माझी वसुंधरा अभियान

MAJHI VASUNDHARA

Subject : GS - सरकारी योजना, पर्यावरण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) माझी वसुंधरा अभियान ४.० चा दीड हजारपेक्षा कमी लोकसंख्या गटात खालील पैकी कोणत्या गावाने राज्यात प्रथम क्रमांक मिळविला आहे. 

1. मान्याचीवाडी

2. भिलार

3. पाटोदा

4. अंतरवाली सराटी

उत्तर : मान्याचीवाडी

• महाराष्ट्र शासनाच्या पर्यावरण व वातावरणीय बदल विभागाने माझी वसुंधरा अभियान ४.० चा निकाल जाहीर केला असून, दीड हजारपेक्षा कमी लोकसंख्या गटात पाटण तालुक्यातील मान्याचीवाडीने राज्यात प्रथम क्रमांक मिळविला आहे. 

• वसुंधरा अभियान ४.० हे राज्यातील स्थानिक स्वराज संस्थांत १ एप्रिल २०२३ ते ३१ मे २०२४ पर्यंत राबविण्यात आले. यात राज्यातील २२ हजार २१८ ग्रामपंचायतींनी सहभाग घेतला होता.

माझी वसुंधरा अभियान काय आहे ?

• माझी वसुंधरा अभियान हा महाराष्ट्र शासनाचा एक उपक्रम आहे.

• हे महाराष्ट्रातील स्थानिक स्वराज्य संस्थांच्या पर्यावरणाच्या सुधारणेसाठी निसर्गाच्या पाच घटकांच्या (पंचमहाभूते) अंतर्गत संभाव्य कृती बिंदू ओळखण्यावर लक्ष केंद्रित करते.

• हे अभियान 2 ऑक्टोबर 2020 रोजी,पर्यावरण आणि हवामान बदल विभाग, महाराष्ट्र सरकार द्वारे सुरू करण्यात आले.

माझी वसुंधरा अभियानाचे उद्दिष्टे काय आहे ?

वेळीच आणि नाविन्यपूर्ण पद्धतीने वातावरणीय बदल कमी करण्याबाबत राबवण्यात येणाऱ्या विविध उपक्रमांमध्ये नागरिकांना सहभागी होण्यासाठी प्रोत्साहन देणे.

माझी वसुंधरा अभियान कृती क्षेत्रे काय आहेत ?

• हा उपक्रम निसर्गाच्या "पंचमहाभूते" नावाच्या 5 ही घटकांवर लक्ष केंद्रित करतो. 

• त्यात भूमी (जमीन), जल, वायू (हवा), अग्नी (ऊर्जा), आकाश (संवर्धन) यांचा समावेश आहे. 

1) पृथ्वी/ भूमी (Earth) :  

वनीकरण, वनसंवर्धन, घनकचरा व्यवस्थापन, सांडपाणी व्यवस्थापन व जमिनीचे धुपीकरण इत्यादी बाबींवर कार्य करणे.

2) वायू (Air) :  

हवेच्या गुणवत्तेसाठी वायूप्रदूषण कमी करून हवेच्या गुणवत्तेत सुधारणा करणे.

3) जल (Water) :  

• नदी संवर्धन, सागरी जैव विविधता, जलस्रोतांचे संवर्धन व संरक्षण तसेच त्यांचे पुनरुज्जीवन करणे. सागरी किनारे यांची स्वच्छता करणे.

• पावसाच्या पाण्याची साठवण व पाझर.

• सांडपाण्यावर प्रक्रिया करणे.

4) अग्नी (Energy) :  

• ऊर्जेचा परिणामकारक वापर, ऊर्जा बचत तसेच ऊर्जेचा अपव्यय टाळणे या बाबींना प्रोत्साहन देणे.

• अपारंपरिक ऊर्जेच्या निर्मितीसाठी नाविन्यपूर्ण उपक्रम राबविणे.

• अक्षय ऊर्जेच्या वापरास प्रोत्साहन करणे.

5) आकाश (Enchanement) :  

जनजागृती व शैक्षणिक कार्यक्रमांद्वारे पर्यावरण सुधारणा व संरक्षणाविषयी नागरिकांमध्ये जागरूकता निर्माण करणे.

• एक हरित कायदा (One Green Act) पाळण्यासाठी नागरिकांना प्रोत्साहित करणे.

मान्याचीवाडी महाराष्ट्रातील पहिले सौरगाव याबद्दल अधिक माहितीसाठी खालील Video बघा 👇👇

किल्लारी भूकंप

Killari Earthquake

किल्लारी भूकंपात बळी पडलेल्यांना मानवंदना 🙏💐 💐

Subject : GS - भूगोल

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) लातूर जिल्ह्यातील किल्लारी येथे भूकंप केव्हा झाला ?

1. 1988

2. 1991

3. 1993

4. 1998

उत्तर : 1993

• लातूर जिल्ह्यातील किल्लारी गावात 30 सप्टेंबर 1993 मोठा भूकंप झाला. 

• पहाटे 3 वाजून 56 मिनिटांनी अचानक हादरे जाणवले. 

• 6. 4 रिश्टर स्केलचा हा भूकंप होता.

• लातूर आणि उस्मानाबादच्या 52 गावांवर या भूकंपाचा प्रभाव पडला.

• या भूकंपात 9748 लोकांनी आपला जीव गमावला. 30000 लोक जखमी झाले. तर 15 हजार 854 जनावरं मृत्यूमुखी पडली. 

किल्लारी भूकंपाच्या वेळेस महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री कोण होते ?

किल्लारी भूकंपाच्या वेळेस महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री श्री शरद पवार होते.

पुनर्वसन : 

• किल्लारी भूकंपावेळी बाधित झालेल्या गावांची गरज लक्षात घेऊन या गावांचे पुनर्वसन खेळण्यात आले.

• त्यावेळी ५२ गावांचे पुनर्वसन करण्याच्या या प्रकल्पावर १२०० कोटींचा खर्च होता. 

• जागतिक बँकेची या प्रकल्पाच्या खर्चावर देखरेख होती.

• पूर्ण गाव वसवणे अशा प्रकारचा देशातील हा पहिलाचा प्रकल्प होता. 

SASTRA रामानुजन पुरस्कार

SASTRA Ramanujan Prize

बातम्यांमध्ये : अलेक्झांडर डन यांना 2024 साठी SASTRA रामानुजन पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले आहे.

Subject : GS - पुरस्कार, व्यक्ती 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) SASTRA रामानुजन पुरस्कार खालीलपैकी कोणत्या क्षेत्रातील व्यक्तींना देण्यात येतो ?

1. संगीतकारांना

2. साहित्यिकांना

3. गणितज्ञांना

4. खेळाडूंना

उत्तर : गणितज्ञांना

SASTRA रामानुजन पुरस्काराबद्दल थोडक्यात माहिती : 

SASTRA पुरस्काराची स्थापना २००५ साली करण्यात आली..

22 डिसेंबर रोजी रामानुजन यांच्या जयंतीदिनी, तामिळनाडूमधील कुंभकोणमजवळील कॅम्पसमध्ये SASTRA विद्यापीठाकडून दरवर्षी हा पुरस्कार दिला जातो.

पात्रता:

• हा पुरस्कार दरवर्षी जगभरातील श्रीनिवास रामानुजन यांच्या प्रभावाखाली असलेल्या क्षेत्रात काम करणाऱ्या 32 वर्षांपेक्षा कमी वयाच्या गणितज्ञांना दिला जातो.

• रामानुजन यांनी 32 वर्षाच्या आपल्या आयुष्यात अभूतपूर्व कार्य केले या वस्तुस्थितीचे स्मरण करण्यासाठी वयोमर्यादा 32 वर्षे आहे.

पुरस्काराचे स्वरूप : प्रशस्तीपत्र आणि रोख पारितोषिक $ 10,000 पुरस्कार देण्यात येतो.

श्रीनिवास रामानुजनत्यांबद्दल थोडक्यात माहिती :

• श्रीनिवास रामानुजन हे एक महान भारतीय गणितज्ञ होते.

• पूर्ण नाव : श्रीनिवास रामानुजन अय्यंगार 

• जन्म : 22 डिसेंबर 1887 रोजी इरोड, तामिळनाडू येथे त्यांचा जन्म झाला. 

• रामानुजन हे ब्रिटनच्या रॉयल सोसायटीच्या सर्वात तरुण सदस्यांपैकी एक होते.

• केंब्रिज विद्यापीठाच्या ट्रिनिटी कॉलेजचे फेलो म्हणून निवडलेले पहिले भारतीय होते.

• त्यांनी गणितीय विश्लेषण, संख्या सिद्धांत, अनंत मालिका आणि सतत अपूर्णांक यामध्ये योगदान दिले.

• रामानुजन यांनी सुमारे 3,900 गणिती निकाल आणि समीकरणे संकलित केले. 

• त्याच्या सर्वात मौल्यवान शोधांपैकी एक म्हणजे त्याची π (pi) साठी अनंत मालिका.

• मृत्यू : 26 एप्रिल 1920 कुंभकोणम, तामिळनाडू, येथे वयाच्या अवघ्या 32 व्या वर्षी क्षयरोगामुळे त्यांचे निधन झाले.

रामानुजन संख्या काय आहे ?

• 1729 ही संख्या, रामानुजन संख्या म्हणून ओळखली जाते.

• 1729 ही दोन वेगवेगळ्या घनांच्या बेरजेने येणारी सगळ्यात लहान संख्या आहे.

राष्ट्रीय गणित दिवस केव्हा साजरी करतात ?

श्रीनिवास रामानुजन यांच्या कार्याचा गौरव म्हणून त्यांचा जन्म दिवस, 22 डिसेंबर हा राष्ट्रीय गणित दिवस म्हणून साजरा केला जातो.

ABHED बुलेट प्रूफ जॅकेट

ABHED Bulletproof Jacket

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान, संरक्षण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असलेले ABHED बुलेट प्रूफ जॅकेट बद्दल बरोबर विधान निवडा.

1. हे बुलेट प्रूफ जॅकेट इस्त्रो (ISRO) ने बनवले आहे.

2. हे बुलेट प्रूफ जॅकेट 360-डिग्री संरक्षण प्रदान करतात.

3. दोन्ही बरोबर

4. दोन्ही चूक

उत्तर : हे बुलेट प्रूफ जॅकेट 360-डिग्री संरक्षण प्रदान करतात. हे बरोबर विधान आहे.

ABHED बुलेट प्रूफ जॅकेट कोणी तयार केले ?

डिफेन्स रिसर्च अँड डेव्हलपमेंट ऑर्गनायझेशन (DRDO) ने इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी (IIT) दिल्लीच्या संशोधकांसोबत ABHED (ॲडव्हान्स्ड बॅलिस्टिक्स फॉर हाय एनर्जी डिफीट) नावाची कमी वजनाचे बुलेट प्रूफ जॅकेट तयार केले आहे.

ABHED (Advanced Ballistics for High Energy Defeat) बद्दल थोडक्यात माहिती : 

• पॉलिमर आणि बोरॉन कार्बाइड सिरॅमिकपासून ही जॅकेट्स तयार करण्यात आली आहेत.

• विविध Bureau of Indian Standards (BIS) स्तरांसाठी किमान संभाव्य वजन 8 kg आणि 9.3 kg असेल.

• या बुलेट प्रूफ जॅकेटला समोर आणि पाठीमागील कवच असून ते 360-डिग्री संरक्षण प्रदान करतात.

• हे बुलेट प्रूफ जॅकेट सैनिकांचे संरक्षण आणि गतिशीलता वाढवेल.

शहीद भगत सिंग 

Bhagat Singh

महान क्रांतिकारक भगतसिंग यांची आज जयंती. त्यांना tcs9 टीम कडून विनम्र अभिवादन💐💐 

Subject : GS - आधुनिक भारताचा इतिहास, क्रांतिकारक

भगतसिंग यांबद्दल माहिती : 

जन्म : भगतसिंग यांचा जन्म 28 सप्टेंबर 1907 रोजी ब्रिटिश भारतात बंगा, पंजाब, (आता पाकिस्तानमध्ये) येथे एका शीख कुटुंबात झाला. 

भगतसिंग यांचे वडील किशन सिंग आणि काका अजित सिंग हे स्वातंत्र्यसैनिक होते. 

• 1919 मध्ये झालेल्या जालियनवाला बाग हत्याकांडामुळे भगतसिंग यांच्या मनावर खोलवर परिणाम झाला. 

• वयाच्या 12 व्या वर्षी भारताच्या स्वातंत्र्यासाठी लढण्याची त्यांनी शपथ घेतली.

