सर्वोच्च न्यायालयाचे निवृत्त न्यायमूर्ती अजय माणिकराव खानविलकर यांनी नुकताच भारताच्या लोकपाल पदाचा पदभार स्वीकारला.

 स्पर्धा परीक्षेच्या दृष्टीने भारताची राज्यघटना आणि प्रशासन या विषयाच्या अंतर्गत लोकपाल आणि लोकायुक्त हा टॉपिक अत्यंत महत्त्वाचा आहे.

या टॉपिक मध्ये आपण लोकपाल आणि लोकायुक्त यांची नियुक्ती, काम, अधिकार तसेच त्यांवर आधारित सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी महत्त्वपूर्ण वनलाइनर प्रश्न बघणार आहोत.

लोकपाल म्हणजे काय ?

• भ्रष्टाचाराच्या आरोपांची तसेच संबंधित प्रकरणांची चौकशी करण्यासाठी लोकपाल व लोक आयुक्त संस्था स्थापन करण्यात आले.

• लोकपाल आणि लोकायुक्त कायदा, 2013 मध्ये केंद्रातील चौकशीसाठी लोकपाल तर राज्यातील चौकशींसाठी लोकायुक्त पद स्थापन करण्याची तरतूद यात करण्यात आली.

• लोकपाल आणि लोकायुक्त संस्था कोणत्याही घटनात्मक दर्जा शिवाय वैधानिक संस्था आहेत.

लोकपाल संस्थेमध्ये किती सदस्य असतात ?

• लोकपाल ही बहुसदस्यीय संस्था आहे. यामध्ये एक अध्यक्ष आणि जास्तीत जास्त 8 सदस्य असतात.

• या आठ सदस्यांपैकी निम्मे न्यायिक सदस्य असतील आणि किमान 50% सदस्य SC/ST/OBC/ अल्पसंख्यांक आणि महिला असतील.

लोकपालांची नियुक्ती कोण करतात ?

राष्ट्रपती निवड समितीच्या शिफारशीनुसार लोकपालांची नियुक्ती करतात.

लोकपाल निवड समितीमध्ये कोण कोण असतात ?

• लोकपाल निवड समितीमध्ये पंतप्रधान, लोकसभेतील विरोधी पक्षनेते, लोकसभेचे अध्यक्ष, भारताचे सरन्यायाधीश किंवा त्यांनी नामनिर्देशित केलेले न्यायाधीश आणि एक प्रख्यात कायदे तज्ञ यांचा समावेश असतो.

लोकायुक्त यांची नियुक्ती कोण करतात ? 

राज्यपाल निवड समितीच्या शिफारशीनुसार लोकायुक्तांची नियुक्ती करतात.

लोकपाल अध्यक्ष किंवा सदस्यांचा कार्यकाळ किती वर्षांचा असतो ?

लोकपाल अध्यक्ष किंवा सदस्यांचा कार्यकाळ 5 वर्षे किंवा वयाच्या 70 वर्षांपर्यंत असतो.

लोकपाल किंवा लोकायुक्त संस्थेचे कार्य काय असते ?

• लोकपाल या शब्दाचा अर्थ लोकांचे संरक्षण करणे असा होतो.

• लोकपाल आणि लोकायुक्त लोकसेवकांविरुद्धच्या भ्रष्टाचाराच्या तक्रारीची चौकशी करतात.

लोकपालाच्या अधिकार क्षेत्रात कोण कोण येतात ?

 लोकपालाच्या अधिकार क्षेत्रात पंतप्रधान, मंत्री, संसद सदस्य, गट अ, ब, क आणि ड अधिकारी तसेच केंद्र सरकारचे अधिकारी यांचा समावेश होतो.

 लोकपाल आणि लोकायुक्त साठी कोणते आंदोलन झाले ?

अण्णा हजारे यांच्या नेतृत्वाखाली " इंडिया अगेन्स करप्शन "आंदोलनाने सरकारवर दबाव आणला आणि लोकपाल आणि लोकायुक्त विधेयक 2013 संसदेच्या दोन्ही सभागृहात मंजूर झाले.

प्रश्न) भारताचे पहिले लोकपाल कोण आहेत ?

(MPSC 2020 )

1. न्यायमूर्ती टी. एस. ठाकूर 

2. न्यायमूर्ती दीपक मिश्रा

3. न्यायमूर्ती पिनाकी चंद्रघोष

4. न्यायमूर्ती जगदीश सिंह खेहर

उत्तर : न्यायमूर्ती पिनाकी चंद्रघोष

प्रश्न) खालीलपैकी कोणते राज्य भारतात लोकायुक्त संस्था स्थापन करणारे पहिले राज्य आहेत ?

1. महाराष्ट्र 

2. राजस्थान 

3. उत्तर प्रदेश 

4. केरळ

उत्तर : महाराष्ट्र

1971 मध्ये लोकायुक्त आणि उपलोकायुक्त कायद्याची स्थापना करणारे महाराष्ट्र हे पहिले राज्य आहेत.

14 वा राष्ट्रीय मतदार दिवस याबद्दल अधिक माहिती जाणून घेण्यासाठी खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करा👇👇

14 वा राष्ट्रीय मतदार दिवस (NVD)

गगनयान मिशन 

गगनयान मिशनसाठी चार अंतराळ यात्रींची नावे पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी नुकतीच जाहीर केली.

