ईश्वर चंद्र विद्यासागर | Ishwar Chandra Vidyasagar

थोर समाजसुधारक, शिक्षणततज्ज्ञ ईश्वरचंद्र विद्यासागर यांना जयंती निमित्त विनम्र अभिवादन🙏🙏💐

Subject : GS - आधुनिक भारताचा इतिहास, समाजसुधारक

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालील पैकी कोणाच्या प्रयत्नांमुळे 1856 मध्ये भारत सरकारने विधवा पुनर्विवाह कायदा मंजूर केला ?

1. राजा राममोहन रॉय

2. ईश्वरचंद्र विद्यासागर

3. स्वामी दयानंद सरस्वती

4. केशवचंरद्र सेन 

उत्तर : ईश्वरचंद्र विद्यासागर

ईश्वरचंद्र विद्यासागर हे एक प्रमुख बंगाली समाजसुधारक आणि शिक्षणतज्ज्ञ होते ज्यांनी बंगाली सुधारणा चळवळी मध्ये महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली होती.

• मुळ नाव : ईश्वरचंद्र बन्दोपाध्याय

• जन्म : बंगाल प्रेसिडेन्सीच्या मिदनापूर जिल्हात 26 सप्टेंबर 1820 रोजी झाला.

• विद्यासागर पदवी : संस्कृत आणि तत्त्वज्ञानाच्या विस्तृत ज्ञानासाठी 1839 मध्ये त्यांना विद्यासागर म्हणजे ज्ञानाचा महासागर ही पदवी त्यांना मिळाली.

• ते 21 वर्षांचे असताना फोर्ट विल्यम महाविद्यालयात संस्कृत विभागाचे प्रमुख झाले. 

• ईश्वरचंद्र विद्यासागर यांनी 1851 ते 1858 या काळात संस्कृत महाविद्यालयाचे प्राचार्य म्हणून प्रशासन आणि शिक्षणात प्रचंड सुधारणा केल्या.

सुधारणा : 

शैक्षणिक सुधारणा :

• ते सार्वत्रिक शिक्षणाचे कट्टर समर्थक होते, त्यांचा असा विश्वास होता की प्रत्येकजण, जात किंवा लिंग यांचा भेदभाव न करता, शिक्षण घेण्यासाठी पात्र आहे.

• ईश्वरचंद्र विद्यासागर यांनी अभ्यासक्रमात विज्ञान, गणित आणि आधुनिक तत्त्वज्ञान यांचा समावेश करून शिक्षण व्यवस्थेत महत्त्वपूर्ण सुधारणा केल्या.

• त्यांनी खालच्या जातीतील लोकांसाठी संस्कृत महाविद्यालयाचे दरवाजे उघडले आणि विविध ठिकाणी 20 मॉडेल स्कूलची स्थापना केली.

• त्यांनी बंगाली वर्णमाला पुनर्रचना केली आणि बंगाली टायपोग्राफी सुधारली, ती अधिक सुलभ केली.

• त्यांचे पुस्तक 'बोर्नो पोरीचॉय' (अक्षर परिचय), अजूनही बंगाली वर्णमाला शिकण्यासाठी प्रारंभिक मजकूर म्हणून वापरला जातो. 

ईश्वरचंद्र विद्यासागर : महिला हक्क आणि सामाजिक बदलाचे पुरस्कर्ते

• ईश्वरचंद्र विद्यासागर यांच्या प्रयत्नांमुळे 1856 मध्ये भारत सरकारने विधवा पुनर्विवाह कायदा मंजूर केला.

• विधवा पुनर्विवाहाला पाठिंबा मिळावा म्हणून विद्यासागर यांनी स्वतःच्या मुलाला एका विधवेशी लग्न करण्याचा आग्रह केला. 

• त्यांनी संपूर्ण बंगालमध्ये मुलींसाठी 35 शाळा स्थापन केल्या आणि व्यावसायिक प्रशिक्षणाचा समावेश करण्यासाठी अभ्यासक्रमात सुधारणा केल्या. 

जगातील पहिला कुष्ठरोग मुक्त देश कोणता ?

First Country in the World to Eliminate Leprosy ?

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान - रोग आणि आजार

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशन (WHO) ने अधिकृतपणे कोणत्या देशाला कुष्ठरोग मुक्त जगातील पहिला देश म्हणून मान्यता दिली ?

1. नेदरलॅंड

2. स्वित्झर्लंड

3. इटली

4. जॉर्डन

उत्तर : जॉर्डन

वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशन (WHO) ने अधिकृतपणे जॉर्डनचे कुष्ठरोग दूर करणारा जगातील पहिला देश म्हणून पुष्टी केली आहे.

कुष्ठरोगाबद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• कुष्ठरोग हा एक संसर्गजन्य रोग आहे.

• कुष्ठरोग हा मायकोबॅक्टेरियम लेप्रे या जिवाणूमुळे होतो.

• इ.स. १८७३ मध्ये नॉर्वेतील वैद्य गेरहार्ट हेन्‍रिक आरमौअर हान्सेन यांना प्रथम ऊतींच्या नमुन्यात कुष्ठरोगाचे जीवाणू आढळले. 

• या जीवाणूंमुळे कुष्ठरोग होतो, असे त्यांनी इ.स. १८७४ मध्ये सिद्ध केले. म्हणून कुष्ठरोगाला हान्सेन रोग असेही म्हणतात.

• नाक आणि तोंडातून थेंबांद्वारे जिवाणू प्रसारित केले जातात.

• हस्तांदोलन करणे किंवा कुष्ठरोग झालेल्या व्यक्तीला मिठी मारणे, एकत्र जेवण करणे किंवा एकमेकांच्या शेजारी बसणे यासारख्या अनौपचारिक संपर्कातून हा रोग पसरत नाही.

कुष्ठरोगाची प्रमुख लक्षणे काय आहे ?

• त्वचेवर पांढरा किंवा लाल चट्टा दिसतो

• त्वचेची संवेदनक्षमता कमी होते. 

• या रोगामुळे त्वचा जाड होऊन शरीराच्या विविध भागांवर गाठी वाढलेल्या दिसून येतात. 

• हात आणि पायांमध्ये अशक्तपणा जाणवतो. 

• परिणामी बोटे आणि पंजा आतील बाजूला वळतात.

बाबा आमटे आणि आनंदवन : 

• महारोगी सेवा समिती या संस्थेच्या माध्यमातून बाबा आमटे यांनी कुष्ठरोग्याची सेवा केली.

• चंद्रपूर जिल्ह्यात वरोरा गावाजवळ बाबा आमटेंनी आनंदवनाची स्थापना केली. 

• आव्हानात्मक वृत्तीमुळे कुष्ठरोगासारख्या महाभयंकर रोगाने ग्रस्त झालेल्यांची सेवा करण्याचे अतिकठीण व्रत त्यांनी स्वीकारले.

जॉर्डन देशाबद्दल थोडक्यात माहिती :

• जॉर्डन हा पश्चिम आशियातील एक राजसत्ताक देश आहे

• याच्या सीमा सौदी अरेबिया, पॅलेस्टाईन, इराक, इस्रायल आणि सीरियाला लागून आहेत

• जॉर्डन नदीने इस्रायल आणि जॉर्डनची सीमा अधोरेखित केली आहे.

• राजधानी - अम्मान (Amman)

• चलन - जॉर्डनियन दिनार (JOD).

नगर वन योजना | Nagar Van Yojna

बातम्यांमध्ये : नुकतेच, भारत सरकारच्या पर्यावरण, वन आणि हवामान बदल मंत्रालयाने शहरी हिरवळ वाढविण्याच्या उद्देशाने नगर वन योजनेअंतर्गत 100 दिवसांत 100 नगर वनांचे लक्ष्य गाठले आहे.

Subject : GS - पर्यावरण, सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालील पैकी कोणता/ कोणते पर्याय बरोबर आहे.

A) शहरी भागात ग्रामीण भागापेक्षा जास्त तापमान असते.

B) शहरी भागात काँक्रिट बांधकाम जास्त असल्याने शहरी उष्णता बेट तयार होतात.

C) नगर वन योजना हा उपक्रम शहरी भागात नागरी वनांच्या निर्मितीसाठी 2020 मध्ये सुरू करण्यात आला.

1. फक्त A बरोबर

2. A आणि B बरोबर

3. B आणि C बरोबर

4. A, B आणि C बरोबर

उत्तर : A, B आणि C बरोबर

नगर वन योजना काय आहे ?

• 2020 साली नगर वन योजना हा उपक्रम शहरी भागात नागरी वनांच्या निर्मितीसाठी सुरू करण्यात आला आहे. 

• ही योजना स्थानिक समुदाय, स्वयंसेवी संस्था, शैक्षणिक संस्था, स्थानिक स्वराज्य संस्था इत्यादींना समावून घेत शहरी वनीकरणाला प्रोत्साहन देते.

• या योजनेअंतर्गत शहरी भागात वृक्ष लाऊन जंगल निर्मितीसाठी प्रति हेक्टर 4 लाख रुपयांची आर्थिक मदत केली जाते.

• नगर वन क्षेत्रे किमान १० हेक्टर ते ५० हेक्टर पर्यंत असावे.

• या योजनेत महानगरपालिका, नगरपालिका आणि नागरी स्थानिक संस्था (ULB) असलेली सर्व शहरे समाविष्ट आहेत.

• या योजनेअंतर्गत वन्यजीवांना आकर्षित करण्यासाठी आणि पर्यावरणीय समतोलाला प्रोत्साहन देण्यासाठी जैवविविधता असलेली फळे देणारी, औषधी आणि स्थानिक प्रजातींच्या वृक्षांची लागवड करण्यावर भर दिला जातो. 

• प्रत्येक नगर वनामध्ये किमान दोन तृतीयांश (2/3) क्षेत्रफळ वृक्षांच्या आच्छादनाखाली असणे आवश्यक आहे आणि त्यात जैवविविधता उद्यान, स्मृती वने, बटरफ्लाय कंझर्व्हेटरीज आणि आौषधी वनस्पती असणारे हर्बल गार्डन आणि त्याचबरोबर एक पेड मा के नाम या कार्यक्रमाअंतर्गत तयार केलेली मातृ वने यांसारख्या विविध प्रकारच्या वनांचा सहभाग नगर वनामध्ये असेल.