• लाला लजपत राय यांनी स्थापन केलेल्या नॅशनल कॉलेज, लाहोरमध्ये भगतसिंग यांनी प्रवेश घेतला, तेथे त्यांच्या स्वदेशी चळवळीवर जोर दिला आणि क्रांतिकारी विचारांना व्यासपीठ मिळावले. 

• भगतसिंग 1924 मध्ये हिंदुस्तान रिपब्लिकन असोसिएशन (HRA) चे सदस्य बनले. वसाहतवादी सरकार उलथून टाकण्यासाठी सशस्त्र क्रांती घडवून आणणे हा या संघटनेचा उद्देश होता.

• नंतर 1928 मध्ये हिंदुस्तान रिपब्लिकन असोसिएशनचे नाव बदलून हिंदुस्तान सोशालिस्ट रिपब्लिकन असोसिएशन (HSRA) असे ठेवले गेले.

• स्वातंत्र्य लढ्यासाठी तरुणांना एकत्रित करण्यासाठी 1926 मध्ये भगतसिंग यांनी नौजवान भारत सभेची स्थापना केली. 

• पोलिसांच्या लाठीहल्ल्यात लाला लजपत राय यांचा मृत्यू झाला. त्यांच्या मृत्यूचा बदला म्हणून 1928 मध्ये (लाहोर कट प्रकरण) पोलिस अधिकारी जे. पी. साँडर्स याला भगतसिंग, राजगुरू आणि आझाद यांनी गोळ्या घालून ठार केले.

• 18 एप्रिल 1929 रोजी, दडपशाही ब्रिटीश कायद्यांचा निषेध करण्यासाठी भगतसिंग आणि बटुकेश्वर दत्त यांनी दिल्लीत केंद्रीय विधानसभेत बॉम्ब फेकला आणि ते स्वतः हून अटक झाले.

• नंतर लाहोर कट प्रकरणात खुनाचा आरोप त्यांच्यावर ठेवण्यात आला. 

• त्याच्यावर खटला चालवण्यात आला, त्यांना दोषी ठरवण्यात आले.

• भगतसिंग, राजगुरू आणि सुखदेव यांना फाशीची शिक्षा सुनावण्यात आली. 

• 23 मार्च 1931 रोजी लाहोर येथे भगतसिंग, राजगुरू आणि सुखदेव यांना फाशी देण्यात आली.

• दरवर्षी 23 मार्च हा दिवस स्वातंत्र्यसैनिक भगतसिंग, सुखदेव आणि राजगुरू यांना श्रद्धांजली म्हणून शहीद दिन म्हणून पाळला जातो.

• भगतसिंग यांना प्रेमाने शहीद-ए-आझम (अर्थ : महान शहीद) म्हणून ओळखले जाते. 

भगतसिंग यांची विचारसरणी : 

• भगतसिंग हे मार्क्सवादी आणि समाजवादी विचारसरणीचे पुरस्कर्ते होते.

• तर्कवाद, समानता आणि न्याय यावर त्यांनी जोर दिला.  

• विश्व प्रेम (युनिव्हर्सल लव्ह) या त्यांच्या लिखाणात भगतसिंग यांनी समानतेचे महत्त्व सांगितले. 

• त्यांनी भूक आणि युद्धमुक्त जगाची कल्पना केली, जिथे मानवता वंश आणि राष्ट्रीयतेच्या सीमा ओलांडून सर्वांना समानतेने वागवले जाईल. 

भगतसिंग यांनी लिहिलेली काही प्रमुख पुस्तके : 

• मी नास्तिक का आहे ? (Why I Am an Atheist)

• द जेल नोटबुक (The Jail Notebook) 

भगतसिंग यांची घोषणा काय होती ?

इन्कलाब झिंदाबाद 

(अर्थ - क्रांती अमर असो)

परम रुद्र महासंगणक

PARAM Rudra Supercomputers

बातम्यांमध्ये : अलीकडेच, पंतप्रधान श्री नरेंद्र मोदी यांनी वातावरण आणि हवामान संशोधनासाठी तीन परमरुद्र सुपर कॉम्प्युटिंग सिस्टीम आणि हाय परफॉर्मन्स कम्प्युटिंग (HPC) सिस्टीम लाँच केली.

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असणारे 'अर्का' आणि 'अरुणिका' कशाशी संबंधित आहे ?

1. नवीन उपग्रह

2. सुपर कॉम्प्युटर सिस्टीम

3. बुलेटप्रुफ जॅकेट

4. मशीन गण

उत्तर : सुपर कॉम्प्युटर सिस्टीम

परम रुद्र महासंगणक काय आहे ?

• राष्ट्रीय महासंगणक अभियाना अंतर्गत स्वदेशी पद्धतीने हे परम रुद्र महासंगणक विकसित केलेले आहे.

• हे महासंगणक पुणे, दिल्ली आणि कोलकाता येथे वैज्ञानिक संशोधनासाठी तैनात करण्यात आले आहेत.  

• हे विविध वैज्ञानिक आणि अभियांत्रिकी डोमेनमधील जटिल संगणकीय आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी डिझाइन केलेले आहे. 

उच्च कार्यक्षमतेच्या कॉम्प्यूटिंग प्रणाली म्हणजे काय ?

What is High-Performance Computing (HPC) system ?

• या HPC प्रणालीमध्ये असाधारण संगणकीय शक्ती आहे.

• हे वातावरण आणि हवामान संशोधनासाठी तयार केले आहे. 

• हे पुण्यातील IITM संस्था (Indian Institute of Tropical Meteorology ) आणि नोएडामधील नॅशनल सेंटर फॉर मीडियम रेंज वेदर फोरकास्ट (NCMRWF) या दोन प्रमुख स्थळांवर स्थित आहे. 

• नवीन HPC प्रणालींना 'अर्का' आणि 'अरुणिका' असे नाव देण्यात आले आहे.

• उपयोग : हे उच्च-रिझोल्यूशन मॉडेल उष्णकटिबंधीय चक्रीवादळ, अतिवृष्टी, वादळे, गारपीट, उष्णतेच्या लाटा, दुष्काळ आणि हवामानातील इतर गंभीर घटनांशी संबंधित अंदाजांची अचूकता अधिक चांगल्या पद्धतीने सांगतील.

नॅशनल सुपरकॉम्प्युटिंग मिशन काय आहे ?

• शैक्षणिक संस्था, संशोधक, MSME आणि स्टार्टअप्सच्या वाढत्या संगणकीय मागण्या पूर्ण करण्यासाठी देशाला सुपरकंप्युटिंग पायाभूत सुविधा प्रदान करण्यासाठी 2015 मध्ये हे मिशन लाँच केले गेले.

• उद्दिष्ट : संपूर्ण भारतात प्रगत संगणकीय प्रणालींचे जाळे तयार करण्याचे उद्दिष्ट आहे.

लता मंगेशकर 

Lata Mangeshkar

Subject : GS - व्यक्ती

लता मंगेशकर या भारतीय संगीताच्या इतिहासातील सर्वात प्रतिष्ठित आणि प्रभावशाली गायिका होत्या.

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकताच मध्य प्रदेश सरकारकडून लता मंगेशकर पुरस्कार खालीलपैकी कोणाला देण्यात आला ?

1. के. एस. चित्रा

2. सुनिधी चौहान

3. श्रेया घोषाल

4. सांधना सरगम

उत्तर : के. एस. चित्रा

• जन्म : लता मंगेशकरांचा जन्म 28 सप्टेंबर 1929 रोजी मध्य प्रदेश (ब्रिटिश काळात सेंट्रल इंडिया एजन्सी)च्या इंदौर शहरात झाला.

• भारतीय संगीत क्षेत्रामध्ये सात दशकांच्या कारकिर्दीतील योगदानासाठी त्यांना भारताची गानकोकिळा (Nightingale of India) आणि क्वीन ऑफ मेलडी सारख्या सन्माननीय पदव्या मिळाल्या.

• लतादीदींनी तब्बल ३६ पेक्षा जास्त भारतीय भाषांमध्ये आणि काही परदेशी भाषांमध्ये गाणी ध्वनिमुद्रित केली होती.

• त्यांनी 25000 हून अधिक गाणी गायली.

• गिनीज् बुक ऑफ वर्ल्ड रेकॉर्ड्स मध्ये ’जगातील सर्वांत जास्त गाणी ध्वनिमुद्रित करणारी गायिका’ म्हणून त्यांचा गौरवास्पद उल्लेख आहे.

• वयाच्या १३ व्या वर्षी वसंत जोगळेकर यांच्या ‘किती हसाल’ या मराठी चित्रपटासाठी त्यांनी पहिले गाणे रेकॉर्ड केले.

पुरस्कार आणि सन्मान : 

आपल्या दीर्घ कारकिर्दीत लतादीदींना अनेक पुरस्कार आणि सन्मानांनी गौरविण्यात आले. काही महत्त्वाचे पुरस्कार पुढीलप्रमाणे :

• पद्मभूषण (१९६९)

• दादासाहेब फाळके पुरस्कार (१९८९)

• महाराष्ट्र भूषण (1997)

• पद्मविभूषण (1999)

• भारतरत्न (2001)

• लीजन ऑफ ऑनर -२००७ मध्ये फ्रान्स सरकारने त्यांना फ्रान्सचा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार, "द लीजन ऑफ ऑनर"ने सन्मानित केले.

लता मंगेशकर यांच्या नावाने दिले जाणारे पुरस्कार : 

लता दीनानाथ मंगेशकर पुरस्कार :

• मास्टर दीनानाथ मंगेशकर स्मृती प्रतिष्ठान चॅरिटेबल ट्रस्ट द्वारे हा पुरस्कार दिला जातो.

• या पुरस्काराची सुरुवात 2022 मध्ये करण्यात आली.

• 2024 चा लता दीनानाथ मंगेशकर पुरस्कार अमिताभ बच्चन यांना देण्यात आला.

लता मंगेशकर पुरस्कार : 

• मध्य प्रदेश सरकारकडून हा पुरस्कार देण्यात येतो.

• हा पुरस्कार 28 सप्टेंबर रोजी लता मंगेशकर यांच्या जन्मदिनी दिला जातो.

• या पुरस्काराची सुरुवात 1984 मध्ये केले गेली.

• संगीत क्षेत्रातील कलात्मक उत्कृष्टतेला प्रोत्साहन देणे हा या पुरस्काराचा उद्देश आहे. 

• संगीतकार उत्तम सिंग यांना 2022 साठी तर गायिका के. एस. चित्रा यांना 2023 साठीचा लता मंगेशकर पुरस्कार देण्यात आला.

GlobE Network

बातम्यांमध्ये : अलीकडेच, बीजिंगमध्ये झालेल्या सत्रादरम्यान भारताची ग्लोब नेटवर्कच्या सुकाणू समितीवर निवड करण्यात आली.

Subject : GS - आंतरराष्ट्रीय संघटना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकतीच भारताची GlobE Network समिती वर निवड करण्यात आली ही समिती खालील पैकी कशाशी संबंधित आहे ?

1. भ्रष्टाचार विरोधी लढा देणारी संघटना

2. मुक्त व्यापार करणारी संघटना

3. पर्यावरण संरक्षण करणारी संघटना

4. यांपैकी नाही

उत्तर : भ्रष्टाचार विरोधी लढा देणारी संघटना

आंतरराष्ट्रीय उपक्रम असलेल्या भ्रष्टाचार विरोधी कायदा अंमलबजावणी प्राधिकरणाच्या (GlobE Network) ग्लोबल ऑपरेशनल नेटवर्कच्या पंधरा सदस्यीय सुकाणू समितीसाठी भारताची निवड झाली आहे.

GloBE Network म्हणजे काय ?

• The Global Operational Network of Anti-Corruption Law Enforcement Authorities.

• GloBE Network हा G-20 संघटनेचा उपक्रम आहे.

• GloBE नेटवर्क अधिकृतपणे 3 जून 2021 रोजी लॉन्च करण्यात आले. 

• भ्रष्टाचार आणि आर्थिक गुन्ह्यांचे सामना करण्याच्या उद्देशाने ही संस्था स्थापन करण्यात आली.

• 15 सदस्य असलेली समिती : 1 अध्यक्ष, 1 उपाध्यक्ष आणि 13 सदस्य असलेली समिती संस्थेला नेतृत्व आणि दिशा प्रदान करते.

• नुकतीच भारताची या समितीवर निवड करण्यात आली.

• भारताचे केंद्रीय अन्वेषण ब्यूरो (CBI) आणि अंमलबजावणी संचालनालय (ED) हे या नेटवर्कचा भाग आहेत.

