मराठी भाषा गौरव दिन

Marathi Bhasha Gaurav Din

Subject : GS - दिनविशेष, कला आणि संस्कृती - साहित्य 

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी मराठी भाषा गौरव दिन केव्हा साजरी केला जातो ? 

1. 21 फेब्रुवारी

2. 27 फेब्रुवारी

3. 1 मे

4. 3 ऑक्टोबर

उत्तर : 27 फेब्रुवारी

IMP नोट : 

• 21 फेब्रुवारी : जागतिक मातृभाषा दिन

• 27 फेब्रुवारी : मराठी भाषा गौरव दिन

• 1 मे       : मराठी राजभाषा दिन

• 3 ऑक्टोबर : मराठी अभिजात भाषा गौरव दिन (मराठी अभिजात भाषा दिवस) 

मराठी भाषा गौरव दिन 27 फेब्रुवारीला का साजरी करतात ? 

• कविवर्य कुसुमाग्रजांनी महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक क्षेत्रात महत्वपूर्ण योगदान दिले.

• त्यांनी मराठी कवितेला नव्या उंचीवर नेऊन ठेवले.

• कुसुमाग्रज यांनी महाराष्ट्राच्या बोलीभाषेला साहित्यप्रकार म्हणून प्रस्थापित करण्यात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले.

• कविवर्य कुसुमाग्रज यांच्या योगदानाच्या सन्मानार्थ 27 फेब्रुवारी हा त्यांचा जन्मदिवस मराठी भाषा गौरव दिन म्हणून साजरा केला जातो.

मराठी राजभाषा दिन आणि मराठी भाषा गौरव दिन यांमधील नेमका फरक काय ? 

• कविवर्य कुसुमाग्रज यांच्या योगदानाच्या सन्मानार्थ 27 फेब्रुवारी हा त्यांचा जन्मदिवस मराठी भाषा गौरव दिन म्हणून साजरा केला जातो.

• तर 1 मे 1960 रोजी महाराष्ट्र हे स्वतंत्र राज्य बनले.

• मराठी भाषेला महाराष्ट्र राज्याची अधिकृत भाषा म्हणून मान्यता मिळाली.

• म्हणून आपण 1 मे रोजी मराठी राजभाषा दिन साजरी करतो. 

• 1 मे रोजी महाराष्ट्र राज्य स्थापना दिन आणि मराठी राजभाषा दिन साजरी केला जातो. 

कविवर्य कुसुमाग्रज यांबद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

(जन्म : 27 फेब्रुवारी 1912 ; मृत्यू : 10 मार्च 1999) 

• कुसुमाग्रजांचा जन्म 27 फेब्रुवारी 1912 रोजी पुणे येथे झाला.

• हे मराठी भाषेतील अग्रगण्य कवी, लेखक, नाटककार, कथाकार व समीक्षक होते. 

• कुसुमाग्रजांचे नाव विष्णु वामन शिरवाडकर हे आहे.

• कविवर्य वि. वा. शिरवाडकर यांना सहा भाऊ आणि कुसुम नावाची एक लहान बहीण होती.

• एकुलती एक बहीण सर्वांची लाडकी म्हणून कुसुमचे अग्रज म्हणजेच कुसुमचा मोठा भाऊ म्हणून 'कुसुमाग्रज' असे नाव त्यांनी धारण केले. 

• त्यांनी कुसुमाग्रज या टोपणनावाने कवितालेखन केले. 

• वि.स. खांडेकर यांच्यानंतर मराठी साहित्यात ज्ञानपीठ पुरस्कार मिळवणारे कुसुमाग्रज हे दुसरे साहित्यिक आहे. 

भारताचा होंडुरासला मदतीचा हात 

India's Aid to Honduras

Subject : GS - भूगोल - आपत्ती व्यवस्थापन

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) उष्णकटिबंधीय वादळ साराच्या (SARA) पार्श्वभूमीवर भारताने होंडुरास (Honduras) या देशाला कोणत्या प्रकारची मदत दिली?

1. तांत्रिक कौशल्य

2. आर्थिक मदत

3. लष्करी मदत

4. मानवतावादी मदत 

उत्तर : मानवतावादी मदत (Humanitarian Aid)

बातमी काय आहे ? 