• उद्दिष्ट : सध्या, प्रतिपूरक वनीकरण निधी व्यवस्थापन आणि नियोजन प्राधिकरण (National Fund of National Compensatory Afforestation Management and Planning Authority (National CAMPA)) च्या राष्ट्रीय निधीच्या आर्थिक सहाय्याने 2027 पर्यंत 1000 नगर वने विकसित करण्याचे नगर वन योजनेचे उद्दिष्ट आहे.

नगर वन योजनेची गरज का आहे ?

• वर्ल्ड इकॉनॉमिक फोरमच्या म्हणण्यानुसार ज्या शहरांमध्ये जास्त झाडे आहेत ती कमी व्यस्त आहेत, तिथे कमी आवाजाचा दर आहे. 

• एक पूर्ण वाढलेले झाड दरवर्षी 150 किलो कार्बन डाय ऑक्साईडचा वापर करू शकते जो ग्लोबल वॉर्मिंगसाठी सर्वात मोठ्या ग्रीनहाऊस गॅसेसपैकी एक आहे. 

• शहरी भागातील झाडे ओझोन, सल्फर डायऑक्साइड आणि पार्टिक्युलेट मॅटर कमी करतात, पर्यावरणातून कार्बन डायऑक्साइडचे लक्षणीय प्रमाण काढून टाकतात आणि ऑक्सिजन उत्सर्जित करतात. 

शहरी उष्णता बेटे म्हणजे काय ?

What is an Urban Heat Island ?

• शहरी उष्मा बेटे ही स्थानिक आणि तात्पुरती घटना म्हणून ओळखली जाते.

• यामध्ये शहरातील काही भागात त्याच्या आसपासच्या क्षेत्रापेक्षा जास्त उष्णता असते.

• शहरी उष्णता बेट मुळात काँक्रिटपासून बनलेल्या बांधकामामध्ये अडकलेल्या उष्णतेमुळे होते.

• उष्णतेची ही वाढ काँक्रीटपासून बनलेल्या शहरांतील इमारती आणि घरांमुळे होते जेथे उष्णता अडकलेली असते आणि सहज विरघळू शकत नाही.

• अशा भागात तापमानातील फरक 3 ते 5 अंश सेल्सिअस दरम्यान असू शकतो.

शहरी भागात ग्रामीण भागापेक्षा जास्त तापमान का असते ?

• शहरी भागापेक्षा ग्रामीण भागाला वृक्षारोपण, शेतजमिनी, जंगले आणि झाडे यांच्या रूपाने अधिक हिरवेगार आच्छादन लाभले आहे.

• शहरी भागात काँक्रिट बांधकाम जास्त असल्याने शहरी उष्णता बेट तयार होतात. 

• वाहतूक, Air conditioning (Ac), फॅक्टरीमधून सोडला जाणारा धूर, कमी झाडांचे प्रमाण अशा अनेक कारणांमुळे शहरी भागात ग्रामीण भागापेक्षा जास्त तापमान असते.

थ्री गॉर्जेस धरण | Three Gorges Dam

Subject : GS- भूगोल

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जगातील सर्वात मोठे जलविद्युत धरण "थ्री गॉर्जेस धरण" कोणत्या देशात आहे ?

1. अमेरिका

2. चीन

3. रशिया

4. ऑस्ट्रेलिया

उत्तर : चीन



बातम्यांमध्ये : नासाच्या शास्त्रज्ञांनी वर्तवले आहे की चीनचे सर्वात मोठे जलविद्युत धरण, "थ्री गॉर्जेस डॅम" मोठ्या प्रमाणात पाणी हलवत आहे, ज्यामुळे पृथ्वीच्या फिरण्यावर परिणाम होत आहे.

थ्री गॉर्जेस धरणाबद्दल महत्त्वाची माहिती :

• चीनमधील जगातील सर्वात मोठे जलविद्युत धरण "थ्री गॉर्जेस डॅम" नावाचा एक अतिशय मोठा प्रकल्प आहे.

• गॉर्जेस(Gorge) म्हणजे घळई.

• थ्री गॉर्जेस धरण हे चीनच्या हुबेई प्रांतातील यांगत्से नदीवर स्थित आहे.

• हे जगातील सर्वात मोठे जलविद्युत केंद्र (Hydroelectric Power Station) आहे.

• सुमारे दोन दशकांच्या बांधकामानंतर 2012 मध्ये हे धरण पूर्ण झाले.

• हे धरण २,३३५ मीटर (७,६६० फूट) लांब आणि १८५ मीटर (६०७ फूट) उंच आहे.

• टर्बाइन फिरवण्यासाठी आणि वीज निर्मितीसाठी हे धरण कुटांग्झिया, वुक्सिया आणि झिलिंग्झिया नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या तीन सर्वात जवळच्या घाटांमधून (Gorges) पाण्याचा प्रवाह वापरतो.

थ्री गॉर्जेस धरण बांधण्यामागचा मुख्य हेतू कोणता ?

वीजनिर्मिती बरोबर यांगत्से नदीची जलवाहतूक क्षमता वाढवण्याचा आणि पूराचे पाणी साठवण्यासाठी जागा उपलब्ध करून पूर येण्याची शक्यता कमी करणे हे देखील थ्री गॉर्जेस धरण बांधण्यामागचा हेतू आहे.

यांगत्से (Yangtze) नदीबद्दल परीक्षेसाठी वनलाईनर पॉईंट्स :

• ही चीन आणि आशियातील सर्वात लांब नदी आहे.

• जगातील तिसरी सर्वात लांब नदी आहे.

• एकाच देशाच्या हद्दीत वाहणारी ती सर्वात लांब नदी देखील मानली जाते.

• यांगत्से नदी 6,300 किमी (3,915 मैल) लांब आहे.

• यांगत्से नदी तिबेटच्या पठारावर उगम पावते आणि पूर्व चीन समुद्राला जाऊन मिळते.

घळई किंवा निदरी म्हणजे काय ?

नदीच्या किंवा प्रवाहाच्या क्षरण (झीज) कार्यामुळे खडकाळ प्रदेशांत निर्माण होणाऱ्या अरुंद व खोल दरीला घळई किंवा निदरी (Gorge) असे म्हटले जाते.

NCB चे नवे महासंचालक कोण झाले ?

Narcotics Control Bureau Director General

Subject : GS - नियुक्ती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नार्कोटिक्स कंट्रोल ब्युरोचे (NCB) नवे महासंचालक पदी खालील पैकी कोणाची नियुक्ती करण्यात आली आहे ?

1. एस. एन. प्रधान

2. दलजीत सिंग चौधरी

3. अनुराग गर्ग

4. अमर प्रीत सिंग

उत्तर : अनुराग गर्ग

• श्री अनुराग गर्ग सर यांची नार्कोटिक्स कंट्रोल ब्युरोचे महासंचालक पदी नुकतीच नियुक्ती करण्यात आली आहे.

• हिमाचल प्रदेश कॅडरचे 1993 बॅचचे ते IPS अधिकारी आहे.

नार्कोटिक्स कंट्रोल ब्युरो (NCB) बद्दल महत्त्वाची माहिती :

मंत्रालय : NCB ही भारत सरकारच्या गृह मंत्रालयाच्या (Ministry of Home affairs) अंतर्गत औषध कायद्याची अंमलबजावणी आणि गुप्तचर संस्था आहे.

स्थापना : 

• अंमली पदार्थ आणि सायकोट्रॉपिक पदार्थ कायदा, 1985 जो 14 नोव्हेंबर, 1985 पासून अंमलात आला होता, या कायद्याअंतर्गत केंद्र सरकारचे अधिकार आणि कार्ये वापरण्याच्या उद्देशाने केंद्रीय प्राधिकरणाची स्थापना करण्यासाठी स्पष्ट तरतूद केली आहे.

• या तरतुदीच्या उपस्थितीत, भारत सरकारने 17 मार्च 1986 रोजी नार्कोटिक्स कंट्रोल ब्युरोची स्थापना केली.

• मुख्यालय : NCB चे मुख्यालय दिल्ली येथे आहे. 

• ब्रीदवाक्य : आसूचना प्रवर्तन समन्वय (Intelligence, Enforcement, Coordination)

अंमली पदार्थ आणि सायकोट्रॉपिक पदार्थ (NPDS) कायदा, 1985 काय आहे ?

Narcotic Drugs and Psychotropic Substances Act, 1985

NDPS कायदा एखाद्या व्यक्तीला योग्य अधिकाऱ्यांच्या परवानगीशिवाय कोणतेही अंमली पदार्थ किंवा सायकोट्रॉपिक पदार्थांचे उत्पादन/शेती/ताबा/विक्री/खरेदी/वाहतूक/स्टोअर/उपभोग करण्यास मनाई करतो. 

नवेगाव-नागझिरा व्याघ्र प्रकल्प

Navegaon-Nagzira Tiger Reserve 

बातम्यांमध्ये : नवेगाव-नागझिरा व्याघ्र प्रकल्प येथे आपसी झुंजी मध्ये गंभीर जखमी होऊन नर T9 या वाघाचा मृत्यू झाला असल्याचा प्राथमिक अंदाज पशुवैद्यकीय अधिकारी यांनी वर्तविला आहे.

Subject : GS - पर्यावरण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नागझिरा व्याघ्र प्रकल्प --------- येथे आहे.

(SSC GD नोव्हेंबर 2021 )

1. गोवा

2. महाराष्ट्र

3. सिक्कीम

4. राजस्थान

उत्तर : महाराष्ट्र

• स्थान : नवेगाव-नागझिरा व्याघ्र प्रकल्प महाराष्ट्रातील गोंदिया आणि भंडारा जिल्ह्यात आहे.

