ओमकारेश्वर तरंगता सौर प्रकल्प  

Omkareshwar Floating Solar Project

Subject : GS - पर्यावरण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) ओमकारेश्वर तरंगता सौर प्रकल्प कोणत्या नदीच्या धरणावर आहे ?

1. गंगा

2. यमुना

3. गोदावरी

4. नर्मदा

उत्तर : नर्मदा

• ओमकारेश्वर तरंगता सौर प्रकल्प मध्य प्रदेशातील खंडवा जिल्ह्यातील ओंकारेश्वर येथे आहे.

• हा तरंगता सौर प्रकल्प ओंकारेश्वर धरणावर विकसित केला आहे.

• ओंकारेश्वर धरण नर्मदा नदीवरील गुरुत्वाकर्षण धरण आहे.

• ओंकारेश्वर तरंगता सौर प्रकल्प 646 कोटी रुपयांची गुंतवणूक करून उभारण्यात आला आहे.

• केंद्रीय अक्षय ऊर्जा मंत्रालयाच्या अंतर्गत विकसित केलेले , हे भारतातील सर्वात मोठे सौर उद्यान आहे.

• ओंकारेश्वर तरंगता सौर प्रकल्प मध्य आणि उत्तर भारतातील सर्वात मोठा तरंगता सौर प्रकल्प आहे.

• ओंकारेश्वर तरंगता सौर प्रकल्पात 90 मेगावॅट ऊर्जा निर्मितीची क्षमता आहे.

• ओंकारेश्वर तरंगता सौर प्रकल्प ऑपरेशनच्या सुरुवातीच्या वर्षात 196.5 दशलक्ष युनिट आणि 25 वर्षांमध्ये एकत्रित 4,629.3 दशलक्ष युनिट वीज निर्मितीचा अंदाज आहे.

• कार्यान्वित केल्यावर, हा प्रकल्प 2.3 लाख टन कार्बन उत्सर्जन कमी करेल आणि 2070 पर्यंत भारत सरकारच्या शून्य कार्बन उत्सर्जनाच्या (Net Zero Carbon Emissions) मोहिमेत लक्षणीय योगदान देईल. 

• या प्रकल्पामुळे पाण्याचे बाष्पीभवन कमी होऊन जलसंधारणातही मदत होणार आहे.

(नोट : भारतातील सर्वात मोठा तरंगता सौर प्रकल्प तेलंगणातील रामागुंडम येथे आहे याची क्षमता 100 मेगावॅट आहे.)

शून्य कार्बन उत्सर्जन म्हणजे काय ?

• आपल्या देशात जेवढ्या प्रमाणात कार्बनचे उत्सर्जन होत असेल तितक्याच प्रमाणात विविध माध्यमातून कार्बनचे शोषण केलं जात असेल तर त्याला नेट झिरो किंवा शून्य कार्बन उत्सर्जन असं म्हटलं जातं. 

• म्हणजे एखादा देश जेवढं कार्बन उत्सर्जित करतोय तितकाच शोषून घेतोय. 

• उत्सर्जित होणारा कार्बन वातावरणात मिसळत नाही, तो पुन्हा मातीमध्ये पोहोचवला जातो.  

पुरंदर अंजीर | Purandar Figs

Subject : GS - भौगोलिक संकेतांक (GI Tag)

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) GI टॅग असलेल्या पुरंदर अंजीरापासून बनवलेला भारतातील पहिला तयार अंजीर रस (ज्युस) नुकताच कोणत्या देशात निर्यात करण्यात आला ?

1. पोलंड

2. अमेरिका

3. रशिया

4. फ्रान्स

उत्तर : पोलंड

पुरंदर अंजीरा बद्दल थोडक्यात माहिती : 

• पुरंदरचे अंजीर हे भारतातील उत्कृष्ट अंजीरांपैकी एक म्हणून ओळखले जाते.

• महाराष्ट्रातील पुणे जिल्ह्यातील पुरंदर तालुक्यातील अनेक गावांमध्ये याची लागवड केली जाते.

• 2016 मध्ये पुरंदर अंजीराला GI टॅग देण्यात आला.

GI टॅग मिळालेले पुरंदर अंजीर एवढं खास का आहे ?

• पुरंदर अंजीर त्यांच्या गोड चव, आकार आणि पौष्टिक फायद्यांसाठी ओळखली जाते. 

• पुरंदर अंजीर जांभळा रंगाचे आहे आणि इतर जातींपेक्षा आकाराने मोठे आहे.

• हे अंजीर जीवनसत्त्वे आणि खनिजांचा समृद्ध स्रोत आहे.

पुरंदर अंजीर लागवडीसाठी योग्य हवामान : 

• पुरंदर अंजीर लागवडीसाठी कोरडे हवामान, डोंगर उतार, पाण्याचा चांगला निचरा होणारी मध्यम जमीन यासारखे कृषी हवामान घटक आवश्यक आहेत.

• पुरंदरमध्ये लाल आणि काळी माती आहे ज्यात कॅल्शियम आणि पोटॅशियमचे प्रमाण जास्त आहे, जे अंजीरच्या जांभळा रंग आणि मोठ्या आकारासाठी जबाबदार आहे.

भौगोलिक संकेतांक म्हणजे काय ?

GI Tag (Geographical Indication)

• एखाद्या भागातील वस्तू किंवा पदार्थ ही त्या भागाचं वैशिष्ट्य असल्यास त्यास भौगोलिक संकेतांक म्हणजेच GI टॅग देण्यात येतो. 

• Geographical Indication of goods (Registration and Protection) Act, 1999 हा कायदा भारतातील वस्तूंची संबंधित भौगोलिक संकेतांची नोंदणी आणि उत्तम संरक्षण करण्यास प्रयत्न करतो.

• 2004 मध्ये दार्जिलिंग टी (दार्जिलिंग चहा) GI टॅग मिळवणारा पहिले भारतीय उत्पादन होते.

GI टॅग असणारे महाराष्ट्रातील काही उत्पादक :

• सोलापुरी चादर, पुणेरी पगडी, कोल्हापुरी चप्पल, पुरंदर अंजीर, मराठवाडा केसर आंबा, नाशिकचे द्राक्ष, नाशिक व्हॅली वाईन, वारली चित्रकला इत्यादी.

पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांची पोलंड भेट

कोल्हापूरचं पोलंड कनेक्शन !!

बातम्यांमध्ये : पंतप्रधान नरेंद्र मोदी पोलंड आणि युक्रेन दौऱ्यासाठी रवाना झाले. गेल्या ४५ वर्षांमध्ये भारतीय पंतप्रधानांची पोलंडची ही पहिली भेट असेल.

Subject : GS - भूगोल

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) पोलंड देशाची राजधानी कोणती आहे ?

1. मोस्को

2. कीव

3. पॅरिस

4. वॅारसॅा

उत्तर : वॅारसॅा

पोलंड देशाबद्दल थोडक्यात माहिती : 

• पोलंड हा युरोप खंडातील एक देश आहे.

• राजधानी : वॅारसॅा ( Warsaw) ही पोलंडची राजधानी आहे.

• पोलंडचे पंतप्रधान डोनाल्ड टस्क (Donald Tusk)

• जगात सर्वाधिक गंधकाचे साठे पोलंड देशात आहे.

