तिरुपती बालाजी मंदिर | Tirupati Balaji Temple 

Subject : GS - इतिहास - कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असलेले तिरूपती बालाजी मंदिर हे कोणत्या राज्यात आहे ?

1. केरळ

2. तमिळनाडू

3. आंध्र प्रदेश

4. तेलंगणा

उत्तर : आंध्र प्रदेश

बातम्यांमध्ये : जुलै 2024 मध्ये, तिरूपती बालाजी येथील प्रसादाच्या लाडू तयार करण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या तुपावर केलेल्या प्रयोगशाळेच्या चाचण्यांमधून बाहेरील चरबीची उपस्थिती आढळून आली.

ज्यात तुपात डुकराची चरबी, गोमांस टॅलो आणि फिश ऑइल यांचा समावेश होता. या निष्कर्षांमुळे प्रसादाच्या पावित्र्याबद्दल गंभीर चिंता निर्माण झाली.

तिरुपती बालाजी मंदिराबद्दल थोडक्यात माहिती : 

• तिरुमाला व्यंकटेश्वर मंदिर, ज्याला तिरुपती बालाजी मंदिर म्हणूनही ओळखले जाते, हे आंध्र प्रदेशच्या चित्तूर जिल्ह्यातील तिरुपती येथील तिरुमला या डोंगराळ शहरामध्ये वसलेले हिंदू मंदिर आहे. 

• हे मंदिर विष्णूचे अवतार भगवान श्री व्यंकटेश्वर यांना समर्पित आहे.

• हे मंदिर समुद्रसपाटीपासून 853 मीटर उंचीवर वसलेले आहे आणि तिरुमला टेकडीच्या सात टेकड्यांपैकी एक असलेल्या वेंकट टेकडीवर स्थित आहे.

• गरुड पुराण, ब्रह्म पुराण आणि इतर अनेक पवित्र ग्रंथांमध्ये याचा उल्लेख आहे.

• देणग्या आणि संपत्तीच्या बाबतीत हे जगातील सर्वात श्रीमंत मंदिरांपैकी एक आहे.

• देवाला प्रसन्न करण्यासाठी केस आणि विविध संपत्ती दान करणे ही मंदिरातील लोकप्रिय प्रथा आहे.

• मंदिराची प्राचीन मुळे पल्लव राजवंशात सापडतात, ज्याचा 9व्या शतकात या प्रदेशावर प्रभाव होता.

• त्यानंतर, चोल राजघराण्याने मंदिराचा विकास आणि संरक्षण करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.

• नंतरच्या काळात, विजयनगर साम्राज्याच्या काळात, मंदिराला महत्त्वपूर्ण योगदान आणि देणगी मिळाली.

• प्रसिद्ध संत रामानुज यांनी 12 व्या शतकात मंदिर आणि त्याच्या विधींचे पुनरुज्जीवन करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.

• GI Tag : प्रसिद्ध गोड, तिरुपती लाडू, मंदिरात प्रसाद म्हणून दिला जातो, त्याला भौगोलिक संकेतांक (GI टॅग) देण्यात आला आहे.

पाश्मिना शॉल्स एवढी महाग का आहे ? | PASHMINA SHAWL

बातम्यांमध्ये : अमेरिकेत सुरु असलेल्या क्वाड सदस्य देशांच्या शिखर परिषदेच्या पार्श्वभूमीवर पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष जोसेफ बायडेन यांची भेट घेतली.

पंतप्रधानांनी अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष बायडेन यांना दिल्ली-डेलावेअर सिल्व्हर ट्रेनचे मॉडेल आणि अमेरिकेची फर्स्ट लेडी जिल बायडेन यांना पाश्मिना शाल भेट दिली.

Subject : GS - GI Tag

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भौगोलिक संकेतांक असलेली पाश्मिना शाल प्रामुख्याने कोणत्या प्रदेशातील आहे ?