• याला डिसेंबर 2013 रोजी प्रोजेक्ट टायगर अंतर्गत, भारताचा ४६ वा व्याघ्र प्रकल्प म्हणून अधिसूचित करण्यात आले.

• नवेगाव-नागझिरा हे महाराष्ट्र राज्यातील 5 वे व्याघ्र प्रकल्प आहे. 

• हे मध्य भारतीय वाघ लँडस्केपच्या मध्यभागी स्थित आहे, जे देशाच्या एकूण वाघांच्या लोकसंख्येपैकी जवळजवळ 1/6 योगदान देते.

• नवेगाव-नागझिरा व्याघ्र प्रकल्पामध्ये नवेगाव राष्ट्रीय उद्यान, नवेगाव वन्यजीव अभयारण्य, नागझिरा वन्यजीव अभयारण्य, न्यू नागझिरा वन्यजीव अभयारण्य आणि कोका वन्यजीव अभयारण्य यांचा समावेश आहे.

• हा प्रकल्प मध्य भारतात आढळणाऱ्या जवळपास सर्व प्रमुख वनस्पती आणि प्राणी प्रजातींचे निवासस्थान आहे.

AFSPA काय आहे ?

Armed Forces Special Powers Act

बातम्यांमध्ये : केंद्र आणि मणिपूर सरकार ईशान्येकडील राज्यात सशस्त्र दल विशेष अधिकार कायदा (AFSPA) च्या व्याप्तीचे पुनरावलोकन करण्यासाठी सज्ज आहेत.

Subject : GS - कायदा व सुव्यवस्था, सशस्त्र दल

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) सशस्त्र दल विशेष अधिकार कायद्या (AFSPA) अंतर्गत खालील पैकी कोणते विशेष अधिकार दिले गेले आहे ?

1. वॉरंटशिवाय अटक करण्याचा तसंच एखाद्या परिसरात घुसून झडती घेण्याचा अधिकार

2. पाच किंवा पाचपेक्षा अधिक लोकांना न जमू देण्याचा अधिकार

3. जीव जाण्याइतपत गोळीबार किंवा बळाचा वापर करण्याचा अधिकार

4. वरील सर्व

उत्तर : वरील सर्व

सशस्त्र दल विशेष अधिकार कायदा (AFSPA - Armed Forces Special Powers Act) म्हणजे काय ?

• सशस्त्र दलांना अशांत क्षेत्रात (Disturbed Areas) सार्वजनिक सुव्यवस्था राखण्यासाठी सैन्यदलांना विशेष अधिकार हा कायदा देतो. संसदेने 1958 मध्ये लागू केलेला हा कायदा आहे. 

AFSPA कधी लागू केला जातो ? 

कायद्याच्या कलम 2 अंतर्गत एखादे क्षेत्र ’अशांत क्षेत्र' घोषित केल्यानंतरच हा कायदा लागू केला जाऊ शकतो.

अशांत क्षेत्र (Disturbed area) म्हणजे काय ?

विविध धार्मिक, वांशिक, भाषा किंवा प्रादेशिक गट किंवा जाती किंवा समुदाय यांच्यातील मतभेद किंवा विवादांमुळे एखादे क्षेत्र अशांत क्षेत्र (Disturbed area) झाले आहे असे मानले जाऊ शकते.

एखादे क्षेत्र अशांत क्षेत्र (Disturbed area) म्हणून कोण घोषित करतात ?

केंद्र सरकार, किंवा राज्याचे राज्यपाल किंवा केंद्रशासित प्रदेशाचे प्रशासक, राज्य किंवा केंद्रशासित प्रदेशाचा संपूर्ण किंवा काही भाग अशांत क्षेत्र म्हणून घोषित करू शकतात.

अशांत क्षेत्रात लष्कराचे विशेष अधिकार काोणते ?

• वॉरंटशिवाय अटक करण्याचा तसंच एखाद्या परिसरात घुसून झडती घेण्याचा अधिकार

• पाच किंवा पाचपेक्षा अधिक लोकांना न जमू देण्याचा अधिकार

• जीव जाण्याइतपत गोळीबार किंवा बळाचा वापर करण्याचा अधिकार

• अटक केलेल्या व्यक्तीला पोलिसांकडे देणे - सर्वसाधारणपणे पोलीस यंत्रणा अटक करते. पण AFSPA मुळे लष्कराला संशयितांना अटक करण्याचा अधिकार मिळतो आणि 'कमीत कमी उशीर करून' त्यांना पोलिसांकडे हजर करण्याच्या सूचना हा कायदा देतो.

• कायदेशीर कारवाईपासून संरक्षण- या कायद्याने दिलेल्या अधिकारांचा वापर करून केलेल्या कारवाईसाठी कोणत्याही प्रकारची चौकशी, खटला किंवा कायदेशीर कारवाई केंद्र सरकारच्या परवानगीशिवाय करता येणार नाही अशीही तरतूद या कायद्यात आहे.

पंडित दीनदयाल उपाध्याय

Pandit Deendayal Upadhyay

Subject : GS -दिनविशेष, व्यक्तीविशेष

• जन्म : पंडित दीनदयाल उपाध्याय यांचा जन्म 25 सप्टेंबर 1916 रोजी उत्तर प्रदेशातील मथुरा येथील नगला चंद्रभान नावाच्या गावात झाला.

• ते नागरी सेवा परीक्षेत पात्र झाले परंतु जिथे पारंपारिक धोती-कुर्ता आणि टोपी घालून परीक्षा हॉलमध्ये बसल्याबद्दल त्यांना पंडितजी असे टोपणनाव मिळाले.

• नागरी सेवा परीक्षा ( Civil Services Examination ) पास होऊनही ते सेवेत सामील झाले नाहीत.

• 1937 मध्ये ते राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे (RSS) आजीवन स्वयंसेवक बनले.

• पंडित दीनदयाळजींनी लखनौ येथे राष्ट्रधर्म प्रकाशन नावाची संस्था स्थापन केली आणि येथून “राष्ट्रधर्म” नावाचे मासिक प्रकाशित केले. 

• ते भारतीय जनसंघाचे सर्वात महत्वाच्या नेत्यांपैकी एक होते.

• निधन : 11 फेब्रुवारी 1968 या दिवशी पंडित दीनदयालजींचे आकस्मिक निधन झाले. मुघलसराय रेल्वे स्थानकाजवळ (सध्याचे पंडित दीनदयाळ उपाध्याय रेल्वे स्थानक) चालत्या ट्रेनमध्ये त्याचा संशयास्पद परिस्थितीत मृत्यू झाला.

पंडित दीनदयाळजींनी अंत्योदय संकल्पना मांडली. 

• अंत्योदय म्हणजे "समाजातील शेवटच्या माणसाची उन्नती."

• हे समाजातील सर्वात गरीब आणि उपेक्षित घटकांच्या राहणीमानात सुधारणा करण्यावर लक्ष केंद्रित करते.

• उपाध्याय यांचा असा विश्वास होता की खरा विकास केवळ दुर्बल घटकांच्या कल्याणावर मोजला जाऊ शकतो.

• या गटांच्या आर्थिक, सामाजिक आणि शैक्षणिक समावेशाच्या उद्देशाने धोरणांना चालना देऊन समाजातील शेवटच्या माणसाची उन्नती आपन साधू शकतो.

पंडित दीनदयाल उपाध्याय यांच्या या संकल्पनेपासून प्रेरणा घेऊन त्यांच्या सन्मानार्थ सरकारने भरपूर योजना सुरू केल्या आहेत.

उदाहरणार्थ : 

• दीनदयाल अंत्योदय योजना (DAY) - दारिद्र्य निर्मूलनासाठी.

• दीनदयाल उपाध्याय ग्रामीण कौशल्य योजना (DDU-GKY) - गरिबी कमी करण्यासाठी घरांना नियमित वेतनाद्वारे लाभदायक आणि शाश्वत रोजगार उपलब्ध करून देणे.

• दीनदयाल उपाध्याय ग्राम ज्योती योजना - ग्रामीण घरांना वीज पुरवण्यासाठी.

• पंडित दीनदयाल उपाध्याय श्रमेव जयते कार्यक्रम - प्रामुख्याने कौशल्य प्रशिक्षणाद्वारे औद्योगिक विकासासाठी अनुकूल वातावरण निर्माण करणे.

क्वाड कॅन्सर मूनशॉट इनिशिएटिव्ह काय आहे ?

Quad Cancer Moonshot Initiative

बातम्यांमध्ये : अलीकडेच क्वाड देशांनी कर्करोगाशी सामना करण्यासाठी क्वाड कॅन्सर मूनशॉट इनिशिएटिव्ह नावाचा एक प्रोग्राम सुरु केला आहे.

Subject : GS 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलिकडेच कर्करोगाशी सामना करण्यासाठी क्वाड कॅन्सर मूनशॉट इनिशिएटिव्ह नावाचा उपक्रम सुरू करण्यात आला. हा उपक्रम खालील पैकी कोणत्या देशांच्या पुढाकाराने सुरू करण्यात आला ?

1. भारत, संयुक्त अमेरिका, जपान आणि ऑस्ट्रेलिया

2. भारत, संयुक्त अमेरिका, चीन आणि फ्रान्स

3. भारत, रशिया, जपान आणि ऑस्ट्रेलिया

4. भारत, रशिया, जपान आणि चीन

उत्तर : भारत, संयुक्त अमेरिका, जपान आणि ऑस्ट्रेलिया

अलीकडेच क्वाड देशांनी कर्करोगाशी सामना करण्यासाठी क्वाड कॅन्सर मूनशॉट इनिशिएटिव्ह नावाचा एक प्रोग्राम सुरु केला आहे.

• उद्दिष्ट : कर्करोगाचे निदान करणे, त्यावर उपचार करणे आणि कर्करोगाचा रूग्ण आणि त्यांच्या कुटुंबीयांवर होणारा परिणाम कमी करणे यासाठी नाविन्यपूर्ण धोरणे राबविणे हे क्वाड कॅन्सर मूनशॉट प्रोग्रामचे उद्दिष्ट आहे.