जागतिक पर्यटन दिन 2024

World Tourism Day 2024

Subject : GS - दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जागतिक पर्यटन दिनाबद्दल योग्य पर्याय निवडा.

1. दरवर्षी जागतिक पर्यटन दिन 5 जून रोजी साजरी करतात.

2. पर्यटन आणि शांतता ही या वर्षीची संकल्पना आहे.

3. दोन्ही योग्य

4. दोन्ही अयोग्य

उत्तर : पर्यटन आणि शांतता ही या वर्षीची संकल्पना आहे. म्हणून पर्याय 2 बरोबर आहे.

दरवर्षी जागतिक पर्यटन दिन 27 सप्टेंबर रोजी साजरी करतात. म्हणून पर्याय 1 चूकीचा (अयोग्य) आहे.

नोट : 5 जून रोजी जागतिक पर्यावरण दिन असतो.

जागतिक पर्यटन दिनाबद्दल महत्त्वाची माहिती :

दरवर्षी जागतिक पर्यटन दिन 27 सप्टेंबर रोजी साजरी करतात

जागतिक पर्यटन दिन सर्व प्रथम केव्हा साजरी करण्यात आला ?

संयुक्त राष्ट्र जागतिक पर्यटन संघटने (UNWTO) द्वारे 1980 मध्ये पहिल्यांदा जागतिक पर्यटन दिन साजरा करण्यात आला.

जागतिक पर्यटन दिन का साजरी करतात ?

• पर्यटन हे जगातील सर्वात महत्त्वाचे आर्थिक क्षेत्र आहे. हे पृथ्वीवरील दर दहा लोकांपैकी एकाला रोजगार देते आणि आणखी लाखो लोकांना उपजीविकेचे साधन पुरवते.

• "इतरांना भेटणे", विविध संस्कृतींबद्दल शिकणे, परदेशी भाषा ऐकणे, विदेशी चव चाखणे, इतर मानवांशी संबंध आणि सहिष्णुता निर्माण करणे यांसारख्या अनेक महत्त्वाच्या घटना पर्यटनामुळे घडून येतात.

• देशा - देशांतील सलोखा आणि संस्कृतींमधील शांतता आणि समजूतदारपणा यांना पाठिंबा देण्यासाठी.

• संयुक्त राष्ट्र शाश्वत विकास उद्दिष्टे (SDG) साध्य करण्यासाठी, खासकरून दारिद्र्य निर्मूलन आणि शाश्वत संसाधन व्यवस्थापनासाठी, इको-टूरिझमचे महत्त्व सर्वांना पटवून देण्यासाठी जागतिक पर्यटन दिन साजरा केला जातो.

संयुक्त राष्ट्र जागतिक पर्यटन संघटना ( United Nations World Tourism Organization ) बद्दल थोडक्यात माहिती :

• संयुक्त राष्ट्र जागतिक पर्यटन संघटना (UNWTO) ही संयुक्त राष्ट्रांची एक विशेष संघटना आहे.

• ही संघटना जबाबदार , शाश्वत आणि सर्वत्र प्रवेश करण्यायोग्य पर्यटनाला प्रोत्साहन देते . 

• मुख्यालय : UNWTO चे मुख्यालय माद्रिद (स्पेन) येथे आहे.

• UNWTO मध्ये 160 सदस्य देश आहेत, 6 सहयोगी सदस्य, 2 निरीक्षक आणि 500 हून अधिक संलग्न सदस्यांचा समावेश आहे.  

• नोट : भारत संयुक्त राष्ट्र जागतिक पर्यटन संघटनेचा सदस्य देश आहे.

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न वनलाईनर प्रश्न -उत्तरे

प्रश्न) जागतिक पर्यटन दिन 2024 चा यजमान देश कोणता ?

जॉर्जिया (Georgia)

प्रश्न) जागतिक पर्यटन दिन 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

जागतिक पर्यटन दिन 2024, ची संकल्पना " पर्यटन आणि शांतता " (Tourism and Peace) ही आहे.

प्रश्न) वर्ल्ड इकॉनॉमिक फोरमच्या प्रवास आणि पर्यटन विकास निर्देशांक (World Economic Forum's Travel and Tourism Development Index) 2024 मध्ये भारताचा कितवा क्रमांक आहे ?

वर्ल्ड इकॉनॉमिक फोरमच्या प्रवास आणि पर्यटन विकास निर्देशांक 2024 मध्ये भारत 39 व्या क्रमांकावर आहे. 

पर्यटनाला प्रोत्साहन आणि चालना देण्यासाठी सरकारने काही योजना सुरू केल्या आहेत त्या पुढील प्रमाणे : 

• राष्ट्रीय पर्यटन धोरण, 2022 

• देखो अपना देश कार्यक्रम

• स्वदेश दर्शन योजना  

• एक भारत श्रेष्ठ भारत 

• ई-व्हिसा सुविधा 

• क्रूझ पर्यटन 

• मुख्यमंत्री तीर्थ दर्शन योजना (महाराष्ट्र राज्य)

जीवितपुत्रिका उत्सव म्हणजे काय ?

What is the Jivitputrika Festival ?

Subject : GS - इतिहास - कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जीवितपुत्रिका उत्सव प्रामुख्याने खालील पैकी कोठे साजरा केला जातो ?

1. महाराष्ट्र

2. बिहार

3. गुजरात

4. तमिळनाडू

उत्तर : बिहार

बातम्यांमध्ये : नुकत्याच झालेल्या 'जीवितपुत्रिका' उत्सवादरम्यान बिहारच्या अनेक जिल्ह्यांमध्ये नद्या आणि तलावांमध्ये पवित्र स्नान करताना किमान 46 जण बुडाले यात 37 मुलांचाही समावेश आहे.

जीवितपुत्रिका उत्सव काय आहे ?

• जीवितपुत्रिका, किंवा जितिया व्रत, हा एक हिंदू सण आहे.

• आपल्या मुलांच्या कल्याणासाठी, दीर्घायुष्यासाठी आणि समृद्धीसाठी उपवास करणाऱ्या मातांनी हा उत्सव साजरा केला जातो.

• हा सण तीन दिवसांचा असतो, मुख्य विधीमध्ये कठोर ‘निर्जल’ उपवास असतो, म्हणजे उपवासात पाणी सुद्धा पिले जात नाही. 

• पहिला दिवस - उत्सवाची सुरुवात न्हाई-खाईने होते, जिथे माता शुद्ध आंघोळ करतात आणि पौष्टिक जेवण खातात. 

• दुसरा दिवस - कठोर उपवासाच्या विधीद्वारे साजरी केला जातो. 

• तिसरा दिवस - तिसऱ्या दिवशी या सणाची सांगता पारणने होते, जिथे उपवास जेवणाने सोडला जातो.

जीवितपुत्रिका उत्सव कोठे साजरा केला जातो ?

 हा सण प्रामुख्याने भारताच्या उत्तर आणि पूर्व भागात बिहार, उत्तर प्रदेश, झारखंड त्याचप्रमाणे नेपाळमध्येही साजरा केला जातो.

जीवितपुत्रिका उत्सवाची पौराणिक कथा काय आहे ?

• या सणाचे मूळ हिंदू पौराणिक कथांमध्ये आहे, विशेषतः राजा जीमुतवाहनची कथा, ज्याने इतरांच्या कल्याणासाठी केलेल्या बलिदानाचे या वेळी स्मरण केले जाते. 

• एके दिवशी जंगलात जिमुतवाहनाला एक वृद्ध स्त्री रडताना दिसली. जीमुतवाहनने त्या स्त्रीला तिच्या रडण्याचे कारण विचारले तेव्हा तिने सांगितले की मी नागवंशाची स्त्री आहे आणि मला एकुलता एक मुलगा आहे. 

• पक्ष्यांचा राजा गरुड याला दररोज खाण्यासाठी सापांना स्वाधीन करण्याचे वचन दिले आहे. 

• आज रोजच्या त्यागाच्या क्रमाने माझ्या मुलाची शंखचूडची पाळी आहे.

• तेव्हा जीमुत वाहनाने त्या महिलेला सांगितले, घाबरू नकोस, मी तुझ्या मुलाचे रक्षण करीन. आज मी त्याच्या जागी बलिदान द्यायला जाईन. तेव्हा गरुडाने जीमुतवाहनाला विचारले, तू कोण आहेस ? जीमुतवाहनने त्यांना सर्व प्रकार सांगितला. 

• जीमूत वाहनाच्या शौर्याने गरुड खूप प्रसन्न झाला आणि मग त्याने त्याला जीवदान दिले. तसेच भविष्यात सापांचा बळी न घेण्याचे वचनही दिले. 

• यानंतर पुत्राच्या रक्षणासाठी जीमूतवाहनाची पूजा करण्याची परंपरा सुरू झाली, असे म्हणतात.

Llama 3.2 काय आहे ?

What is Llama 3.2 ? 

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकतीच Llama 3.2 नावाचे नवीन मोफत आणि मुक्त-स्रोत लार्ज लँग्वेज मॉडेल कोणत्या कंपनीने लॉन्च केले ?

1. Apple

2. Meta 

3. Microsoft

4. Telegram

उत्तर : Meta

Llama 3.2 काय आहे ?

• Meta ने Meta Connect 2024 दरम्यान त्याचे नवीन मोफत आणि मुक्त-स्रोत लार्ज लँग्वेज मॉडेल (LLM), Llama 3.2 ची घोषणा केली आहे.

• मेटा चे CEO मार्क झुकरबर्गने स्पष्ट केले की लामा 3.2 चे मुख्य वैशिष्ट्य म्हणजे मजकूर आणि प्रतिमा दोन्ही समजून घेण्याची क्षमता.

• ही "मल्टीमॉडल" क्षमता मॉडेलला व्हिज्युअल डेटावर आधारित अभिप्राय प्रदान करण्यास अनुमती देते.

• यात व्हॉईस इंटरॅक्शन फिचर आहे जे वापरकर्त्यांना व्हॉईस कमांडचा वापर करून AI सोबत संभाषण खेळण्यास मदत करते.

• उदाहरणार्थ: एखाद्या वापरकर्त्याने पक्ष्याचा फोटो अपलोड केल्यास, Llama 3.2 प्रतिमेचे (Image) विश्लेषण करू शकतो आणि प्रजाती ओळखू शकतो.

• मोठे मॅाडेल ईमेज पासून कॅपशन बनवू शकतात.

Llama 3.2 चा उपयोग कसा होऊ शकतो ? 

• मॉडेल्स डेव्हलपरना अधिक प्रगत AI ॲप्लिकेशन्स तयार करण्यात मदत करतील जसे की व्हिडिओची रिअल-टाइम समज असलेले AR ॲप्स.

• जास्त डेटा, मजकूर याचा सारांश बनवून ईमेज तयार करणे.

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न वनलाईनर प्रश्न -उत्तरे

प्रश्न) मेटा (META) या सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्म चे सीईओ कोण आहेत ?

उत्तर : मार्क झुकरबर्ग (Mark Zuckerberg)

४५ वे बुद्धिबळ ऑलिम्पियाड मध्ये भारताची ऐतिहासिक विजय

45th Chess Olympiad

Subject : GS - खेळ

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) ४५ वे बुद्धिबळ ऑलिम्पियाड स्पर्धेबद्दल अयोग्य विधान निवडा.

1. ही स्पर्धा भारतात पार पडली.

2. भारताने खुल्या आणि महिला अशा दोन्ही गटात सुवर्णपदक जिंकले.

3. या स्पर्धेत डी. गुकेशने संपूर्ण विश्वात सर्वोत्तम कामगिरी केली.

4. वरील सर्व विधाने योग्य आहे.

उत्तर : ही स्पर्धा भारतात पार पडली. हे अयोग्य विधान आहे.

योग्य विधान : 10 ते 23 सप्टेंबर 2024 या कालावधीत बुडापेस्ट , हंगेरी येथे ही स्पर्धा पार पडली.

४५ वे बुद्धिबळ ऑलिम्पियाड स्पर्धेबद्दल महत्त्वाचे पॉईंट्स : 

• 10 ते 23 सप्टेंबर 2024 या कालावधीत बुडापेस्ट , हंगेरी येथे इंटरनॅशनल चेस फेडरेशन (FIDE) द्वारे आयोजित केलेला 45 वा बुद्धिबळ ऑलिम्पियाड हा आंतरराष्ट्रीय सांघिक बुद्धिबळ स्पर्धा पार पडली.

• या स्पर्धेत भारताच्या खेळाडूंनी ऐतिहासिक कामगिरी केली.

