राष्ट्रीय विज्ञान दिवस

National Science Day

Subject : GS - दिनविशेष, व्यक्ती, विज्ञान आणि तंत्रज्ञान 

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी राष्ट्रीय विज्ञान दिवस खालील पैकी कोणाच्या सन्मानार्थ साजरी करतात ?

1. चंद्रशेखर वेंकट रमण सर

2. श्रीनिवास रामानुजन सर

3. प्रशांत चंद्र महालनोबिस सर

4. डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम सर 

उत्तर : चंद्रशेखर वेंकट रमण सर

• चंद्रशेखर वेंकट रमण सर : 28 फेब्रुवारी - राष्ट्रीय विज्ञान दिन 

• प्रशांत चंद्र महालनोबिस सर : 29 जून - राष्ट्रीय सांख्यिकी दिवस 

• डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम : 15 ऑक्टोबर - जागतिक विद्यार्थी दिन, महाराष्ट्रात ‘वाचन प्रेरणा दिन’

• श्रीनिवास रामानुजन सर : 22 डिसेंबर - राष्ट्रीय गणित दिवस 

राष्ट्रीय विज्ञान दिवस केव्हा साजरी करतात ?

• देशभरात 28 फेब्रुवारी हा दिवस राष्ट्रीय विज्ञान दिवस म्हणून साजरा करण्यात येतो.

• 28 फेब्रुवारी 1928 रोजी भारतीय भौतिकशास्त्रज्ञ, सर चंद्रशेखर वेंकट रमण यांनी रमन इफेक्ट' (Raman Effect) हा शोध लावला. 

• यासाठी त्यांना 1930 मध्ये भौतिकशास्त्राच्या नोबेल पुरस्काराने गौरवण्यात आले.

• या दिनाचे महत्त्व ओळखून भारत सरकारने 1986 रोजी 28 फेब्रुवारी हा दिवस राष्ट्रीय विज्ञान दिवस म्हणून साजरा करण्याचे जाहीर केले. 

पहिला राष्ट्रीय विज्ञान दिवस कधी साजरा करण्यात आला ? 

• 28 फेब्रुवारी 1987 रोजी पहिला राष्ट्रीय विज्ञान दिवस साजरा करण्यात आला. 

राष्ट्रीय विज्ञान दिवस 2025 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ? 

• 'विकसित भारतासाठी विज्ञान आणि नवोपक्रमात जागतिक नेतृत्वासाठी भारतीय युवकांना सक्षम करणे' आहे, ही राष्ट्रीय विज्ञान दिवस 2025 ची संकल्पना (थीम) आहे.

रमण इफेक्ट शोध कसा लागला ? 

• एकदा सर सी.व्ही. रमन सर प्रवास करताना त्यांना भूमध्य समुद्राचे निळे पाणी दिसले. 

• ‘समुद्राचा रंग हा आकाशाच्या रंगाचे फक्त प्रतिबिंब होता’ आणि येथूनच रमण इफेक्ट संशोधनाला सुरुवात झाली. 

• त्यांनी क्वार्ट्ज प्रिझमने प्रकाशाच्या विखुरणाऱ्या परिणामाचा प्रयोग केला.

रमण इफेक्ट म्हणजे काय ? (Raman Effect) 

• सर सी.व्ही. रमन आणि त्यांचे विद्यार्थी के.एस. कृष्णन यांना असे आढळून आले की प्रकाश, पारदर्शक माध्यमातून गेल्यानंतर, विखुरताना त्याची तरंगलांबी (Wavelength) आणि ऊर्जा (Energy) बदलतो. या घटनेला रमन इफेक्ट किंवा रमन स्कॅटरिंग म्हणतात. 

• जेव्हा प्रकाश एखाद्या पारदर्शक म्हणजेच स्वच्छ माध्यमावर पडतो तेव्हा तो काही प्रमाणात तसाच पुढे जातो, काही प्रमाणात परावर्तित (Reflect) होतो आणि काही वेळा त्याच्या तरंगलांबी (Wavelength) मध्ये थोडासा बदल होतो. 

समुद्र निळा का दिसतो ? 

सूर्यप्रकाश पाण्यावर पडतो आणि त्यातील काही रंग शोषले जातात तर निळा रंग परावर्तित होतो त्यामुळे समुद्र निळा दिसतो.

रमन इफेक्टचे महत्त्व काय आहे ? 

• रमन इफेक्ट हा विज्ञानात महत्त्वाचा आहे कारण तो आपल्याला प्रकाश वेगवेगळ्या पदार्थांशी कसा संवाद साधतो हे समजून घेण्यास मदत करतो. 

• प्रकाशाचे वर्तन स्पष्ट करते : पृष्ठभागावर आदळल्यावर प्रकाश कसा पसरतो हे समजून घेण्यास मदत करते.

• विज्ञान आणि संशोधनात : साहित्य, रसायने आणि जैविक नमुन्यांचा अभ्यास करण्यासाठी महत्वाचे.