पंतप्रधान नरेंद्र मोदी या उपक्रमात आपले निवेदन दिले ते पुढीलप्रमाणे :  

• भारत आपला अनुभव आणि कौशल्य सामायिक करण्यासाठी तत्पर आहे. कर्करोग उपचारासंबंधी काम करत असणारे भारतातले अनेक तज्ञ या कार्यक्रमात आपल्या सोबत आहेत.

• ‘एक वसुंधरा एक आरोग्य, हा भारताचा दृष्टिकोन आहे. याच भावनेतून आपण क्वाड मूनशॉट उपक्रमाच्या अंतर्गत 75 लाख डॉलरच्या नमुना उपकरणे तपास उपकरणे आणि लस यांच्या माध्यमातून सहकार्य करण्याची घोषणा करीत आहोत. रेडिओ थेरपी उपचार आणि क्षमता बांधणीतही भारत आपले सहकार्य करेल.

क्वाड ( Quad) म्हणजे नेमकं काय ?

• क्वाड ला 'क्वॉड्रिलॅटरल सिक्युरिटी डायलॉग' असेही म्हणतात.

• क्वाड हे चार देशांचा समावेश असलेला एक धोरणात्मक मंच आहे.

• क्वाड मध्ये भारत, संयुक्त अमेरिका, जपान आणि ऑस्ट्रेलिया या चार देशांचा समावेश आहे.

• २००७ मध्ये, तत्कालीन जपानचे पंतप्रधान शिंजो आबे यांनी या युतीला क्वाड संघटना असे नाव दिले. 

• उद्दिष्ट्ये : क्वाड चे प्राथमिक उद्दिष्टांमध्ये सागरी सुरक्षा, हवामान बदलाच्या जोखमींना तोंड देणे, प्रदेशात गुंतवणुकीसाठी परिसंस्था (इकोसिस्टम) तयार करणे आणि तांत्रिक नवकल्पनांना चालना देणे यांचा समावेश आहे.

कूडिअट्टम

Koodiyattom

Subject : GS - कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) कूडिअट्टम नाट्य प्रकार खालील पैकी कोणत्या राज्यातील पारंपरिक नाट्य प्रकार आहे ?

1. कर्नाटक

2. केरळ

3. तमिळनाडू

4. आंध्र प्रदेश

उत्तर : केरळ

कूडिअट्टम बद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• हे केरळमधील सर्वात जुने पारंपारिक नाट्य प्रकारांपैकी एक आहे आणि संस्कृत नाट्यपरंपरेवर आधारित आहे.

• मल्याळम भाषेतील “कुटी” या शब्दाचा अर्थ “एकत्रित” असा होतो आणि “अट्टम” याचा अर्थ “अभिनय” असा होतो.

• "कूडिअट्टम " या शब्दाचा अर्थ एकत्रित येऊन केलेला अभिनय असा होतो.

• कूडिअट्टम नाट्यभाषेत, डोळ्यांचा अभिनय आणि हस्त अभिनय (हावभावांची भाषा) प्रमुख आहेत.

• कूडिअट्टमचे एक उल्लेखनीय वैशिष्ट्य म्हणजे ते संस्कृत नाटकांतील एकांकिकेला पूर्ण नाटक मानते.

• ते संस्कृत नाटकाच्या पूर्ण मजकुरावर नव्हे तर संस्कृत नाटकांच्या वैयक्तिक कृतींवर आधारित आहे.

• 2001 मध्ये युनेस्कोचा मौखिक आणि अमूर्त हेरिटेज ऑफ ह्युमनिटीचा उत्कृष्ट नमुना म्हणून कूडिअट्टमला ओळखले जाऊ लागले.

• (UNESCO Masterpiece of the Oral and Intangible Heritage of Humanity)

भारतीय हवाई दलाचे नविन प्रमुख कोण झाले ?

Chief of the Air Staff ?

Subject : GS - नियुक्ती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकतीच भारतीय हवाई दलाचे प्रमुख पदी खालीलपैकी कोणाची नियुक्ती करण्यात आली आहे ?

1. राकेश कुमार सिंग भदोरीया

2. अमर प्रीत सिंग

3. प्रदिप वसंत नाईक

4. यांपैकी नाही

उत्तर : अमर प्रीत सिंग

• एअर मार्शल अमर प्रीत सिंग यांची देशाच्या हवाई दल प्रमुखपदी निवड करण्यात आली आहे. 

• ३० सप्टेंबर रोजी ते हवाई दलाचे प्रमुख म्हणून पदभार स्वीकारतील.

• एअर मार्शल अमर प्रीत सिंग हे भारतीय हवाई दलाचे 28 वे प्रमुख असणार आहे.

• 27 ऑक्टोबर 1964 रोजी जन्मलेले एअर मार्शल अमर प्रीत सिंग यांना डिसेंबर 1984 मध्ये भारतीय हवाई दलाच्या लढाऊ वैमानिक शाखेत नियुक्त करण्यात आले होते. 

• सुमारे 40 वर्षांच्या प्रदीर्घ आणि प्रतिष्ठित सेवेत त्यांनी कमांड, स्टाफ, निर्देशात्मक आणि परदेशी नियुक्ती अशा विविध पदांवर काम केले आहे.

• नॅशनल डिफेन्स अकादमी, डिफेन्स सर्व्हिसेस स्टाफ कॉलेज आणि नॅशनल डिफेन्स कॉलेजचे माजी विद्यार्थी आहे.

• एअर मार्शल अमर प्रीत सिंग, फ्लाइंग इंस्ट्रक्टर आणि एक प्रायोगिक टेस्ट पायलट असून त्यांना विविध प्रकारच्या फिक्स्ड आणि रोटरी विंग विमानाच्या 5,000 तासांपेक्षा जास्त उड्डाणाचा अनुभव आहे.

• टेस्ट पायलट म्हणून, त्यांनी रशियामध्ये मॉस्को येथे MiG-29 अपग्रेड प्रोजेक्ट मॅनेजमेंट टीमचे नेतृत्व केले.

युरोपा क्लिपर मिशन

Europa Clipper Mission

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असलेले युरोपा क्लिपर मिशन खालील पैकी कोणाचे महत्त्वाकांक्षी मिशन आहे ? 

1. NASA

2. ISRO

3. European Space Agency

4. China National Space Administration

उत्तर : NASA

युरोपा काय आहे ?

• जसा पृथ्वीचा उपग्रह चंद्र आहे त्याचप्रमाणे युरोपा हा गुरू (Jupiter) या ग्रहाचा चंद्र आहे.

• युरोपा पृथ्वीच्या चंद्रापेक्षा किंचित लहान आहे. त्याचा पृष्ठभाग बर्फापासून बनलेला आहे. 

• त्याच्या बर्फाळ कवचाच्या खाली खाऱ्या पाण्याचा महासागर आहे, ज्यामध्ये पृथ्वीवरील सर्व महासागरांच्या मिळून दुप्पट पाणी आहे असा शास्त्रज्ञांचा अंदाज आहे.

काय आहे युरोपा क्लिपर मिशन ?

• गुरू या ग्रहाचा चंद्र युरोपाचा अभ्यास करण्यासाठी युरोपा क्लिपर मिशन हे NASA चे महत्वकांक्षी मिशन आहे.

• उद्दिष्ट : या मिशन चे उद्दिष्ट युरोपाच्या बर्फाळ पृष्ठभागावरील रहस्ये उलगडणे आणि बाह्य जीवनाची संभाव्य चिन्हे शोधणे हे आहे.

• लॉन्च (प्रक्षेपण) तारीख : हे अंतराळयान फ्लोरिडामधील नासाच्या केनेडी स्पेस सेंटरमधून ऑक्टोबर 2024 मध्ये प्रक्षेपित केले जाईल.

• कालावधी : 2031 पर्यंत युरोपा येथे लक्ष्यित आगमनासह मिशन पाच वर्षांपर्यंत चालण्याची अपेक्षा आहे.

• हे मिशन गुरु ग्रहाची प्रदक्षिणा करेल आणि युरोपाच्या गोठलेल्या कवचाखाली जीवन शक्य आहे की नाही हे शोधण्यासाठी आवश्यक डेटा गोळा करेल.

गुरू ग्रहाबद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• गुरू (बृहस्पती किंवा Jupiter) हा अंतरानुसार सूर्यापासून 5 व्या स्थानावर असलेला सूर्यमालेमधील आकाराने सर्वांत मोठा ग्रह आहे.

• गुरू, शनि, युरेनस आणि नेपच्यून यांना जोव्हियन ग्रह किंवा गॅस जायंट ग्रह म्हणतात. 

• गुरू ग्रह हा मुख्यत्वेकरून हायड्रोजन व थोड्या प्रमाणात हेलियम चा बनला आहे. 

• प्राचीन रोमवासीयांनी रोमन देव ज्युपिटर याच्यावरून या ग्रहाला ज्युपिटर हे नाव दिले होते.

• गुरू चा परिवलन काळ म्हणजे स्वतःभोवती एक फेरी फिरण्याचा वेळ 10 तासांपेक्षा किंचित कमी आहे.

• परंतु सूर्याची एक प्रदक्षिणा पूर्ण करण्यासाठी गुरू ला सुमारे १२ पृथ्वी वर्षे लागतात.

• गुरू ग्रहाला 79 उपग्रह (चंद्र) आहे.

तिरुपती बालाजी मंदिर | Tirupati Balaji Temple 

Subject : GS - इतिहास - कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असलेले तिरूपती बालाजी मंदिर हे कोणत्या राज्यात आहे ?

1. केरळ

2. तमिळनाडू

3. आंध्र प्रदेश

4. तेलंगणा

उत्तर : आंध्र प्रदेश

बातम्यांमध्ये : जुलै 2024 मध्ये, तिरूपती बालाजी येथील प्रसादाच्या लाडू तयार करण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या तुपावर केलेल्या प्रयोगशाळेच्या चाचण्यांमधून बाहेरील चरबीची उपस्थिती आढळून आली.