• अलिकडेच, उष्णकटिबंधीय वादळ साराच्या (SARA) पार्श्वभूमीवर भारताने होंडुरास (Honduras) या देशाला 26 टन मानवतावादी मदत (humanitarian aid) पाठवली आहे.

• परराष्ट्र मंत्रालयाच्या म्हणण्यानुसार, मदतीमध्ये वैद्यकीय साहित्य आणि आपत्ती निवारण साहित्य समाविष्ट आहे, ज्यामध्ये शस्त्रक्रिया साहित्य, ग्लुकोमीटर, ऑक्सिमीटर, हातमोजे, सिरिंज, आयव्ही फ्लुइड्स, ब्लँकेट, स्लीपिंग मॅट्स आणि हायजीन किट यांचा समावेश आहे.

होंडुरास (Honduras) देश : 

• होंडुरास (Honduras) हा मध्य अमेरिकन देश आहे ज्याच्या उत्तरेला कॅरिबियन समुद्र आणि दक्षिणेला पॅसिफिक महासागर आहे.

• होंडुरास या देशाची राजधानी 'तेगुसिगाल्पा' (Tegucigalpa) ही आहे.

उष्णकटिबंधीय वादळ सारा आणि त्याचा परिणाम :  

• नोव्हेंबर 2024 मध्ये, होंडुरासच्या किनाऱ्यावर उष्णकटिबंधीय वादळ सारा निर्माण झाले.

• ज्यामुळे विनाशकारी पूर आणि भूस्खलन झाले. 

• या चक्रीवादळामुळे होंडुरासमधील घरे आणि अनेक सार्वजनिक पायाभूत सुविधा उद्ध्वस्त झाल्या. 

• वादळामुळे हजारो लोकांचे जीवन थेट प्रभावित झाले, मोठ्या संख्येने लोक त्यांच्या घरातून विस्थापित झाले.

• वादळामुळे स्वच्छ पाण्याची उपलब्धताही कठीण झाली आणि स्वच्छता व्यवस्था कोलमडली.

• ज्यामुळे 5 वर्षांखालील मुलांमध्ये अतिसार आणि पाण्याशी संबंधित आजारांचा धोका वाढला.

जागतिक आपत्ती निवारणात भारताची भूमिका : 

• नैसर्गिक आपत्तींमध्ये भारत जागतिक स्तरावर मानवतावादी मदत पुरवत आहे.

• होंडुरासला पाठवलेली ही मदत भारताच्या "वसुधैव कुटुंबकम" धोरणाचे प्रतिबिंब आहे, ज्यामध्ये ते आपत्ती व्यवस्थापन आणि जागतिक सहकार्याला प्रोत्साहन देते.

चक्रीवादळ म्हणजे काय ? आणि ते कसे तयार होतात ?

• काही स्थानिक कारणांमुळे एकाएकी हवेच्या दाबात बदल होऊन मध्यभागी कमी दाबाचे केंद्र निर्माण होते आणि त्याच्या सभोवती हवेचा जास्त दाब होत जातो. यामुळे वारे चक्राकार गतीने कमी दाबाच्या केंद्राकडे वेगाने आकर्षिली जातात, त्याच आवर्त किंवा चक्रीवादळ असे म्हणतात.

• चक्रीवादळे उत्तर गोलार्धात घड्याळाच्या विरुद्ध दिशेने (Anti-clockwise) फिरतात

• आणि दक्षिण गोलार्धात घड्याळाच्या दिशेने (Clockwise) फिरतात.

चक्रीवादळांना वेगवेगळ्या ठिकाणी वेगवेगळ्या नावाने ओळखले जाते ते पुढीलप्रमाणे : 

• हिंदी महासागरातील वादळाला चक्रीवादळ (Cyclone) म्हटले जाते. 

• वेस्ट इंडिज आणि अटलांटिकमधील वादळाला हरिकेन (Hurricane) नावाने ओळखले जाते

• पॅसिफिक महासागर व चिनी समुद्रातील वादळाला टायफून (Typhoon) या नावाने ओळखले जाते.

• ऑस्ट्रेलियाच्या किनाऱ्यावरील वादळाला विली-विली (Willy-Willy) या नावाने ओळखले जाते.