• वैद्यकीय क्षेत्रात : प्रगत इमेजिंग तंत्रांद्वारे रोगांचे निदान करण्यासाठी वापरले जाते.

• फॉरेन्सिक सायन्स : गुन्ह्याच्या ठिकाणाचे पुरावे, जसे की औषधे किंवा स्फोटके तपासण्यासाठी वापरले जाते.

• अंतराळ संशोधनात : शास्त्रज्ञांना दूरच्या ग्रहांच्या रचनेचे विश्लेषण करण्यास मदत करते.

सर चंद्रशेखर व्यंकट रमण यांबद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• सर चंद्रशेखर व्यंकट रमण यांचा जन्म 7 नोव्हेंबर 1888 रोजी तामिळनाडूतील तिरुचिरापल्ली येथे झाला.

• वयाच्या 15व्या वर्षी त्यांनी भौतिकशास्त्रात सुवर्णपदक मिळवले.

• त्यांनी रमण रिसर्च इन्स्टिट्यूट, इंडियन जर्नल ऑफ फिजिक्स आणि इंडियन अकादमी ऑफ सायन्सेस ची स्थापना केली. 

पुरस्कार आणि सन्मान : 

• सर चंद्रशेखर व्यंकट रमण यांना 1930 मध्ये भौतिकशास्त्राच्या नोबेल पुरस्काराने गौरवण्यात आले.

• 1954 मध्ये भारतातील सर्वोच्च नागरी पुरस्कार भारतरत्न पुरस्काराने त्यांना गौरविण्यात आले.  

• 1957 मध्ये त्यांना लेनिन शांतता पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.

गोल्ड कार्ड व्हिसा म्हणजे काय ? 

What is “Gold Card” Visa ? 

Subject : GS  

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलीकडेच नागरिकत्व मिळवण्याची इच्छा असलेल्या व्यक्तींसाठी 'गोल्ड व्हिसा कार्ड स्कीम'ची घोषणा कोणत्या देशाने केली ? 

1. अमेरिका 

2. चीन 

3. फ्रान्स 

4. भारत

उत्तर : अमेरिका 

बातमी काय आहे ? 

नुकतीच अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी अमेरिकेचं नागरिकत्व मिळवण्याची इच्छा असलेल्या व्यक्तींसाठी 'गोल्ड कार्ड व्हिसा स्कीम'ची घोषणा केली आहे.

गोल्ड कार्ड व्हिसा म्हणजे काय ?

• या गोल्ड व्हिसा योजनेमध्ये परदेशी नागरिकांना 50 लाख अमेरिकन डॉलर म्हणजेच तब्बल 43.57 कोटी रुपये भरुन अमेरिकेचं नागरिकत्व मिळवता येणार आहे. 

• त्यामुळे त्यांना ग्रीन कार्ड आणि अमेरिकी नागरिकत्वाचे विशेषाधिकार प्रदान केले जातील. 

• ही योजना EB-5 व्हिसाच्या जागी सुरू करण्यात येणार आहे.

गोल्ड कार्डचा अमेरिकेला कसा फायदा होईल ? 

• राष्ट्राध्यक्ष ट्रम्प म्हणाले आहेत की, हा व्हिसा मिळवण्यासाठी जे पैसे घेतले जाणार आहेत त्यांचा वापर अमेरिकेवर असणारं राष्ट्रीय कर्ज लवकर फेडण्यासाठी केला जाईल.

• राष्ट्राध्यक्ष ट्रम्प यांच्या म्हणण्यानुसार, या योजनेंतर्गत एक दशलक्ष कार्डे विकली जाऊ शकतात; 

• ज्यामुळे अमेरिकेला अब्जावधी डॉलर्स मिळतील आणि राष्ट्रीय तूट कमी होण्यास मदत होईल. 

• राष्ट्राध्यक्ष ट्रम्प यांनी स्पष्टपणे सांगितले की, गोल्ड कार्ड योजना अशा व्यक्तींना आकर्षित करील, जे व्यवसाय आणि रोजगाराच्या संधी निर्माण करून अमेरिकन अर्थव्यवस्थेत अर्थपूर्ण योगदान देऊ शकतात.

डॉ. राजेंद्र प्रसाद 

Dr. Rajendra Prasad

भारताचे पहिले राष्ट्रपती डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांना पुण्यतिथी दिनी मानवंदना 🙏💐💐

Subject : GS - राज्यशास्त्र, आधुनिक भारताचा इतिहास, दिनविशेष, व्यक्ती

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न ) भारताच्या घटना समितीचे अध्यक्ष कोण होते ? 

(सरळसेवा भरती, पोलीस भरती - मुंबई पोलीस, ठाणे ग्रामीण पोलीस चालक 2023, चंद्रपूर पोलीस 2023, नांदेड पोलीस 2023, जालना पोलीस 2021, .....)