ज्यात तुपात डुकराची चरबी, गोमांस टॅलो आणि फिश ऑइल यांचा समावेश होता. या निष्कर्षांमुळे प्रसादाच्या पावित्र्याबद्दल गंभीर चिंता निर्माण झाली.

तिरुपती बालाजी मंदिराबद्दल थोडक्यात माहिती : 

• तिरुमाला व्यंकटेश्वर मंदिर, ज्याला तिरुपती बालाजी मंदिर म्हणूनही ओळखले जाते, हे आंध्र प्रदेशच्या चित्तूर जिल्ह्यातील तिरुपती येथील तिरुमला या डोंगराळ शहरामध्ये वसलेले हिंदू मंदिर आहे. 

• हे मंदिर विष्णूचे अवतार भगवान श्री व्यंकटेश्वर यांना समर्पित आहे.

• हे मंदिर समुद्रसपाटीपासून 853 मीटर उंचीवर वसलेले आहे आणि तिरुमला टेकडीच्या सात टेकड्यांपैकी एक असलेल्या वेंकट टेकडीवर स्थित आहे.

• गरुड पुराण, ब्रह्म पुराण आणि इतर अनेक पवित्र ग्रंथांमध्ये याचा उल्लेख आहे.

• देणग्या आणि संपत्तीच्या बाबतीत हे जगातील सर्वात श्रीमंत मंदिरांपैकी एक आहे.

• देवाला प्रसन्न करण्यासाठी केस आणि विविध संपत्ती दान करणे ही मंदिरातील लोकप्रिय प्रथा आहे.

• मंदिराची प्राचीन मुळे पल्लव राजवंशात सापडतात, ज्याचा 9व्या शतकात या प्रदेशावर प्रभाव होता.

• त्यानंतर, चोल राजघराण्याने मंदिराचा विकास आणि संरक्षण करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.

• नंतरच्या काळात, विजयनगर साम्राज्याच्या काळात, मंदिराला महत्त्वपूर्ण योगदान आणि देणगी मिळाली.

• प्रसिद्ध संत रामानुज यांनी 12 व्या शतकात मंदिर आणि त्याच्या विधींचे पुनरुज्जीवन करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.

• GI Tag : प्रसिद्ध गोड, तिरुपती लाडू, मंदिरात प्रसाद म्हणून दिला जातो, त्याला भौगोलिक संकेतांक (GI टॅग) देण्यात आला आहे.

पाश्मिना शॉल्स एवढी महाग का आहे ? | PASHMINA SHAWL

बातम्यांमध्ये : अमेरिकेत सुरु असलेल्या क्वाड सदस्य देशांच्या शिखर परिषदेच्या पार्श्वभूमीवर पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष जोसेफ बायडेन यांची भेट घेतली.

पंतप्रधानांनी अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष बायडेन यांना दिल्ली-डेलावेअर सिल्व्हर ट्रेनचे मॉडेल आणि अमेरिकेची फर्स्ट लेडी जिल बायडेन यांना पाश्मिना शाल भेट दिली.

Subject : GS - GI Tag

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भौगोलिक संकेतांक असलेली पाश्मिना शाल प्रामुख्याने कोणत्या प्रदेशातील आहे ?

1. महाराष्ट्र

2. काश्मिर

3. उत्तर प्रदेश

4. आसाम

उत्तर : काश्मिर

पाश्मिना शॉल्स बद्दल थोडक्यात माहिती : 

• पाश्मिना शाल हे भौगोलिक संकेतांक (GI Tag) प्रमाणित लोकर आहे. ते भारतातील काश्मीर प्रदेशातून आहे.

• काश्मीर खोऱ्यातील स्थानिक कारागिरांनी वापरलेल्या अनोख्या पारंपारिक प्रक्रियेमुळे काश्मीरच्या पाश्मिना शॉल्स ने G.I टॅग मिळवला आहे.

• काश्मिरी लोक हिवाळ्यात स्वतःला उबदार ठेवण्यासाठी पश्मिना शॉल वापरत.

• पाश्मिना' हा शब्द पर्शियन शब्द "पश्म" वरून आला आहे, ज्याचा अर्थ विणता येण्याजोगा तंतू असा होतो.

• पाश्मिना शॉल्स त्यांच्या लोकरच्या दर्जेदार गुणवत्तेमुळे आणि एकच तुकडा बनवण्यासाठी घेतलेल्या मेहनतीमुळे खूप महाग आहेत.पश्मिना शाल विणण्यासाठी वापरली जाणारी लोकर लडाखमधील पाळीव चांगथंगी बकऱ्यांकडून (कॅपरा हिर्कस) मिळवले जाते.

भौगोलिक संकेतांक म्हणजे काय ?

GI Tag (Geographical Indication)

• एखाद्या भागातील वस्तू किंवा पदार्थ ही त्या भागाचं वैशिष्ट्य असल्यास त्यास भौगोलिक संकेतांक म्हणजेच GI टॅग देण्यात येतो. 

• Geographical Indication of goods (Registration and Protection) Act, 1999 हा कायदा भारतातील वस्तूंची संबंधित भौगोलिक संकेतांची नोंदणी आणि उत्तम संरक्षण करण्यास प्रयत्न करतो.

• 2004 मध्ये दार्जिलिंग टी (दार्जिलिंग चहा) GI टॅग मिळवणारा पहिले भारतीय उत्पादन होते.

GI टॅग असणारे महाराष्ट्रातील काही उत्पादक :

• सोलापुरी चादर, पुणेरी पगडी, कोल्हापुरी चप्पल, पुरंदर अंजीर, मराठवाडा केसर आंबा, नाशिकचे द्राक्ष, नाशिक व्हॅली वाईन, वारली चित्रकला इत्यादी.

जागतिक नदी दिवस | World River Day

बातम्यांमध्ये : जागतिक नदी दिनानिमित्त नदी पुनर्वसन आणि शाश्वतता यावर लक्ष केंद्रित करून, महाराष्ट्र सरकारने रविवारी संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यानात 'नदी पाठशाळा' आणि 'नदी शपथ' समारंभाचे आयोजन केले होते. 

पर्यावरणीय संतुलन आणि शाश्वत भविष्यासाठी नद्यांच्या संरक्षणाच्या महत्त्वाबाबत जनजागृती करण्याच्या उद्देशाने राज्य सरकारच्या पर्यटन आणि संस्कृती विभागाने ‘चला जानुया नदीला’ या मोहिमेअंतर्गत संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यानात हा कार्यक्रम आयोजित केला होता.

Subject : GS - पर्यावरण, दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जागतिक नदी दिवस केव्हा साजरी करतात ?

1. सप्टेंबर महिन्याच्या पहिल्या रविवारी

2. सप्टेंबर महिन्याच्या दुसऱ्या रविवारी

3. सप्टेंबर महिन्याच्या तिसऱ्या रविवारी

4. सप्टेंबर महिन्याच्या चौथ्या रविवारी

उत्तर : सप्टेंबर महिन्याच्या चौथ्या रविवारी

जागतिक नदी दिनाबद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• जागतिक नदी दिन 2005 मध्ये पहिल्यांदा साजरा करण्यात आला आणि तेव्हापासून दरवर्षी सप्टेंबरच्या चौथ्या रविवारी साजरा केला जातो.

• 2024 मध्ये जागतिक नदी दिन 22 सप्टेंबर रोजी साजरी करण्यात येत आहे.

जागतिक नदी दिनाची सुरुवात कोणी केली ?

मार्क अँजेलो हे आंतरराष्ट्रीय ख्यातीचे कॅनेडियन नदी संवर्धनवादी आणि जागतिक नद्या दिनाचे संस्थापक आहेत. जगभरातील नद्यांच्या संवर्धनासाठी त्यांनी आपले जीवन समर्पित केले आहे.

जागतिक नदी दिन 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

2024 सालासाठी जागतिक नदी दिनाची संकल्पना (थीम) ‘शाश्वत भविष्यासाठी जलमार्ग’ (Waterways for a Sustainable Future) अशी ठेवण्यात आली आहे.

आपण जागतिक नद्या दिन का साजरा करतो ?

• नद्या पर्यावरणाचा समतोल राखण्यासाठी महत्त्वाची भूमिका बजावतात.

• नद्या मानवी जीवनासाठी अत्यंत उपयुक्त आहेत. ते गोड्या पाण्याचे सर्वात मोठे स्त्रोत आहेत. नद्या आपल्याला फक्त ताजे पिण्याचे पाणीच पुरवत नाहीत तर घरगुती गरजा (उदा. अन्न, ऊर्जा, स्वच्छता) आणि शेतीसाठी (उदा. सिंचन) पाणी देखील पुरवतात.

• ते लोक आणि वस्तूंना एका ठिकाणाहून दुसरीकडे नेण्यासाठी किंवा वाहतूक करण्यासाठी मार्ग देखील प्रदान करतात.

• भारतीय संस्कृतीत नद्यांना अनन्यसाधारण महत्त्व प्राप्त आहे.

• अलिकडच्या दशकांमध्ये, औद्योगिकीकरण आणि लोकसंख्या वाढीमुळे चालणाऱ्या मानवी हस्तहस्तक्षेपामुळे जगभरातील असंख्य नद्यांचे प्रदूषण आणि नुकसान झाले आहे.

• प्रत्येक देशातील नद्यांना अनेक धोक्यांचा सामना करावा लागत आहे आणि त्यामुळे नद्यांचे शाश्वत व्यवस्थापन करणे आवश्यक आहे.  

नद्यांबद्दल वनलाईनर पॉईंट्स :

• दक्षिण अमेरिकेतील ॲमेझॉन नदी ही जगातील सर्वात मोठी नदी आहे. ॲमेझॉन नदीचे पाण्याचे प्रमाण सर्वात जास्त आहे.

• आफ्रिकेतील नाईल नदी ही जगातील सर्वात लांब नदी आहे. नाईल नदी सुमारे 6650 किलोमीटर पसरलेली आहे.

• (नोट : मोठी नदी आणि लांब नदी यात फरक आहे.)