गगनयान मिशन साठी निवडलेल्या चार अंतराळयात्रींची नावे काय आहे ?

1. ग्रुप कॅप्टन प्रशांत बालकृष्णन नायर

2. ग्रुप कॅप्टन अजित कृष्णन 

3. ग्रुप कॅप्टन अंगद प्रताप 

4. विंग कमांडर शुभांशू शुक्ला

गगनयान मिशन काय आहे ?

• गगनयान मिशन हे भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था - इस्रोचे मानवयुक्त अंतराळ मिशन आहे.

• गगनयान मिशन 3 दिवसांचे असणार आहे. याद्वारे पृथ्वीच्या 400 किमीच्या कक्षेत मानव मिशन पाठवून पुन्हा त्यांना सुखरूप पृथ्वीवर परत आणले जाईल.

• गगनयान मिशनद्वारे भारताची मानवी अंतराळ उड्डाण क्षमता जगासमोर प्रदर्शित होणार आहे.

• जर गगनयान मिशन यशस्वी झाले तर अमेरिका, रशिया आणि चीन नंतर भारत हा अंतराळात मनुष्य पाठवणारा चौथा देश बनेल.

• गगनयान मोहिमेसाठी खर्च अंदाजे 9023 कोटी रुपये होणार आहे.

गगनयान मिशन साठी कोणते प्रक्षेपण वाहन वापरण्यात येणार आहे ?

गगनयान मिशनसाठी LVM3 (याचे पूर्वीचे नाव जिओ सिंक्रोनस सॅटॅलाइट लॉन्च वेहिकल -GSLV MK III) वापरले जाणार आहे.

गगनयान मिशनसाठी अंतराळवीरांना प्रशिक्षण कोणता देश देणार आहे ?

• गगनयान मिशन साठी अंतराळवीरांना प्रशिक्षण रशिया देणार आहे.

• यासाठी इस्रो ने रशियन अंतराळ कंपनी GAVKOSMOS या कंपनीसोबत करार केलेला आहे.

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी महत्त्वपूर्ण वनलाइनर प्रश्न पुढील प्रमाणे

प्रश्न) भारताच्या पहिल्या कृत्रिम उपग्रहाचे नाव काय आहे ?

A. रोहिणी

B. आर्यभट्ट

C. भास्कर I

D. भास्कर II

उत्तर : आर्यभट्ट 

आर्यभट्ट हा भारताचा पहिला कृत्रिम उपग्रह आहे. 19 एप्रिल 1975 मध्ये सोव्हिएत रशियाच्या मदतीने हा उपग्रह भारताने अवकाशात प्रक्षेपित केला.

प्रश्न) भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था - इस्त्रोची स्थापना केव्हा करण्यात आली ?

उत्तर : 1969

प्रश्न) भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था - इस्त्रोचे मुख्यालय कोठे आहे ?

उत्तर : बेंगळुरू, कर्नाटक 

एक्सपोसॅट मिशन (XPoSat MISSION)

अलीकडेच भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था ( इस्रो -ISRO) ने एक्सपोसॅट नावाचा उपग्रह प्रक्षेपित केला.

याबद्दल अधिक माहिती जाणून घेण्यासाठी खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करा👇👇

ISRO XPosat मिशन । CISF नीना सिंग पहिल्या महिला महासंचालक

75 प्रजासत्ताक दिनाच्या सर्वांना खूप खूप शुभेच्छा 

दरवर्षी आपण 26 जानेवारी या दिवशी प्रजासत्ताक दिन साजरा करतो आजच्या महत्त्वाच्या चालू घडामोडी मध्ये आपण बघणार आहोत

• प्रजासत्ताक दिन 2024 ची थीम ( संकल्पना ) काय आहे ?

• 75 प्रजासत्ताक दिनाचे प्रमुख पाहुणे कोण आहे ?

• 2024 महिला केंद्रित प्रजासत्ताक दिन

• फ्रेंच तुकडीचा सहभाग

• महाराष्ट्राचा चित्ररथ

• प्रजासत्ताक म्हणजे काय ?

• प्रजासत्ताक दिनाचा इतिहास

• 26 जानेवारी हाच दिवस प्रजासत्ताक दिन म्हणून का निवडला गेला ?

• सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी महत्त्वपूर्ण वनलाइनर प्रश्न

प्रजासत्ताक दिन 2024 ची थीम ( संकल्पना ) काय आहे ?

 यंदाची प्रजासत्ताक दिनाची थीम ‘ विकसित भारत ’- भारत लोकतंत्र की मातृका म्हणजेच भारत लोकशाहीची जननी ही आहे.

75 प्रजासत्ताक दिनाचे प्रमुख पाहुणे कोण आहे ?

2024 च्या प्रजासत्ताक दिनी प्रमुख पाहुणे फ्रान्सचे राष्ट्राध्यक्ष इमॅन्युएल मॅक्रॅान हे आहे.