कोल्हापूरचं पोलंड कनेक्शन काय आहे ?

• 1 सप्टेंबर १९३९ रोजी पोलंडवर हल्ला करून जर्मनीचा हुकूमशहा हिटलरने दुसऱ्या महायुद्धाची सुरुवात केली. 

• हिटलरने या देशातील ज्यू धर्मियांना गॅस चेंबरमध्ये डांबून ठार मारले होते.

• दुसऱ्या महायुद्धाच्या काळात येथिल लोकांना हा देश सोडून जावं लागलं.

• या वेळेत कोल्हापूरच्या राजर्षि छत्रपती शाहू महाराजांच्या करवीर संस्थानानं पोलंडमधून विस्थापित झालेल्या पोलिश नागरिकांना वळीवडे या गावी सुरक्षित आश्रयाची सोय करून दिली होती.

• आजही पोलंड मधील नागरिकांमध्ये वळीवडे आणि भारताबद्दल आदराचे स्थान आहे.

• पोलंडने वॅारसॅा येथे राजर्षि छत्रपती शाहू महाराजांच्या करवीर संस्थानाचा मानवतावादी दृष्टिकोन गौरवित करणारे स्मारक उभारले आहे.

पायतोंगटार्न शिनावात्रा 

Paetongtarn Shinawatra

Subject : GS - भारत आणि भारताचे शेजारील देश

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) पायतोंगटार्न शिनावात्रा नुकतीच यांची खालीलपैकी कोणत्या देशाच्या नवीन पंतप्रधानपदी निवड झाली आहे ?

1. म्यानमार

2. थायलंड 

3. श्रीलंका 

4. मलेशिया

उत्तर : थायलंड

बातम्यांमध्ये : पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी पायतोंगटार्न शिनावात्रा यांची थायलंडच्या पंतप्रधानपदी निवड झाल्याबद्दल त्यांचे अभिनंदन केले.

पायतोंगटार्न शिनावात्रा : 

• पायतोंगटार्न शिनावात्रा या थायलंडच्या सर्वात तरुण पंतप्रधान ठरल्या आहेत.

• पायतोंगटार्न शिनावात्रा या माजी पंतप्रधान आणि अब्जाधीश ताक्सिन चिनावत यांची 37 वर्षीय मुलगी आहे.

• पायतोंगटार्न या थायलंडच्या दुसऱ्या महिला पंतप्रधान आहेत. 

थायलंड देशाबद्दल थोडक्यात माहिती : 

• थायलंड हा आग्नेय आशियातील एक देश आहे.

• थायलंडची राजधानी बॅंकॅाक ही आहे.

• राष्ट्रीय चलन : थाई बात (THB)

• अधिकृत भाषा : थाई

• बौद्ध धर्म हा थायलंड देशाचा राष्ट्रधर्म (राजधर्म) आहे. थायलंड मधील ९2.5% लोकसंख्या ही बौद्ध धर्मीय आहे.

• पर्यटन हा या देशाचा मुख्य व्यवसाय आहे.

प्रश्न) ____ देशाला बौद्ध भिक्खूंचा देश असे म्हणतात.

उत्तर : थायलंड

जियो पारशी योजना काय आहे ?

What is Jiyo Parsi Scheme ?

Subject : GS - सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असलेली जियो पारशी योजनेबद्दल योग्य पर्याय निवडा.

1. ही योजना 2013 - 14 मध्ये सुरू करण्यात आली होती.

2. पारशी समाजाची सर्वाधिक लोकसंख्या महाराष्ट्रात आहे.

3. दोन्ही बरोबर

4. दोन्ही चूक

उत्तर : दोन्ही बरोबर

बातम्यांमध्ये : अल्पसंख्याक व्यवहार मंत्री यांनी अलीकडेच जिओ पारसी योजना पोर्टल लाँच केले.

• भारतातील पारशी समुदायाची कमी होत चालले लोकसंख्येचे प्रमाण रोखण्यासाठी अल्पसंख्याक व्यवहार मंत्रालयाने लागू केलेली ही एक केंद्र सरकारची योजना आहे.

• केंद्रीय अल्पसंख्याक मंत्रालयाच्या मते, पारशी समाजाची लोकसंख्या 1941 मध्ये अंदाजे 1,14,000 वरून 2011 मध्ये 57,264 वर घसरली.

• जियो पारशी योजना 2013-14 मध्ये सुरू करण्यात आली होती.

जियो पारशी योजनेची उद्दिष्टे : 

• वैज्ञानिक प्रोटोकॉल आणि सर्वसमावेशक उपक्रमांचा अवलंब करून पारशी लोकसंख्येच्या घटत्या प्रवृत्तीला मागे टाकणे हे मुख्य ध्येय आहे.

• पारशी लोकसंख्या स्थिर करणे आणि भारतात त्यांची संख्या वाढवणे हे या योजनेचे उद्दिष्ट आहे.

पारशी समाजाबद्दल थोडक्यात माहिती : 

• पारशी समाजाचे लोक सुमारे 1,000 वर्षांपूर्वी पर्शियातून भारतीय उपखंडात आले.

• भारतात राहून या समाजाने आपल्या वेगळ्या चालीरीती आणि परंपरा जपत भारतीय समाजात एकरूप झाले.

• पारशी समाजाची सर्वाधिक लोकसंख्या महाराष्ट्रात असून दुसऱ्या क्रमांकावर गुजरात आहे.

अक्षय ऊर्जा दिवस

Akshay Urja Day 

Subject : GS - दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी 20 ऑगस्ट हा अक्षय ऊर्जा दिवस म्हणून खालील पैकी कोणाच्या सन्मानार्थ साजरा केला जातो ?

1. इंदिरा गांधी

2. राजीव गांधी

3. अटलबिहारी वाजपेयी

4. लालकृष्ण अडवाणी

उत्तर : राजीव गांधी

• दरवर्षी 20 ऑगस्ट हा दिवस अक्षय ऊर्जा दिवस म्हणून साजरा केला जातो.

• हा दिवस अक्षय ऊर्जा स्त्रोतांचे महत्त्व अधोरेखित करण्यासाठी आणि भारताने अपारंपारिक उर्जा स्त्रोतांचा वापर आणि विकास कार्यात केलेल्या प्रगतीवर प्रकाश टाकण्यासाठी साजरा केला जातो.

अक्षय ऊर्जा दिवस 20 ऑगस्ट लाच का साजरी करतात ?

• अक्षय ऊर्जा दिवस माजी पंतप्रधान राजीव गांधी यांच्या जयंतीनिमित्त साजरी केला जातो.

• भारताचे माजी पंतप्रधान राजीव गांधी यांनी शाश्वत विकास आणि नवीकरणीय ऊर्जा उपक्रमांना प्रोत्साहन आणि समर्थन देण्यासाठी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.

पहिला अक्षय ऊर्जा दिवस केव्हा साजरी केला गेला ?

नवीन व पुनर्नवीकरणक्षम ऊर्जा मंत्रालयाच्या पुढाकाराने 20 ऑगस्ट 2004 रोजी पहिला अक्षय ऊर्जा दिवस साजरी केला गेला.