• चीनमधील यांगत्झे (Yangatze) नदी ही जगातील तिसरी सर्वात लांब नदी आहे. ती आशियातील सर्वात लांब नदी देखील आहे. 

• आसाम येथिल मजुली हे जगातील सर्वात मोठे नदीवरील बेट आहे. हे बेट ब्रम्हपुत्रा नदीवर आहे.

आंतरराष्ट्रीय गेंडा दिवस | World Rhino Day 

बातम्यांमध्ये : जागतिक गेंडा दिनानिमित्त, पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी X (ट्विटरवर) वर एका पोस्टमध्ये, पृथ्वीवरील सर्वात प्रतिष्ठित प्रजातींपैकी एक असलेल्या गेंड्याच्या संरक्षणासाठी आपली वचनबद्धता व्यक्त केली.

Subject : GS - पर्यावरण, दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालील पैकी कोणता गेंडा भारतात आढळतो ?

1. पांढरा गेंडा

2. काळा गेंडा

3. एक शिंगी गेंडा

4. सुमात्रन गेंडा

उत्तर : एक शिंगी गेंडा 

• दरवर्षी गेंड्याच्या संरक्षणासाठी 22 सप्टेंबर रोजी आंतरराष्ट्रीय गेंडा दिवस साजरा केला जातो. 

• गेंड्यांबाबत जनजागृती निर्माण करणे, गेंड्याची शिकार थांबवण्यासाठी आणि त्यांच्या अधिवासाचे संरक्षण करण्यासाठी जागतिक गेंडा दिवस (world Rhino Day)साजरा केला जातो. 

• वर्ल्ड वाइल्डलाइफ फंड (WWF) - दक्षिण आफ्रिका द्वारे 2010 मध्ये पहिल्यांदा आंतरराष्ट्रीय गेंडा दिवस जाहीर केला गेला.

• पाच लुप्तप्राय गेंड्यांच्या प्रजातींबद्दल जागरुकता निर्माण करण्यासाठी दरवर्षी 22 सप्टेंबर रोजी हा दिवस साजरा केला जातो.

गेंड्याच्या पाच प्रजाती पुढीलप्रमाणे : 

1. काळा गेंडा ( Black Rhino )

2. पांढरा गेंडा ( White Rhino )

3. एक शिंगी गेंडा ( Greater One-Horned Rhino )

4. जावन गेंडा ( Javan Rhino )

5. सुमात्रन गेंडा ( Sumatran Rhino )

जागतिक गेंडा दिन 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

"पाच जिवंत ठेवा." ही थीम सर्व पाच गेंड्यांच्या प्रजातींचे संरक्षण करण्याच्या महत्त्वावर जोर देते.

Keep the Five Alive, emphasising the importance of protecting all five rhino species.

एक शिंगी गेंडा Greater One-Horned Rhino :

• एक शिंगी गेंडा याला भारतीय गेंडा (Indian Rhino) म्हणूनही ओळखला जातो.

• भारत हा जगातील सर्वाधिक एक शिंगी गेंड्याची लोकसंख्या असलेला देश आहे

• हा गेंड्याच्या प्रजातींपैकी सर्वात मोठा आहे. हा गेंडा त्याच्यावर असलेल्या एका काळ्या शिंगाने आणि त्वचेच्या पटींसह तपकिरी रंगाने ओळखला जातो. .

• ते प्रामुख्याने गवत, पाने, झुडुपे आणि झाडे, फळे आणि जलचरांच्या फांद्या चरतात.

• गेंड्याची शिकार रोखण्यासाठी आणि गेंड्यांच्या संख्येचे संवर्धन करण्यासाठी प्रोजेक्ट राइनो हा भारतात सुरू करण्यात आलेला एक उपक्रम आहे

• संवर्धनाच्या चालू असलेल्या प्रयत्नांमुळे भारतातील गेंड्यांची संख्या सातत्याने वाढत आहे.

• देशात एक-शिंगे गेंडे प्रामुख्याने आसाम राज्यात आढळतात.

• काझीरंगा राष्ट्रीय उद्यान (आसाम), मानस राष्ट्रीय उद्यान (आसाम) आणि पोबिटोरा वन्यजीव अभयारण्य (आसाम) या ठिकाणी एक-शिंगी गेंड्यांचे संवर्धन केले जात आहे. 

• संवर्धन स्थिती : IUCN Red list : असुरक्षित (Vulnerable)

राष्ट्रीय हिंदी दिवस

Rashtriya Hindi Diwas

Subject : GS - दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) राष्ट्रीय हिंदी दिवस कधी साजरा केला जातो ?

1. 10 सप्टेंबर

2. 14 सप्टेंबर

3. 18 सप्टेंबर

4. 24 सप्टेंबर

उत्तर : 14 सप्टेंबर

बातम्यांमध्ये : भारताने 14 सप्टेंबर 2024 रोजी हिंदी भाषा देशाची अधिकृत भाषा म्हणून स्वीकारल्याच्या 75 व्या वर्धापन दिनानिमित्त हिंदी दिवस साजरा केला.

हिंदीला अधिकृत भाषा म्हणून 75 वर्षे पूर्ण झाल्याच्या स्मरणार्थ केंद्रीय गृह मंत्री यांनी टपाल तिकीट जारी केले.

राष्ट्रीय हिंदी दिवसाबद्दल महत्त्वाची माहिती :

• ‘ हिंद ’ या पर्शियन शब्दावरून हिंदी असे या भाषेचे नाव पडले. याचा अर्थ 'सिंधू नदीची भूमी' असा होतो. हिंदी भाषा ही संस्कृत भाषेपासून तयार झाली आहे.

• 14 सप्टेंबर 1949 रोजी संविधान सभेने देवनागरी लिपीतील हिंदीला भारतीय संघराज्याची अधिकृत भाषा म्हणून मान्यता दिली.

• हिंदी ही भारतीय राज्यघटनेच्या 8 व्या अनुसूचीमध्ये सूचीबद्ध 22 भाषांपैकी एक आहे. 

• हिंदी भाषा अभिजात भाषा नाही. 

भारतीय राज्यघटनेचे कलम 351 काय आहे ?

कलम 351 केंद्र सरकारला हिंदी भाषेचा प्रसार आणि विकास करण्यास प्रोत्साहन देते. इतर भारतीय भाषा आणि लिप्यांमधील घटक आत्मसात करून हिंदी समृद्ध करण्याचे कर्तव्य ते स्पष्ट करते.

भारतीय राज्यघटनेत कलम ३५१ का समाविष्ट करण्यात आले?

कलम 351 चा समावेश सर्व भारतीयांसाठी समान भाषा म्हणून हिंदीला प्रोत्साहन देण्यासाठी, राष्ट्रीय एकात्मतेला प्रोत्साहन देण्यासाठी आणि देशभरातील विविध भाषिक क्षेत्रांसोबत प्रभावी संवाद साधण्यासाठी करण्यात आला.

पहिला राष्ट्रीय हिंदी दिवस कधी साजरा केला गेला ?

पहिला राष्ट्रीय हिंदी दिवस 1953 मध्ये साजरा करण्यात आला.

हिंदी दिवस 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

"हिंदी – पारंपारिक ज्ञान आणि कृत्रिम बुद्धिमत्ता यांच्यातील पूल" ही हिंदी दिवस 2024 ची थीम आहे.

"Hindi – The Bridge between Traditional Knowledge and Artificial Intelligence".

जागतिक हिंदी दिवस कधी साजरा केला जातो ?

10 जानेवारी रोजी जागतिक हिंदी दिवस साजरा केला जातो.

जागतिक ग्रामीण विकास दिन

World Rural Development Day

Subject : GS - दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलीकडेच संयुक्त राष्ट्र महासभेने खालीलपैकी कोणता दिवस जागतिक ग्रामीण विकास दिन म्हणून साजरा करण्याची घोषणा केली आहे ?

1. 14 सप्टेंबर

2. 22 ऑगस्ट

3. 6 जुलै

4. 5 मे

उत्तर : 6 जुलै

बातम्यांमध्ये : अलिकडेच संयुक्त राष्ट्र महासभेने आपल्या 78 व्या अधिवेशनात 6 जुलै हा दिवस जागतिक ग्रामीण विकास दिन (World Rural Development Day) म्हणून घोषित करण्याचा ठराव एकमताने मंजूर केला आहे.

उद्दिष्ट : सर्वसमावेशक पद्धतीने ग्रामीण भागाचा विकास करणे त्यासाठी जगाचे लक्ष्य केंद्रित करणे आणि त्याद्वारे शाश्वत विकासाचे ध्येय (Sustainable Development Goals) साध्य करणे.

ग्रामीण विकास दिवस का महत्त्वाचा आहे ?

• दारिद्र्य निर्मूलन, अन्नसुरक्षा, पोषण, स्थानिक प्रशासन, व्यापार, उपजीविका, मूलभूत गरजा पूर्ण करणे, शाश्वत विकास आणि ग्रामीण भागातील नैसर्गिक संसाधनांचा कार्यक्षम वापर हे आशिया आणि पॅसिफिक प्रदेश तसेच जगासमोरील एक प्रमुख समस्या आहेत.

• या समस्यांचे निवारण करण्यासाठी विशेष आणि आवश्यक प्रयत्न करणे गरजेचे आहे.

• हा दिवस ग्रामीण भागाचे आणि तेथील लोकांचे महत्त्व त्याचप्रमाणे ग्रामीण भागातील कानाकोपऱ्यात राहणाऱ्या लोकांचे जीवनमान उंचावण्यासाठी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावेल.

श्री विजया पुरम

Port Blair Renamed as Sri Vijaya Puram

Subject : GS 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकताच केंद्र सरकारने कोणत्या शहराचे नाव बदलून श्री विजया पुरम असे करण्याचा निर्णय घेतला आहे ?

1. पोर्ट ब्लेअर

2. कावरत्ती

3. माहे

4. यानम

उत्तर : पोर्ट ब्लेअर

बातम्यांमध्ये : केंद्र सरकारने अंदमान आणि निकोबार ची राजधानी पोर्ट ब्लेअरचे नाव बदलून श्री विजया पुरम असे करण्याचा निर्णय घेतला आहे.