75 व्या प्रजासत्ताक दिनी विशेष अतिथी म्हणून सुमारे 1500 शेतकरी आणि त्यांच्या पत्नी यांना प्रमुख अतिथी म्हणून आमंत्रित करण्यात आले आहे.

2024 महिला केंद्रित प्रजासत्ताक दिन

• 75 व्या प्रजासत्ताक दिनाच्या या ऐतिहासिक पर्वानिमित्त पारंपारिक वाद्य वाजवणाऱ्या 100 महिला कलाकारांचा सहभाग असेल.

• महिलांची त्री- सेवा दल प्रथमच कर्तव्य पथावर परेड करणार आहे. त्याचबरोबर ( CAPF )निमलष्करी दलातील महिला, दिल्ली पोलीस महिला तुकडीचा समावेशही परेडमध्ये असणार आहे.

फ्रेंच तुकडीचा सहभाग

 प्रजासत्ताक दिनी फ्रान्सच्या 33 सदस्यीय बँड तुकडी आणि 95 सदस्यीय मार्चिंग तुकडीचा सहभाग असणार आहे.

 महाराष्ट्राचा चित्ररथ

 यंदाच्या प्रजासत्ताक दिनी छत्रपती शिवाजी महाराजांचे अष्टप्रधान मंडळासह शिवशाही मध्यवर्ती ही महाराष्ट्राच्या चित्ररथाची थीम ( संकल्पना ) असणार आहे.

प्रजासत्ताक म्हणजे काय ?

• देशाचा प्रमुख म्हणजे राष्ट्रपती हा तेथील जनतेकडून निवडला जातो त्या राष्ट्रास प्रजासत्ताक राष्ट्र असे म्हणतात.

• प्रजासत्ताक राष्ट्रांमध्ये राजकीय सत्ता नागरिकांकडे असते म्हणजेच तेथील राष्ट्र प्रमुख हे पद (भारतासाठी राष्ट्रपती) वंशपरंपरागत नसते तर ते लोकांद्वारे प्रत्यक्ष किंवा अप्रत्यक्षपणे निवडून दिले जाते.

प्रजासत्ताक दिनाचा इतिहास

• भारतीय स्वातंत्र्य कायदा 1947 द्वारे भारत स्वतंत्र झाला परंतु भारत एक घटनात्मक राजेशाही बनले. यात जॉर्ज सहावा राज्य प्रमुख आणि लॉर्ड माऊंटबॅटन गव्हर्नर जनरल बनले.

• भारत राष्ट्राच्या कारभारासाठी स्वतंत्र राज्यघटना बनवण्यासाठी संविधान सभेची स्थापना करण्यात आली.

• डॉक्टर बाबासाहेब आंबेडकर यांची भारतीय राज्यघटनेच्या मसुदा समितीचे अध्यक्ष म्हणून नियुक्ती करण्यात आली.

• तब्बल 2 वर्षे 11 महिने 17 दिवसांच्या चर्चेनंतर 4 नोव्हेंबर 1947 रोजी संविधानाचा मसुदा संविधान सभेत मांडला गेला.

• 26 नोव्हेंबर 1949 रोजी भारतीय संविधान सभेने भारतीय संविधान स्वीकारले ; म्हणून 26 नोव्हेंबर हा दिवस संविधान दिन म्हणून आपण साजरा करतो.

• 26 जानेवारी 1950 पासून भारतीय संविधान लागू झाले. 

• भारतीय राज्यघटनेने भारत सरकार कायदा,1935 ची जागा घेतली आणि भारत एक सार्वभौम राष्ट्र म्हणून उद्यास आले.

26 जानेवारी हाच दिवस प्रजासत्ताक दिन म्हणून का निवडला गेला ?

 1929 च्या लाहोर अधिवेशनात भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसने 26 जानेवारी 1930 हा दिवस पूर्ण स्वराज्य दिन म्हणून घोषित केला या दिवसाच्या स्मरणार्थ 26 जानेवारी हा दिवस प्रजासत्ताक दिन म्हणून निवडला गेला.

• सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी महत्त्वपूर्ण वनलाइनर प्रश्न

प्रश्न) नुकताच भारतरत्न पुरस्कार कोणाला जाहीर झाला ?

उत्तर : बिहारचे दोन वेळा मुख्यमंत्री राहिलेले थोर समाजवादी नेते तसेच स्वातंत्र्यसैनिक दिवंगत कर्पूरी ठाकूर यांना मरणोत्तर भारतरत्न पुरस्कार जाहीर करण्यात आला.

प्रश्न) राष्ट्रीय बालिका दिन भारतात कधी साजरी केला जातो ?

• उत्तर : दरवर्षी राष्ट्रीय बालिका दिन 24 जानेवारी रोजी साजरी केला जातो.

•    मुलींना घट्ट लिंग गुणोत्तर बाबत जागृत निर्माण करणे स्त्री भ्रूणहत्या कमी करणे मुलींच्या हक्कांबद्दल जागरूकता वाढवण्यासाठी महिला आणि बाल विकास मंत्रालया अंतर्गत राष्ट्रीय बालिका दिन साजरा केला जातो.

प्रश्न) राष्ट्रीय पर्यटन दिन केव्हा साजरी केला जातो ?

उत्तर : 25 जानेवारी रोजी राष्ट्रीय पर्यटन दिन साजरा केला जातो.