1. महाराष्ट्र

2. काश्मिर

3. उत्तर प्रदेश

4. आसाम

उत्तर : काश्मिर

पाश्मिना शॉल्स बद्दल थोडक्यात माहिती : 

• पाश्मिना शाल हे भौगोलिक संकेतांक (GI Tag) प्रमाणित लोकर आहे. ते भारतातील काश्मीर प्रदेशातून आहे.

• काश्मीर खोऱ्यातील स्थानिक कारागिरांनी वापरलेल्या अनोख्या पारंपारिक प्रक्रियेमुळे काश्मीरच्या पाश्मिना शॉल्स ने G.I टॅग मिळवला आहे.

• काश्मिरी लोक हिवाळ्यात स्वतःला उबदार ठेवण्यासाठी पश्मिना शॉल वापरत.

• पाश्मिना' हा शब्द पर्शियन शब्द "पश्म" वरून आला आहे, ज्याचा अर्थ विणता येण्याजोगा तंतू असा होतो.

• पाश्मिना शॉल्स त्यांच्या लोकरच्या दर्जेदार गुणवत्तेमुळे आणि एकच तुकडा बनवण्यासाठी घेतलेल्या मेहनतीमुळे खूप महाग आहेत.पश्मिना शाल विणण्यासाठी वापरली जाणारी लोकर लडाखमधील पाळीव चांगथंगी बकऱ्यांकडून (कॅपरा हिर्कस) मिळवले जाते.

भौगोलिक संकेतांक म्हणजे काय ?

GI Tag (Geographical Indication)

• एखाद्या भागातील वस्तू किंवा पदार्थ ही त्या भागाचं वैशिष्ट्य असल्यास त्यास भौगोलिक संकेतांक म्हणजेच GI टॅग देण्यात येतो. 

• Geographical Indication of goods (Registration and Protection) Act, 1999 हा कायदा भारतातील वस्तूंची संबंधित भौगोलिक संकेतांची नोंदणी आणि उत्तम संरक्षण करण्यास प्रयत्न करतो.

• 2004 मध्ये दार्जिलिंग टी (दार्जिलिंग चहा) GI टॅग मिळवणारा पहिले भारतीय उत्पादन होते.

GI टॅग असणारे महाराष्ट्रातील काही उत्पादक :

• सोलापुरी चादर, पुणेरी पगडी, कोल्हापुरी चप्पल, पुरंदर अंजीर, मराठवाडा केसर आंबा, नाशिकचे द्राक्ष, नाशिक व्हॅली वाईन, वारली चित्रकला इत्यादी.

जागतिक नदी दिवस | World River Day

बातम्यांमध्ये : जागतिक नदी दिनानिमित्त नदी पुनर्वसन आणि शाश्वतता यावर लक्ष केंद्रित करून, महाराष्ट्र सरकारने रविवारी संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यानात 'नदी पाठशाळा' आणि 'नदी शपथ' समारंभाचे आयोजन केले होते. 

पर्यावरणीय संतुलन आणि शाश्वत भविष्यासाठी नद्यांच्या संरक्षणाच्या महत्त्वाबाबत जनजागृती करण्याच्या उद्देशाने राज्य सरकारच्या पर्यटन आणि संस्कृती विभागाने ‘चला जानुया नदीला’ या मोहिमेअंतर्गत संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यानात हा कार्यक्रम आयोजित केला होता.

Subject : GS - पर्यावरण, दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जागतिक नदी दिवस केव्हा साजरी करतात ?

1. सप्टेंबर महिन्याच्या पहिल्या रविवारी

2. सप्टेंबर महिन्याच्या दुसऱ्या रविवारी

3. सप्टेंबर महिन्याच्या तिसऱ्या रविवारी

4. सप्टेंबर महिन्याच्या चौथ्या रविवारी

उत्तर : सप्टेंबर महिन्याच्या चौथ्या रविवारी

जागतिक नदी दिनाबद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• जागतिक नदी दिन 2005 मध्ये पहिल्यांदा साजरा करण्यात आला आणि तेव्हापासून दरवर्षी सप्टेंबरच्या चौथ्या रविवारी साजरा केला जातो.