स्वातंत्र्यवीर सावरकर पुण्यतिथी

Swatantryaveer Vinayak Damodar Savarkar 

भारत मातेचे थोर सुपुत्र, भारतीय स्वातंत्र्याच्या प्राप्तीसाठी सशस्त्र क्रांतीचा पुरस्कार करणारे थोर देशभक्त, साहित्यिक आणि समाजसुधारक स्वातंत्र्यवीर सावरकर यांना पुण्यतिथी दिनी विनम्र अभिवादन 🙏💐💐

Subject : GS - दिनविशेष, इतिहास - आधुनिक भारताचा इतिहास, क्रांतीकारक, समाजसुधारक

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) ------- संस्था क्रांतिकारी राष्ट्रवादाशी संबंधित होती.

(MPSC, STI 2016, अहमदनगर पोलीस भरती 2017) 

1. बॉम्बे असोसिएशन 

2. होमरूल

3. अभिनव भारत 

4. लँड होल्डर्स असोसिएशन

उत्तर : अभिनव भारत  

स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकर यांचा जन्म कोठे झाला ?

(सरळसेवा भरती, नाशिक ग्रामीण पोलीस चालक भरती 2023)

• स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकर यांचा जन्म 28 मे 1883 ला नाशिक जवळच्या भगूर येथे झाला.

• सावरकरांचे शिक्षण भगूर, नासिक, पुणे आणि मुंबई येथे एल्एल्.बी.(L.L.B) पर्यंत झाले. 

• पुढे ‘बॅरिस्टर’ ही पदवी त्यांनी लंडनला जाऊन घेतली.

स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकरांनी कोण कोणत्या संस्था स्थापन केल्या ? 

• त्यांनी 1899 मध्ये लहान वयातच 'राष्ट्रभक्त समूह' ही गुप्त संघटना स्थापन केली.

• 1 जानेवारी 1900 रोजी मित्रमेळा ही संघटना स्थापन केली.

• 1904 रोजी मित्रमेळा या संघटनेचे रूपांतर अभिनव भारत संघटने मध्ये करण्यात आले. 

• 1906 मध्ये बॅरिस्टर होण्यासाठी ते लंडनला गेले.

• लंडनमध्ये स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकर यांनी 'फ्री इंडिया सोसायटी' स्थापन केली. 

• फ्री इंडिया सोसायटी' च्या माध्यमातून लंडनमध्ये शिकायला येणाऱ्या वेगवेगळ्या देशातील विद्यार्थ्यांमार्फत भारताच्या स्वातंत्र्याचा प्रश्न जगासमोर मांडणं, तिथल्या भारतीयांना क्रांतिकार्यासाठी प्रवृत्त केले.

• स्वातंत्र्यवीर सावरकर हे 20व्या शतकातील भारताचे पहिले लष्करी धोरणात्मक व्यवहार तज्ञ होते, ज्यांनी देशाला एक मजबूत संरक्षण आणि राजनैतिक सिद्धांत दिला.

खटला आणि शिक्षा : 

• 1909 मध्ये मोर्ले-मिंटो सुधारणांविरुद्ध सशस्त्र बंडाचा कट रचल्याच्या आरोपाखाली स्वातंत्र्यवीर सावरकरांना अटक करण्यात आली. 

• 1910 मध्ये इंडिया हाऊस या क्रांतिकारी गटाशी संबंध असल्याबद्दल त्यांना अटक झाली.

• अनंत कान्हेरे ह्यांनी नाशिकचा जिल्हाधिकारी जॅक्सन ह्याला गोळ्या घालून ठार केले यासाठीचे पिस्तुले सावरकरांनी धाडली होती. असा आरोप स्वातंत्र्यवीर सावरकरांवर लावला गेला.  

• या खटल्यांनंतर, स्वातंत्र्यवीर सावरकरांना दोषी ठरवण्यात आले आणि त्यांना 50 वर्षांच्या कारावासाची शिक्षा सुनावण्यात आली, ज्याला काळ्या पाण्याची शिक्षा असेही म्हणतात.