• भारताने खुल्या (Open) आणि महिला अशा दोन्ही गटात सुवर्णपदक जिंकले.

• 2018 नंतर प्रथमच एकाच देशाने दोन्ही स्पर्धांमध्ये विजेतेपद पटकावले.

• एकाच देशाने दोन्ही गटात सुवर्णपदक जिंकणारा भारत हा तिसरा देश बनला. या आधी माजी सोव्हिएत युनियन आणि चीनने असे केले होते.

• खुल्या स्पर्धेत, भारतीय संघाने संभाव्य 22 पैकी 21 सामना गुण मिळवून एक नवीन विक्रम प्रस्थापित केला आणि स्पर्धेतील एकमेव अपराजित संघ ठरला.

• भारतीय अव्वल-बोर्ड खेळाडू गुकेश डोम्माराजूने ओपन स्पर्धेत वैयक्तिक खेळाडूसाठी 3056 च्या रेटिंगसह सर्वोच्च कामगिरी केली. त्याने 10 पैकी 9 गुण मिळवले.

• ४५ व्या ऑलिम्पियाड स्पर्धेत भारताच्या डी. गुकेशने संपूर्ण विश्वात सर्वोत्तम कामगिरी करत भारताचे नाव मोठे केले. 

ईश्वर चंद्र विद्यासागर | Ishwar Chandra Vidyasagar

थोर समाजसुधारक, शिक्षणततज्ज्ञ ईश्वरचंद्र विद्यासागर यांना जयंती निमित्त विनम्र अभिवादन🙏🙏💐

Subject : GS - आधुनिक भारताचा इतिहास, समाजसुधारक

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालील पैकी कोणाच्या प्रयत्नांमुळे 1856 मध्ये भारत सरकारने विधवा पुनर्विवाह कायदा मंजूर केला ?

1. राजा राममोहन रॉय

2. ईश्वरचंद्र विद्यासागर

3. स्वामी दयानंद सरस्वती

4. केशवचंरद्र सेन 

उत्तर : ईश्वरचंद्र विद्यासागर

ईश्वरचंद्र विद्यासागर हे एक प्रमुख बंगाली समाजसुधारक आणि शिक्षणतज्ज्ञ होते ज्यांनी बंगाली सुधारणा चळवळी मध्ये महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली होती.

• मुळ नाव : ईश्वरचंद्र बन्दोपाध्याय

• जन्म : बंगाल प्रेसिडेन्सीच्या मिदनापूर जिल्हात 26 सप्टेंबर 1820 रोजी झाला.

• विद्यासागर पदवी : संस्कृत आणि तत्त्वज्ञानाच्या विस्तृत ज्ञानासाठी 1839 मध्ये त्यांना विद्यासागर म्हणजे ज्ञानाचा महासागर ही पदवी त्यांना मिळाली.

• ते 21 वर्षांचे असताना फोर्ट विल्यम महाविद्यालयात संस्कृत विभागाचे प्रमुख झाले. 

• ईश्वरचंद्र विद्यासागर यांनी 1851 ते 1858 या काळात संस्कृत महाविद्यालयाचे प्राचार्य म्हणून प्रशासन आणि शिक्षणात प्रचंड सुधारणा केल्या.

सुधारणा : 

शैक्षणिक सुधारणा :

• ते सार्वत्रिक शिक्षणाचे कट्टर समर्थक होते, त्यांचा असा विश्वास होता की प्रत्येकजण, जात किंवा लिंग यांचा भेदभाव न करता, शिक्षण घेण्यासाठी पात्र आहे.

• ईश्वरचंद्र विद्यासागर यांनी अभ्यासक्रमात विज्ञान, गणित आणि आधुनिक तत्त्वज्ञान यांचा समावेश करून शिक्षण व्यवस्थेत महत्त्वपूर्ण सुधारणा केल्या.

• त्यांनी खालच्या जातीतील लोकांसाठी संस्कृत महाविद्यालयाचे दरवाजे उघडले आणि विविध ठिकाणी 20 मॉडेल स्कूलची स्थापना केली.

• त्यांनी बंगाली वर्णमाला पुनर्रचना केली आणि बंगाली टायपोग्राफी सुधारली, ती अधिक सुलभ केली.

• त्यांचे पुस्तक 'बोर्नो पोरीचॉय' (अक्षर परिचय), अजूनही बंगाली वर्णमाला शिकण्यासाठी प्रारंभिक मजकूर म्हणून वापरला जातो. 

ईश्वरचंद्र विद्यासागर : महिला हक्क आणि सामाजिक बदलाचे पुरस्कर्ते

• ईश्वरचंद्र विद्यासागर यांच्या प्रयत्नांमुळे 1856 मध्ये भारत सरकारने विधवा पुनर्विवाह कायदा मंजूर केला.

• विधवा पुनर्विवाहाला पाठिंबा मिळावा म्हणून विद्यासागर यांनी स्वतःच्या मुलाला एका विधवेशी लग्न करण्याचा आग्रह केला. 

• त्यांनी संपूर्ण बंगालमध्ये मुलींसाठी 35 शाळा स्थापन केल्या आणि व्यावसायिक प्रशिक्षणाचा समावेश करण्यासाठी अभ्यासक्रमात सुधारणा केल्या. 

जगातील पहिला कुष्ठरोग मुक्त देश कोणता ?

First Country in the World to Eliminate Leprosy ?

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान - रोग आणि आजार

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशन (WHO) ने अधिकृतपणे कोणत्या देशाला कुष्ठरोग मुक्त जगातील पहिला देश म्हणून मान्यता दिली ?

1. नेदरलॅंड

2. स्वित्झर्लंड

3. इटली

4. जॉर्डन

उत्तर : जॉर्डन

वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशन (WHO) ने अधिकृतपणे जॉर्डनचे कुष्ठरोग दूर करणारा जगातील पहिला देश म्हणून पुष्टी केली आहे.

कुष्ठरोगाबद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• कुष्ठरोग हा एक संसर्गजन्य रोग आहे.

• कुष्ठरोग हा मायकोबॅक्टेरियम लेप्रे या जिवाणूमुळे होतो.

• इ.स. १८७३ मध्ये नॉर्वेतील वैद्य गेरहार्ट हेन्‍रिक आरमौअर हान्सेन यांना प्रथम ऊतींच्या नमुन्यात कुष्ठरोगाचे जीवाणू आढळले. 

• या जीवाणूंमुळे कुष्ठरोग होतो, असे त्यांनी इ.स. १८७४ मध्ये सिद्ध केले. म्हणून कुष्ठरोगाला हान्सेन रोग असेही म्हणतात.

• नाक आणि तोंडातून थेंबांद्वारे जिवाणू प्रसारित केले जातात.

• हस्तांदोलन करणे किंवा कुष्ठरोग झालेल्या व्यक्तीला मिठी मारणे, एकत्र जेवण करणे किंवा एकमेकांच्या शेजारी बसणे यासारख्या अनौपचारिक संपर्कातून हा रोग पसरत नाही.

कुष्ठरोगाची प्रमुख लक्षणे काय आहे ?

• त्वचेवर पांढरा किंवा लाल चट्टा दिसतो

• त्वचेची संवेदनक्षमता कमी होते. 

• या रोगामुळे त्वचा जाड होऊन शरीराच्या विविध भागांवर गाठी वाढलेल्या दिसून येतात. 

• हात आणि पायांमध्ये अशक्तपणा जाणवतो. 

• परिणामी बोटे आणि पंजा आतील बाजूला वळतात.

बाबा आमटे आणि आनंदवन : 

• महारोगी सेवा समिती या संस्थेच्या माध्यमातून बाबा आमटे यांनी कुष्ठरोग्याची सेवा केली.

• चंद्रपूर जिल्ह्यात वरोरा गावाजवळ बाबा आमटेंनी आनंदवनाची स्थापना केली. 

• आव्हानात्मक वृत्तीमुळे कुष्ठरोगासारख्या महाभयंकर रोगाने ग्रस्त झालेल्यांची सेवा करण्याचे अतिकठीण व्रत त्यांनी स्वीकारले.

जॉर्डन देशाबद्दल थोडक्यात माहिती :

• जॉर्डन हा पश्चिम आशियातील एक राजसत्ताक देश आहे

• याच्या सीमा सौदी अरेबिया, पॅलेस्टाईन, इराक, इस्रायल आणि सीरियाला लागून आहेत

• जॉर्डन नदीने इस्रायल आणि जॉर्डनची सीमा अधोरेखित केली आहे.

• राजधानी - अम्मान (Amman)

• चलन - जॉर्डनियन दिनार (JOD).

नगर वन योजना | Nagar Van Yojna

बातम्यांमध्ये : नुकतेच, भारत सरकारच्या पर्यावरण, वन आणि हवामान बदल मंत्रालयाने शहरी हिरवळ वाढविण्याच्या उद्देशाने नगर वन योजनेअंतर्गत 100 दिवसांत 100 नगर वनांचे लक्ष्य गाठले आहे.

Subject : GS - पर्यावरण, सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालील पैकी कोणता/ कोणते पर्याय बरोबर आहे.

A) शहरी भागात ग्रामीण भागापेक्षा जास्त तापमान असते.

B) शहरी भागात काँक्रिट बांधकाम जास्त असल्याने शहरी उष्णता बेट तयार होतात.

C) नगर वन योजना हा उपक्रम शहरी भागात नागरी वनांच्या निर्मितीसाठी 2020 मध्ये सुरू करण्यात आला.

1. फक्त A बरोबर

2. A आणि B बरोबर

3. B आणि C बरोबर

4. A, B आणि C बरोबर

उत्तर : A, B आणि C बरोबर

नगर वन योजना काय आहे ?

• 2020 साली नगर वन योजना हा उपक्रम शहरी भागात नागरी वनांच्या निर्मितीसाठी सुरू करण्यात आला आहे. 

• ही योजना स्थानिक समुदाय, स्वयंसेवी संस्था, शैक्षणिक संस्था, स्थानिक स्वराज्य संस्था इत्यादींना समावून घेत शहरी वनीकरणाला प्रोत्साहन देते.

• या योजनेअंतर्गत शहरी भागात वृक्ष लाऊन जंगल निर्मितीसाठी प्रति हेक्टर 4 लाख रुपयांची आर्थिक मदत केली जाते.

• नगर वन क्षेत्रे किमान १० हेक्टर ते ५० हेक्टर पर्यंत असावे.

• या योजनेत महानगरपालिका, नगरपालिका आणि नागरी स्थानिक संस्था (ULB) असलेली सर्व शहरे समाविष्ट आहेत.

• या योजनेअंतर्गत वन्यजीवांना आकर्षित करण्यासाठी आणि पर्यावरणीय समतोलाला प्रोत्साहन देण्यासाठी जैवविविधता असलेली फळे देणारी, औषधी आणि स्थानिक प्रजातींच्या वृक्षांची लागवड करण्यावर भर दिला जातो. 

• प्रत्येक नगर वनामध्ये किमान दोन तृतीयांश (2/3) क्षेत्रफळ वृक्षांच्या आच्छादनाखाली असणे आवश्यक आहे आणि त्यात जैवविविधता उद्यान, स्मृती वने, बटरफ्लाय कंझर्व्हेटरीज आणि आौषधी वनस्पती असणारे हर्बल गार्डन आणि त्याचबरोबर एक पेड मा के नाम या कार्यक्रमाअंतर्गत तयार केलेली मातृ वने यांसारख्या विविध प्रकारच्या वनांचा सहभाग नगर वनामध्ये असेल.

• उद्दिष्ट : सध्या, प्रतिपूरक वनीकरण निधी व्यवस्थापन आणि नियोजन प्राधिकरण (National Fund of National Compensatory Afforestation Management and Planning Authority (National CAMPA)) च्या राष्ट्रीय निधीच्या आर्थिक सहाय्याने 2027 पर्यंत 1000 नगर वने विकसित करण्याचे नगर वन योजनेचे उद्दिष्ट आहे.

नगर वन योजनेची गरज का आहे ?

• वर्ल्ड इकॉनॉमिक फोरमच्या म्हणण्यानुसार ज्या शहरांमध्ये जास्त झाडे आहेत ती कमी व्यस्त आहेत, तिथे कमी आवाजाचा दर आहे. 

• एक पूर्ण वाढलेले झाड दरवर्षी 150 किलो कार्बन डाय ऑक्साईडचा वापर करू शकते जो ग्लोबल वॉर्मिंगसाठी सर्वात मोठ्या ग्रीनहाऊस गॅसेसपैकी एक आहे. 