नैसर्गिक साधन स्त्रोतांची दोन गटात विभागणी केली जाते 

1) अनविकरणीय ऊर्जा साधने (non-renewable resource)

2) नवीकरणीय / अक्षय ऊर्जा साधने (renewable resource)

1) अनविकरणीय ऊर्जा साधने म्हणजे काय ?

• अनविकरणीय म्हणजे त्यांची निर्मिती पुन्हा करता येत नाही किंवा पुन्हा निर्माण होण्यासाठी त्यांना खूप वेळ लागतो.

• कोळसा, पेट्रोलियम (क्रूड ऑइल) आणि नैसर्गिक वायू यांसारखी नैसर्गिक संसाधने नैसर्गिकरीत्या तयार होण्यासाठी हजारो वर्षे लागतात आणि ते जास्त प्रमाणात वापरल्यामुळे त्यांचे साठे कधीतरी संपून जाऊ शकतात.

2) नवीकरणीय (अक्षय) ऊर्जा साधने म्हणजे काय ?

• अक्षय हा संस्कृत शब्द असून त्याचा अर्थ कधीही न संपणारा असा होतो. 

• सूर्य, हवा, सागरी लाटा इत्यादी न संपणारी ऊर्जेचे स्त्रोत आहे.

• सौर ऊर्जा ,पवन ऊर्जा, सागरी लाटा, भूऔष्णिक ऊर्जा यांना नवीकरणीय (अक्षय) ऊर्जा साधने म्हणतात.

अभ्यास प्रश्न

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी अक्षय ऊर्जा दिवस केव्हा साजरी केला जातो ?

1. 8 मे

2. 15 ऑगस्ट

3. 20 ऑगस्ट

4. 14 सप्टेंबर

उत्तर : 20 ऑगस्ट

बातम्यांमध्ये : 16 ऑगस्ट रोजी नवी दिल्लीतील नॅशनल मीडिया सेंटर येथे 70 व्या राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कारांच्या विजेत्यांची घोषणा केली.

Subject : GS- पुरस्कार

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) 70 व्या राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कारात सर्वोत्कृष्ट चित्रपट म्हणून कोणता चित्रपट ठरला ?

1. ऊंचाई

2. अट्टम

3. पुष्पा

4. ब्रह्मास्त्र

उत्तर : अट्टम

मल्ल्याळम चित्रपट ‘अट्टम’ने बाजी मारत सर्वोत्कृष्ट चित्रपटाच्या राष्ट्रीय पुरस्कारवर आपलं नाव कोरलं.

70 वा राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार : 

• मनोरंजन क्षेत्रात महत्त्वाच्या मानल्या जाणाऱ्या राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कारांची घोषणा दिल्ली येथे करण्यात आली आहे. 

• यात 2022 साठीच्या पुरस्कार विजेत्यांची घोषणा केली.

नोट : यादी खूप मोठी आहे सर्वच पुरस्कार विजेते पाठ करायचे नसतात. 

 काही महत्त्वाचे पुरस्कार विजेते त्यांची लिस्ट आधी देतो ती पाठ करा आणि नंतर खालची लिस्ट फक्त एकदा वाचून काढा.

पाठ करण्यासाठी ची लिस्ट

• सर्वोत्कृष्ट चित्रपट : अट्टम

• सर्वोत्कृष्ट अभिनेता : ऋषभ शेट्टी, कांतारा

• सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री : नित्या मेनन (तिरुचित्रबलम) आणि मानसी पारेख (कच्छ एक्स्प्रेस)

• सर्वोत्कृष्ट दिग्दर्शक : सूरज बडजात्या, (उंचाई)

• सर्वोत्कृष्ट मराठी चित्रपट : वाळवी

• सर्वोत्कृष्ट गायक : अरिजितसिंह (ब्रह्मास्त्र)

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) 70 व्या राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कारात सर्वोत्कृष्ट मराठी चित्रपट म्हणून कोणता चित्रपट ठरला ?

1. सैराट

2. बाई पण भारी देवा

3. वाळवी

4. झिम्मा 2

उत्तर : वाळवी

खालील लिस्ट पाठ नका करू कन्फ्युजन होईल यावर प्रश्न विचारले जातील याचे प्रमाण खूप कमी आहे

वाचण्यासाठी ची लिस्ट

• सर्वोत्कृष्ट सहाय्यक अभिनेत्री – नीना गुप्ता, (उंचाई)

• सर्वोत्कृष्ट सहाय्यक अभिनेता – पवन मल्होत्रा, फौजी

• सर्वोत्कृष्ट मनोरंजनात्मक चित्रपट – कांतारा

• सर्वोत्कृष्ट पदार्पण – प्रमोद कुमार

• सर्वोत्कृष्ट तेलुगु चित्रपट – कार्तिकेय २

• सर्वोत्कृष्ट तमिळ चित्रपट – पोन्नियिन सेल्वन – भाग १

• सर्वोत्कृष्ट पंजाबी चित्रपट – बागी दी धी

• सर्वोत्कृष्ट मल्ल्याळम चित्रपट – सौदी वेल्लाक्का

• सर्वोत्कृष्ट कन्नड चित्रपट – केजीएफ चाप्टर २

• सर्वोत्कृष्ट हिंदी चित्रपट – गुलमोहर

• सर्वोत्कृष्ट तिवा चित्रपट – सिक्यसाल

• सर्वोत्कृष्ट बंगाली चित्रपट – काबेरी अंतरधन

• सर्वोत्कृष्ट आसामी चित्रपट – इमुथी पुथी

• सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शत – प्रितम, ए आर रहेमान

• सर्वोत्कृष्ट गायक – अरिजितसिंह, ब्रह्मास्त्र

• सर्वोत्कृष्ट अ‍ॅक्शनपट – केजीएफ चाप्टर २

• सर्वोत्कृष्ट अ‍ॅनिमेटेड चित्रपट – द कोकोनट ट्री

• सर्वोत्कृष्ट निवेदक – मुरमूर्स ऑफ द जंगल

• बेस्ट डॉक्युमेंट्री – मुरमूर्स ऑफ द जंगल

रामसर स्थळांच्या यादीत आणखी 3 पाणथळ जागा

+3 wetland to the list of ramsar sites

बातम्यांमध्ये : अलीकडेच, केंद्रीय पर्यावरण, वन आणि हवामान बदल मंत्री यांनी माहिती दिली की भारतातील आणखी 3 पाणथळ जागा रामसर स्थळांच्या यादीत समाविष्ट करण्यात आल्या आहेत.

Subject : GS- पर्यावरण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकतेच नंजरायन पक्षी अभयारण्य आणि काझुवेली पक्षी अभयारण्य यांना रामसर स्थळांच्या यादीत समाविष्ट करण्यात आले हे कोणत्या राज्यात आहे ? 

1. महाराष्ट्र

2. तामिळनाडू

3. मध्य प्रदेश

4. आंध्र प्रदेश

उत्तर : तामिळनाडू

नुकतीच तामिळनाडूमधील 2 तर मध्य प्रदेशातील 1 अशा 3 नविन पाणथळ जागा रामसर स्थळांच्या यादीत समाविष्ट करण्यात आल्या.

1. नंजरायन पक्षी अभयारण्य (तामिळनाडू)

2. काझुवेली पक्षी अभयारण्य (तामिळनाडू)

3. तवा जलाशय (मध्य प्रदेश)

पाणथळ क्षेत्र (जागा) म्हणजे काय ?