भारतातील नैसर्गिक सौंदर्य ओळखण्यासाठी आणि भारतीय अर्थव्यवस्थेसाठी पर्यटनाच्या महत्त्वाविषयी जागरूकता निर्माण करण्यासाठी राष्ट्रीय पर्यटन दिन महत्त्वाचा आहे.

प्रश्न) आंतरराष्ट्रीय स्वच्छ ऊर्जा दिवस कधी साजरा केला जातो ?

उत्तर : दरवर्षी आंतरराष्ट्रीय स्वच्छ ऊर्जा दिवस 26 जानेवारी रोजी साजरा केला जातो.

हेही वाचा 

भारतीय संविधान दिन

संविधान दिवस 

राष्ट्रीय मतदार दिन

• 14 वा राष्ट्रीय मतदार दिन कार्यक्रम आज दिल्ली येथे पार पडला.

• भारतीय निवडणूक आयोगाने दिल्ली येथे आयोजित केलेल्या 14 व्या राष्ट्रीय मतदार दिन कार्यक्रमास प्रमुख पाहुणे म्हणून राष्ट्रपती द्रोपदी मुर्म यांनी उपस्थिती लावली.

• याप्रसंगी राष्ट्रपती द्रोपदी मुर्म यांनी भारतीय निवडणूक आयोगाने दिग्दर्शक राजकुमार हिराणी यांच्या सहकार्याने तयार केलेला " माय व्होट माय ड्युटी " हा शॉर्ट फिल्म प्रदर्शित केला.

या लेखात आपण बघणार आहोत.

• 25 जानेवारीलाच राष्ट्रीय मतदार दिन का साजरी केला जातो ?

• राष्ट्रीय मतदार दिन केव्हापासून साजरी केला जातो ?

• का साजरा केला जातो राष्ट्रीय मतदार दिन ?

• भारतीय निवडणूक आयोग 

• सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी महत्त्वपूर्ण वनलाइनर प्रश्न

राष्ट्रीय मतदार दिनाच्या सर्वांना खूप खूप शुभेच्छा..

 लोकशाही मतदानाचे महत्त्व अनन्यसाधारण आहे. याबाबत नागरिकांमध्ये जागरूकता निर्माण करण्यासाठी राष्ट्रीय मतदार दिन साजरा केला जातो.

25 जानेवारीलाच राष्ट्रीय मतदार दिन का साजरी केला जातो ?

• 25 जानेवारी 1950 रोजी भारतीय निवडणूक आयोगाची ( Election Commission of India ) स्थापना करण्यात आली.

• भारतीय निवडणूक आयोगाच्या स्थापना दिनाचे महत्त्व लक्षात घेता 25 जानेवारी हा दिवस राष्ट्रीय मतदाता दिन म्हणून साजरा केला जातो.

राष्ट्रीय मतदार दिन केव्हापासून साजरी केला जातो ?

• 25 जानेवारी 2011 रोजी सर्वप्रथम राष्ट्रीय मतदार दिन साजरा केला गेला. तत्कालीन राष्ट्रपती प्रतिभाताई पाटील यांनी पहिल्यांदा राष्ट्रीय मतदार दिन साजरा केला.

 का साजरा केला जातो राष्ट्रीय मतदार दिन ?

• नवीन मतदारांना मतदान यादीत नोंदणी करण्यासाठी प्रोत्साहित करणे, त्यासाठी सुविधा देणे तसेच जास्तीत जास्त नाव नोंदणी करून लोकांना त्यांच्या अधिकाराबाबत जागृत करणे हा राष्ट्रीय मतदार दिनाचा मुख्य उद्देश आहे.

• भारतात 18 वर्षानंतर प्रत्येक व्यक्तीला मतदानाचा अधिकार आहे.

• धर्म,जात, लिंग, वर्ण, संप्रदाय या निकषांवर भेदभाव न करता कोणताही व्यक्ती मतदानाचा अधिकार बजावू शकतो; भारताचे धर्मनिरपेक्ष राष्ट्र म्हणून ही बाब महत्त्वपूर्ण आहे.

राष्ट्रीय मतदार दिन 2024 ची थीम काय आहे ?

" मतदाना इतके महत्त्वाचे काहीही नाही मी मतदान नक्कीच करणार "

भारतीय निवडणूक आयोग 

Election Commission of India (ECI)

• स्थापना : भारतीय संविधानाच्या तरतुदीनुसार 25 जानेवारी 1950 रोजी भारतीय निवडणूक आयोगाची स्थापना करण्यात आली.

त्यामुळे 25 जानेवारी हा दिवस राष्ट्रीय मतदार दिवस म्हणून साजरा केला जातो.

• सचिवालय : नवी दिल्ली 

• भारतीय संविधानाचा भाग XV निवडणुकांची संबंधित आहे.

• घटनेचे कलम 324 ते 329 भारतीय निवडणूक आयोग आणि सदस्य यांची पात्रता, अधिकार, कार्यकाळ, कार्य इत्यादींशी संबंधित आहे.

भारतीय निवडणूक आयोगाची रचना :

‣ भारतीय निवडणूक आयोगामध्ये एक प्रमुख निवडणूक आयुक्त आणि दोन निवडणूक आयुक्त असतात.