• शहरी भागातील झाडे ओझोन, सल्फर डायऑक्साइड आणि पार्टिक्युलेट मॅटर कमी करतात, पर्यावरणातून कार्बन डायऑक्साइडचे लक्षणीय प्रमाण काढून टाकतात आणि ऑक्सिजन उत्सर्जित करतात. 

शहरी उष्णता बेटे म्हणजे काय ?

What is an Urban Heat Island ?

• शहरी उष्मा बेटे ही स्थानिक आणि तात्पुरती घटना म्हणून ओळखली जाते.

• यामध्ये शहरातील काही भागात त्याच्या आसपासच्या क्षेत्रापेक्षा जास्त उष्णता असते.

• शहरी उष्णता बेट मुळात काँक्रिटपासून बनलेल्या बांधकामामध्ये अडकलेल्या उष्णतेमुळे होते.

• उष्णतेची ही वाढ काँक्रीटपासून बनलेल्या शहरांतील इमारती आणि घरांमुळे होते जेथे उष्णता अडकलेली असते आणि सहज विरघळू शकत नाही.

• अशा भागात तापमानातील फरक 3 ते 5 अंश सेल्सिअस दरम्यान असू शकतो.

शहरी भागात ग्रामीण भागापेक्षा जास्त तापमान का असते ?

• शहरी भागापेक्षा ग्रामीण भागाला वृक्षारोपण, शेतजमिनी, जंगले आणि झाडे यांच्या रूपाने अधिक हिरवेगार आच्छादन लाभले आहे.

• शहरी भागात काँक्रिट बांधकाम जास्त असल्याने शहरी उष्णता बेट तयार होतात. 

• वाहतूक, Air conditioning (Ac), फॅक्टरीमधून सोडला जाणारा धूर, कमी झाडांचे प्रमाण अशा अनेक कारणांमुळे शहरी भागात ग्रामीण भागापेक्षा जास्त तापमान असते.

थ्री गॉर्जेस धरण | Three Gorges Dam

Subject : GS- भूगोल

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जगातील सर्वात मोठे जलविद्युत धरण "थ्री गॉर्जेस धरण" कोणत्या देशात आहे ?

1. अमेरिका

2. चीन

3. रशिया

4. ऑस्ट्रेलिया

उत्तर : चीन



बातम्यांमध्ये : नासाच्या शास्त्रज्ञांनी वर्तवले आहे की चीनचे सर्वात मोठे जलविद्युत धरण, "थ्री गॉर्जेस डॅम" मोठ्या प्रमाणात पाणी हलवत आहे, ज्यामुळे पृथ्वीच्या फिरण्यावर परिणाम होत आहे.

थ्री गॉर्जेस धरणाबद्दल महत्त्वाची माहिती :

• चीनमधील जगातील सर्वात मोठे जलविद्युत धरण "थ्री गॉर्जेस डॅम" नावाचा एक अतिशय मोठा प्रकल्प आहे.

• गॉर्जेस(Gorge) म्हणजे घळई.

• थ्री गॉर्जेस धरण हे चीनच्या हुबेई प्रांतातील यांगत्से नदीवर स्थित आहे.

• हे जगातील सर्वात मोठे जलविद्युत केंद्र (Hydroelectric Power Station) आहे.

• सुमारे दोन दशकांच्या बांधकामानंतर 2012 मध्ये हे धरण पूर्ण झाले.

• हे धरण २,३३५ मीटर (७,६६० फूट) लांब आणि १८५ मीटर (६०७ फूट) उंच आहे.

• टर्बाइन फिरवण्यासाठी आणि वीज निर्मितीसाठी हे धरण कुटांग्झिया, वुक्सिया आणि झिलिंग्झिया नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या तीन सर्वात जवळच्या घाटांमधून (Gorges) पाण्याचा प्रवाह वापरतो.

थ्री गॉर्जेस धरण बांधण्यामागचा मुख्य हेतू कोणता ?

वीजनिर्मिती बरोबर यांगत्से नदीची जलवाहतूक क्षमता वाढवण्याचा आणि पूराचे पाणी साठवण्यासाठी जागा उपलब्ध करून पूर येण्याची शक्यता कमी करणे हे देखील थ्री गॉर्जेस धरण बांधण्यामागचा हेतू आहे.

यांगत्से (Yangtze) नदीबद्दल परीक्षेसाठी वनलाईनर पॉईंट्स :

• ही चीन आणि आशियातील सर्वात लांब नदी आहे.

• जगातील तिसरी सर्वात लांब नदी आहे.

• एकाच देशाच्या हद्दीत वाहणारी ती सर्वात लांब नदी देखील मानली जाते.

• यांगत्से नदी 6,300 किमी (3,915 मैल) लांब आहे.

• यांगत्से नदी तिबेटच्या पठारावर उगम पावते आणि पूर्व चीन समुद्राला जाऊन मिळते.

घळई किंवा निदरी म्हणजे काय ?

नदीच्या किंवा प्रवाहाच्या क्षरण (झीज) कार्यामुळे खडकाळ प्रदेशांत निर्माण होणाऱ्या अरुंद व खोल दरीला घळई किंवा निदरी (Gorge) असे म्हटले जाते.

NCB चे नवे महासंचालक कोण झाले ?

Narcotics Control Bureau Director General

Subject : GS - नियुक्ती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नार्कोटिक्स कंट्रोल ब्युरोचे (NCB) नवे महासंचालक पदी खालील पैकी कोणाची नियुक्ती करण्यात आली आहे ?

1. एस. एन. प्रधान

2. दलजीत सिंग चौधरी

3. अनुराग गर्ग

4. अमर प्रीत सिंग

उत्तर : अनुराग गर्ग

• श्री अनुराग गर्ग सर यांची नार्कोटिक्स कंट्रोल ब्युरोचे महासंचालक पदी नुकतीच नियुक्ती करण्यात आली आहे.

• हिमाचल प्रदेश कॅडरचे 1993 बॅचचे ते IPS अधिकारी आहे.

नार्कोटिक्स कंट्रोल ब्युरो (NCB) बद्दल महत्त्वाची माहिती :

मंत्रालय : NCB ही भारत सरकारच्या गृह मंत्रालयाच्या (Ministry of Home affairs) अंतर्गत औषध कायद्याची अंमलबजावणी आणि गुप्तचर संस्था आहे.

स्थापना : 

• अंमली पदार्थ आणि सायकोट्रॉपिक पदार्थ कायदा, 1985 जो 14 नोव्हेंबर, 1985 पासून अंमलात आला होता, या कायद्याअंतर्गत केंद्र सरकारचे अधिकार आणि कार्ये वापरण्याच्या उद्देशाने केंद्रीय प्राधिकरणाची स्थापना करण्यासाठी स्पष्ट तरतूद केली आहे.

• या तरतुदीच्या उपस्थितीत, भारत सरकारने 17 मार्च 1986 रोजी नार्कोटिक्स कंट्रोल ब्युरोची स्थापना केली.

• मुख्यालय : NCB चे मुख्यालय दिल्ली येथे आहे. 

• ब्रीदवाक्य : आसूचना प्रवर्तन समन्वय (Intelligence, Enforcement, Coordination)

अंमली पदार्थ आणि सायकोट्रॉपिक पदार्थ (NPDS) कायदा, 1985 काय आहे ?

Narcotic Drugs and Psychotropic Substances Act, 1985

NDPS कायदा एखाद्या व्यक्तीला योग्य अधिकाऱ्यांच्या परवानगीशिवाय कोणतेही अंमली पदार्थ किंवा सायकोट्रॉपिक पदार्थांचे उत्पादन/शेती/ताबा/विक्री/खरेदी/वाहतूक/स्टोअर/उपभोग करण्यास मनाई करतो. 

नवेगाव-नागझिरा व्याघ्र प्रकल्प

Navegaon-Nagzira Tiger Reserve 

बातम्यांमध्ये : नवेगाव-नागझिरा व्याघ्र प्रकल्प येथे आपसी झुंजी मध्ये गंभीर जखमी होऊन नर T9 या वाघाचा मृत्यू झाला असल्याचा प्राथमिक अंदाज पशुवैद्यकीय अधिकारी यांनी वर्तविला आहे.

Subject : GS - पर्यावरण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नागझिरा व्याघ्र प्रकल्प --------- येथे आहे.

(SSC GD नोव्हेंबर 2021 )

1. गोवा

2. महाराष्ट्र

3. सिक्कीम

4. राजस्थान

उत्तर : महाराष्ट्र

• स्थान : नवेगाव-नागझिरा व्याघ्र प्रकल्प महाराष्ट्रातील गोंदिया आणि भंडारा जिल्ह्यात आहे.

• याला डिसेंबर 2013 रोजी प्रोजेक्ट टायगर अंतर्गत, भारताचा ४६ वा व्याघ्र प्रकल्प म्हणून अधिसूचित करण्यात आले.

• नवेगाव-नागझिरा हे महाराष्ट्र राज्यातील 5 वे व्याघ्र प्रकल्प आहे. 

• हे मध्य भारतीय वाघ लँडस्केपच्या मध्यभागी स्थित आहे, जे देशाच्या एकूण वाघांच्या लोकसंख्येपैकी जवळजवळ 1/6 योगदान देते.

• नवेगाव-नागझिरा व्याघ्र प्रकल्पामध्ये नवेगाव राष्ट्रीय उद्यान, नवेगाव वन्यजीव अभयारण्य, नागझिरा वन्यजीव अभयारण्य, न्यू नागझिरा वन्यजीव अभयारण्य आणि कोका वन्यजीव अभयारण्य यांचा समावेश आहे.

• हा प्रकल्प मध्य भारतात आढळणाऱ्या जवळपास सर्व प्रमुख वनस्पती आणि प्राणी प्रजातींचे निवासस्थान आहे.

AFSPA काय आहे ?

Armed Forces Special Powers Act

बातम्यांमध्ये : केंद्र आणि मणिपूर सरकार ईशान्येकडील राज्यात सशस्त्र दल विशेष अधिकार कायदा (AFSPA) च्या व्याप्तीचे पुनरावलोकन करण्यासाठी सज्ज आहेत.

Subject : GS - कायदा व सुव्यवस्था, सशस्त्र दल

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) सशस्त्र दल विशेष अधिकार कायद्या (AFSPA) अंतर्गत खालील पैकी कोणते विशेष अधिकार दिले गेले आहे ?

1. वॉरंटशिवाय अटक करण्याचा तसंच एखाद्या परिसरात घुसून झडती घेण्याचा अधिकार

2. पाच किंवा पाचपेक्षा अधिक लोकांना न जमू देण्याचा अधिकार

3. जीव जाण्याइतपत गोळीबार किंवा बळाचा वापर करण्याचा अधिकार

4. वरील सर्व

उत्तर : वरील सर्व

सशस्त्र दल विशेष अधिकार कायदा (AFSPA - Armed Forces Special Powers Act) म्हणजे काय ?

• सशस्त्र दलांना अशांत क्षेत्रात (Disturbed Areas) सार्वजनिक सुव्यवस्था राखण्यासाठी सैन्यदलांना विशेष अधिकार हा कायदा देतो. संसदेने 1958 मध्ये लागू केलेला हा कायदा आहे. 

AFSPA कधी लागू केला जातो ? 

कायद्याच्या कलम 2 अंतर्गत एखादे क्षेत्र ’अशांत क्षेत्र' घोषित केल्यानंतरच हा कायदा लागू केला जाऊ शकतो.

अशांत क्षेत्र (Disturbed area) म्हणजे काय ?

विविध धार्मिक, वांशिक, भाषा किंवा प्रादेशिक गट किंवा जाती किंवा समुदाय यांच्यातील मतभेद किंवा विवादांमुळे एखादे क्षेत्र अशांत क्षेत्र (Disturbed area) झाले आहे असे मानले जाऊ शकते.

एखादे क्षेत्र अशांत क्षेत्र (Disturbed area) म्हणून कोण घोषित करतात ?

केंद्र सरकार, किंवा राज्याचे राज्यपाल किंवा केंद्रशासित प्रदेशाचे प्रशासक, राज्य किंवा केंद्रशासित प्रदेशाचा संपूर्ण किंवा काही भाग अशांत क्षेत्र म्हणून घोषित करू शकतात.

अशांत क्षेत्रात लष्कराचे विशेष अधिकार काोणते ?

• वॉरंटशिवाय अटक करण्याचा तसंच एखाद्या परिसरात घुसून झडती घेण्याचा अधिकार

• पाच किंवा पाचपेक्षा अधिक लोकांना न जमू देण्याचा अधिकार

• जीव जाण्याइतपत गोळीबार किंवा बळाचा वापर करण्याचा अधिकार

• अटक केलेल्या व्यक्तीला पोलिसांकडे देणे - सर्वसाधारणपणे पोलीस यंत्रणा अटक करते. पण AFSPA मुळे लष्कराला संशयितांना अटक करण्याचा अधिकार मिळतो आणि 'कमीत कमी उशीर करून' त्यांना पोलिसांकडे हजर करण्याच्या सूचना हा कायदा देतो.