• 2024 मध्ये जागतिक नदी दिन 22 सप्टेंबर रोजी साजरी करण्यात येत आहे.

जागतिक नदी दिनाची सुरुवात कोणी केली ?

मार्क अँजेलो हे आंतरराष्ट्रीय ख्यातीचे कॅनेडियन नदी संवर्धनवादी आणि जागतिक नद्या दिनाचे संस्थापक आहेत. जगभरातील नद्यांच्या संवर्धनासाठी त्यांनी आपले जीवन समर्पित केले आहे.

जागतिक नदी दिन 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

2024 सालासाठी जागतिक नदी दिनाची संकल्पना (थीम) ‘शाश्वत भविष्यासाठी जलमार्ग’ (Waterways for a Sustainable Future) अशी ठेवण्यात आली आहे.

आपण जागतिक नद्या दिन का साजरा करतो ?

• नद्या पर्यावरणाचा समतोल राखण्यासाठी महत्त्वाची भूमिका बजावतात.

• नद्या मानवी जीवनासाठी अत्यंत उपयुक्त आहेत. ते गोड्या पाण्याचे सर्वात मोठे स्त्रोत आहेत. नद्या आपल्याला फक्त ताजे पिण्याचे पाणीच पुरवत नाहीत तर घरगुती गरजा (उदा. अन्न, ऊर्जा, स्वच्छता) आणि शेतीसाठी (उदा. सिंचन) पाणी देखील पुरवतात.

• ते लोक आणि वस्तूंना एका ठिकाणाहून दुसरीकडे नेण्यासाठी किंवा वाहतूक करण्यासाठी मार्ग देखील प्रदान करतात.

• भारतीय संस्कृतीत नद्यांना अनन्यसाधारण महत्त्व प्राप्त आहे.

• अलिकडच्या दशकांमध्ये, औद्योगिकीकरण आणि लोकसंख्या वाढीमुळे चालणाऱ्या मानवी हस्तहस्तक्षेपामुळे जगभरातील असंख्य नद्यांचे प्रदूषण आणि नुकसान झाले आहे.

• प्रत्येक देशातील नद्यांना अनेक धोक्यांचा सामना करावा लागत आहे आणि त्यामुळे नद्यांचे शाश्वत व्यवस्थापन करणे आवश्यक आहे.  

नद्यांबद्दल वनलाईनर पॉईंट्स :

• दक्षिण अमेरिकेतील ॲमेझॉन नदी ही जगातील सर्वात मोठी नदी आहे. ॲमेझॉन नदीचे पाण्याचे प्रमाण सर्वात जास्त आहे.

• आफ्रिकेतील नाईल नदी ही जगातील सर्वात लांब नदी आहे. नाईल नदी सुमारे 6650 किलोमीटर पसरलेली आहे.

• (नोट : मोठी नदी आणि लांब नदी यात फरक आहे.)

• चीनमधील यांगत्झे (Yangatze) नदी ही जगातील तिसरी सर्वात लांब नदी आहे. ती आशियातील सर्वात लांब नदी देखील आहे. 

• आसाम येथिल मजुली हे जगातील सर्वात मोठे नदीवरील बेट आहे. हे बेट ब्रम्हपुत्रा नदीवर आहे.

आंतरराष्ट्रीय गेंडा दिवस | World Rhino Day 

बातम्यांमध्ये : जागतिक गेंडा दिनानिमित्त, पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी X (ट्विटरवर) वर एका पोस्टमध्ये, पृथ्वीवरील सर्वात प्रतिष्ठित प्रजातींपैकी एक असलेल्या गेंड्याच्या संरक्षणासाठी आपली वचनबद्धता व्यक्त केली.