1. डॉ. राजेंद्र प्रसाद 

2. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर

3. सरदार वल्लभभाई पटेल

4. पंडित जवाहरलाल नेहरू 

उत्तर : डॉ. राजेंद्र प्रसाद 

डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांच्या बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

जन्म आणि शिक्षण : 

• त्यांचा जन्म 3 डिसेंबर 1884 रोजी बिहारच्या सारन जिल्ह्यातील जीरादेई या खेड्यात झाला.

• ते 1902 मध्ये कलकत्ता प्रेसिडेन्सी कॉलेजमध्ये दाखल झाले.

• 1907 मध्ये कलकत्ता विद्यापीठातून अर्थशास्त्रात पदव्युत्तर पदवी पूर्ण केल्यानंतर, त्यांनी कलकत्ता लॉ कॉलेजमध्ये कायद्याचा अभ्यास केला आणि कलकत्ता उच्च न्यायालयात प्रॅक्टिस केली.

• त्यांनी 1937 मध्ये अलाहाबाद विद्यापीठातून कायद्यात डॉक्टरेट पूर्ण केली.

भारताच्या स्वातंत्र्य चळवळीतील योगदान : 

1911 मध्ये, ते भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसचे सदस्य झाले.

चंपारण सत्याग्रह (1917) :

• बिहारच्या 1917 च्या चंपारण्य सत्याग्रहाच्या वेळी महात्मा गांधींशीं त्यांचा परिचय वाढला. 

• डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांनी महात्मा गांधींच्या नेतृत्वाखालील चंपारण सत्याग्रहाला सक्रिय पाठिंबा दिला.

• असहकार चळवळीचा भाग म्हणून त्यांनी बिहारमध्ये असहकार पुकारला आणि राज्याचा दौरा केला, जाहीर सभा आयोजित केल्या आणि समर्थन मिळविण्यासाठी भाषणे दिली.

• रौलट कायदा रद्द व्हावा, म्हणून देशात 1919 मध्ये सत्याग्रहाची चळवळ सुरू झाली. त्यावेळी डॉ. राजेंद्र प्रसाद बिहार प्रांतिक परिषदेच्या अध्यक्षपदी निवडून आले.

• 1921 मध्ये पाटण्यात त्यांनी राष्ट्रीय विद्यापीठाची स्थापना करून स्वदेशी, मद्यपानबंदी, खादीचा प्रसार इ. कार्यक्रम हाती घेतले.

• 1931 मध्ये मिठाचा सत्याग्रह आणि 1942 च्या भारत छोडो आंदोलनात त्यांना तुरुंगवास भोगावा लागला होता.

भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस अधिवेशनाचे अध्यक्ष : 

• डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांनी ऑक्टोबर 1934 मध्ये भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसच्या मुंबई अधिवेशनाचे अध्यक्षपद भूषवले. 

• 1939 मध्ये सुभाषचंद्र बोस यांनी काँग्रेसच्या अध्यक्षपदाचा राजीनामा दिल्यानंतर डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांची अध्यक्षपदी निवड झाली. 

• 1947 मध्ये जे. बी. कृपलानी यांनी आपल्या पदाचा राजीनामा दिल्यावर डॉ. राजेंद्र प्रसाद हे तिसऱ्यांदा भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसचे अध्यक्ष झाले.

डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांचा संविधान निर्मितीत सहभाग :

• 1946 मध्ये, राजेंद्र प्रसाद भारताच्या हंगामी सरकारमध्ये अन्न आणि कृषी मंत्री म्हणून पदभार सांभाळला. 

• 1946 ते 1950 या काळात संविधान सभेचे अध्यक्ष म्हणून त्यांनी काम पाहिले.

डॉ. राजेंद्र प्रसाद संविधान सभेच्या कोण कोणत्या समितींचे अध्यक्ष होते ? 

सुकाणू समिती, कार्यपद्धती नियम समिती, वित्त आणि कर्मचारी समिती या संविधान सभेच्या समितींचे डॉ. राजेंद्र प्रसाद हे अध्यक्ष होते.

भारताचे पहिले राष्ट्रपती कोण आहेत ? 

• डॉ. राजेंद्र प्रसाद हे स्वतंत्र भारताचे पहिले राष्ट्रपती आहेत.

• डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांनी 26 जानेवारी 1950 ते 13 मे 1962 पर्यंत भारताचे पहिले राष्ट्रपती म्हणून काम केले. 

• डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांनी 12 वर्षे भारताचे राष्ट्रपती होती. 

• भारत सरकारने 1962 मध्ये भारतरत्न हा सर्वश्रेष्ठ पुरस्कार देऊन त्यांच्या देशसेवेचा बहुमान केला.

• निवृत्तीनंतर ते बिहारमधील आपल्या सदाकत आश्रमात राहण्यास गेले.

• डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांचे 28 फेब्रुवारी 1963 रोजी निधन झाले.

डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांनी लिहिलेली काही पुस्तके : 

• "चंपारण येथील सत्याग्रह" (Satyagraha at Champaran)

• " इंडिया डिवायडेड" (India Divided)

• " आत्मकथा” (Atmakatha) 

• “महात्मा गांधी आणि बिहार, काही आठवणी” (Mahatma Gandhi and Bihar, Some Reminiscences), आणि

• “बापू के कदमों में” (Bapu ke Kadmon Mein)

चंद्रशेखर आझाद

Chandrashekhar Azad

भारत मातेचे थोर सुपुत्र, चंद्रशेखर आझाद यांना पुण्यतिथी दिनी विनम्र अभिवादन 🙏💐💐

Subject : GS - दिनविशेष, इतिहास - आधुनिक भारताचा इतिहास, क्रांतीकारक

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) चंद्रशेखर आझाद यांच्या नेतृत्वाखाली सरदार भगतसिंग यांनी 1928 मध्ये कोणती संघटना स्थापन केली ?

(सरळसेवा भरती, PSI 2012, MPSC 2022) 

1. गदर

2. नवभारत

3. नवजीवन सैनिक संघ

4. हिंदुस्थान सोशॅलिस्ट रिपब्लिकन असोसिएशन

उत्तर : हिंदुस्थान सोशॅलिस्ट रिपब्लिकन असोसिएशन

चंद्रशेखर आझाद यांचा जन्म केव्हा आणि कोठे झाला ? 

• 23 जुलै 1906 रोजी मध्य प्रदेशातील भावरा या गावात चंद्रशेखर आझाद यांचा जन्म झाला.

• त्यांचे मूळ नाव चंद्रशेखर तिवारी असे होते. 

चंद्रशेखर तिवारी, चंद्रशेखर आझाद कसे बनले ? 

• 1921 मध्ये महात्मा गांधीजींनी सुरू केलेल्या असहकार चळवळीत चंद्रशेखर आझाद केवळ 15 वर्षांचे असताना सामील झाले. 

• यादरम्यान त्यांना अटक करण्यात आली.

• मॅजिस्ट्रेटसमोर हजर केल्यावर त्यांनी आपले नाव "आझाद" आपल्या वडिलांचे नाव "स्वातंत्र्य" आणि आपले निवासस्थान "तुरंग" असे सांगितले.

• आणि तेव्हा पासून त्यांना चंद्रशेखर आझाद म्हणून ओळखले जाऊ लागले.

कोणत्या भारतीय क्रांतिकारकाला "बलराज" या टोपणनावाने ओळखले जाते ?

• भारतीय क्रांतिकारी चंद्रशेखर आझाद यांना "बलराज" या टोपणनावाने ओळखले जाते.

• हिंदुस्तान सोशलिस्ट रिपब्लिकन आर्मीचे कमांडर इन चीफ म्हणून जारी केलेल्या पत्रकांवर स्वाक्षरी करताना चंद्रशेखर आझाद अनेकदा 'बलराज' हे टोपणनाव वापरत असत.

हिंदुस्तान रिपब्लिकन असोसिएशन आणि काकोरी कट :

• महात्मा गांधी यांनी असहकार चळवळ मागे घेतल्यानंतर ते क्रांतिकारी चळवळीकडे वळले गेले. 

• चंद्रशेखर आझाद, हिंदुस्तान रिपब्लिकन असोसिएशनमध्ये सामील झाले.

काकोरी कट (Kakori Train Robbery) :

• क्रांतिकारी कारवायांसाठी गोळा होणारा निधी बहुतेक वेळा सरकारी मालमत्तेच्या दरोड्यांमधून गोळा केला जात असे. 

• त्याचप्रमाणे, 1925 मध्ये लखनौमधील काकोरीजवळील काकोरी ट्रेन दरोडा हिंदुस्तान रिपब्लिकन असोसिएशन ने घडवून आणला.

• ही योजना चंद्रशेखर आझाद, राम प्रसाद बिस्मिल, अशफाकुल्ला खान, राजेंद्र लाहिरी आणि मन्मथनाथ गुप्ता यांनी राबवली.

हिंदुस्थान सोशॅलिस्ट रिपब्लिकन असोसिएशन ची स्थापना कोणी केली ?

• हिंदुस्थान सोशॅलिस्ट रिपब्लिकन असोसिएशनची स्थापना 1928 मध्ये नवी दिल्लीतील फिरोजशाह कोटला येथे चंद्रशेखर आझाद, भगतसिंग, सुखदेव थापर, अशफाकुल्ला खान आणि जोगेशचंद्र चॅटर्जी यांनी केली. 

• हिंदुस्तान रिपब्लिकन असोसिएशनचे पुनर्गठन करून हिंदुस्थान सोशॅलिस्ट रिपब्लिकन असोसिएशन असे करण्यात आले. 