• कायदेशीर कारवाईपासून संरक्षण- या कायद्याने दिलेल्या अधिकारांचा वापर करून केलेल्या कारवाईसाठी कोणत्याही प्रकारची चौकशी, खटला किंवा कायदेशीर कारवाई केंद्र सरकारच्या परवानगीशिवाय करता येणार नाही अशीही तरतूद या कायद्यात आहे.

पंडित दीनदयाल उपाध्याय

Pandit Deendayal Upadhyay

Subject : GS -दिनविशेष, व्यक्तीविशेष

• जन्म : पंडित दीनदयाल उपाध्याय यांचा जन्म 25 सप्टेंबर 1916 रोजी उत्तर प्रदेशातील मथुरा येथील नगला चंद्रभान नावाच्या गावात झाला.

• ते नागरी सेवा परीक्षेत पात्र झाले परंतु जिथे पारंपारिक धोती-कुर्ता आणि टोपी घालून परीक्षा हॉलमध्ये बसल्याबद्दल त्यांना पंडितजी असे टोपणनाव मिळाले.

• नागरी सेवा परीक्षा ( Civil Services Examination ) पास होऊनही ते सेवेत सामील झाले नाहीत.

• 1937 मध्ये ते राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे (RSS) आजीवन स्वयंसेवक बनले.

• पंडित दीनदयाळजींनी लखनौ येथे राष्ट्रधर्म प्रकाशन नावाची संस्था स्थापन केली आणि येथून “राष्ट्रधर्म” नावाचे मासिक प्रकाशित केले. 

• ते भारतीय जनसंघाचे सर्वात महत्वाच्या नेत्यांपैकी एक होते.

• निधन : 11 फेब्रुवारी 1968 या दिवशी पंडित दीनदयालजींचे आकस्मिक निधन झाले. मुघलसराय रेल्वे स्थानकाजवळ (सध्याचे पंडित दीनदयाळ उपाध्याय रेल्वे स्थानक) चालत्या ट्रेनमध्ये त्याचा संशयास्पद परिस्थितीत मृत्यू झाला.

पंडित दीनदयाळजींनी अंत्योदय संकल्पना मांडली. 

• अंत्योदय म्हणजे "समाजातील शेवटच्या माणसाची उन्नती."

• हे समाजातील सर्वात गरीब आणि उपेक्षित घटकांच्या राहणीमानात सुधारणा करण्यावर लक्ष केंद्रित करते.

• उपाध्याय यांचा असा विश्वास होता की खरा विकास केवळ दुर्बल घटकांच्या कल्याणावर मोजला जाऊ शकतो.

• या गटांच्या आर्थिक, सामाजिक आणि शैक्षणिक समावेशाच्या उद्देशाने धोरणांना चालना देऊन समाजातील शेवटच्या माणसाची उन्नती आपन साधू शकतो.

पंडित दीनदयाल उपाध्याय यांच्या या संकल्पनेपासून प्रेरणा घेऊन त्यांच्या सन्मानार्थ सरकारने भरपूर योजना सुरू केल्या आहेत.

उदाहरणार्थ : 

• दीनदयाल अंत्योदय योजना (DAY) - दारिद्र्य निर्मूलनासाठी.

• दीनदयाल उपाध्याय ग्रामीण कौशल्य योजना (DDU-GKY) - गरिबी कमी करण्यासाठी घरांना नियमित वेतनाद्वारे लाभदायक आणि शाश्वत रोजगार उपलब्ध करून देणे.

• दीनदयाल उपाध्याय ग्राम ज्योती योजना - ग्रामीण घरांना वीज पुरवण्यासाठी.

• पंडित दीनदयाल उपाध्याय श्रमेव जयते कार्यक्रम - प्रामुख्याने कौशल्य प्रशिक्षणाद्वारे औद्योगिक विकासासाठी अनुकूल वातावरण निर्माण करणे.

क्वाड कॅन्सर मूनशॉट इनिशिएटिव्ह काय आहे ?

Quad Cancer Moonshot Initiative

बातम्यांमध्ये : अलीकडेच क्वाड देशांनी कर्करोगाशी सामना करण्यासाठी क्वाड कॅन्सर मूनशॉट इनिशिएटिव्ह नावाचा एक प्रोग्राम सुरु केला आहे.

Subject : GS 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलिकडेच कर्करोगाशी सामना करण्यासाठी क्वाड कॅन्सर मूनशॉट इनिशिएटिव्ह नावाचा उपक्रम सुरू करण्यात आला. हा उपक्रम खालील पैकी कोणत्या देशांच्या पुढाकाराने सुरू करण्यात आला ?

1. भारत, संयुक्त अमेरिका, जपान आणि ऑस्ट्रेलिया

2. भारत, संयुक्त अमेरिका, चीन आणि फ्रान्स

3. भारत, रशिया, जपान आणि ऑस्ट्रेलिया

4. भारत, रशिया, जपान आणि चीन

उत्तर : भारत, संयुक्त अमेरिका, जपान आणि ऑस्ट्रेलिया

अलीकडेच क्वाड देशांनी कर्करोगाशी सामना करण्यासाठी क्वाड कॅन्सर मूनशॉट इनिशिएटिव्ह नावाचा एक प्रोग्राम सुरु केला आहे.

• उद्दिष्ट : कर्करोगाचे निदान करणे, त्यावर उपचार करणे आणि कर्करोगाचा रूग्ण आणि त्यांच्या कुटुंबीयांवर होणारा परिणाम कमी करणे यासाठी नाविन्यपूर्ण धोरणे राबविणे हे क्वाड कॅन्सर मूनशॉट प्रोग्रामचे उद्दिष्ट आहे.

पंतप्रधान नरेंद्र मोदी या उपक्रमात आपले निवेदन दिले ते पुढीलप्रमाणे :  

• भारत आपला अनुभव आणि कौशल्य सामायिक करण्यासाठी तत्पर आहे. कर्करोग उपचारासंबंधी काम करत असणारे भारतातले अनेक तज्ञ या कार्यक्रमात आपल्या सोबत आहेत.

• ‘एक वसुंधरा एक आरोग्य, हा भारताचा दृष्टिकोन आहे. याच भावनेतून आपण क्वाड मूनशॉट उपक्रमाच्या अंतर्गत 75 लाख डॉलरच्या नमुना उपकरणे तपास उपकरणे आणि लस यांच्या माध्यमातून सहकार्य करण्याची घोषणा करीत आहोत. रेडिओ थेरपी उपचार आणि क्षमता बांधणीतही भारत आपले सहकार्य करेल.

क्वाड ( Quad) म्हणजे नेमकं काय ?

• क्वाड ला 'क्वॉड्रिलॅटरल सिक्युरिटी डायलॉग' असेही म्हणतात.

• क्वाड हे चार देशांचा समावेश असलेला एक धोरणात्मक मंच आहे.

• क्वाड मध्ये भारत, संयुक्त अमेरिका, जपान आणि ऑस्ट्रेलिया या चार देशांचा समावेश आहे.

• २००७ मध्ये, तत्कालीन जपानचे पंतप्रधान शिंजो आबे यांनी या युतीला क्वाड संघटना असे नाव दिले. 

• उद्दिष्ट्ये : क्वाड चे प्राथमिक उद्दिष्टांमध्ये सागरी सुरक्षा, हवामान बदलाच्या जोखमींना तोंड देणे, प्रदेशात गुंतवणुकीसाठी परिसंस्था (इकोसिस्टम) तयार करणे आणि तांत्रिक नवकल्पनांना चालना देणे यांचा समावेश आहे.

कूडिअट्टम

Koodiyattom

Subject : GS - कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) कूडिअट्टम नाट्य प्रकार खालील पैकी कोणत्या राज्यातील पारंपरिक नाट्य प्रकार आहे ?

1. कर्नाटक

2. केरळ

3. तमिळनाडू

4. आंध्र प्रदेश

उत्तर : केरळ

कूडिअट्टम बद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• हे केरळमधील सर्वात जुने पारंपारिक नाट्य प्रकारांपैकी एक आहे आणि संस्कृत नाट्यपरंपरेवर आधारित आहे.

• मल्याळम भाषेतील “कुटी” या शब्दाचा अर्थ “एकत्रित” असा होतो आणि “अट्टम” याचा अर्थ “अभिनय” असा होतो.

• "कूडिअट्टम " या शब्दाचा अर्थ एकत्रित येऊन केलेला अभिनय असा होतो.

• कूडिअट्टम नाट्यभाषेत, डोळ्यांचा अभिनय आणि हस्त अभिनय (हावभावांची भाषा) प्रमुख आहेत.

• कूडिअट्टमचे एक उल्लेखनीय वैशिष्ट्य म्हणजे ते संस्कृत नाटकांतील एकांकिकेला पूर्ण नाटक मानते.

• ते संस्कृत नाटकाच्या पूर्ण मजकुरावर नव्हे तर संस्कृत नाटकांच्या वैयक्तिक कृतींवर आधारित आहे.

• 2001 मध्ये युनेस्कोचा मौखिक आणि अमूर्त हेरिटेज ऑफ ह्युमनिटीचा उत्कृष्ट नमुना म्हणून कूडिअट्टमला ओळखले जाऊ लागले.

• (UNESCO Masterpiece of the Oral and Intangible Heritage of Humanity)

भारतीय हवाई दलाचे नविन प्रमुख कोण झाले ?

Chief of the Air Staff ?

Subject : GS - नियुक्ती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकतीच भारतीय हवाई दलाचे प्रमुख पदी खालीलपैकी कोणाची नियुक्ती करण्यात आली आहे ?

1. राकेश कुमार सिंग भदोरीया

2. अमर प्रीत सिंग

3. प्रदिप वसंत नाईक

4. यांपैकी नाही

उत्तर : अमर प्रीत सिंग

• एअर मार्शल अमर प्रीत सिंग यांची देशाच्या हवाई दल प्रमुखपदी निवड करण्यात आली आहे. 

• ३० सप्टेंबर रोजी ते हवाई दलाचे प्रमुख म्हणून पदभार स्वीकारतील.

• एअर मार्शल अमर प्रीत सिंग हे भारतीय हवाई दलाचे 28 वे प्रमुख असणार आहे.

• 27 ऑक्टोबर 1964 रोजी जन्मलेले एअर मार्शल अमर प्रीत सिंग यांना डिसेंबर 1984 मध्ये भारतीय हवाई दलाच्या लढाऊ वैमानिक शाखेत नियुक्त करण्यात आले होते. 

• सुमारे 40 वर्षांच्या प्रदीर्घ आणि प्रतिष्ठित सेवेत त्यांनी कमांड, स्टाफ, निर्देशात्मक आणि परदेशी नियुक्ती अशा विविध पदांवर काम केले आहे.

• नॅशनल डिफेन्स अकादमी, डिफेन्स सर्व्हिसेस स्टाफ कॉलेज आणि नॅशनल डिफेन्स कॉलेजचे माजी विद्यार्थी आहे.

• एअर मार्शल अमर प्रीत सिंग, फ्लाइंग इंस्ट्रक्टर आणि एक प्रायोगिक टेस्ट पायलट असून त्यांना विविध प्रकारच्या फिक्स्ड आणि रोटरी विंग विमानाच्या 5,000 तासांपेक्षा जास्त उड्डाणाचा अनुभव आहे.

• टेस्ट पायलट म्हणून, त्यांनी रशियामध्ये मॉस्को येथे MiG-29 अपग्रेड प्रोजेक्ट मॅनेजमेंट टीमचे नेतृत्व केले.

युरोपा क्लिपर मिशन

Europa Clipper Mission

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असलेले युरोपा क्लिपर मिशन खालील पैकी कोणाचे महत्त्वाकांक्षी मिशन आहे ? 

1. NASA

2. ISRO

3. European Space Agency

4. China National Space Administration

उत्तर : NASA

युरोपा काय आहे ?

• जसा पृथ्वीचा उपग्रह चंद्र आहे त्याचप्रमाणे युरोपा हा गुरू (Jupiter) या ग्रहाचा चंद्र आहे.

• युरोपा पृथ्वीच्या चंद्रापेक्षा किंचित लहान आहे. त्याचा पृष्ठभाग बर्फापासून बनलेला आहे. 