Subject : GS - पर्यावरण, दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालील पैकी कोणता गेंडा भारतात आढळतो ?

1. पांढरा गेंडा

2. काळा गेंडा

3. एक शिंगी गेंडा

4. सुमात्रन गेंडा

उत्तर : एक शिंगी गेंडा 

• दरवर्षी गेंड्याच्या संरक्षणासाठी 22 सप्टेंबर रोजी आंतरराष्ट्रीय गेंडा दिवस साजरा केला जातो. 

• गेंड्यांबाबत जनजागृती निर्माण करणे, गेंड्याची शिकार थांबवण्यासाठी आणि त्यांच्या अधिवासाचे संरक्षण करण्यासाठी जागतिक गेंडा दिवस (world Rhino Day)साजरा केला जातो. 

• वर्ल्ड वाइल्डलाइफ फंड (WWF) - दक्षिण आफ्रिका द्वारे 2010 मध्ये पहिल्यांदा आंतरराष्ट्रीय गेंडा दिवस जाहीर केला गेला.

• पाच लुप्तप्राय गेंड्यांच्या प्रजातींबद्दल जागरुकता निर्माण करण्यासाठी दरवर्षी 22 सप्टेंबर रोजी हा दिवस साजरा केला जातो.

गेंड्याच्या पाच प्रजाती पुढीलप्रमाणे : 

1. काळा गेंडा ( Black Rhino )

2. पांढरा गेंडा ( White Rhino )

3. एक शिंगी गेंडा ( Greater One-Horned Rhino )

4. जावन गेंडा ( Javan Rhino )

5. सुमात्रन गेंडा ( Sumatran Rhino )

जागतिक गेंडा दिन 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

"पाच जिवंत ठेवा." ही थीम सर्व पाच गेंड्यांच्या प्रजातींचे संरक्षण करण्याच्या महत्त्वावर जोर देते.

Keep the Five Alive, emphasising the importance of protecting all five rhino species.

एक शिंगी गेंडा Greater One-Horned Rhino :

• एक शिंगी गेंडा याला भारतीय गेंडा (Indian Rhino) म्हणूनही ओळखला जातो.

• भारत हा जगातील सर्वाधिक एक शिंगी गेंड्याची लोकसंख्या असलेला देश आहे

• हा गेंड्याच्या प्रजातींपैकी सर्वात मोठा आहे. हा गेंडा त्याच्यावर असलेल्या एका काळ्या शिंगाने आणि त्वचेच्या पटींसह तपकिरी रंगाने ओळखला जातो. .

• ते प्रामुख्याने गवत, पाने, झुडुपे आणि झाडे, फळे आणि जलचरांच्या फांद्या चरतात.

• गेंड्याची शिकार रोखण्यासाठी आणि गेंड्यांच्या संख्येचे संवर्धन करण्यासाठी प्रोजेक्ट राइनो हा भारतात सुरू करण्यात आलेला एक उपक्रम आहे

• संवर्धनाच्या चालू असलेल्या प्रयत्नांमुळे भारतातील गेंड्यांची संख्या सातत्याने वाढत आहे.

• देशात एक-शिंगे गेंडे प्रामुख्याने आसाम राज्यात आढळतात.

• काझीरंगा राष्ट्रीय उद्यान (आसाम), मानस राष्ट्रीय उद्यान (आसाम) आणि पोबिटोरा वन्यजीव अभयारण्य (आसाम) या ठिकाणी एक-शिंगी गेंड्यांचे संवर्धन केले जात आहे. 

• संवर्धन स्थिती : IUCN Red list : असुरक्षित (Vulnerable)

राष्ट्रीय हिंदी दिवस

Rashtriya Hindi Diwas

Subject : GS - दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) राष्ट्रीय हिंदी दिवस कधी साजरा केला जातो ?