• पाणथळ जमीन ही अशी क्षेत्रे आहेत जिथे पाणी हे पर्यावरण आणि संबंधित वनस्पती आणि प्राणी जीवन नियंत्रित करणारे प्राथमिक घटक आहे. 

• पाणथळ जमीन हे एक भूभाग आहे जेथे परिसंस्थेचा एक मोठा भाग कायमस्वरूपी किंवा वार्षिक पाण्याने भरलेला असतो किंवा काही हंगामासाठी त्यात बुडलेला असतो. अशा भागात जलीय वनस्पतीं मोठ्या प्रमाणात असतात.

पाणथळ क्षेत्र इतकी महत्त्वाची का असतात ?

• जलशुद्धीकरण, परिसंस्थांचे पुरापासून संरक्षण, जमिनीची धूप आटोक्यात ठेवणे, भूजल पुनर्भरण, पावसाच्या पाण्याबरोबर वाहून येणारा कचरा सामावून घेणे, त्यातील खनिजे विघटनाद्वारे मुक्त करून जीव-जंतूस उपलब्ध करून देणे, कार्बन डायऑक्साइड स्टोरी करणे अशी अतिमहत्त्वाचे कार्य करून पर्यावरणाचा समतोल पाणथळ क्षेत्रामुळे राखला जातो. 

• त्याचबरोबर सृष्टि-वातावरण सौंदर्यात भर घालणे, पर्यटन स्थळे म्हणून आणि सामाजिक कार्यक्रमातही पाणथळ जागा महत्त्वाच्या ठरतात.

रामसर ठराव म्हणजे काय ? 

रामसर स्थळ म्हणजे काय ?

• इराण मधील रामसर या शहरात 2 फेब्रुवारी 1971 रोजी जगभरातील पाणथळ जागांच्या संरक्षणासाठीच्या उपाययोजनांवर चर्चा करण्यासाठी एक परिषद भरवण्यात आली. या परिषदेतील ठरावाला रामसर ठराव म्हणून ओळखले जाते.

• या ठरावा अंतर्गत पाणथळ जागांचे संरक्षण करण्यासाठी एखादे क्षेत्र रामसर स्थळ म्हणून घोषित करण्यात येते.

• हा ठराव 1975 सालापासून अंमलात आला. 

• भारताने हा करार 1 फेब्रुवारी 1982 रोजी स्वीकारला. 

• स्थानिक आणि राष्ट्रीय कृतीच्या माध्यमातून तसेच आंतरराष्ट्रीय सहकार्याने सर्व पाणथळ जागांचे संवर्धन आणि विवेकी वापर करणे आणि त्यायोगे जगाचा शाश्वत विकास साधणे हे रामसर परिषदेचे मिशन आहे.

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न - उत्तरे 

प्रश्न) भारतात किती रामसर स्थळे आहेत ?

उत्तर : 85 ( ऑगस्ट 2024 पर्यंत)

प्रश्न) भारतात सर्वात जास्त रामसर स्थळे कोणत्या राज्यात आहे ?

उत्तर : तामिळनाडू - तामिळनाडूमध्ये 18 रामसर स्थळे आहेत.

प्रश्न) जागतिक पाणथळ क्षेत्र दिवस ( World Wetland Day) केव्हा असतो ?

उत्तर : 2 फेब्रुवारी  

• इराण मधील रामसर या शहरात 2 फेब्रुवारी 1971 रोजी जगभरातील पाणथळ जागांच्या संरक्षणासाठीच्या उपाययोजनांवर चर्चा करण्यासाठी एक परिषद भरवण्यात आली. या परिषदेतील ठरावाला रामसर ठराव म्हणून ओळखले जाते.

प्रश्न) महाराष्ट्रात किती रामसर स्थळे आहेत ?

1. 3

2. 5

3. 7

4. 9

उत्तर : 3

1. लोणार सरोवर

2. नांदूर मध्यमेश्वर

3. ठाणे खाडी

डॉ. राम नारायण अग्रवाल

Dr. Ram Narain Agarwal

Subject : GS

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न - उत्तरे 

प्रश्न) शास्त्रज डॉ. राम नारायण अग्रवाल यांचे निधन झाले त्यांना खालीलपैकी कोणत्या क्षेपणास्त्राचे जनक म्हटले जात होते ?

1. पृथ्वी 

2. अग्नी 

3. त्रिशूल

4. आकाश

उत्तर : अग्नी

प्रख्यात शास्त्रज्ञ आणि अग्नी क्षेपणास्त्राचे जनक डॉ. राम नारायण अग्रवाल यांचे 15 ऑगस्ट 2024 रोजी वयाच्या 84 व्या वर्षी हैदराबाद येथे निधन झाले.

डॉ. राम नारायण अग्रवाल यांबद्दल थोडक्यात माहिती :

• डॉ. राम नारायण अग्रवाल हे संरक्षण संशोधन आणि विकास संस्था (DRDO) चे प्रतिष्ठित शास्त्रज्ञ होते.

• त्यांनी डॉ. एपीजे अब्दुल कलाम आणि डॉ. अरुणाचलम यांच्या सोबत अग्नी आणि इतर क्षेपणास्त्र कार्यक्रमांवर काम केले होते.

• डॉ. राम नारायण अग्रवाल यांनी 1983 मध्ये सुरू करण्यात आलेल्या इंटिग्रेटेड गाईडेड मिसाईल डेव्हलपमेंट प्रोग्राम (IGMDP) मध्ये त्यांनी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.

• DRDO चे प्रकल्प संचालक म्हणून दोन दशकांवर अधिक काळ देशाच्या महत्त्वकांशी अग्नी क्षेपणास्त्र कार्यक्रमाचे नेतृत्व त्यांनी केले होते.

• डॉ. राम नारायण अग्रवाल यांच्या कार्याचा गौरव म्हणून 1990 मध्ये पद्मश्री आणि 2000 मध्ये पद्मभूषण पुरस्काराने त्यांना सन्मानित करण्यात आले.

" माझ्या मातृभूमीसाठी मी माझे जीवन समर्पित करत आहे याचा मला अभिमान आहे. भारत मातेचे रक्षण करण्यासाठी मला अनेक वेळा भारतीय म्हणून जन्म घ्यायचा आहे." अशा उद्गारांनी हसत भारत मातेच्या रक्षणासाठी आपल्या प्राणाची आहुती देणाऱ्या क्रांतिवीर मदनलाल धिंग्रा यांची आज 115 वी पुण्यतिथी.

चला तर जाणून घेऊया क्रांतिवीर मदनलाल धिंग्रा यांचा जीवन प्रवास :

जन्म  : 18 फेब्रुवारी 1883

जन्मस्थळ : अमृतसर 

मृत्यू : 17 ऑगस्ट 1909 

‣ सुरुवातीचे शिक्षण अमृतसर येथे केल्यानंतर उच्च शिक्षणासाठी ते लंडनला गेले.

‣ तिथे त्यांचा संपर्क स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकर, श्यामजी कृष्ण वर्मा आणि अन्य क्रांतीवीरांची झाला.