‣ नियुक्ती : त्यांची नियुक्ती भारताचे राष्ट्रपती करतात.

‣ कालावधी : त्यांचा कार्यालयीन कालावधी 6 वर्षे किंवा 65 वर्षे वयापर्यंत, यांपैकी जे आधी असेल ते निश्चित आहे.

‣ दर्जा, पगार आणि भत्ते : त्यांचा दर्जा भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाच्या न्यायाधीशांच्या समान असतो. आणि त्याप्रमाणेच पगार व भत्ते त्यांना असतात.

‣ संविधानाच्या कलम 324 अनुसार भारताचे राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती, लोकसभा, राज्यसभा, विधानसभा आणि विधान परिषद यांच्या निवडणुकांची देखरेख, दिशा आणि नियंत्रण याचे अधिकार भारतीय निवडणूक आयोगाकडे असतील.

वर्तमान मुख्य निवडणूक आयुक्त कोण आहे ?

श्री राजीव कुमार (15 वे)

👉 महत्त्वाच्या चालू घडामोडी नोट्स साठी खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करा

भगवान श्रीराम मंदिर प्राणप्रतिष्ठा सोहळा

22 जानेवारी 2024 रोजी पार पडणार आहे. जगभरातील भक्तांची उत्सुकता शिगेला पोहचली आहे. भव्य आणि दिव्य अशा अवलौकिक श्री राम मंदिराबद्दल आजचा लेख आहे. या लेखात आपण बघणार आहोत.

• श्रीराम मंदिर वास्तु विशारद कोण आहे ?
• कसे असेल श्रीराम मंदिर ?
• भारतीय वास्तुकलेच्या मुख्य तीन शैली 
• नागर वास्तूशैली कला म्हणजे काय ?
• नागरशैली कोठे आढळते ?
• नागर शैलीचे स्वरूप कसे असते ?
• मंदिर स्थापत्यशास्त्राच्या नागरशैलीतील उपशैली
• सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी महत्त्वपूर्ण वनलाइनर प्रश्न

भूमिपूजन

5 ऑगस्ट 2020 रोजी पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या हस्ते मंदिराचे भूमिपूजन झाले. मंदिराची पायाभरणी 40 किलो वजनाच्या चांदीच्या विटेने केली गेली.

प्राणप्रतिष्ठान 

प्रभु श्रीराम प्राणप्रतिष्ठान आणि उद्घाटन सोहळा 22 जानेवारी 2024

श्रीराम मंदिर वास्तु विशारद कोण आहे ?

• श्रीराम मंदिराचे वास्तुविशारद अहमदाबादचे सोमपूरा कुटुंब आहे. श्रीराम मंदिराचे नवीन डिझाईन वास्तु शिल्पकार चंद्रकांत सोमपूरा आणि त्यांचे दोन पुत्र निखिल आणि आशिष यांनी तयार केले आहे.

• मंदिर निर्माण करण्याची जबाबदारी लार्सन एंड टुब्रो कंपनी पार पडणार आहे.

कसे असेल श्रीराम मंदिर ?

• श्रीराम मंदिर पारंपरिक नागरशैलीत बांधले आहे. 

• मुख्य मंदिर 2.7 एकर मध्ये आहे. मंदिराची लांबी 360 फूट, रुंदी 235 फूट आणि उंची १६१ फूट आहे.

• मंदिर 3 मजली असणार आहे आणि प्रत्येक मजल्याची उंची 20 फूट असणार आहे.

• मंदिराला एकूण 366 खांब आणि 12 गेट आहेत.

• मंदिरासाठी लागणारा लाल आणि पांढरा रंगाचा दगड राजस्थान मधून आणला जाणार आहे. हा दगड हजारो वर्ष टिकतो.

• प्रभू श्रीरामांची बालमूर्ती भूतल गर्भगृहात स्थित आहे. प्रथम गृहात श्रीराम दरबार आहे.

• नृत्य मंडप, रंग मंडप, सभामंडप, प्रार्थना मंडप आणि कीर्तन मंडप असे 5 मंडप आहेत.

प्रभू श्रीरामाची मूर्ती 

मूर्तिकार अरुण योगीराज यांनी साकारलेली प्रभू श्रीरामाची मूर्ती अयोध्येत राम मंदिरात स्थापन होणार.

भारतीय वास्तुकलेच्या मुख्य तीन शैली आहेत.

1. नागर किंवा उत्तर भारतीय मंदिर वास्तुशैली 

2. द्रविड किंवा दक्षिण भारतीय मंदिर वास्तुशैली

3. वेसर वास्तुशैली

नागर वास्तूशैली कला म्हणजे काय ?

" नागर " शब्द नगर पासून बनलेला आहे. ही वास्तुशाली सर्वप्रथम नगरामध्ये म्हणजेच शहरांमध्ये निर्माण झाली त्यामुळे या शैलीला नागरशैली असे म्हणतात.

नागरशैली कोठे आढळते ?

नागरशैली हिमालयापासून विंध्य पर्वतरांगेपर्यंत प्रचलित आहे. 8 व्या ते 13 व्या शतका दरम्यान उत्तर भारतातील अनेक राजांनी या शैलीला आश्रय दिला आणि या शैलीचे संरक्षण केले.