1. 10 सप्टेंबर

2. 14 सप्टेंबर

3. 18 सप्टेंबर

4. 24 सप्टेंबर

उत्तर : 14 सप्टेंबर

बातम्यांमध्ये : भारताने 14 सप्टेंबर 2024 रोजी हिंदी भाषा देशाची अधिकृत भाषा म्हणून स्वीकारल्याच्या 75 व्या वर्धापन दिनानिमित्त हिंदी दिवस साजरा केला.

हिंदीला अधिकृत भाषा म्हणून 75 वर्षे पूर्ण झाल्याच्या स्मरणार्थ केंद्रीय गृह मंत्री यांनी टपाल तिकीट जारी केले.

राष्ट्रीय हिंदी दिवसाबद्दल महत्त्वाची माहिती :

• ‘ हिंद ’ या पर्शियन शब्दावरून हिंदी असे या भाषेचे नाव पडले. याचा अर्थ 'सिंधू नदीची भूमी' असा होतो. हिंदी भाषा ही संस्कृत भाषेपासून तयार झाली आहे.

• 14 सप्टेंबर 1949 रोजी संविधान सभेने देवनागरी लिपीतील हिंदीला भारतीय संघराज्याची अधिकृत भाषा म्हणून मान्यता दिली.

• हिंदी ही भारतीय राज्यघटनेच्या 8 व्या अनुसूचीमध्ये सूचीबद्ध 22 भाषांपैकी एक आहे. 

• हिंदी भाषा अभिजात भाषा नाही. 

भारतीय राज्यघटनेचे कलम 351 काय आहे ?

कलम 351 केंद्र सरकारला हिंदी भाषेचा प्रसार आणि विकास करण्यास प्रोत्साहन देते. इतर भारतीय भाषा आणि लिप्यांमधील घटक आत्मसात करून हिंदी समृद्ध करण्याचे कर्तव्य ते स्पष्ट करते.

भारतीय राज्यघटनेत कलम ३५१ का समाविष्ट करण्यात आले?

कलम 351 चा समावेश सर्व भारतीयांसाठी समान भाषा म्हणून हिंदीला प्रोत्साहन देण्यासाठी, राष्ट्रीय एकात्मतेला प्रोत्साहन देण्यासाठी आणि देशभरातील विविध भाषिक क्षेत्रांसोबत प्रभावी संवाद साधण्यासाठी करण्यात आला.

पहिला राष्ट्रीय हिंदी दिवस कधी साजरा केला गेला ?

पहिला राष्ट्रीय हिंदी दिवस 1953 मध्ये साजरा करण्यात आला.

हिंदी दिवस 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

"हिंदी – पारंपारिक ज्ञान आणि कृत्रिम बुद्धिमत्ता यांच्यातील पूल" ही हिंदी दिवस 2024 ची थीम आहे.

"Hindi – The Bridge between Traditional Knowledge and Artificial Intelligence".

जागतिक हिंदी दिवस कधी साजरा केला जातो ?

10 जानेवारी रोजी जागतिक हिंदी दिवस साजरा केला जातो.

जागतिक ग्रामीण विकास दिन

World Rural Development Day

Subject : GS - दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलीकडेच संयुक्त राष्ट्र महासभेने खालीलपैकी कोणता दिवस जागतिक ग्रामीण विकास दिन म्हणून साजरा करण्याची घोषणा केली आहे ?

1. 14 सप्टेंबर

2. 22 ऑगस्ट

3. 6 जुलै

4. 5 मे

उत्तर : 6 जुलै

बातम्यांमध्ये : अलिकडेच संयुक्त राष्ट्र महासभेने आपल्या 78 व्या अधिवेशनात 6 जुलै हा दिवस जागतिक ग्रामीण विकास दिन (World Rural Development Day) म्हणून घोषित करण्याचा ठराव एकमताने मंजूर केला आहे.