• " पन्नास वर्षे ब्रिटिश राज्य तोवर टिकेल तर ना " हे उद्गार यावेळी स्वातंत्र्यवीर सावरकरांनी काढले. (ठाणे पोलीस 2021)

• 1911 मध्ये त्यांना अंदमान आणि निकोबार बेटे येथील सेल्युलर जेलमध्ये पाठवण्यात आले.

स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकरांचे सामाजिक कार्य : 

(MPSC, PSI 2014) 

• अस्पृश्यता निर्मूलनासाठी त्यांनी सहभोजन, सहपूजन, हळदीकुंकू समारंभ साजरे केले. 

• अस्पृश्यांच्या मुलांना शाळेत प्रवेश मिळवून दिला, त्यांना इतर मुलांच्या बरोबरीनं बसता येऊ लागलं. 

• अस्पृश्यांसाठी त्यांनी गादीचे कारखाने, वाजंत्री (बॅंड) पथकं, उपाहारगृह सुरु केली. 

• अनेक आंतरजातीय विवाह लावले. 

• धर्मांतर केलेले हिंदूंना परत हिंदू धर्मात घेण्यासाठी शुद्धीकरण चळवळ राबवली. 

• सावरकरभक्त भागोजीशेठ कीर यांनी रत्नागिरीत बांधलेल्या पतितपावन मंदीरात अस्पृश्यांना नुसता मंदीर प्रवेशच नाही तर गाभाऱ्यात जाऊन पूजा करण्याचा मान मिळाला.

स्वातंत्र्यवीर सावरकर हे हिंदू महासभेचे अध्यक्ष कोणत्या वर्षी होते ? 

स्वातंत्र्यवीर सावरकर 1937 ते 1943 पर्यंत हिंदू महासभेचे अध्यक्ष होते. 

मृत्यू :

26 फेब्रुवारी 1966 या दिवशी स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकर नावाचा धगधगता अंगार शांत झाला.

स्वातंत्र्यवीर सावरकर यांनी लिहिलेल्या साहित्यांपैकी काही प्रमुख साहित्य : 

• सागरा प्राण तळमळला (कविता)

• हे हिन्दु नृसिंहा प्रभो शिवाजी राजा 

• जयोस्तुते

• माझी जन्मठेप (आत्मचरित्र)

• भारतीय इतिहासातील सहा सोनेरी पाने (ग्रंथ) 

• 1857 चे स्वातंत्र्यसमर (The Indian War of Independence, 1857)

• हिंदुत्व : हिंदू कोण ? (Hindutva: Who Is a Hindu?) 

पंतप्रधानांचे प्रधान सचिव- 2 कोण ? 

Principal Secretary-2 to PM Narendra Modi

Subject : GS - नियुक्ती 

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलिकडेच (फेब्रुवारी 2025) पंतप्रधानांचे प्रधान सचिव- 2 म्हणून खालील पैकी कोणाची नियुक्ती करण्यात आली ?

1. श्री उर्जित पटेल

2. श्री शक्तिकांत दास

3. श्री संजय मल्होत्रा

4. श्री रघुराम राजन

उत्तर : श्री शक्तिकांत दास

बातमी काय आहे ? 

• रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) चे माजी गव्हर्नर श्री शक्तिकांत दास यांची पंतप्रधानांचे दुसरे प्रधान सचिव (Principal Secretary-2) म्हणून नियुक्ती करण्यात आली.

प्रधान सचिव म्हणून श्री शक्तिकांत दास हे कोणती कामे बघतील ?

• पंतप्रधान नरेंद्र मोदींचे प्रधान सचिव-1 पी. के. मिश्रा यांच्यासोबत ते प्रधान सचिव-2 म्हणून काम पाहतील.

•  प्रधान सचिव पदावरील व्यक्तीस पंतप्रधान आणि फॉरेन डेलिगेट्समधील चर्चा करण्यासंदर्भात मुद्दे तयार करणं, विविध मंत्रालये आणि विभागांमध्ये समन्वय निश्चित करणं, पंतप्रधानांसमोर महत्त्वाचे आदेश सादर करणं अशी कामं सोपवली जातात. 

श्री शक्तिकांत दास यांबद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• श्री शक्तिकांत दास हे मूळचे ओडिशाची राजधानी भुवनेश्वर इथले रहिवासी आहेत. 

