांचा जन्म 14 नोव्हेंबर 1794 रोजी पुण्यातील पुरंदर किल्ल्याच्या पायथ्याशी असलेल्या पेठ या गावी झाला.

• लहुजी हे राघोजी साळवे आणि विठाबाई साळवे यांचे पुत्र होते.

• छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या सैन्यात लहुजींचे पूर्वज काम करत; त्यांच्या कामगिरीमुळे छत्रपतींनी लहुजींच्या पूर्वजांना राऊत ही पदवी बहाल केली.

• पूर्वजांप्रमाने लहुजीही युद्धकलेत निपुण होते.

• दांड पट्टा चालवणे, तलवारबाजी, घोडेस्वारी, बंदूक चालवणे व निशाणेबाजी या सर्व युद्धकलेमध्ये क्रांतिगुरू लहुजी साळवे निपुण होते.

• देशाच्या स्वातंत्र्यासाठी क्रांतिकारकांची सेना त्यांनी निर्माण केली.

• त्यांच्या प्रशिक्षण केंद्रात सर्वच समाजाचे युवक तालीम घेत होते.

• लोकमान्य टिळक, वासुदेव बळवंत फडके, महात्मा फुले, गोपाळ गणेश आगरकर, चाफेकर बंधू यांसारखे अनेक स्वातंत्र्य सैनिक त्यांच्या तालमीत तयार झाले.

• राष्ट्रभक्तीचे ज्वलंत प्रतीक क्रांतीगुरू लहुजी साळवे यांनी तरुणांना संघटन कसे करावे, समाजकार्यात व राष्ट्रकार्यात स्वतःला वाहून कसे घ्यावे याची बोध दिले.

• त्यांच्या या शिकवणीतून अनेक क्रांतिकारकांनी तसेच समाजकारकांनी देशाच्या स्वातंत्र्यलढ्यात आपले मोलाचे योगदान दिले.

• 17 फेब्रुवारी 1881 रोजी पुण्याच्या संगमवाडी या ठिकाणी त्यांची प्राणज्योत मावळली.

• आद्यक्रांतीगुरु लहुजी वस्ताद साळवे यांची समाधी संगमवाडी, पुणे येथे आहे.