जे. पी. साँडर्सचा वध :

• सायमन कमिशन लाहोरमध्ये आल्याच्या निषेधार्थ "सायमन गो बॅक" असा नारा देत लाला लजपतराय यांनी 30 ऑक्टोबर 1928 रोजी अहिंसक निदर्शनाचे नेतृत्व केले. 

• पोलिसांच्या लाठीहल्ल्यात लाला लजपत राय यांचा मृत्यू झाला.

• त्यांच्या मृत्यूचा बदला म्हणून 1928 मध्ये (लाहोर कट प्रकरण) पोलिस अधिकारी जे. पी. साँडर्स याला भगतसिंग, राजगुरू आणि चंद्रशेखर आझाद यांनी गोळ्या घालून ठार केले.

चंद्रशेखर आझाद यांचा मृत्यू कसा झाला ? 

• चंद्रशेखर आझाद 27 फेब्रुवारी 1931 रोजी अलाहाबाद येथे आल्फ्रेड पार्कात क्रांतिकारीला भेटण्यासाठी गेले होते.

• फितुरी मुळे ब्रिटिश पोलिसांना ही बातमी समजली. 

• ब्रिटिश पोलिसांनी त्यांना पकडण्यासाठी पार्कांच्या भोवती वेढा घातला.

• या घटनेत पोलिसांमध्ये आणि त्यांच्यात गोळीबार झाला.

• चंद्रशेखर आझाद यांनी तीन पोलिसांना ठार केले. 

• आता त्यांच्या बंदुकीत शेवटची गोळीच उरली होती. 

• चंद्रशेखर आझाद यांनी निश्चय केला होता की प्राण गेले तरी चालेल पण इंग्रजांच्या हाती लागायचे नाही.

• त्यांनी ती गोळी स्वतःला मारून घेतली आणि त्यांच्या इच्छेनुसार, शेवट्पर्यंत पोलिसांच्या हाती लागले नाही. 

• चंद्रशेखर आझाद हे नावाप्रमाणेच कायम आझाद राहिले त्यांना जिवंत पणी कोणीच पकडू शकले नाही.

• 27 फेब्रुवारी 1931 रोजी चंद्रशेखर आझाद नावाचा धगधगता ज्वलंत अग्नी अनंतात विलीन झाला.

मराठी भाषा गौरव दिन

Marathi Bhasha Gaurav Din

Subject : GS - दिनविशेष, कला आणि संस्कृती - साहित्य 

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी मराठी भाषा गौरव दिन केव्हा साजरी केला जातो ? 

1. 21 फेब्रुवारी

2. 27 फेब्रुवारी

3. 1 मे

4. 3 ऑक्टोबर

उत्तर : 27 फेब्रुवारी

IMP नोट : 

• 21 फेब्रुवारी : जागतिक मातृभाषा दिन

• 27 फेब्रुवारी : मराठी भाषा गौरव दिन

• 1 मे       : मराठी राजभाषा दिन

• 3 ऑक्टोबर : मराठी अभिजात भाषा गौरव दिन (मराठी अभिजात भाषा दिवस) 

मराठी भाषा गौरव दिन 27 फेब्रुवारीला का साजरी करतात ? 

• कविवर्य कुसुमाग्रजांनी महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक क्षेत्रात महत्वपूर्ण योगदान दिले.

• त्यांनी मराठी कवितेला नव्या उंचीवर नेऊन ठेवले.

• कुसुमाग्रज यांनी महाराष्ट्राच्या बोलीभाषेला साहित्यप्रकार म्हणून प्रस्थापित करण्यात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले.

• कविवर्य कुसुमाग्रज यांच्या योगदानाच्या सन्मानार्थ 27 फेब्रुवारी हा त्यांचा जन्मदिवस मराठी भाषा गौरव दिन म्हणून साजरा केला जातो.

मराठी राजभाषा दिन आणि मराठी भाषा गौरव दिन यांमधील नेमका फरक काय ? 

• कविवर्य कुसुमाग्रज यांच्या योगदानाच्या सन्मानार्थ 27 फेब्रुवारी हा त्यांचा जन्मदिवस मराठी भाषा गौरव दिन म्हणून साजरा केला जातो.

• तर 1 मे 1960 रोजी महाराष्ट्र हे स्वतंत्र राज्य बनले.

• मराठी भाषेला महाराष्ट्र राज्याची अधिकृत भाषा म्हणून मान्यता मिळाली.

• म्हणून आपण 1 मे रोजी मराठी राजभाषा दिन साजरी करतो. 

• 1 मे रोजी महाराष्ट्र राज्य स्थापना दिन आणि मराठी राजभाषा दिन साजरी केला जातो. 

कविवर्य कुसुमाग्रज यांबद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

(जन्म : 27 फेब्रुवारी 1912 ; मृत्यू : 10 मार्च 1999) 

• कुसुमाग्रजांचा जन्म 27 फेब्रुवारी 1912 रोजी पुणे येथे झाला.

• हे मराठी भाषेतील अग्रगण्य कवी, लेखक, नाटककार, कथाकार व समीक्षक होते. 