• ते तामिळनाडू केडरचे 1980 च्या बॅचचे IAS अधिकारी आहेत. 

श्री शक्तिकांत दास यांनी बजावलेल्या भूमिकांपैकी काही महत्त्वाच्या भूमिका : 

• एनडीए सरकारच्या नेतृत्वाखाली अर्थ मंत्रालयात महसूल सचिव या पदावर ते कार्यरत होते.

• त्यांनी आर्थिक व्यवहार सचिव म्हणूनही काम पाहिले आहे.  

• श्री शक्तिकांत दास हे 15व्या वित्त आयोगाचे सदस्य देखील होते.

• 2018 ते 2024 या कालावधीत श्री शक्तिकांत दास यांनी रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) चे गव्हर्नर म्हणून काम पाहिले.

राष्ट्रीय धन्वंतरी आयुर्वेद पुरस्कार 

National Dhanwantari Ayurveda Awards

Subject : GS - पुरस्कार, कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) राष्ट्रीय धन्वंतरी आयुर्वेद पुरस्कार कोणत्या मंत्रालयाकडून दिला जातो ? 

1. संरक्षण मंत्रालय

2. आयुष मंत्रालय

3. विज्ञान आणि तंत्रज्ञान मंत्रालय

4. गृह मंत्रालय

उत्तर : आयुष मंत्रालय

बातमी काय आहे ? 

• भारत सरकारच्या आयुष मंत्रालयाने 2025 सालचा प्रतिष्ठित राष्ट्रीय धन्वंतरी आयुर्वेद पुरस्कार तीन डॉक्टरांना प्रदान केला.

• केंद्रीय आयुष राज्यमंत्री(स्वतंत्र प्रभार) आणि आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण राज्यमंत्री श्री प्रतापराव जाधव यांच्या हस्ते मुंबईत झालेल्या एका कार्यक्रमात हा पुरस्कार प्रदान करण्यात आला.

राष्ट्रीय धन्वंतरी आयुर्वेद पुरस्कार कोणाला मिळाला ? 

पारंपरिक भारतीय औषधशास्त्राच्या क्षेत्रात असामान्य योगदान देणाऱ्या तीन नामवंत आयुर्वेद व्यावसायिकांचा आयुष मंत्रालयाने प्रतिष्ठेचा “ राष्ट्रीय धन्वंतरी आयुर्वेद पुरस्कार” देऊन सन्मान केला. 

• वैद्य ताराचंद शर्मा : नामवंत नाडी वैद्य आणि लेखक

• वैद्य मायाराम उनियाल : द्रव्यगुण विज्ञानातील सुप्रसिद्ध विद्वान

• वैद्य समीर गोविंद जमदग्नी : विश्व व्याख्यानमाला राष्ट्रीय परिषदेचे संस्थापक

राष्ट्रीय धन्वंतरी आयुर्वेद पुरस्काराचे स्वरुप : 

• स्मृतिचिन्ह, भगवान धन्वंतरींची मूर्ती असलेली ट्रॉफी आणि 5 लाख रुपये रोख असे या पुरस्काराचे स्वरुप आहे.  

राष्ट्रीय धन्वंतरी आयुर्वेद पुरस्कार कोणत्या मंत्रालयाकडून दिला जातो ? 

राष्ट्रीय धन्वंतरी आयुर्वेद पुरस्कार कोणाला देण्यात येतो ? 

• राष्ट्रीय धन्वंतरी आयुर्वेद पुरस्कारांची गाथा परंपरा, उत्कृष्टता आणि दूरदृष्टीची आहे.

• राष्ट्रीय धन्वंतरी आयुर्वेद पुरस्कारांराष्ट्रीय धन्वंतरी आयुर्वेद पुरस्कार भारत सरकारच्या आयुष मंत्रालयाकडून देण्यात येतो.  

• हा पुरस्कार, आयुर्वेदाला आपले जीवन समर्पित करणाऱ्या दिग्गजांच्या कार्याचा गौरव करण्यासाठी देण्यात येतात.

आयुर्वेद म्हणजे काय ? 

What is Ayurveda ? 