‣ द नॅशनल इंडियन असोसिएशनच्या वार्षिक कार्यक्रमात कर्झन वायली देखील उपस्थित होते. कार्यक्रम संपल्यानंतर कर्झन वायली हॉलच्या बाहेर येत असताना मदनलाल धिंग्रा यांनी अगदी जवळूनच त्यांच्यावर गोळ्या घालून त्यांची हत्या केली.

‣ कर्झन वायलीच्या हत्येप्रकरणी मदनलाल धिंग्रा यांना 17 ऑगस्ट 1909 रोजी लंडन येथे फाशी देण्यात आली.

‣ पुढे डिसेंबर 1976 रोजी अमृतसर येथे तत्कालीन मुख्यमंत्री ग्यानी झैलसिंग यांच्या उपस्थितीत शहीद मदनलाल धिंग्रा यांच्या अस्थिंवर शासकीय इतमामात अंत्यसंस्कार करण्यात आला.

‣ थेट इंग्लंडमध्येच जाऊन कर्झन वायली या अधिकाऱ्यास समोरून निधड्या छातीने गोळ्या घालून हत्या करणाऱ्या या क्रांतिवीरास पुन्हा एकदा मानवंदना.

भारत छोडो आंदोलन दिवस : 8 ऑगस्ट

Quit India Movement

ऑगस्ट क्रांती दिन : 9 ऑगस्ट

Subject : GS- भारताचा इतिहास - भारत छोडो आंदोलन

या टॉपिक मध्ये आपण बघणार आहोत : 

• भारत छोडो आंदोलन कशामुळे झाले ?

• भारत छोडो आंदोलन

• भारत छोडो चळवळीचे 3 टप्पे  

• समांतर सरकार म्हणजे काय ? 

• सातारा येथील प्रतिसरकार 

• भारत छोडो आंदोलन अयशस्वी का झाले ?

• भारत छोडो आंदोलनाचे काही महत्त्वाचे वनलाईनर पॉईंट्स ज्यावर वारंवार प्रश्न विचारले जातात .

• सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न आणि उत्तरे

भारत छोडो आंदोलन कशामुळे झाले ?

• क्रिप्स मिशनचे अपयश : क्रिप्स मिशनने भारताला पूर्ण स्वातंत्र्य दिले नाही तर फाळणीसह भारताला वसाहतीच्या स्वातंत्र्याचा दर्जा (डोमिनियन दर्जा) दिला हे भारत छोडो चळवळीचे तात्काळ कारण होते.

• राष्ट्रीय भावना : 1942 पर्यंत, भारताचा स्वातंत्र्याचा लढा अनेक दशके चालू होता. राष्ट्रीय भावना शिगेला पोहोचली होती आणि लोकांमध्ये ब्रिटीश राजवटीच्या दडपशाही बद्दल असंतोष वाढला होता.

• दुसऱ्या महायुद्धाचे परिणाम : भारतीयांच्या मर्जी विरुद्ध भारताला दुसऱ्या महायुद्धात सामिल करणे तसेच दुसऱ्या महायुद्धामध्ये महागाई, अन्नधान्याचा तुटवडा त्यामुळे मोठ्या प्रमाणात उपासमारी झाली होती.

• 1943 चा बंगाल दुष्काळ : उपासमार, मलेरिया, रोगराई, कुपोषण यामुळे एकट्या बंगालमध्येच लाखो लोक मृत्युमुखी पडले.

या सर्व कारणांमुळे लोकांमध्ये ब्रिटीश राजवटी विरूद्ध रोष वाढला.

भारत छोडो आंदोलन

• काँग्रेस पक्षाच्या 1942 च्या वर्धा येथील बैठकीत महात्मा गांधींनी भारत छोडोचा ठराव मांडला.

• 8 ऑगस्ट 1942 रोजी महात्मा गांधींजींनी मुंबईतील अखिल भारतीय काँग्रेस कमिटीच्या अधिवेशनात ब्रिटिश राजवट संपवण्यासाठी 'भारत छोडो' आंदोलनाची हाक दिली होती. म्हणून 8 ऑगस्ट हा दिवस भारत छोडो आंदोलन दिवस म्हणून ओळखला जातो.

• 9 ऑगस्ट 1942 रोजी मुंबईच्या 'गोवालिया टँक' येथे अखिल भारतीय काँग्रेस समितीचे महाअधिवेशन भरले.

• या अधिवेशनातील आपल्या भाषणात महात्मा गांधींनी भारतीयांना 'करेंगे या मरेंगे' असा मंत्र दिला 

• भारत छोडो आंदोलनातून ब्रिटिशांना भारत सोडून जाण्याचा इशारा देण्यात आला होता.

• त्यानंतर 9 ऑगस्ट हा दिवस 'क्रांती दिन' म्हणून पाळण्यात आला. 

• या आंदोलनाची सुरुवात मुंबईतील ‘गोवालीया टँक’ म्हणजे आजच्या ‘ऑगस्ट क्रांती मैदाना’ तून झाली 

• ऑगस्टमध्ये हे आंदोलन सुरू झाल्यानं या आंदोलनाला 'ऑगस्ट चळवळ' किंवा 'ऑगस्ट क्रांती' असंही म्हटलं जातं.

(महत्त्वाची नोट : 1942 च्या वर्धा येथील बैठकीत भारत छोडोचा ठराव मांडला गेला आणि 1942 च्या मुंबई अधिवेशनात भारत छोडोची घोषणा केली आणि आंदोलन सुरू झाले.)

भारत छोडो चळवळीचे 3 टप्पे होते : 

पहिला टप्पा :

• शहरी बंडखोरी, संप, बहिष्कार आणि धरण्याला बसणे यांनी चिन्हांकित केले, जे त्वरीत दडपले गेले.

• देशभरात संप आणि निदर्शने झाली आणि कामगारांनी कारखान्यांमध्ये काम न करून पाठिंबा दर्शविला.

• गांधीजींना पुण्यातील आगाखान पॅलेसमध्ये कैद करण्यात आले आणि जवळपास सर्व नेत्यांना अटक करण्यात आली.

दुसरा टप्पा :

• चळवळीच्या दुसऱ्या टप्प्याने ग्रामीण भागाकडे लक्ष केंद्रीत केले, ज्यात एक मोठा शेतकरी विद्रोह दिसून आला, ज्याचा मुख्य उद्देश म्हणजे दळणवळण प्रणाली विस्कळीत करणे, जसे की रेल्वे ट्रॅक, तार आणि खांब उखडले, सरकारी इमारतींवर हल्ले चढविले.

तिसरा टप्पा :

अंतिम टप्प्यात वेगवेगळ्या भागात राष्ट्रीय सरकारे किंवा समांतर सरकारे स्थापन झाली.

या सरकारांना प्रति सरकार असे म्हणतात.

उत्तर प्रदेश : 

• बलिया व आझमगड प्रदेशात चितू पांडे व सहकाऱ्यांनी ऑगस्ट 1942 मध्ये

देशातील पहिले प्रतिसरकार स्थापन केले.

• त्यांनी जिल्हाधिकाऱ्यास सत्ता सोडण्यास भाग पाडले व तुरुंगातील सर्व नेत्यांना मुक्त केले.

बंगाल प्रांत :  

• बंगालमधील मिदनापूर जिल्ह्यातील तामलूक येथे 17 डिसेंबर 1942 ते सप्टेंबर 1944 दरम्यान जातीय सरकार स्थापन झाले.