पोर्ट ब्लेअरचे नामकरण श्री विजया पुरम असे का करण्यात आले ?

• अंदमान आणि निकोबार बेटांचे भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील ऐतिहासिक भूमिकेचा सन्मान करण्यासाठी आणि पूर्वीशी संबंधित वसाहतवादी वारसा नष्ट करण्यासाठी पोर्ट ब्लेअरचे नामकरण करण्यात आले. 

• नवीन नाव, श्री विजया पुरम, हे चोला साम्राज्य आणि भारताच्या समृद्ध वारशाशी त्याचा संबंध अधोरेखित (हायलाइट) करते.

पोर्ट ब्लेअर हे नाव कसे पडले ?

• पोर्ट ब्लेअरचे नाव आर्किबाल्ड ब्लेअर (Archibald Blair) या ब्रिटिश नौदल सर्वेक्षक आणि बॉम्बे मरीनमधील अधिकारी यांच्या नावावर ठेवण्यात आले.

• अठराव्या शतकाच्या उत्तरार्धात अंदमान बेटांचे मॅपिंग करण्यात त्यांनी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली होती.

श्री विजया पुरम (पोर्ट ब्लेअर) बद्दल महत्त्वाची माहिती :

• श्री विजया पुरम हे बंगालच्या उपसागरातील केंद्रशासित प्रदेश अंदमान आणि निकोबार बेटांचे राजधानी आहे.

• भारतीय सशस्त्र दल, भारतीय वायुसेना आणि भारतीय नौदलाची भारताची पहिली एकत्रित त्रि-कमांड श्री विजया पुरम येथे आहे.

• पोर्ट ब्लेअर (श्री विजया पुरम) हे नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांच्या नेतृत्वाखाली 1943 ते 1944 पर्यंत आझाद हिंद सरकारचे मुख्यालय होते.

ग्राम न्यायलये म्हणजे काय ?

What are the Gram Nyayalayas ?

बातम्यांमध्ये : सुप्रीम कोर्टाने अलीकडेच म्हटले आहे की, देशभरात ग्राम न्यायलयांची स्थापना केल्याने सोईस्कर रीतीने न्याय मिळण्यास मदत होईल.

Subject : GS - राज्यशास्त्र, ग्रामपंचायत

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) ग्राम न्यायलय अधिनियम (कायदा) केव्हा पारीत करण्यात आला ?

1. 1994

2. 2000

3. 2008

4. 2024

उत्तर : 2008

ग्राम न्यायलये :

• ग्राम न्यायलय अधिनियम, 2008 अंतर्गत भारताच्या ग्रामीण भागात ग्राम न्यायलयांची स्थापन करण्यात आली.

• हा कायदा ग्रामन्यायालये स्थापन करणे बंधनकारक करत नाही.

ग्राम न्यायलये स्थापन करण्याचा अधिकार कोणाला देण्यात आला आहे ?

• एक किंवा अधिक ग्राम न्यायलये स्थापन करण्याचे अधिकार राज्य सरकारांना देण्यात आले आहेत. 

• राज्य सरकार संबंधित उच्च न्यायालयाशी योग्य सल्लामसलत केल्यानंतर ग्राम न्यायलये स्थापन करतात.

ग्राम न्यायलये स्थापन का करण्यात आली ?

• भारताच्या ग्रामीण भागात जलद आणि सुलभ पद्धतीने न्याय व्यवस्था उपलब्ध व्हावी.

• लोकांना कमीत कमी खर्चात, त्यांच्या दारात न्याय मिळण्यासाठी ग्राम न्यायलये स्थापन करण्यात आली आहेत.

• कायद्याच्या कलम 4 मध्ये असे सांगितले आहे की, ग्राम न्यायलयाचे मुख्यालय संबंधित पंचायतीमध्ये किंवा राज्य सरकारने अधिसूचित केलेल्या इतर ठिकाणी स्थापन केली जातील.

• राज्य सरकार संबंधित उच्च न्यायालयाशी सल्लामसलत करून ग्राम न्यायलयांचे पीठासीन अधिकारी (न्यायाधीशांची) नियुक्ती करतात.

प्रधानमंत्री किसान मानधन योजना 

Pradhan Mantri Kisan Maandhan Yojana (PM-KMY)

Subject : GS - सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) प्रधानमंत्री किसान मानधन योजना केव्हा सुरू करण्यात आली होती ?

1. 12 सप्टेंबर 2019

2. 12 सप्टेंबर 2021

3. 12 सप्टेंबर 2023

4. 12 सप्टेंबर 2024

उत्तर : 12 सप्टेंबर 2019

प्रधानमंत्री किसान मानधन योजना काय आहे ?

• या योजनेतून शेतकऱ्यांना वृद्धापकाळात निवृत्तीवेतन म्हणजेच पेन्शन दिली जाते.

• शेतकऱ्यांना वृद्धापकाळात दर महिन्याला 3000 रूपये पेंशन देऊन त्यांना सामाजिक सुरक्षितता उपलब्ध करून देण्यासाठी केंद्र सरकारने 12 सप्टेंबर 2019 रोजी ही योजना सुरू केली होती.

• ही योजना लहान आणि अल्पभूधारक शेतकऱ्यांना (ज्या शेतकऱ्यांची जमीन दोन हेक्टरपेक्षा कमी आहे अशा शेतकऱ्यांना) सामाजिक सुरक्षा प्रदान करते.

• पात्रता : प्रधानमंत्री किसान मान-धन योजना 2 हेक्टरपर्यंत लागवडीयोग्य जमीन असलेल्या आणि 18 ते 40 वयोगटातील लहान आणि अल्पभूधारक शेतकऱ्यांसाठी आहे.

योजनेचे स्वरूप कसे आहे ?

• 18 ते 40 वर्षे वयोगटातील शेतकऱ्यांना या योजनेत सहभागी होण्‍यासाठी साधारणपणे दर महिन्याला 55 रूपये ते 200 रूपये ते 60 वर्षांचे होईपर्यंत योगदान देणे आवश्यक आहे.

• शेतकऱ्यांनी दिलेल्या योगदाना इतकाच निधी केंद्र सरकारकडून दिला जातो.

• शेतकऱ्याचे वय 60 वर्ष झाले की, या योजनेत नावनोंदणी केलेल्या आणि एक्सल्युजन निकष पूर्ण करणाऱ्या शेतकऱ्यांना मासिक 3,000 रूपये पेन्‍शन सुरू होणार आहे.

• LIC म्हणजेच आयुर्विमा महामंडळ या पेन्शन फंडाचे व्यवस्थापन करीत आहे.

सीताराम येचुरी यांचे निधन

Indian Communist Leader Sitaram Yechury No More - Rest in Peace 💐💐

बातमी : मार्क्सवादी कम्युनिस्ट पक्षाचे ज्येष्ठ नेते सीताराम येचुरी यांचं गुरुवारी वयाच्या 72 व्या वर्षी निधन झालं.

Subject : GS - व्यक्ती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) सिताराम येचुरी यांचे नुकतेच निधन झाले ते 2005 ते 2017 पर्यंत कोणत्या मतदारसंघातून राज्यसभेचे खासदार होते ?

1. महाराष्ट्र 

2. पश्चिम बंगाल

3. उत्तर प्रदेश

4. तमिळनाडू

उत्तर : पश्चिम बंगाल

सीताराम येचुरी यांबद्दल थोडक्यात माहिती : 

• जन्म : 12 ऑगस्ट 1952 रोजी मद्रास येथील एका तेलुगू कुटुंबात त्यांचा जन्म झाला.

• सीताराम येचुरी जेएनयूमध्ये विद्यार्थी असताना त्यांना 1975 मध्ये आणीबाणीच्या काळात अटक करण्यात आली होती. 

• सीताराम येचुरी भारतीय राजकारणातील दिग्गज नेते होते. 

• विशेषत: डाव्या चळवळीमधील राष्ट्रीय स्तरावरील मोठं नेतृत्व म्हणून त्यांच्याकडं पाहिलं जायचं. 

• सीताराम येचुरी हे भारतीय मार्क्सवादी, राजकारणी आणि भारतीय कम्युनिस्ट पक्षाचे (मार्क्सवादी) सरचिटणीस होते.

• सीताराम येचुरी 2005 पासून 2017 पर्यंत पश्चिम बंगाल मधून राज्यसभेचे खासदार राहिले.

कोठे होणार आदिवासी विद्यापीठाची स्थापना ?

Subject : GS 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) महाराष्ट्रातील कोणत्या शहरात लवकरच आदिवासी विद्यापीठ स्थापन केले जाणार आहे ?

1. नाशिक

2. पालघर

3. नंदुरबार 

4. गोंदिया

उत्तर : नाशिक

• आदिवासी बांधवांसाठी नाशिक येथे आदिवासी विद्यापीठ सुरू करण्यात येईल. त्यात ८० टक्के आदिवासी, तर २० टक्के अन्य विद्यार्थ्यांचा समावेश राहील, असे राज्यपाल सी. पी. राधाकृष्णन यांनी सांगितले.

• हे विद्यापीठ बालवाडी (KG) ते पदव्युत्तर स्तरापर्यंतचे (PG) महत्त्वाचे दर्जेदार शिक्षण आणि कौशल्य प्रशिक्षण प्रदान करेल. 

• या विद्यापीठात आदिवासी विद्यार्थ्यांसाठी एकूण 80% जागा राखीव असतील.

• या विद्यापीठात अभियांत्रिकी, माहिती तंत्रज्ञान इत्यादी विषयांच्या सर्वोत्तम सुविधा असतील.

• नाशिक औद्योगिक दृष्ट्या विकसित होत असल्याने या विद्यापीठातील विद्यार्थ्यांना रोजगाराच्या संधी निर्माण होतील.

न्यायाधीश निवडण्याची परवानगी देणारा जगातील पहिला देश ??

Subject : GS 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) मतदारांना सर्व स्तरांवर न्यायाधीश निवडण्याची परवानगी देणारा जगातील पहिला देश कोणता ठरला आहे ?