• कुसुमाग्रजांचे नाव विष्णु वामन शिरवाडकर हे आहे.

• कविवर्य वि. वा. शिरवाडकर यांना सहा भाऊ आणि कुसुम नावाची एक लहान बहीण होती.

• एकुलती एक बहीण सर्वांची लाडकी म्हणून कुसुमचे अग्रज म्हणजेच कुसुमचा मोठा भाऊ म्हणून 'कुसुमाग्रज' असे नाव त्यांनी धारण केले. 

• त्यांनी कुसुमाग्रज या टोपणनावाने कवितालेखन केले. 

• वि.स. खांडेकर यांच्यानंतर मराठी साहित्यात ज्ञानपीठ पुरस्कार मिळवणारे कुसुमाग्रज हे दुसरे साहित्यिक आहे. 

भारताचा होंडुरासला मदतीचा हात 

India's Aid to Honduras

Subject : GS - भूगोल - आपत्ती व्यवस्थापन

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) उष्णकटिबंधीय वादळ साराच्या (SARA) पार्श्वभूमीवर भारताने होंडुरास (Honduras) या देशाला कोणत्या प्रकारची मदत दिली?

1. तांत्रिक कौशल्य

2. आर्थिक मदत

3. लष्करी मदत

4. मानवतावादी मदत 

उत्तर : मानवतावादी मदत (Humanitarian Aid)

बातमी काय आहे ? 

• अलिकडेच, उष्णकटिबंधीय वादळ साराच्या (SARA) पार्श्वभूमीवर भारताने होंडुरास (Honduras) या देशाला 26 टन मानवतावादी मदत (humanitarian aid) पाठवली आहे.

• परराष्ट्र मंत्रालयाच्या म्हणण्यानुसार, मदतीमध्ये वैद्यकीय साहित्य आणि आपत्ती निवारण साहित्य समाविष्ट आहे, ज्यामध्ये शस्त्रक्रिया साहित्य, ग्लुकोमीटर, ऑक्सिमीटर, हातमोजे, सिरिंज, आयव्ही फ्लुइड्स, ब्लँकेट, स्लीपिंग मॅट्स आणि हायजीन किट यांचा समावेश आहे.

होंडुरास (Honduras) देश : 

• होंडुरास (Honduras) हा मध्य अमेरिकन देश आहे ज्याच्या उत्तरेला कॅरिबियन समुद्र आणि दक्षिणेला पॅसिफिक महासागर आहे.

• होंडुरास या देशाची राजधानी 'तेगुसिगाल्पा' (Tegucigalpa) ही आहे.

उष्णकटिबंधीय वादळ सारा आणि त्याचा परिणाम :  

• नोव्हेंबर 2024 मध्ये, होंडुरासच्या किनाऱ्यावर उष्णकटिबंधीय वादळ सारा निर्माण झाले.

• ज्यामुळे विनाशकारी पूर आणि भूस्खलन झाले. 

• या चक्रीवादळामुळे होंडुरासमधील घरे आणि अनेक सार्वजनिक पायाभूत सुविधा उद्ध्वस्त झाल्या. 

• वादळामुळे हजारो लोकांचे जीवन थेट प्रभावित झाले, मोठ्या संख्येने लोक त्यांच्या घरातून विस्थापित झाले.

• वादळामुळे स्वच्छ पाण्याची उपलब्धताही कठीण झाली आणि स्वच्छता व्यवस्था कोलमडली.

• ज्यामुळे 5 वर्षांखालील मुलांमध्ये अतिसार आणि पाण्याशी संबंधित आजारांचा धोका वाढला.

जागतिक आपत्ती निवारणात भारताची भूमिका : 

• नैसर्गिक आपत्तींमध्ये भारत जागतिक स्तरावर मानवतावादी मदत पुरवत आहे.

• होंडुरासला पाठवलेली ही मदत भारताच्या "वसुधैव कुटुंबकम" धोरणाचे प्रतिबिंब आहे, ज्यामध्ये ते आपत्ती व्यवस्थापन आणि जागतिक सहकार्याला प्रोत्साहन देते.

चक्रीवादळ म्हणजे काय ? आणि ते कसे तयार होतात ?

• काही स्थानिक कारणांमुळे एकाएकी हवेच्या दाबात बदल होऊन मध्यभागी कमी दाबाचे केंद्र निर्माण होते आणि त्याच्या सभोवती हवेचा जास्त दाब होत जातो. यामुळे वारे चक्राकार गतीने कमी दाबाच्या केंद्राकडे वेगाने आकर्षिली जातात, त्याच आवर्त किंवा चक्रीवादळ असे म्हणतात.

• चक्रीवादळे उत्तर गोलार्धात घड्याळाच्या विरुद्ध दिशेने (Anti-clockwise) फिरतात

• आणि दक्षिण गोलार्धात घड्याळाच्या दिशेने (Clockwise) फिरतात.