नागर शैलीचे स्वरूप कसे असते ?

नागरशैलीच्या शिल्प शास्त्र नुसार मंदिराचे आठ प्रमुख आहे. पाया, मसूरक, भिंती, कपोत, शिखर, ग्रीवा (शिखरावरचा भाग), वर्तुळाकार आमलक आणि कळस होता.

• पाया : ज्यावर संपूर्ण मंदिर बांधले जाते.

• गर्भगृह : येथे मुख्य देवाचे स्थान असते. मुख्य शिखराच्या खाली गर्भगृह असते.

• मंडप : मंदिराचे प्रवेशद्वार आणि गर्भगृहाच्या दरम्यानचा भाग मंडप असतो.

• वाहन : हे मुख्य देवतांचे वाहन असते ते गर्भगृहाच्या समोर असते. 

• शिखर : गर्भगृहाच्या वरचा पर्वतासारखा आकार

• आमलक : शिखरावरील गोलाकार भाग

• कळस : शिखरावरचा भाग

नागरशैलीचे वैशिष्ट्य म्हणजे या शैलीत विस्तृत सीमा भिंती किंवा प्रवेशद्वार नसते.

नागरशैली मंदिराचे काही उदाहरणे :

कोणार्क सूर्य मंदिर (ओडिशा), जगन्नाथ पुरी मंदिर (ओडिशा), खजुराहो मंदिर (मध्य प्रदेश), सोमनाथ मंदिर (गुजरात)

 मंदिर स्थापत्यशास्त्राच्या नागरशैलीतील उपशैली पुढील प्रमाणे आहेत-

• पाल उपशैली 

• ओडिशा उपशैली 

• खजुराहो उपशैली 

• सोळंकी उपशैली

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , NDA, SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नागर शैली मंदिरामध्ये सामान्यतः ----- प्रकारची स्थापत्यशैली असते.

(SSC MTS 2021)

1. दक्षिण भारतीय स्थापत्यशैली

2. उत्तर भारतीय स्थापत्यशैली

3. पूर्व भारतीय स्थापत्यशैली

4. मिश्र स्थापत्यशैली

उत्तर : 2 ) उत्तर भारतीय स्थापत्यशैली

प्रश्न) मंदिर स्थापत्य शैलीच्या नागरशैली बद्दल खालील विधाने विचारात घ्या.

1) या शैलीचे मंदिरे सामान्यतः हिमालय आणि विंध्य पर्वता दरम्यानच्या भागात आढळतात.

2) या शैलीचे सर्वात उल्लेखनीय वैशिष्ट्य म्हणजे त्याचा पिरॅमिड शिखर आहे.

वरीलपैकी कोणती विधान/ विधाने बरोबर आहे/ आहेत.

(NDA SEPTEMBER 2017)

1. फक्त 1

2. फक्त 2

3. दोन्ही 1 व 2 योग्य

4.  दोन्ही 1 व 2 अयोग्य 

उत्तर : 1) फक्त 1

पिरॅमिड शिखर हे द्रविड वास्तुशैलीचे वैशिष्ट्य आहे.

प्रश्न) खालीलपैकी कोणते मंदिर हे नागर मंदिर शैलीतील आहे ?

1. खजुराहो मंदिर

2. जगन्नाथ पुरी मंदिर

3. सोमनाथ मंदिर 

4. वरीलपैकी सर्व

उत्तर : 4) वरीलपैकी सर्व

प्रश्न ) अयोध्या येथील प्रभू श्रीराम मंदिराचे वास्तु विशारद कोण आहे ?

1. अरुण योगीराज

2. बिमल पटेल

3. चंद्रकांत सोमपुरा

4. राम सुतार

Explanation - उत्तर : चंद्रकांत सोमपुरा

• अरुण योगीराज - प्रभु श्रीरामांची (रामलल्ला) मूर्तीकार

• बिमल पटेल - नवीन संसद भवनाचे वास्तू शिल्पकार

• चंद्रकांत सोमपुरा - अयोध्यातील प्रभू श्रीराम मंदिराचे वास्तू विशारद

• राम सुतार - स्टॅच्यू ऑफ युनिटीचे (सरदार पटेल ) मूर्तीकार

प्रश्न) अयोध्येतील प्रभू श्रीरामांची मूर्ती खालीलपैकी कोणी साकारली ?

1. राम सुतार

2. बिमल पटेल

3. अरूण योगीराज

4. रामकिंकर बैज

Explanation - उत्तर : अरूण योगीराज

• अरुण योगीराज - प्रभु श्रीरामांची (रामलल्ला) मूर्तीकार

• बिमल पटेल - नवीन संसद भवनाचे वास्तू शिल्पकार

• चंद्रकांत सोमपुरा - अयोध्यातील प्रभू श्रीराम मंदिराचे वास्तू विशारद

• राम सुतार - स्टॅच्यू ऑफ युनिटीचे (सरदार पटेल ) मूर्तीकार

नमस्कार विद्यार्थी आणि शिक्षक वृंद तुम्ही दिलेल्या प्रेमाबद्दल धन्यवाद.. 