• आयुर्वेद ही भारतातील प्राचीन औषधी संस्था आहे. 

• आयुर्वेद, भारतातील एक स्वदेशी प्राचीन वैद्यकीय शास्त्र आहे जे 5000 वर्षांहून अधिक जुने आहे. 

• आयुर्वेद हे अथर्ववेदाचा एक उपवेद मानले जाते.

• आयुर्वेद ही भारत सरकारद्वारे मान्यताप्राप्त औषध प्रणालींपैकी एक आहे.

• आयुर्वेद हा शब्द 'आयुः' आणि 'वेद' या दोन संस्कृत शब्दांपासून बनलेला आहे.

• आयुः चा अर्थ 'जीवन' आणि वेद शब्दाचा अर्थ 'विज्ञान' असा होतो.

• अशाप्रकारे, आयुर्वेद म्हणजे 'जीवनाचे विज्ञान' (Science of Life).

• ते शरीर, मन, आत्मा आणि पर्यावरण यांच्यातील संतुलनावर भर देते.

• आयुर्वेद आहार, औषधी वनस्पती, मालिश, योग, ध्यान आणि अंतर्गत शुद्धीकरण यासारख्या पद्धती वापरतो.

• यात नाडी, जीभ, डोळे आणि शारीरिक स्वरूप तपासण्यासारख्या तंत्रांचा वापर केला जातो.

आयुर्वेदाचे देवता भगवान धन्वंतरी : 

• भारतीय पौराणिक श्रद्धेमध्ये भगवान धन्वंतरी यांना आरोग्य, औषध आणि आयुर्वेदाचे देव मानले जाते. 

• भगवान धन्वंतरी हे रोगांचा नाश करणारे आणि आरोग्य देणारे देव विष्णूच्या अवतारांपैकी एक मानला जातो.

• आरोग्य देवता भगवान धन्वंतरी हे समुद्रमंथनावेळी अमृत कलश घेऊन अवतरले अशी पौराणिक कथा आहे.

राष्ट्रीय आयुर्वेद दिन केव्हा असतो ? 

• भगवान धन्वंतरी यांचा जन्मदिवस म्हणजे दिवाळी चा धनतेरस हा दिवस “राष्ट्रीय आयुर्वेद दिन” म्हणून साजरी केला जातो.

नयनामृतम 2.0 म्हणजे काय ? 

What is Nayanamritham 2.0 ?

Subject : GS - सरकारी योजना, विज्ञान आणि तंत्रज्ञान - रोग आणि आजार

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) 'नयनामृतम 2.0' हा जगातील पहिला सरकारी AI-संचालित डोळ्यांची तपासणी कार्यक्रम कोणत्या राज्य सरकारचा उपक्रम आहे ? 

1. महाराष्ट्र

2. तामिळनाडू

3. आंध्र प्रदेश

4. केरळ

उत्तर : केरळ

बातमी काय आहे ? 

• केरळ सरकारने कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) सहाय्यित दीर्घकालीन डोळ्यांच्या आजारांची तपासणी कार्यक्रम 'नयनामृतम 2.0' सुरू केला आहे.

• हा केरळ सरकारने सुरू केलेला हा जगातील पहिला सरकारी AI संचालित डोळ्यांची तपासणी कार्यक्रम आहे.

'नयनामृतम 2.0' कार्यक्रमाबद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• केरळ सरकारने रेमिडिओ हेल्थ-टेक कंपनीच्या सहकार्याने नयनामृतम 2.0 हा उपक्रम सुरू केला आहे. 

• केरळ सरकार डोळ्यांच्या आजाराच्या तपासणीसाठी कृत्रिम बुद्धिमत्ता म्हणजे च Artificial Intelligence (AI) चा वापर करणारी जगातील पहिली सार्वजनिक आरोग्य प्रणाली ठरली आहे.

• त्याची पहिली आवृत्ती कुटुंब आरोग्य केंद्रांमध्ये मधुमेह रेटिनोपॅथीच्या तपासणीवर केंद्रित होती.

• नयनामृतम 2.0 मुळे डायबेटिक रेटिनोपॅथी (Diabetic Retinopathy) सोबत काचबिंदू (Glaucoma) आणि वयोमानानुसार होणारे मॅक्युलर डिजनरेशन (Age-related Macular Degeneration) सारखे आजार ओळखणे देखील शक्य होईल.