• याचे नेतृत्व सतीशचंद्र सामंत यांनी केले.

• चक्रीवादळातील पिडितांना मदत करणे, शाळांना अनुदान देणे, श्रीमंतांकडील अतिरिक्त तांदूळ गरिबांना वाटणे ही कामे या सरकारने केली.

सातारा येथील प्रतिसरकार :  

• साताऱ्यातील प्रतिसरकार हे 1 जून 1943 पासून 13 जून 1946 पर्यंत कार्यरत होते.

• या सरकारला पत्री सरकार असेही म्हणत.

• याचे नेतृत्व नाना पाटील आणि किसनवीर यांनी केले होते.

त्याचप्रमाणे ओडिसा येथील बालासोर या ठिकाणी तर आंध्र प्रदेशात भीमावरम येथे प्रतिसरकार स्थापन झाली.

भारत छोडो आंदोलनाचे काही महत्त्वाचे वनलाईनर पॉईंट्स ज्यावर वारंवार प्रश्न विचारले जातात .

• या चळवळी दरम्यान मुंबईत सिक्रेट (भूमिगत) रेडिओ स्टेशन उषा मेहता, चंद्रकांत बाबू यांनी चालू केले तर यावरून भाषण राम मनोहर लोहिया देत.

• स्वातंत्र्य चळवळीतील ग्रँड ओल्ड लेडी म्हणून प्रसिद्ध असलेल्या अरुणा असफल अली या भारत छोडो आंदोलनादरम्यान मुंबईतील गोवालिया टॅंक मैदानावर भारतीय ध्वज फडकवण्यासाठी ओळखल्या जातात.

• भारत छोडो चळवळीला : चले जाव चळवळ, ऑगस्ट चळवळ, 'ऑगस्ट क्रांती' किंवा दिल्ली चळवळ असेही म्हणतात.

भारत छोडो आंदोलन अयशस्वी का झाले ?

(MPSC ASO 2012 मध्ये यावर प्रश्न )

• मुस्लिम लीग, भारतीय कम्युनिस्ट पक्ष आणि हिंदू महासभा यांनी आंदोलनाला पाठिंबा दिला नाही. 

• सरकारी नोकरीत असलेल्यांनी चळवळीत भाग घेतला नाही.

• ब्रिटिश सरकार पुढे निशस्त्र लोकांचा निभाव लागणे कठीण होते.

• चळवळी पूर्वीच काँग्रेसचे सर्व वरिष्ठ नेते आणि गांधीजींना अटक केली गेली.

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारत छोडो चळवळीत ------ यांनी सातारा येथे समांतर सरकार स्थापन केले.

(MPSC PSI 2016, महाराष्ट्र पोलीस भरती)

1. नरदेव शास्त्री 

2. उमाजी नाईक 

3. नाना पाटील 

4. गणपतराव कथले

उत्तर : नाना पाटील 

प्रश्न) चले जाव चळवळ कोणत्या वर्षी सुरु झाली ?

(महाराष्ट्र पोलीस भरती कोल्हापूर बँड्समन 2021)

1. 1940

2. 1942

3. 1944

4. 1946

उत्तर : 1942

प्रश्न) चले जाव ठरावाचा मसुदा कोणी तयार केला ?

(महाराष्ट्र पोलीस भरती - नवी मुंबई 2021, वर्धा चालक 2021)

1. महात्मा गांधी 

2. लालबहादूर शास्त्री 

3. डॉक्टर बाबासाहेब आंबेडकर 

4. जवाहरलाल नेहरू

उत्तर : जवाहरलाल नेहरू

प्रश्न) काँग्रेस पक्षाच्या 1942 च्या---- येथील बैठकीत महात्मा गांधींनी भारत छोडोचा ठराव मांडला ?

(महाराष्ट्र पोलीस भरती - वर्धा चालक)

1. फैजपूर

2. नागपूर

3. वर्धा

4. अलाहाबाद

उत्तर : वर्धा

प्रश्न) भारत छोडो आंदोलनात देशात कोठे प्रतिसरकार स्थापन करण्यात आले होते ?

(MPSC ASO 2013, SSC GD महाराष्ट्र पोलीस भरती)

1. बलिया (उत्तर प्रदेश)

2. मिदनापूर (बंगाल)

3. सातारा (महाराष्ट्र)

4. वरील सर्व पर्याय योग्य

उत्तर : वरील सर्व पर्याय योग्य

प्रश्न) 1942 ची चळवळ अयशस्वी का झाली ?

(MPSC ASO -2012)

A) ब्रिटिश सरकार पुढे निशस्त्र लोकांचा निभाव लागणे कठीण होते.

B) चळवळी पूर्वीच सरकारने गांधींना अटक केली.

C) सरकारी नोकरीत असलेल्यांनी चळवळीत भाग घेतला नाही.

D) मुस्लिम लीगने चळवळीस पाठिंबा दिला नाही.

पर्याय

1. A, B व C बरोबर

2. B,C व D बरोबर

3. B व C बरोबर

4. A, B, C व D बरोबर

उत्तर : A, B, C व D बरोबर 

जागतिक आदिवासी दिवस | World Tribal Day | International Day of World’s Indigenous Peoples

Subject : GS - राज्यशास्त्र

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी जागतिक आदिवासी दिवस केव्हा साजरी करतात ?

1. 12 जुलै

2. 9 ऑगस्ट

3. 14 सप्टेंबर

4. 11 नोव्हेंबर

उत्तर : 9 ऑगस्ट

जागतिक आदिवासी दिवस का साजरी करतात ?

• आदिवासी जनतेच्या हक्कांचे संरक्षण करण्यासाठी जागतिक आदिवासी दिवस साजरा केला जातो.

• जगभरात राहणाऱ्या आदिवासी समाजातील लोकांची संस्कृती, भाषा आणि अस्तित्व वाचवण्यासाठी आंतरराष्ट्रीय आदिवासी दिवस साजरा केला जातो.  

• संयुक्त राष्ट्र महासभेने डिसेंबर 1994 मध्ये 'आंतरराष्ट्रीय आदिवासी दिवस' साजरा करण्याचा ठराव मंजूर केल्यापासून दरवर्षी 9 ऑगस्ट रोजी हा दिवस साजरा केला जातो.

• आदिवासी लोकांना स्थानिक किंवा मूळ लोक असेही म्हणतात.

• आदिवासी हा शब्द आदि आणि वासी या दोन शब्दांपासून तयार झालेला याचा अर्थ आधीपासून येथे राहत असलेला समाज.

• त्यांच्याकडे अद्वितीय संस्कृती, परंपरा, भाषा आणि श्रद्धा आहेत ज्या त्यांना बाकीच्या लोकसंख्येपासून वेगळे करतात. 

• युनायटेड नेशन्सच्या माहितीनुसार, जगभरात 476 दशलक्षाहून अधिक स्थानिक लोक 90 देशांमध्ये राहतात.

• 2011 च्या जनगणनेनुसार , भारताच्या एकूण लोकसंख्येच्या सुमारे 8.6% आदिवासी लोक भारतात आहे.

• भारतीय राज्यघटनेत त्यांचा अनुसूचित जमाती ( ST म्हणजे Schedule Tribe) असा उल्लेख केला आहे.