• त्याच्या बर्फाळ कवचाच्या खाली खाऱ्या पाण्याचा महासागर आहे, ज्यामध्ये पृथ्वीवरील सर्व महासागरांच्या मिळून दुप्पट पाणी आहे असा शास्त्रज्ञांचा अंदाज आहे.

काय आहे युरोपा क्लिपर मिशन ?

• गुरू या ग्रहाचा चंद्र युरोपाचा अभ्यास करण्यासाठी युरोपा क्लिपर मिशन हे NASA चे महत्वकांक्षी मिशन आहे.

• उद्दिष्ट : या मिशन चे उद्दिष्ट युरोपाच्या बर्फाळ पृष्ठभागावरील रहस्ये उलगडणे आणि बाह्य जीवनाची संभाव्य चिन्हे शोधणे हे आहे.

• लॉन्च (प्रक्षेपण) तारीख : हे अंतराळयान फ्लोरिडामधील नासाच्या केनेडी स्पेस सेंटरमधून ऑक्टोबर 2024 मध्ये प्रक्षेपित केले जाईल.

• कालावधी : 2031 पर्यंत युरोपा येथे लक्ष्यित आगमनासह मिशन पाच वर्षांपर्यंत चालण्याची अपेक्षा आहे.

• हे मिशन गुरु ग्रहाची प्रदक्षिणा करेल आणि युरोपाच्या गोठलेल्या कवचाखाली जीवन शक्य आहे की नाही हे शोधण्यासाठी आवश्यक डेटा गोळा करेल.

गुरू ग्रहाबद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• गुरू (बृहस्पती किंवा Jupiter) हा अंतरानुसार सूर्यापासून 5 व्या स्थानावर असलेला सूर्यमालेमधील आकाराने सर्वांत मोठा ग्रह आहे.

• गुरू, शनि, युरेनस आणि नेपच्यून यांना जोव्हियन ग्रह किंवा गॅस जायंट ग्रह म्हणतात. 

• गुरू ग्रह हा मुख्यत्वेकरून हायड्रोजन व थोड्या प्रमाणात हेलियम चा बनला आहे. 

• प्राचीन रोमवासीयांनी रोमन देव ज्युपिटर याच्यावरून या ग्रहाला ज्युपिटर हे नाव दिले होते.

• गुरू चा परिवलन काळ म्हणजे स्वतःभोवती एक फेरी फिरण्याचा वेळ 10 तासांपेक्षा किंचित कमी आहे.

• परंतु सूर्याची एक प्रदक्षिणा पूर्ण करण्यासाठी गुरू ला सुमारे १२ पृथ्वी वर्षे लागतात.

• गुरू ग्रहाला 79 उपग्रह (चंद्र) आहे.

तिरुपती बालाजी मंदिर | Tirupati Balaji Temple 

Subject : GS - इतिहास - कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असलेले तिरूपती बालाजी मंदिर हे कोणत्या राज्यात आहे ?

1. केरळ

2. तमिळनाडू

3. आंध्र प्रदेश

4. तेलंगणा

उत्तर : आंध्र प्रदेश

बातम्यांमध्ये : जुलै 2024 मध्ये, तिरूपती बालाजी येथील प्रसादाच्या लाडू तयार करण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या तुपावर केलेल्या प्रयोगशाळेच्या चाचण्यांमधून बाहेरील चरबीची उपस्थिती आढळून आली.

ज्यात तुपात डुकराची चरबी, गोमांस टॅलो आणि फिश ऑइल यांचा समावेश होता. या निष्कर्षांमुळे प्रसादाच्या पावित्र्याबद्दल गंभीर चिंता निर्माण झाली.

तिरुपती बालाजी मंदिराबद्दल थोडक्यात माहिती : 

• तिरुमाला व्यंकटेश्वर मंदिर, ज्याला तिरुपती बालाजी मंदिर म्हणूनही ओळखले जाते, हे आंध्र प्रदेशच्या चित्तूर जिल्ह्यातील तिरुपती येथील तिरुमला या डोंगराळ शहरामध्ये वसलेले हिंदू मंदिर आहे. 

• हे मंदिर विष्णूचे अवतार भगवान श्री व्यंकटेश्वर यांना समर्पित आहे.

• हे मंदिर समुद्रसपाटीपासून 853 मीटर उंचीवर वसलेले आहे आणि तिरुमला टेकडीच्या सात टेकड्यांपैकी एक असलेल्या वेंकट टेकडीवर स्थित आहे.

• गरुड पुराण, ब्रह्म पुराण आणि इतर अनेक पवित्र ग्रंथांमध्ये याचा उल्लेख आहे.

• देणग्या आणि संपत्तीच्या बाबतीत हे जगातील सर्वात श्रीमंत मंदिरांपैकी एक आहे.

• देवाला प्रसन्न करण्यासाठी केस आणि विविध संपत्ती दान करणे ही मंदिरातील लोकप्रिय प्रथा आहे.

• मंदिराची प्राचीन मुळे पल्लव राजवंशात सापडतात, ज्याचा 9व्या शतकात या प्रदेशावर प्रभाव होता.

• त्यानंतर, चोल राजघराण्याने मंदिराचा विकास आणि संरक्षण करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.

• नंतरच्या काळात, विजयनगर साम्राज्याच्या काळात, मंदिराला महत्त्वपूर्ण योगदान आणि देणगी मिळाली.

• प्रसिद्ध संत रामानुज यांनी 12 व्या शतकात मंदिर आणि त्याच्या विधींचे पुनरुज्जीवन करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.

• GI Tag : प्रसिद्ध गोड, तिरुपती लाडू, मंदिरात प्रसाद म्हणून दिला जातो, त्याला भौगोलिक संकेतांक (GI टॅग) देण्यात आला आहे.

पाश्मिना शॉल्स एवढी महाग का आहे ? | PASHMINA SHAWL

बातम्यांमध्ये : अमेरिकेत सुरु असलेल्या क्वाड सदस्य देशांच्या शिखर परिषदेच्या पार्श्वभूमीवर पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष जोसेफ बायडेन यांची भेट घेतली.

पंतप्रधानांनी अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष बायडेन यांना दिल्ली-डेलावेअर सिल्व्हर ट्रेनचे मॉडेल आणि अमेरिकेची फर्स्ट लेडी जिल बायडेन यांना पाश्मिना शाल भेट दिली.

Subject : GS - GI Tag

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भौगोलिक संकेतांक असलेली पाश्मिना शाल प्रामुख्याने कोणत्या प्रदेशातील आहे ?

1. महाराष्ट्र

2. काश्मिर

3. उत्तर प्रदेश

4. आसाम

उत्तर : काश्मिर

पाश्मिना शॉल्स बद्दल थोडक्यात माहिती : 

• पाश्मिना शाल हे भौगोलिक संकेतांक (GI Tag) प्रमाणित लोकर आहे. ते भारतातील काश्मीर प्रदेशातून आहे.

• काश्मीर खोऱ्यातील स्थानिक कारागिरांनी वापरलेल्या अनोख्या पारंपारिक प्रक्रियेमुळे काश्मीरच्या पाश्मिना शॉल्स ने G.I टॅग मिळवला आहे.

• काश्मिरी लोक हिवाळ्यात स्वतःला उबदार ठेवण्यासाठी पश्मिना शॉल वापरत.

• पाश्मिना' हा शब्द पर्शियन शब्द "पश्म" वरून आला आहे, ज्याचा अर्थ विणता येण्याजोगा तंतू असा होतो.

• पाश्मिना शॉल्स त्यांच्या लोकरच्या दर्जेदार गुणवत्तेमुळे आणि एकच तुकडा बनवण्यासाठी घेतलेल्या मेहनतीमुळे खूप महाग आहेत.पश्मिना शाल विणण्यासाठी वापरली जाणारी लोकर लडाखमधील पाळीव चांगथंगी बकऱ्यांकडून (कॅपरा हिर्कस) मिळवले जाते.

भौगोलिक संकेतांक म्हणजे काय ?

GI Tag (Geographical Indication)

• एखाद्या भागातील वस्तू किंवा पदार्थ ही त्या भागाचं वैशिष्ट्य असल्यास त्यास भौगोलिक संकेतांक म्हणजेच GI टॅग देण्यात येतो. 

• Geographical Indication of goods (Registration and Protection) Act, 1999 हा कायदा भारतातील वस्तूंची संबंधित भौगोलिक संकेतांची नोंदणी आणि उत्तम संरक्षण करण्यास प्रयत्न करतो.

• 2004 मध्ये दार्जिलिंग टी (दार्जिलिंग चहा) GI टॅग मिळवणारा पहिले भारतीय उत्पादन होते.

GI टॅग असणारे महाराष्ट्रातील काही उत्पादक :

• सोलापुरी चादर, पुणेरी पगडी, कोल्हापुरी चप्पल, पुरंदर अंजीर, मराठवाडा केसर आंबा, नाशिकचे द्राक्ष, नाशिक व्हॅली वाईन, वारली चित्रकला इत्यादी.

जागतिक नदी दिवस | World River Day

बातम्यांमध्ये : जागतिक नदी दिनानिमित्त नदी पुनर्वसन आणि शाश्वतता यावर लक्ष केंद्रित करून, महाराष्ट्र सरकारने रविवारी संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यानात 'नदी पाठशाळा' आणि 'नदी शपथ' समारंभाचे आयोजन केले होते. 

पर्यावरणीय संतुलन आणि शाश्वत भविष्यासाठी नद्यांच्या संरक्षणाच्या महत्त्वाबाबत जनजागृती करण्याच्या उद्देशाने राज्य सरकारच्या पर्यटन आणि संस्कृती विभागाने ‘चला जानुया नदीला’ या मोहिमेअंतर्गत संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यानात हा कार्यक्रम आयोजित केला होता.

Subject : GS - पर्यावरण, दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जागतिक नदी दिवस केव्हा साजरी करतात ?

1. सप्टेंबर महिन्याच्या पहिल्या रविवारी

2. सप्टेंबर महिन्याच्या दुसऱ्या रविवारी

3. सप्टेंबर महिन्याच्या तिसऱ्या रविवारी

4. सप्टेंबर महिन्याच्या चौथ्या रविवारी

उत्तर : सप्टेंबर महिन्याच्या चौथ्या रविवारी

जागतिक नदी दिनाबद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• जागतिक नदी दिन 2005 मध्ये पहिल्यांदा साजरा करण्यात आला आणि तेव्हापासून दरवर्षी सप्टेंबरच्या चौथ्या रविवारी साजरा केला जातो.

• 2024 मध्ये जागतिक नदी दिन 22 सप्टेंबर रोजी साजरी करण्यात येत आहे.

जागतिक नदी दिनाची सुरुवात कोणी केली ?

मार्क अँजेलो हे आंतरराष्ट्रीय ख्यातीचे कॅनेडियन नदी संवर्धनवादी आणि जागतिक नद्या दिनाचे संस्थापक आहेत. जगभरातील नद्यांच्या संवर्धनासाठी त्यांनी आपले जीवन समर्पित केले आहे.

जागतिक नदी दिन 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

2024 सालासाठी जागतिक नदी दिनाची संकल्पना (थीम) ‘शाश्वत भविष्यासाठी जलमार्ग’ (Waterways for a Sustainable Future) अशी ठेवण्यात आली आहे.

आपण जागतिक नद्या दिन का साजरा करतो ?

• नद्या पर्यावरणाचा समतोल राखण्यासाठी महत्त्वाची भूमिका बजावतात.

• नद्या मानवी जीवनासाठी अत्यंत उपयुक्त आहेत. ते गोड्या पाण्याचे सर्वात मोठे स्त्रोत आहेत. नद्या आपल्याला फक्त ताजे पिण्याचे पाणीच पुरवत नाहीत तर घरगुती गरजा (उदा. अन्न, ऊर्जा, स्वच्छता) आणि शेतीसाठी (उदा. सिंचन) पाणी देखील पुरवतात.

• ते लोक आणि वस्तूंना एका ठिकाणाहून दुसरीकडे नेण्यासाठी किंवा वाहतूक करण्यासाठी मार्ग देखील प्रदान करतात.

• भारतीय संस्कृतीत नद्यांना अनन्यसाधारण महत्त्व प्राप्त आहे.

• अलिकडच्या दशकांमध्ये, औद्योगिकीकरण आणि लोकसंख्या वाढीमुळे चालणाऱ्या मानवी हस्तहस्तक्षेपामुळे जगभरातील असंख्य नद्यांचे प्रदूषण आणि नुकसान झाले आहे.