मला सांगताना आनंद वाटतो की फक्त विद्यार्थीच नाही तर शिक्षक वृंद आणि बाकीचे वाचक जे कोणत्याही एक्झामसाठी तयारी करत नाही तेपण चालू घडामोडी आवर्जून वाचतात.

पुन्हा एकदा सर्वांचे मनापासून आभार.

चला तर पाहुयात तुमची tcs9 टीम तुमच्यासाठी आज काय घेऊन आली आहे ?

• CISF च्या पहिल्या महिला महासंचालक नीना सिंग याबद्दल तसेच CISF  म्हणजे नेमकं काय ? ते काय काम करतात ? त्यावर आधारित मागील वर्षाचे प्रश्न आणि संभाव्य प्रश्न.

• इस्रोचे XPosat मिशन आणि त्याबद्दल माहिती. त्याचे काम त्यावर आधारित संभाव्य प्रश्न आणि मागील वर्षाचे काही प्रश्न.

• इतर महत्त्वाच्या बातम्या आणि चालू घडामोडी ,

• सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी महत्त्वपूर्ण वनलाइनर

नीना सिंग : CISF च्या पहिल्या महिला महासंचालक 

• अलीकडेच केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा दलाच्या (CISF) महासंचालक म्हणून नीना सिंग यांची नियुक्ती करण्यात आली आहे.

• CISF च्या 54 वर्षाच्या इतिहासात प्रथमच एका महिला अधिकाऱ्याकडे CISF ची कमान सोपविली आहे.

• खरं तर सर्वांसाठी हा एक अभिमानाचा क्षण आहे. प्रथम IPS किरण बेदींपासून सुरुवात झालेली ही परंपरा CISF च्या उच्च पदापर्यंत आज येऊन पोहोचली आहे. हीच खरी सावित्रीमाईंना आदरांजली असेल.

 चला तर जाणून घेऊया परीक्षेच्या दृष्टिकोनातून नीना सिंग यांबद्दल, CISF म्हणजे काय ? त्याचे कार्य कोणते ? CISF बद्दल मागील वर्षाचे प्रश्न आणि संभाव्य प्रश्न टॅापीकच्या शेवटी बघू.

 नीना सिंग 

• नीना सिंग यांचा जन्म बिहारची राजधानी पाटणा येथे 11 जुलै 1964 रोजी झाला.

• राजस्थान कॅडरच्या त्या 1989 पॅचच्या IPS अधिकारी आहेत.

• त्यांनी MA पर्यंत शिक्षण घेतले आहे. तसेच त्या राजस्थान येथील पोस्टिंग दरम्यान हार्वर्ड युनिव्हर्सिटीच्या केनेडी स्कूल ऑफ गव्हर्मेंट मध्ये परदेशात अभ्यासासाठी गेल्या होत्या.

(गव्हर्मेंट पोस्टिंग दरम्यान उच्च शिक्षणासाठी सनदी अधिकाऱ्यांना प्रोत्साहन देतात.

 सनदी अधिकाऱ्यांनी या शिक्षणाचा फायदा देश सेवेसाठी करावा असे अभिप्रेत असते.)

CISF ची स्थापना केव्हा करण्यात आली ?

केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा दल कायदा,1968 अंतर्गत 10 मार्च 1969 रोजी CISF ची स्थापना करण्यात आली.

CISF अंतर्गत ७४ अन्य संघटन, 12 रिझर्व बटालियन आणि 8 प्रशिक्षण संस्था आहे.

CISF च काम काय असतं ?

• विमानतळ, दिल्ली मेट्रो, अंतराळ विभाग, अणुऊर्जा प्रकल्प, बंदरे, ऐतिहासिक वास्तू, वीज, कोळसा, हॉस्पिटल आणि खाणकाम क्षेत्र तसेच भारतीय अर्थव्यवस्थेच्या दृष्टीने महत्त्वपूर्ण अशा क्षेत्रांना सुरक्षा पुरविणे.

• CISF देशाच्या राजधानीतील महत्त्वाच्या सरकारी इमारती त्याचबरोबर खाजगी विभागातील क्षेत्रांनाही सुरक्षा पुरवितात.

• CISF विशेष व्यक्तींना देण्यात येणारी झेड प्लस, झेड, एक्स, वाय ( Z Plus, Z, X, Y) श्रेणीतील सुरक्षा व्यवस्था प्रदान करते.

• CISF हे एकमेव असे दल आहे की ज्याकडे स्वतःचे समर्पित अग्निशमन शाखा (फायर विंग ) आहे.

स्पर्धा परीक्षांसाठी वनलाइनर प्रश्न पुढील प्रमाणे 

प्रश्न) दरवर्षी केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा बल स्थापना दिन केव्हा साजरी केला जातो ?

(SSC GD)

1) 12 जुलै

2) 10 जून

3) 10 मार्च

4) 12 एप्रिल

उत्तर) 3) 10 मार्च

प्रश्न) अलीकडेच केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा बलाच्या महासंचालक पदी कोणाची नियुक्ती करण्यात आली आहे ?

उत्तर)  नीना सिंग

प्रश्न) केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा बलाविषयी खालीलपैकी चुकीचे विधान कोणते ?