चक्रीवादळांना वेगवेगळ्या ठिकाणी वेगवेगळ्या नावाने ओळखले जाते ते पुढीलप्रमाणे : 

• हिंदी महासागरातील वादळाला चक्रीवादळ (Cyclone) म्हटले जाते. 

• वेस्ट इंडिज आणि अटलांटिकमधील वादळाला हरिकेन (Hurricane) नावाने ओळखले जाते

• पॅसिफिक महासागर व चिनी समुद्रातील वादळाला टायफून (Typhoon) या नावाने ओळखले जाते.

• ऑस्ट्रेलियाच्या किनाऱ्यावरील वादळाला विली-विली (Willy-Willy) या नावाने ओळखले जाते.

स्वातंत्र्यवीर सावरकर पुण्यतिथी

Swatantryaveer Vinayak Damodar Savarkar 

भारत मातेचे थोर सुपुत्र, भारतीय स्वातंत्र्याच्या प्राप्तीसाठी सशस्त्र क्रांतीचा पुरस्कार करणारे थोर देशभक्त, साहित्यिक आणि समाजसुधारक स्वातंत्र्यवीर सावरकर यांना पुण्यतिथी दिनी विनम्र अभिवादन 🙏💐💐

Subject : GS - दिनविशेष, इतिहास - आधुनिक भारताचा इतिहास, क्रांतीकारक, समाजसुधारक

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) ------- संस्था क्रांतिकारी राष्ट्रवादाशी संबंधित होती.

(MPSC, STI 2016, अहमदनगर पोलीस भरती 2017) 

1. बॉम्बे असोसिएशन 

2. होमरूल

3. अभिनव भारत 

4. लँड होल्डर्स असोसिएशन

उत्तर : अभिनव भारत  

स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकर यांचा जन्म कोठे झाला ?

(सरळसेवा भरती, नाशिक ग्रामीण पोलीस चालक भरती 2023)

• स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकर यांचा जन्म 28 मे 1883 ला नाशिक जवळच्या भगूर येथे झाला.

• सावरकरांचे शिक्षण भगूर, नासिक, पुणे आणि मुंबई येथे एल्एल्.बी.(L.L.B) पर्यंत झाले. 

• पुढे ‘बॅरिस्टर’ ही पदवी त्यांनी लंडनला जाऊन घेतली.

स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकरांनी कोण कोणत्या संस्था स्थापन केल्या ? 

• त्यांनी 1899 मध्ये लहान वयातच 'राष्ट्रभक्त समूह' ही गुप्त संघटना स्थापन केली.

• 1 जानेवारी 1900 रोजी मित्रमेळा ही संघटना स्थापन केली.

• 1904 रोजी मित्रमेळा या संघटनेचे रूपांतर अभिनव भारत संघटने मध्ये करण्यात आले. 

• 1906 मध्ये बॅरिस्टर होण्यासाठी ते लंडनला गेले.

• लंडनमध्ये स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकर यांनी 'फ्री इंडिया सोसायटी' स्थापन केली. 

• फ्री इंडिया सोसायटी' च्या माध्यमातून लंडनमध्ये शिकायला येणाऱ्या वेगवेगळ्या देशातील विद्यार्थ्यांमार्फत भारताच्या स्वातंत्र्याचा प्रश्न जगासमोर मांडणं, तिथल्या भारतीयांना क्रांतिकार्यासाठी प्रवृत्त केले.

• स्वातंत्र्यवीर सावरकर हे 20व्या शतकातील भारताचे पहिले लष्करी धोरणात्मक व्यवहार तज्ञ होते, ज्यांनी देशाला एक मजबूत संरक्षण आणि राजनैतिक सिद्धांत दिला.

खटला आणि शिक्षा : 

• 1909 मध्ये मोर्ले-मिंटो सुधारणांविरुद्ध सशस्त्र बंडाचा कट रचल्याच्या आरोपाखाली स्वातंत्र्यवीर सावरकरांना अटक करण्यात आली. 

• 1910 मध्ये इंडिया हाऊस या क्रांतिकारी गटाशी संबंध असल्याबद्दल त्यांना अटक झाली.

• अनंत कान्हेरे ह्यांनी नाशिकचा जिल्हाधिकारी जॅक्सन ह्याला गोळ्या घालून ठार केले यासाठीचे पिस्तुले सावरकरांनी धाडली होती. असा आरोप स्वातंत्र्यवीर सावरकरांवर लावला गेला.  

• या खटल्यांनंतर, स्वातंत्र्यवीर सावरकरांना दोषी ठरवण्यात आले आणि त्यांना 50 वर्षांच्या कारावासाची शिक्षा सुनावण्यात आली, ज्याला काळ्या पाण्याची शिक्षा असेही म्हणतात.