• भारतीय राज्यघटनेत आदिवासी लोकांच्या हितसंवर्धनासाठी तसेच शिक्षण, नोकरी इत्यादी क्षेत्रांमध्ये प्रतिनिधित्वासाठी आरक्षणाची तरतूद करण्यात आलेली आहे.

उदाहरणार्थ : 

राज्यघटनेतील कलम आणि अनुसूचित जमाती ( ST म्हणजे Schedule Tribe) साठी करण्यात आलेल्या तरतुदी

शैक्षणिक आणि सांस्कृतिक तरतुदी :

• कलम 46 : राज्य जनतेतील दुर्बल घटक आणि विशेषतः अनुसूचित जाती, अनुसूचित जमाती यांचे शैक्षणिक व आर्थिक हितसंवर्धन विशेष काळजीपूर्वक करील आणि सामाजिक अन्याय व सर्व प्रकारचे शोषण यांपासून त्यांचे रक्षण करील.

• कलम 350 : विशिष्ट भाषा, लिपी किंवा संस्कृती जपण्याचा अधिकार.

राजकीय तरतुदी :

• कलम 330 : लोकसभेत अनुसूचित जाती आणि अनुसूचित जमातींसाठी जागा राखीव असतील.

• कलम 332 : राज्य विधानसभेत अनुसूचित जाती आणि अनुसूचित जमातीसाठी जागांचे आरक्षण असेल.

• कलम 243 : कलम 243 (D) मध्ये अनुसूचित जाती आणि अनुसूचित जमातीसाठी (SC आणि ST साठी) प्रत्येक पंचायतीमध्ये म्हणजे तिन्ही स्तरांवर जागा राखून ठेवण्याची तरतूद आहे.

2024 या वर्षासाठी जागतिक आदिवासी दिवसाची थीम काय आहे ?

"स्वैच्छिक अलगाव(एकांतात) आणि प्रारंभिक संपर्कात स्वदेशी लोकांच्या हक्कांचे संरक्षण करणे."

 "Protecting the Rights of Indigenous Peoples in Voluntary Isolation and Initial Contact"

भीमाशंकर वन्यजीव अभयारण्य : 

Bhimashankar Wildlife Sanctuary

बातम्यांमध्ये : पावसामुळे अपघाताचा धोका टाळण्यासाठी वन्यजीव अभयारण्य पर्यटनासाठी 30 सप्टेंबर पर्यंत बंद करण्यात आल्याची माहिती भीमाशंकर अभयारण्याचे वनपरीक्षक अधिकाऱ्यांनी दिली.

भSubject : GS- पर्यावरण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भीमाशंकर वन्यजीव अभयारण्य कोणत्या जिल्ह्यात आहे ?

1. मुंबई 

2. पुणे 

3. नाशिक

4. रत्नागिरी

उत्तर : पुणे

अभयारण्य म्हणजे काय ?

• जैविक जातींसाठी राखीव असणाऱ्या क्षेत्रास अभयारण्य म्हणतात.

• उदाहरणार्थ : पक्षी, वाघ , सिंह इत्यादींसाठी अभयारण्य राखीव असतात.

ीभीमाशंकर वन्यजीव अभयारण्य महत्वाची माहिती : 

• भीमाशंकर वन्यजीव अभयारण्य पश्चिम घाटातील सह्याद्री पर्वत रांगेत आहे

• भीमाशंकर वन्यजीव अभयारण्य पुणे, ठाणे आणि रायगड जिल्हय़ात पसरलेले आहे.

• भीमाशंकर अभयारण्य पुणे जिल्ह्याच्या आंबेगाव आणि खेड तालुक्यात आहे.

• भीमाशंकरचे अभयारण्य सुमारे 3000 फूट उंच कडय़ांनी दोन भागांत विभागले गेले आहे. 

• भीमाशंकर अभयारण्य क्रमांक 1 : मध्ये श्री क्षेत्र भीमाशंकर मंदिर आणि परिसरातील जंगलाचा भाग समाविष्ट होतो.

• भीमाशंकर अभयारण्य क्रमांक 2 : मध्ये ठाणे आणि रायगड जिल्हय़ातील जंगलाचा समावेश आहे.

• अतिशय दुर्मिळ असणाऱ्या शेकरू या प्राण्याच्या संवर्धनासाठी हे अभयारण्य संरक्षित करण्यात आले आहे.

• शेकरू हा महाराष्ट्राचा राज्य प्राणी आहे त्याला भारतीय महाकाय गिलहरी (उडती खार) म्हणून ही आोळखतात. तिचे शास्त्रीय नाव रातुफा इंडिका (Ratufa Indica) असे आहे.

• भीमाशंकर अभयारण्य हे पानझडी वनांच्या प्रकारात मोडते.

• भारतातील बारा ज्योतिर्लिंगापैकी असणारे भीमाशंकर ज्योतिर्लिंगावरून या अभयारण्याला हे नाव देण्यात आले आहे.

राष्ट्रीय विज्ञान पुरस्कार काय आहे ?

बातम्यांमध्ये : केंद्र सरकारने अलीकडेच प्रथम राष्ट्रीय विज्ञान पुरस्कार 2024 मधील विजेत्यांची संपूर्ण यादी जाहीर केली.

Subject : GS- पुरस्कार

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) पहिला राष्ट्रीय विज्ञान रत्न पुरस्कार खालील पैकी कोणास देण्यात येणार आहे ?

1. विवेक पोलशेट्टीवार

2. गोविंदराजन पद्मनाभन

3. जयंत भालचंद्र उदगांवकर

4. यांपैकी नाही

उत्तर : गोविंदराजन पद्मनाभन

राष्ट्रीय विज्ञान पुरस्कार

• राष्ट्रीय विज्ञान पुरस्कार हा पुरस्कारांचा एक प्रतिष्ठित गट आहे जो भारतीय वंशाच्या शास्त्रज्ञ, तंत्रज्ञ आणि नवोदितांच्या विज्ञान क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण कामगिरी बद्दल देण्यात येणार आहे.

• हा पुरस्कार भारतीय वंशाच्या व्यक्तींना देण्यात येणार आहे. ते भारतात किंवा परदेशात काम करत असले तरी त्यांना या पुरस्काराने सन्मानित करण्यात येणार आहे.

• 2024 मध्ये पहिल्यांदा राष्ट्रीय विज्ञान पुरस्कार देण्यात येणार आहे.

• 23 ऑगस्ट 2024 रोजी राष्ट्रीय अंतराळ दिनाच्या दिवशी हे पुरस्कार देण्यात येणार आहेत.

राष्ट्रीय विज्ञान पुरस्कार खालील 13 विद्याशाखांसाठी दिला जाणार आहे, त्या पुढीलप्रमाणे : 

भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र, जैविक विज्ञान, गणित आणि संगणक विज्ञान, वसुंधरा विज्ञान, औषधनिर्मिती, अभियांत्रिकी विज्ञान, कृषी विज्ञान, पर्यावरणीय विज्ञान, तंत्रज्ञान आणि नवोन्मेष, अणु ऊर्जा, अंतराळ विज्ञान आणि तंत्रज्ञान, आणि अन्य.