नयनामृतम 2.0 चे उद्दिष्ट काय आहे ? 

• सुरुवातीच्या टप्प्यातच गंभीर डोळ्यांचे आजार शोधणे आहे. 

• उच्च-जोखीम असलेल्या डोळ्यांचे आजार लवकर ओळख आणि योग्य उपचार प्रदान करणे.

• टाळता येण्याजोगे अंधत्व कमी करणे.

• हे नयनामृतम 2.0 उपक्रमाचे उद्दिष्ट्ये आहे. 

डोळ्यांचे आजार : 

वयोमानानुसार होणारे मॅक्युलर डिजनरेशन (Age-related Macular Degeneration) म्हणजे काय ? 

• आपल्या डोळ्यांच्या पडद्याला रेटिना असं म्हणतात. त्यावर मॅक्युला नावाचा छोटा बिंदू असतो. 

• वयोमानानुसार रेटीना आतून हळूहळू झिजू लागतो, पर्यायानं मॅक्युला देखील झिजू लागतो. 

• त्यामुळे रेटिना आणि मॅक्युलाचे कार्यान्वयन बिघडते. 

• त्यामुळे यामुळे रुग्णाला वाचण्यात, लिहिण्यात, चेहरे ओळखण्यात आणि स्पष्टपणे पाहण्यात अडचण येते.

• तसेच दृष्टी कमी होत जाते. 

काचबिंदू (Glaucoma) म्हणजे काय ? 

• डोळ्याच्या नेत्रगोलातील दाब वाढल्याने डोळ्याच्या ऑप्टिक नर्व्ह म्हणजे डोळ्यापासून मेंदूला जोडणार्‍या मुख्य मज्जातंतूला हानी पोहचते. त्यामुळे व्यक्तीची दृष्टी हळू-हळू अधू होऊ लागते.

• डोळ्यांच्या अशा परिस्थितीला काचबिंदू म्हणतात. 

• जर काचबिंदूचे वेळेत निदान झाले नाही तर कायमचे अंधत्व देखील येऊ शकते.

डायबेटिक रेटिनोपॅथी (Diabetic Retinopathy) म्हणजे काय ? 

• मधुमेहामुळे डोळ्यांवर परिणाम होऊन जी स्थिती निर्माण होते त्याला डायबेटिक रेटिनोपॅथी असे म्हणतात. 

• डोळ्याच्या मागील बाजूस प्रकाश-संवेदनशील उतीमधील रक्तवाहिन्यांना नुकसान पोहोचल्याने असे होते.

आशियाई स्नूकर चॅम्पियनशिप कोणी जिंकली ? 

2025 Asian Snooker Championship

Subject : GS - खेळ

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) 2025 ची आशियाई स्नूकर चॅम्पियनशिप कोणी जिंकली ? 

1. सौरव कोठारी 

2. ब्रिजेश दमाणी 

3. अमीर सरकोश

4. पंकज अडवाणी

उत्तर : पंकज अडवाणी (Pankaj Advani) 

2025 ची आशियाई स्नूकर चॅम्पियनशिपचे आयोजन कोठे करण्यात आले ? 

• 2025 आशियाई स्नूकर चॅम्पियनशिपचे आयोजन आशियाई बिलियर्ड्स स्पोर्ट्स कॉन्फेडरेशनने केले होते.

• 2025 आशियाई स्नूकर चॅम्पियनशिप स्पर्धा, कतार देशाची राजधानी दोहा येथे आयोजित करण्यात आली होती.  

2025 ची आशियाई स्नूकर चॅम्पियनशिप कोणी जिंकली ? 

• भारताचा पंकज अडवाणीने 2025 च्या आशियाई स्नूकर चॅम्पियनशिपच्या पुरुष गटाचे विजेतेपद जिंकले.

• पंकज अडवाणी यांनी अंतिम फेरीत इराणच्या अमीर सरकोशचा पराभव केला.

• पंकज अडवाणीने आशियाई स्नूकर चॅम्पियनशिपमध्ये आपले 14 वे विजेतेपद जिंकले.