 1) केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा बलाची स्थापना 10 मार्च 1969 रोजी झाली.

 2) किरण बेदी या केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा बलाच्या पहिल्या महिला महासंचालक होत्या.

 3) केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा बलाचे मुख्यालय नवी दिल्ली येथे आहे.

 4) केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा बल भारतीय अर्थव्यवस्थेच्या दृष्टीने महत्त्वपूर्ण अशा क्षेत्रांना सुरक्षा पुरवितात.

उत्तर) 2) किरण बेदीं या केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा बलाच्या पहिल्या महिला महासंचालक होत्या. हे विधान चुकीचे आहे CISF च्या पहिल्या महिला महासंचालक नीना सिंग या आहेत.

एक्सपोसॅट मिशन

XPoSat MISSION

अलीकडेच भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था ( इस्रो -ISRO) ने एक्सपोसॅट नावाचा उपग्रह प्रक्षेपित केला.

 स्पर्धा परीक्षेच्या दृष्टीने या आधी ISRO ने कोणते उपग्रह पाठवले ? उपग्रह पाठवणाऱ्यात लॉन्च वेहिकलचे नाव काय ?

ते उपग्रह कोणत्या स्थानावरून पाठवले ? असे प्रश्न विचारले गेले आहेत ते आपण टॉपिकच्या शेवटी पाहू.

सिल्याबस च्या विज्ञान आणि तंत्रज्ञान या टॉपिकच्या अंतर्गत आपण इस्रोचे एक्सपोसॅट मिशन काय आहे हे शिकणार आहोत.

काय आहे एक्सपोसॅट मिशन ?

अंतराळातील ब्लॅक होल, एक्स-रे बायनरी, ॲक्टिव्ह गॅलेकटिक न्यूक्लिया, कृष्णविवर, न्यूट्रॉन तारे, पल्सर विंड नेबुला इत्यादींसारख्या विविध खगोलीय स्त्रोतांमधून उत्सर्जित होणाऱ्या किरणांचा अभ्यास हा उपग्रह करणार आहे.

उपग्रह कोठून सोडण्यात आला ? आणि उपग्रह सोडण्यासाठी कोणत्या रॉकेटचा वापर करण्यात आला ?

श्रीहरीकोटा येथील सतीश धवन स्पेस सेंटर वरून PSLV-C58 या रॉकेटचा वापर करून एक्सपोसॅट अंतराळात सोडण्यात आला.

एक्सपोसॅट मिशन म्हणजे भारतासाठी गौरवाची बाब :

• खगोलस्त्रोतांचा अभ्यास करण्यासाठी वेधशाळा पाठवणारा भारत हा दुसरा देश बनला. 

• याआधी 2021 मध्ये अमेरिकेच्या नासाने (NASA)असा उपग्रह पाठवला आहे.

PSLV आणि GSLV नेमकं काय आहे ?

ISRO ने उपग्रहांना लॉन्च करण्यासाठी दोन रॉकेट प्रक्षेपण प्रणाली तयार केल्या आहेत.

 त्यापैकी PSLV ( Polar Satellite Launch Vehicle) हे ध्रुवीय उपग्रह प्रक्षेपण वाहन तर GSLV जिओसिंक्रोनस उपग्रह प्रक्षेपण वाहन आहे.

PSLV आणि GSLV मध्ये फरक काय ?

• PSLV मुख्यतः पृथ्वी निरीक्षण उपग्रहांना 600 ते 900 किलोमीटर उंचीवर प्रक्षेपित करण्यासाठी वापरतात.

• तर GSLV दळणवळण उपग्रहांना प्रक्षेपित करतात. GSLV अंदाजे 36000 किलोमीटर उंचीच्या वर उपग्रह उचलण्यात सक्षम असतात.

• GSLV ची पेलोड क्षमता PSLV च्या तुलनेत जास्त आहे.

स्पर्धा परीक्षांसाठी वनलाइनर प्रश्न 

प्रश्न) खगोलस्त्रोतांचा अभ्यास करण्यासाठी वेधशाळा पाठवणारा भारत हा कितवा देश बनला ?

उत्तर : दुसरा

प्रश्न) एक्सपोसॅट उपग्रह पाठवणाऱ्यात लॉन्च वेहिकलचे नाव काय ?

उत्तर: PSLV-C58

प्रश्न) इस्रो ने एक्सपोसॅट नावाचा उपग्रह कोठून प्रक्षेपित केला ?

उत्तर : श्रीहरीकोटा येथील सतीश धवन स्पेस सेंटर वरून

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी महत्त्वपूर्ण वनलाइनर

‣ रश्मी शुक्ला या महाराष्ट्र राज्याच्या पहिल्या महिला पोलीस महासंचालक ठरल्या.

‣ ओडिशा राज्यातील खजूर गुळ या पदार्थाला जीआय टॅग ( GI Tag) प्राप्त झाला.

जीआय टॅग काय असतो? त्याचा फायदा काय हे आपण आधी बघितलेल आहे. त्याची लिंक खाली प्रोव्हाइड केलेली आहे.

लिंक वर क्लिक करून तुम्ही माहिती घेऊ शकता.