• " पन्नास वर्षे ब्रिटिश राज्य तोवर टिकेल तर ना " हे उद्गार यावेळी स्वातंत्र्यवीर सावरकरांनी काढले. (ठाणे पोलीस 2021)

• 1911 मध्ये त्यांना अंदमान आणि निकोबार बेटे येथील सेल्युलर जेलमध्ये पाठवण्यात आले.

स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकरांचे सामाजिक कार्य : 

(MPSC, PSI 2014) 

• अस्पृश्यता निर्मूलनासाठी त्यांनी सहभोजन, सहपूजन, हळदीकुंकू समारंभ साजरे केले. 

• अस्पृश्यांच्या मुलांना शाळेत प्रवेश मिळवून दिला, त्यांना इतर मुलांच्या बरोबरीनं बसता येऊ लागलं. 

• अस्पृश्यांसाठी त्यांनी गादीचे कारखाने, वाजंत्री (बॅंड) पथकं, उपाहारगृह सुरु केली. 

• अनेक आंतरजातीय विवाह लावले. 

• धर्मांतर केलेले हिंदूंना परत हिंदू धर्मात घेण्यासाठी शुद्धीकरण चळवळ राबवली. 

• सावरकरभक्त भागोजीशेठ कीर यांनी रत्नागिरीत बांधलेल्या पतितपावन मंदीरात अस्पृश्यांना नुसता मंदीर प्रवेशच नाही तर गाभाऱ्यात जाऊन पूजा करण्याचा मान मिळाला.

स्वातंत्र्यवीर सावरकर हे हिंदू महासभेचे अध्यक्ष कोणत्या वर्षी होते ? 

स्वातंत्र्यवीर सावरकर 1937 ते 1943 पर्यंत हिंदू महासभेचे अध्यक्ष होते. 

मृत्यू :

26 फेब्रुवारी 1966 या दिवशी स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकर नावाचा धगधगता अंगार शांत झाला.

स्वातंत्र्यवीर सावरकर यांनी लिहिलेल्या साहित्यांपैकी काही प्रमुख साहित्य : 

• सागरा प्राण तळमळला (कविता)

• हे हिन्दु नृसिंहा प्रभो शिवाजी राजा 

• जयोस्तुते

• माझी जन्मठेप (आत्मचरित्र)

• भारतीय इतिहासातील सहा सोनेरी पाने (ग्रंथ) 

• 1857 चे स्वातंत्र्यसमर (The Indian War of Independence, 1857)

• हिंदुत्व : हिंदू कोण ? (Hindutva: Who Is a Hindu?) 

पंतप्रधानांचे प्रधान सचिव- 2 कोण ? 

Principal Secretary-2 to PM Narendra Modi

Subject : GS - नियुक्ती 

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलिकडेच (फेब्रुवारी 2025) पंतप्रधानांचे प्रधान सचिव- 2 म्हणून खालील पैकी कोणाची नियुक्ती करण्यात आली ?

1. श्री उर्जित पटेल

2. श्री शक्तिकांत दास

3. श्री संजय मल्होत्रा

4. श्री रघुराम राजन

उत्तर : श्री शक्तिकांत दास

बातमी काय आहे ? 

• रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) चे माजी गव्हर्नर श्री शक्तिकांत दास यांची पंतप्रधानांचे दुसरे प्रधान सचिव (Principal Secretary-2) म्हणून नियुक्ती करण्यात आली.

प्रधान सचिव म्हणून श्री शक्तिकांत दास हे कोणती कामे बघतील ?

• पंतप्रधान नरेंद्र मोदींचे प्रधान सचिव-1 पी. के. मिश्रा यांच्यासोबत ते प्रधान सचिव-2 म्हणून काम पाहतील.

•  प्रधान सचिव पदावरील व्यक्तीस पंतप्रधान आणि फॉरेन डेलिगेट्समधील चर्चा करण्यासंदर्भात मुद्दे तयार करणं, विविध मंत्रालये आणि विभागांमध्ये समन्वय निश्चित करणं, पंतप्रधानांसमोर महत्त्वाचे आदेश सादर करणं अशी कामं सोपवली जातात. 

श्री शक्तिकांत दास यांबद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• श्री शक्तिकांत दास हे मूळचे ओडिशाची राजधानी भुवनेश्वर इथले रहिवासी आहेत. 

• ते तामिळनाडू केडरचे 1980 च्या बॅचचे IAS अधिकारी आहेत. 

श्री शक्तिकांत दास यांनी बजावलेल्या भूमिकांपैकी काही महत्त्वाच्या भूमिका : 

• एनडीए सरकारच्या नेतृत्वाखाली अर्थ मंत्रालयात महसूल सचिव या पदावर ते कार्यरत होते.

• त्यांनी आर्थिक व्यवहार सचिव म्हणूनही काम पाहिले आहे.  

• श्री शक्तिकांत दास हे 15व्या वित्त आयोगाचे सदस्य देखील होते.

• 2018 ते 2024 या कालावधीत श्री शक्तिकांत दास यांनी रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) चे गव्हर्नर म्हणून काम पाहिले.