1. नेपाळ

2. कॅनडा

3. पोलंड

4. मेक्सिको

उत्तर : मेक्सिको

• नुकतेच मेक्सिको देशाने लोकांमार्फत न्यायाधीश निवडण्याची परवानगी दिली.  

• या अंतर्गत सर्वोच्च न्यायालय आणि इतर उच्च-स्तरीय न्यायाधीश तसेच स्थानिक पातळीवरील न्यायाधीशांची निवड लोकांमार्फत निवडणूक प्रक्रियेसारखी केली जाईल.

• न्यायालयीन कर्मचारी आणि कायद्याच्या विद्यार्थ्यांसह विरोधकांनी या योजनेच्या विरोधात निषेधाची मालिका आयोजित केली आहे.

मिशन मौसम ला केंद्रीय मंत्रिमंडळाने दिली मंजुरी

Mission Mausam

बातम्यांमध्ये : पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या अध्यक्षतेखाली केंद्रीय मंत्रिमंडळाने येत्या दोन वर्षांमध्ये 2,000 कोटी रुपये खर्चासह ‘मिशन मौसम’ ला मंजुरी दिली आहे.

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असलेले मिशन मौसम खालील पैकी कशाशी संबंधित आहे ?

1. नौदल युद्ध अभ्यास

2. नक्षलविरोधी कारवाई

3. हवामान संबंधित विज्ञान आणि संशोधन 

4. यांपैकी नाही 

उत्तर : हवामान संबंधित विज्ञान आणि संशोधन 

काय आहे मिशन मौसम ?

• भारताला सर्व प्रकारच्या हवामानासाठी तयार करण्यासाठी तसेच क्लायमेट -स्मार्ट भारत निर्मितीसाठी मिशन मौसम.

• मिशन मौसम हा भारताच्या हवामान आणि हवामानाशी संबंधित विज्ञान, संशोधन आणि सेवांना मोठ्या प्रमाणात चालना देण्यासाठी एक बहुआयामी आणि परिवर्तनशील उपक्रम ठरेल अशी अपेक्षा आहे.

• अत्यंत प्रतिकूल हवामानाच्या घटना आणि हवामान बदलाच्या परिणामांना सामोरे जाण्यासाठी नागरिक आणि वापरकर्त्यांसह संबंधितांना अधिक चांगल्या प्रकारे सुसज्ज करण्यात हे मिशन मदत करेल. 

• मान्सूनचा अंदाज, हवेच्या गुणवत्तेसाठी माहिती, अत्यंत प्रतिकूल हवामान घटना आणि चक्रीवादळे, धुके, गारपीट आणि पाऊस यासंदर्भात अचूक आणि वेळेवर माहिती प्रदान करण्यासाठी क्षमता निर्माण करणे.

• मिशन मौसमचा एक भाग म्हणून, भारत वातावरणीय विज्ञान, विशेषत: हवामान निरीक्षण, मॉडेलिंग, अंदाज आणि व्यवस्थापन यातील संशोधन आणि विकास तसेच क्षमता यात वेगाने विस्तार करेल.

• प्रगत सेन्सर्स आणि उच्च-कार्यक्षमतेच्या सुपर कॉम्प्युटर सह नव्या पिढीचे रडार आणि उपग्रह प्रणाली यासाठी समाविष्ट केले जातील.

• मंत्रालय : मिशन मौसम प्रामुख्याने भू विज्ञान मंत्रालयाद्वारे (Ministry of Earth Sciences) राबविण्यात येणार आहे.

संसदीय राजभाषा समिती 

Parliamentary Committee on Official Language

Subject : GS - राज्यशास्त्र, नियुक्ती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) संसदीय राजभाषा समितीच्या अध्यक्षपदी खालीलपैकी कोणाची निवड करण्यात आली ?

1. श्री नरेंद्र मोदी

2. श्री अमित शहा

3. श्री राजनाथ सिंग

4. श्री जगदीप धनखर

उत्तर : श्री अमित शहा

संसदीय राजभाषा समिती म्हणजे काय ? ती कशासाठी असते ?

• स्थापना : राजभाषा अधिनियम, 1963 अंतर्गत संसदीय राजभाषा समितीची स्थापना 1976 मध्ये करण्यात आली होती.

• सदस्य : संसदीय राजभाषा समितीमध्ये एकूण संसदेच्या 30 सदस्यांचा (खासदारांचा) समावेश असतो.

        त्यापैकी 20 लोकसभेचे आणि 10 राज्यसभेचे सदस्य (खासदार) असतात.

• अध्यक्ष : 1963 च्या कायद्याच्या तरतुदीनुसार, संसदीय राजभाषा समितीचे अध्यक्ष केंद्रीय गृहमंत्री (Union Home Minister) असतात.

• मुख्य उद्देश : या समितीचा मुख्य उद्देश सरकारी कामकाजात हिंदी भाषेच्या वापराच्या प्रगतीचा आढावा घेणे हा आहे.

राष्ट्रीय फ्लोरेन्स नाइटिंगेल पुरस्कार 2024

National Florence Nightingale Award 2024

बातम्यांमध्ये : 11 सप्टेंबर, 2024 रोजी, राष्ट्रपती, द्रौपदी मुर्मू यांच्या हस्ते राष्ट्रपती भवनात परिचारिकांना 2024 या वर्षासाठीचे फ्लोरेन्स नाइटिंगेल राष्ट्रीय पुरस्कार प्रदान करण्यात आले.

Subject : GS - पुरस्कार

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) राष्ट्रीय फ्लोरेन्स नाइटिंगेल पुरस्कार कोणत्या क्षेत्राशी संबंधित आहे ?

1. साहित्य

2. चित्रपट

3. खेळ

4. नर्सिंग कर्मचारी

उत्तर : नर्सिंग कर्मचारी

राष्ट्रीय फ्लोरेन्स नाइटिंगेल पुरस्कारा बद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• स्थापना : भारत सरकारच्या आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण मंत्रालयाने 1973 मध्ये या पुरस्काराची स्थापना केली होती.

• केंद्र, राज्य/केंद्रशासित प्रदेश आणि स्वयंसेवी संस्थांमध्ये कार्यरत उत्कृष्ट परिचारिकांना (नर्सिंग कर्मचाऱ्यांना) हा पुरस्कार दिला जातो.

• परिचारिका आणि नर्सिंग व्यावसायिकांनी समाजासाठी केलेल्या गुणवत्तापूर्ण सेवेबद्दल त्यांना सन्मानित करण्यासाठी दरवर्षी हा पुरस्कार देण्यात येतो.

• पुरस्काराचे स्वरूप : प्रत्येक पुरस्कारामध्ये गुणवत्तेचे प्रमाणपत्र, रोख पुरस्कार एक लाख रुपये आणि पदक असते.

फ्लोरेन्स नाइटिंगेल कोण होत्या ?

• फ्लोरेन्स नाइटिंगेल या एक इंग्लीश समाजसुधारक, सांख्यिकीशास्त्रज्ञ आणि आधुनिक नर्सिंगच्या संस्थापक होत्या.

• क्रिमियन युद्धादरम्यान कॉन्स्टँटिनोपल येथे जखमी सैनिकांची काळजी घेतांना त्या प्रसिद्ध झोतात आल्या. त्या इथे परिचारिकांचे व्यवस्थापक आणि प्रशिक्षक म्हणून काम करत.

• त्यांनी लंडनमधील सेंट थॉमस हॉस्पिटलमध्ये पहिली वैज्ञानिकदृष्ट्या आधारित नर्सिंग स्कूल-नाइटिंगेल स्कूल ऑफ नर्सिंगची स्थापना केली.

इंटरनॅशनल सोलर अलायन्स - नेपाळ नवीन सदस्य

Nepal Becomes new Member Of International Solar Alliance

बातम्यांमध्ये : नेपाळ आंतरराष्ट्रीय सौर आघाडी-ISA मध्ये पूर्ण सदस्य देश म्हणून नुकताच सामील झाला.

Subject : GS 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नेपाळ आंतरराष्ट्रीय सौर आघाडी(इंटरनॅशनल सोलर अलायन्स) मध्ये पूर्ण सदस्य म्हणून सामील होणारा कितवा देश बनला आहे ?

1. 99 

2. 100 

3. 101 

4. 102 

उत्तर : 101

• नेपाळ आंतरराष्ट्रीय सौर आघाडी-ISA मध्ये पूर्ण सदस्य म्हणून सामील होणारा 101 वा देश बनला आहे.

आंतरराष्ट्रीय सौर आघाडी (ISA- इंटरनॅशनल सोलर अलायन्स) बद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• सौरऊर्जा सोल्यूशन्सच्या उपयोजनाद्वारे हवामान बदलाविरूद्ध प्रयत्नांना एकत्रित करण्यासाठी भारत आणि फ्रान्सने संयुक्त प्रयत्न म्हणून इंटरनॅशनल सोलर अलायन्सची कल्पना मांडली होती.

• स्थापना :  आंतरराष्ट्रीय सौर आघाडीची स्थापना 2015 मध्ये पॅरिस येथे झालेल्या संयुक्त राष्ट्रांच्या फ्रेमवर्क कन्व्हेन्शन वरील पक्षांच्या 21 व्या परिषदेदरम्यान करण्यात आली.

• मुख्यालय : इंटरनॅशनल सोलर अलायन्सचे मुख्यालय गुरुग्राम (हरियाणा) येथे आहे.

• उद्देश : जीवाश्म इंधनावरील अवलंबित्व कमी करण्यासाठी सौरऊर्जेच्या वापरास प्रोत्साहन देणे हा या आघाडीचा उद्देश आहे.

• ऊर्जा सुरक्षा सुनिश्चित करण्यासाठी आणि त्याच्या सदस्य देशांमध्ये ऊर्जा संक्रमणास प्रोत्साहन देण्यासाठी इंटरनॅशनल सोलर अलायन्स सौर ऊर्जा तंत्रज्ञानाचा प्रचार करते.