उद्दिष्ट : सर्वसमावेशक पद्धतीने ग्रामीण भागाचा विकास करणे त्यासाठी जगाचे लक्ष्य केंद्रित करणे आणि त्याद्वारे शाश्वत विकासाचे ध्येय (Sustainable Development Goals) साध्य करणे.

ग्रामीण विकास दिवस का महत्त्वाचा आहे ?

• दारिद्र्य निर्मूलन, अन्नसुरक्षा, पोषण, स्थानिक प्रशासन, व्यापार, उपजीविका, मूलभूत गरजा पूर्ण करणे, शाश्वत विकास आणि ग्रामीण भागातील नैसर्गिक संसाधनांचा कार्यक्षम वापर हे आशिया आणि पॅसिफिक प्रदेश तसेच जगासमोरील एक प्रमुख समस्या आहेत.

• या समस्यांचे निवारण करण्यासाठी विशेष आणि आवश्यक प्रयत्न करणे गरजेचे आहे.

• हा दिवस ग्रामीण भागाचे आणि तेथील लोकांचे महत्त्व त्याचप्रमाणे ग्रामीण भागातील कानाकोपऱ्यात राहणाऱ्या लोकांचे जीवनमान उंचावण्यासाठी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावेल.

श्री विजया पुरम

Port Blair Renamed as Sri Vijaya Puram

Subject : GS 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकताच केंद्र सरकारने कोणत्या शहराचे नाव बदलून श्री विजया पुरम असे करण्याचा निर्णय घेतला आहे ?

1. पोर्ट ब्लेअर

2. कावरत्ती

3. माहे

4. यानम

उत्तर : पोर्ट ब्लेअर

बातम्यांमध्ये : केंद्र सरकारने अंदमान आणि निकोबार ची राजधानी पोर्ट ब्लेअरचे नाव बदलून श्री विजया पुरम असे करण्याचा निर्णय घेतला आहे.

पोर्ट ब्लेअरचे नामकरण श्री विजया पुरम असे का करण्यात आले ?

• अंदमान आणि निकोबार बेटांचे भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील ऐतिहासिक भूमिकेचा सन्मान करण्यासाठी आणि पूर्वीशी संबंधित वसाहतवादी वारसा नष्ट करण्यासाठी पोर्ट ब्लेअरचे नामकरण करण्यात आले. 

• नवीन नाव, श्री विजया पुरम, हे चोला साम्राज्य आणि भारताच्या समृद्ध वारशाशी त्याचा संबंध अधोरेखित (हायलाइट) करते.

पोर्ट ब्लेअर हे नाव कसे पडले ?

• पोर्ट ब्लेअरचे नाव आर्किबाल्ड ब्लेअर (Archibald Blair) या ब्रिटिश नौदल सर्वेक्षक आणि बॉम्बे मरीनमधील अधिकारी यांच्या नावावर ठेवण्यात आले.

• अठराव्या शतकाच्या उत्तरार्धात अंदमान बेटांचे मॅपिंग करण्यात त्यांनी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली होती.

श्री विजया पुरम (पोर्ट ब्लेअर) बद्दल महत्त्वाची माहिती :

• श्री विजया पुरम हे बंगालच्या उपसागरातील केंद्रशासित प्रदेश अंदमान आणि निकोबार बेटांचे राजधानी आहे.

• भारतीय सशस्त्र दल, भारतीय वायुसेना आणि भारतीय नौदलाची भारताची पहिली एकत्रित त्रि-कमांड श्री विजया पुरम येथे आहे.

• पोर्ट ब्लेअर (श्री विजया पुरम) हे नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांच्या नेतृत्वाखाली 1943 ते 1944 पर्यंत आझाद हिंद सरकारचे मुख्यालय होते.

ग्राम न्यायलये म्हणजे काय ?

What are the Gram Nyayalayas ?