• प्रत्येक देशातील नद्यांना अनेक धोक्यांचा सामना करावा लागत आहे आणि त्यामुळे नद्यांचे शाश्वत व्यवस्थापन करणे आवश्यक आहे.  

नद्यांबद्दल वनलाईनर पॉईंट्स :

• दक्षिण अमेरिकेतील ॲमेझॉन नदी ही जगातील सर्वात मोठी नदी आहे. ॲमेझॉन नदीचे पाण्याचे प्रमाण सर्वात जास्त आहे.

• आफ्रिकेतील नाईल नदी ही जगातील सर्वात लांब नदी आहे. नाईल नदी सुमारे 6650 किलोमीटर पसरलेली आहे.

• (नोट : मोठी नदी आणि लांब नदी यात फरक आहे.)

• चीनमधील यांगत्झे (Yangatze) नदी ही जगातील तिसरी सर्वात लांब नदी आहे. ती आशियातील सर्वात लांब नदी देखील आहे. 

• आसाम येथिल मजुली हे जगातील सर्वात मोठे नदीवरील बेट आहे. हे बेट ब्रम्हपुत्रा नदीवर आहे.

आंतरराष्ट्रीय गेंडा दिवस | World Rhino Day 

बातम्यांमध्ये : जागतिक गेंडा दिनानिमित्त, पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी X (ट्विटरवर) वर एका पोस्टमध्ये, पृथ्वीवरील सर्वात प्रतिष्ठित प्रजातींपैकी एक असलेल्या गेंड्याच्या संरक्षणासाठी आपली वचनबद्धता व्यक्त केली.

Subject : GS - पर्यावरण, दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालील पैकी कोणता गेंडा भारतात आढळतो ?

1. पांढरा गेंडा

2. काळा गेंडा

3. एक शिंगी गेंडा

4. सुमात्रन गेंडा

उत्तर : एक शिंगी गेंडा 

• दरवर्षी गेंड्याच्या संरक्षणासाठी 22 सप्टेंबर रोजी आंतरराष्ट्रीय गेंडा दिवस साजरा केला जातो. 

• गेंड्यांबाबत जनजागृती निर्माण करणे, गेंड्याची शिकार थांबवण्यासाठी आणि त्यांच्या अधिवासाचे संरक्षण करण्यासाठी जागतिक गेंडा दिवस (world Rhino Day)साजरा केला जातो. 

• वर्ल्ड वाइल्डलाइफ फंड (WWF) - दक्षिण आफ्रिका द्वारे 2010 मध्ये पहिल्यांदा आंतरराष्ट्रीय गेंडा दिवस जाहीर केला गेला.

• पाच लुप्तप्राय गेंड्यांच्या प्रजातींबद्दल जागरुकता निर्माण करण्यासाठी दरवर्षी 22 सप्टेंबर रोजी हा दिवस साजरा केला जातो.

गेंड्याच्या पाच प्रजाती पुढीलप्रमाणे : 

1. काळा गेंडा ( Black Rhino )

2. पांढरा गेंडा ( White Rhino )

3. एक शिंगी गेंडा ( Greater One-Horned Rhino )

4. जावन गेंडा ( Javan Rhino )

5. सुमात्रन गेंडा ( Sumatran Rhino )

जागतिक गेंडा दिन 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

"पाच जिवंत ठेवा." ही थीम सर्व पाच गेंड्यांच्या प्रजातींचे संरक्षण करण्याच्या महत्त्वावर जोर देते.

Keep the Five Alive, emphasising the importance of protecting all five rhino species.

एक शिंगी गेंडा Greater One-Horned Rhino :

• एक शिंगी गेंडा याला भारतीय गेंडा (Indian Rhino) म्हणूनही ओळखला जातो.

• भारत हा जगातील सर्वाधिक एक शिंगी गेंड्याची लोकसंख्या असलेला देश आहे

• हा गेंड्याच्या प्रजातींपैकी सर्वात मोठा आहे. हा गेंडा त्याच्यावर असलेल्या एका काळ्या शिंगाने आणि त्वचेच्या पटींसह तपकिरी रंगाने ओळखला जातो. .

• ते प्रामुख्याने गवत, पाने, झुडुपे आणि झाडे, फळे आणि जलचरांच्या फांद्या चरतात.

• गेंड्याची शिकार रोखण्यासाठी आणि गेंड्यांच्या संख्येचे संवर्धन करण्यासाठी प्रोजेक्ट राइनो हा भारतात सुरू करण्यात आलेला एक उपक्रम आहे

• संवर्धनाच्या चालू असलेल्या प्रयत्नांमुळे भारतातील गेंड्यांची संख्या सातत्याने वाढत आहे.

• देशात एक-शिंगे गेंडे प्रामुख्याने आसाम राज्यात आढळतात.

• काझीरंगा राष्ट्रीय उद्यान (आसाम), मानस राष्ट्रीय उद्यान (आसाम) आणि पोबिटोरा वन्यजीव अभयारण्य (आसाम) या ठिकाणी एक-शिंगी गेंड्यांचे संवर्धन केले जात आहे. 

• संवर्धन स्थिती : IUCN Red list : असुरक्षित (Vulnerable)

राष्ट्रीय हिंदी दिवस

Rashtriya Hindi Diwas

Subject : GS - दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) राष्ट्रीय हिंदी दिवस कधी साजरा केला जातो ?

1. 10 सप्टेंबर

2. 14 सप्टेंबर

3. 18 सप्टेंबर

4. 24 सप्टेंबर

उत्तर : 14 सप्टेंबर

बातम्यांमध्ये : भारताने 14 सप्टेंबर 2024 रोजी हिंदी भाषा देशाची अधिकृत भाषा म्हणून स्वीकारल्याच्या 75 व्या वर्धापन दिनानिमित्त हिंदी दिवस साजरा केला.

हिंदीला अधिकृत भाषा म्हणून 75 वर्षे पूर्ण झाल्याच्या स्मरणार्थ केंद्रीय गृह मंत्री यांनी टपाल तिकीट जारी केले.

राष्ट्रीय हिंदी दिवसाबद्दल महत्त्वाची माहिती :

• ‘ हिंद ’ या पर्शियन शब्दावरून हिंदी असे या भाषेचे नाव पडले. याचा अर्थ 'सिंधू नदीची भूमी' असा होतो. हिंदी भाषा ही संस्कृत भाषेपासून तयार झाली आहे.

• 14 सप्टेंबर 1949 रोजी संविधान सभेने देवनागरी लिपीतील हिंदीला भारतीय संघराज्याची अधिकृत भाषा म्हणून मान्यता दिली.

• हिंदी ही भारतीय राज्यघटनेच्या 8 व्या अनुसूचीमध्ये सूचीबद्ध 22 भाषांपैकी एक आहे. 

• हिंदी भाषा अभिजात भाषा नाही. 

भारतीय राज्यघटनेचे कलम 351 काय आहे ?

कलम 351 केंद्र सरकारला हिंदी भाषेचा प्रसार आणि विकास करण्यास प्रोत्साहन देते. इतर भारतीय भाषा आणि लिप्यांमधील घटक आत्मसात करून हिंदी समृद्ध करण्याचे कर्तव्य ते स्पष्ट करते.

भारतीय राज्यघटनेत कलम ३५१ का समाविष्ट करण्यात आले?

कलम 351 चा समावेश सर्व भारतीयांसाठी समान भाषा म्हणून हिंदीला प्रोत्साहन देण्यासाठी, राष्ट्रीय एकात्मतेला प्रोत्साहन देण्यासाठी आणि देशभरातील विविध भाषिक क्षेत्रांसोबत प्रभावी संवाद साधण्यासाठी करण्यात आला.

पहिला राष्ट्रीय हिंदी दिवस कधी साजरा केला गेला ?

पहिला राष्ट्रीय हिंदी दिवस 1953 मध्ये साजरा करण्यात आला.

हिंदी दिवस 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

"हिंदी – पारंपारिक ज्ञान आणि कृत्रिम बुद्धिमत्ता यांच्यातील पूल" ही हिंदी दिवस 2024 ची थीम आहे.

"Hindi – The Bridge between Traditional Knowledge and Artificial Intelligence".

जागतिक हिंदी दिवस कधी साजरा केला जातो ?

10 जानेवारी रोजी जागतिक हिंदी दिवस साजरा केला जातो.

जागतिक ग्रामीण विकास दिन

World Rural Development Day

Subject : GS - दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलीकडेच संयुक्त राष्ट्र महासभेने खालीलपैकी कोणता दिवस जागतिक ग्रामीण विकास दिन म्हणून साजरा करण्याची घोषणा केली आहे ?

1. 14 सप्टेंबर

2. 22 ऑगस्ट

3. 6 जुलै

4. 5 मे

उत्तर : 6 जुलै

बातम्यांमध्ये : अलिकडेच संयुक्त राष्ट्र महासभेने आपल्या 78 व्या अधिवेशनात 6 जुलै हा दिवस जागतिक ग्रामीण विकास दिन (World Rural Development Day) म्हणून घोषित करण्याचा ठराव एकमताने मंजूर केला आहे.

उद्दिष्ट : सर्वसमावेशक पद्धतीने ग्रामीण भागाचा विकास करणे त्यासाठी जगाचे लक्ष्य केंद्रित करणे आणि त्याद्वारे शाश्वत विकासाचे ध्येय (Sustainable Development Goals) साध्य करणे.

ग्रामीण विकास दिवस का महत्त्वाचा आहे ?

• दारिद्र्य निर्मूलन, अन्नसुरक्षा, पोषण, स्थानिक प्रशासन, व्यापार, उपजीविका, मूलभूत गरजा पूर्ण करणे, शाश्वत विकास आणि ग्रामीण भागातील नैसर्गिक संसाधनांचा कार्यक्षम वापर हे आशिया आणि पॅसिफिक प्रदेश तसेच जगासमोरील एक प्रमुख समस्या आहेत.

• या समस्यांचे निवारण करण्यासाठी विशेष आणि आवश्यक प्रयत्न करणे गरजेचे आहे.

• हा दिवस ग्रामीण भागाचे आणि तेथील लोकांचे महत्त्व त्याचप्रमाणे ग्रामीण भागातील कानाकोपऱ्यात राहणाऱ्या लोकांचे जीवनमान उंचावण्यासाठी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावेल.

श्री विजया पुरम

Port Blair Renamed as Sri Vijaya Puram

Subject : GS 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकताच केंद्र सरकारने कोणत्या शहराचे नाव बदलून श्री विजया पुरम असे करण्याचा निर्णय घेतला आहे ?

1. पोर्ट ब्लेअर

2. कावरत्ती

3. माहे

4. यानम

उत्तर : पोर्ट ब्लेअर

बातम्यांमध्ये : केंद्र सरकारने अंदमान आणि निकोबार ची राजधानी पोर्ट ब्लेअरचे नाव बदलून श्री विजया पुरम असे करण्याचा निर्णय घेतला आहे.

पोर्ट ब्लेअरचे नामकरण श्री विजया पुरम असे का करण्यात आले ?

• अंदमान आणि निकोबार बेटांचे भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील ऐतिहासिक भूमिकेचा सन्मान करण्यासाठी आणि पूर्वीशी संबंधित वसाहतवादी वारसा नष्ट करण्यासाठी पोर्ट ब्लेअरचे नामकरण करण्यात आले. 

• नवीन नाव, श्री विजया पुरम, हे चोला साम्राज्य आणि भारताच्या समृद्ध वारशाशी त्याचा संबंध अधोरेखित (हायलाइट) करते.

पोर्ट ब्लेअर हे नाव कसे पडले ?

• पोर्ट ब्लेअरचे नाव आर्किबाल्ड ब्लेअर (Archibald Blair) या ब्रिटिश नौदल सर्वेक्षक आणि बॉम्बे मरीनमधील अधिकारी यांच्या नावावर ठेवण्यात आले.

• अठराव्या शतकाच्या उत्तरार्धात अंदमान बेटांचे मॅपिंग करण्यात त्यांनी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली होती.

श्री विजया पुरम (पोर्ट ब्लेअर) बद्दल महत्त्वाची माहिती :

• श्री विजया पुरम हे बंगालच्या उपसागरातील केंद्रशासित प्रदेश अंदमान आणि निकोबार बेटांचे राजधानी आहे.

• भारतीय सशस्त्र दल, भारतीय वायुसेना आणि भारतीय नौदलाची भारताची पहिली एकत्रित त्रि-कमांड श्री विजया पुरम येथे आहे.

• पोर्ट ब्लेअर (श्री विजया पुरम) हे नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांच्या नेतृत्वाखाली 1943 ते 1944 पर्यंत आझाद हिंद सरकारचे मुख्यालय होते.