• पंकज अडवाणी यांच्या नावावर आता 9 आशियाई बिलियर्ड्स जेतेपदे आहेत आणि 5 आशियाई स्नूकर जेतेपदे आहेत. 

नोट : अलिकडेच श्री पंकज अडवाणी यांनी 91 वी बिलियर्ड्स आणि स्नूकर राष्ट्रीय अजिंक्यपद स्पर्धा सुद्धा जिंकली आहे. 

श्री पंकज अडवाणी बद्दल : 

• पंकज अडवाणी हा एक आघाडीचा भारतीय स्नूकर आणि बिलियर्ड्स खेळाडू आहे.

• 2003 मध्ये श्री पंकज अडवाणी यांनी सिनियर स्नूकर चॅम्पियनशिप जिंकली.

• केवळ १७ व्या वर्षी ही चॅम्पियनशिप जिंकून श्री पंकज अडवाणी सर्वात तरुण राष्ट्रीय स्नूकर चॅम्पियन बनले.

• श्री पंकज अडवाणीने जागतिक बिलियर्ड्स स्पर्धेत 17 सुवर्णपदके जिंकली आहेत.

पुरस्कार : 

श्री पंकज अडवाणी यांना

• 2004 मध्ये अर्जुन पुरस्कार 

• 2006 मध्ये राजीव गांधी क्रीडारत्न पुरस्कार

• 2009 मध्ये पद्मश्री पुरस्कार

• 2018 मध्ये पद्मभूषण पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले आहे.

कर्मचारी राज्य विमा महामंडळाचा स्थापना दिन

Foundation Day of the Employees’ State Insurance Corporation

Subject : GS - दिनविशेष, राज्यशास्त्र - वैधानिक संस्था

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) कर्मचारी राज्य विमा महामंडळाची (ESIC) स्थापना केव्हा करण्यात आली ? 

1. 1952

2. 1965

3. 1974

4. 1988

उत्तर : 1952

बातमी काय आहे ? 

केंद्रीय कामगार व रोजगार आणि युवा व्यवहार व क्रीडा मंत्री डॉ. मनसुख मांडविया यांनी, 24 फेब्रुवारी 2025 रोजी नवी दिल्ली येथे दोन दिवसीय सामाजिक न्यायावरील प्रादेशिक संवाद तसेच कर्मचारी राज्य विमा महामंडळाच्या 74 व्या स्थापना दिनाच्या कार्यक्रमाचे उद्घाटन केले.

कर्मचारी राज्य विमा महामंडळाच्या 74 व्या स्थापना दिना बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

Employees’ State Insurance Corporation : 

• आंतरराष्ट्रीय कामगार संघटनेचे (ILO) महासंचालक श्री. गिल्बर्ट एफ. हौंगबो (Mr. Gilbert F. Houngbo) कार्यक्रमासाठी उपस्थित होते. 

• उद्घाटन सत्रात ई-श्रम मोबाईल ॲप्लिकेशन आणि प्रकाशने यासारख्या प्रमुख उपक्रमांचे अनावरण करण्यात आले.

कर्मचारी राज्य विमा महामंडळाची स्थापना केव्हा करण्यात आली ? 

• 24 फेब्रुवारी 1952 रोजी कर्मचारी राज्य विमा महामंडळाची स्थापना करण्यात आली.

• हे महामंडळ कर्मचारी राज्य विमा कायदा, 1948 (Employees' State Insurance Act, 1948) अंतर्गत स्थापन केलेली एक वैधानिक संस्था आहे.

• हे महामंडळ भारत सरकारच्या कामगार आणि रोजगार मंत्रालयाच्या ( Ministry of Labour and Employment) अंतर्गत काम करते.

कर्मचारी राज्य विमा महामंडळ काय काम करते ? 

• कर्मचारी राज्य विमा महामंडळ भारतातील सर्वसमावेशक सामाजिक सुरक्षा योजनेच्या अंमलबजावणीत महत्त्वाची भूमिका बजावते.

• हे महामंडळ कामगार आणि त्यांच्या कुटुंबियांसाठी वैद्यकीय सेवा, प्रसूती लाभ आणि आर्थिक संरक्षण प्रदान करत आहे.