राष्ट्रीय विज्ञान पुरस्कार 4 श्रेणीमध्ये प्रदान केले जाणार आहेत:

1. विज्ञान रत्न : विज्ञान आणि तंत्रज्ञान क्षेत्रातील आजीवन कामगिरी आणि योगदानाचा सन्मान करण्यासाठी दरवर्षी जास्तीत जास्त 3 विज्ञान रत्न पुरस्कार प्रदान केले जातील.  

2. विज्ञान श्री : विज्ञान आणि तंत्रज्ञान क्षेत्रातील विशेष योगदानासाठी दरवर्षी जास्तीत जास्त २५ विज्ञान श्री पुरस्कार दिले जातील.

3. विज्ञान युवा शांती स्वरूप भटनागर पुरस्कार : विज्ञान आणि तंत्रज्ञान क्षेत्रात असामान्य योगदान देणाऱ्या ४५ वर्षांखालील तरुण शास्त्रज्ञांच्या प्रतिभेला ओळखण्यासाठी आणि त्यांना प्रोत्साहन देण्यासाठी दरवर्षी जास्तीत जास्त २५ विज्ञान युवा: शांती स्वरूप भटनागर पुरस्कार दिले जातील.

4. विज्ञान संघ पुरस्कार : 3 किंवा अधिक वैज्ञानिक/संशोधक/नवीनसंशोधकांचा समावेश असलेल्या संघाला दरवर्षी जास्तीत जास्त 3 पुरस्कार दिले जातील ज्यांनी विज्ञान आणि तंत्रज्ञान क्षेत्रात असामान्य सांघिक योगदान दिले आहे.

काही महत्त्वाचे वनलाईनर पॉईंट्स 

• विज्ञान रत्न पुरस्कार विजेता : गोविंदराजन पद्मनाभन यांना दिला जाणार आहे.

जीवशास्त्रातील त्यांच्या आयुष्यभराच्या कामगिरीसाठी, विशेषतः मलेरियाच्या परजीवींवर केलेल्या कामासाठी त्यांनानओळखले जाते. त्यांना यापूर्वी पद्मश्री आणि पद्मभूषण पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले आहे.

• विज्ञान संघ पुरस्कार विजेता : 2023 मध्ये चंद्रावर भारताचे पहिले अंतराळ यान यशस्वीरीत्या उतरवल्याबद्दल चांद्रयान-3 टीमला विज्ञान संघाचा पुरस्कार देण्यात येणार आहे.

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) राष्ट्रीय अंतराळ दिन केव्हा असतो ? 

1. 10 जुलै 

2. 15 जून

3. 23 ऑगस्ट

4. 12 सप्टेंबर 

उत्तर : 23 ऑगस्ट

• 23 ऑगस्ट 2023 रोजी इस्रोच्या चांद्रयान-3 चे विक्रम लँडर आणि प्रज्ञान रोव्हर चंद्राच्या पृष्ठभागावर यशस्वीरित्या उतरलं.

• 23 ऑगस्ट 2023 रोजी चंद्रावर उतरणारा भारत हा चौथा आणि चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवीय प्रदेशात पोहोचणारा पहिला देश ठरला. 

• या ऐतिहासिक कामगिरीचा गौरव करण्यासाठी माननीय पंतप्रधान श्री नरेंद्र मोदी यांनी 23 ऑगस्ट हा दिवस "राष्ट्रीय अंतराळ दिवस" ​​म्हणून घोषित केला.

भारत छोडो आंदोलन दिवस : 8 ऑगस्ट

Quit India Movement Day : 8 August

Subject : GS- भारताचा इतिहास - भारत छोडो आंदोलन

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) चले जाव चळवळ कोणत्या वर्षी सुरु झाली ?

(महाराष्ट्र पोलीस भरती कोल्हापूर बँड्समन 2021)

1. 1940

2. 1942

3. 1944

4. 1946

उत्तर : 1942

भारत छोडो आंदोलन

• काँग्रेस पक्षाच्या 1942 च्या वर्धा येथील बैठकीत महात्मा गांधींनी भारत छोडोचा ठराव मांडला.

• 8 ऑगस्ट 1942 रोजी महात्मा गांधींजींनी मुंबईतील अखिल भारतीय काँग्रेस कमिटीच्या अधिवेशनात ब्रिटिश राजवट संपवण्यासाठी 'भारत छोडो' आंदोलनाची हाक दिली होती. म्हणून 8 ऑगस्ट हा दिवस भारत छोडो आंदोलन दिवस म्हणून ओळखला जातो.

• 9 ऑगस्ट 1942 रोजी मुंबईच्या 'गोवालिया टँक' येथे अखिल भारतीय काँग्रेस समितीचे महाअधिवेशन भरले.

• या अधिवेशनातील आपल्या भाषणात महात्मा गांधींनी भारतीयांना 'करेंगे या मरेंगे' असा मंत्र दिला 

• भारत छोडो आंदोलनातून ब्रिटिशांना भारत सोडून जाण्याचा इशारा देण्यात आला होता.

राष्ट्रीय तटीय अभियान योजना

National Coastal Mission Scheme

बातम्यांमध्ये : नुकतीच पर्यावरण, वने आणि हवामान बदल राज्यमंत्र्यांनी लोकसभेत विचारलेल्या प्रश्नाला उत्तर देताना राष्ट्रीय तटीय अभियान योजनेची माहिती दिली.

Subject : GS- पर्यावरण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) राष्ट्रीय तटीय अभियान योजना केव्हा सुरू करण्यात आली ?

1. 2012

2. 2014

3. 2018

4. 2024

उत्तर : 2014

राष्ट्रीय तटीय अभियान योजनेबद्दल थोडक्यात माहिती :

• ही योजना 2014 मध्ये लाँच करण्यात आली होती.

• राष्ट्रीय तटीय व्यवस्थापन कार्यक्रमाअंतर्गत राष्ट्रीय तटीय अभियान योजना राबवण्यात येत आहे.

• हवामान बदलाचा किनारी आणि सागरी परिसंस्था, पायाभूत सुविधा आणि किनारी भागातील समुदायांवर होणाऱ्या परिणामांवर उपाय योजना करणे आणि भविष्यात येणाऱ्या समस्यांसाठी तयारी करणे हे या योजनेचे उद्दिष्ट आहे.

ममंत्रालय : पर्यावरण, वने आणि हवामान बदल मंत्रालय

राष्ट्रीय तटीय व्यवस्थापन कार्यक्रमाअंतर्गत खालील घटकांसह राष्ट्रीय तटीय अभियान योजना राबवण्यात येत आहे:

• खारफुटी वने आणि प्रवाळ खडकांच्या संवर्धनासाठी व्यवस्थापन कृती योजना

• सागरी तसेच किनारपट्टीवरील परिसंस्थेचे संशोधन आणि विकास

• तटीय /किनारी पर्यावरण आणि सौंदर्यीकरण व्यवस्थापन सेवेअंतर्गत समुद्र किनाऱ्यांचा शाश्वत विकास

• तटीय स्वच्छता अभियानासह सागरी तसेच किनारपट्टीवरील परिसंस्थेच्या संवर्धनावर आधारित तटीय राज्ये/केंद्रशासित प्रदेश यांची क्षमता निर्मिती/ परिसंस्थेच्या संवर्धनासाठी लोकांमध्ये जनजागृती करणे.