बातम्यांमध्ये : सुप्रीम कोर्टाने अलीकडेच म्हटले आहे की, देशभरात ग्राम न्यायलयांची स्थापना केल्याने सोईस्कर रीतीने न्याय मिळण्यास मदत होईल.

Subject : GS - राज्यशास्त्र, ग्रामपंचायत

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) ग्राम न्यायलय अधिनियम (कायदा) केव्हा पारीत करण्यात आला ?

1. 1994

2. 2000

3. 2008

4. 2024

उत्तर : 2008

ग्राम न्यायलये :

• ग्राम न्यायलय अधिनियम, 2008 अंतर्गत भारताच्या ग्रामीण भागात ग्राम न्यायलयांची स्थापन करण्यात आली.

• हा कायदा ग्रामन्यायालये स्थापन करणे बंधनकारक करत नाही.

ग्राम न्यायलये स्थापन करण्याचा अधिकार कोणाला देण्यात आला आहे ?

• एक किंवा अधिक ग्राम न्यायलये स्थापन करण्याचे अधिकार राज्य सरकारांना देण्यात आले आहेत. 

• राज्य सरकार संबंधित उच्च न्यायालयाशी योग्य सल्लामसलत केल्यानंतर ग्राम न्यायलये स्थापन करतात.

ग्राम न्यायलये स्थापन का करण्यात आली ?

• भारताच्या ग्रामीण भागात जलद आणि सुलभ पद्धतीने न्याय व्यवस्था उपलब्ध व्हावी.

• लोकांना कमीत कमी खर्चात, त्यांच्या दारात न्याय मिळण्यासाठी ग्राम न्यायलये स्थापन करण्यात आली आहेत.

• कायद्याच्या कलम 4 मध्ये असे सांगितले आहे की, ग्राम न्यायलयाचे मुख्यालय संबंधित पंचायतीमध्ये किंवा राज्य सरकारने अधिसूचित केलेल्या इतर ठिकाणी स्थापन केली जातील.

• राज्य सरकार संबंधित उच्च न्यायालयाशी सल्लामसलत करून ग्राम न्यायलयांचे पीठासीन अधिकारी (न्यायाधीशांची) नियुक्ती करतात.

प्रधानमंत्री किसान मानधन योजना 

Pradhan Mantri Kisan Maandhan Yojana (PM-KMY)

Subject : GS - सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) प्रधानमंत्री किसान मानधन योजना केव्हा सुरू करण्यात आली होती ?

1. 12 सप्टेंबर 2019

2. 12 सप्टेंबर 2021

3. 12 सप्टेंबर 2023

4. 12 सप्टेंबर 2024

उत्तर : 12 सप्टेंबर 2019

प्रधानमंत्री किसान मानधन योजना काय आहे ?

• या योजनेतून शेतकऱ्यांना वृद्धापकाळात निवृत्तीवेतन म्हणजेच पेन्शन दिली जाते.

• शेतकऱ्यांना वृद्धापकाळात दर महिन्याला 3000 रूपये पेंशन देऊन त्यांना सामाजिक सुरक्षितता उपलब्ध करून देण्यासाठी केंद्र सरकारने 12 सप्टेंबर 2019 रोजी ही योजना सुरू केली होती.

• ही योजना लहान आणि अल्पभूधारक शेतकऱ्यांना (ज्या शेतकऱ्यांची जमीन दोन हेक्टरपेक्षा कमी आहे अशा शेतकऱ्यांना) सामाजिक सुरक्षा प्रदान करते.

• पात्रता : प्रधानमंत्री किसान मान-धन योजना 2 हेक्टरपर्यंत लागवडीयोग्य जमीन असलेल्या आणि 18 ते 40 वयोगटातील लहान आणि अल्पभूधारक शेतकऱ्यांसाठी आहे.

योजनेचे स्वरूप कसे आहे ?

• 18 ते 40 वर्षे वयोगटातील शेतकऱ्यांना या योजनेत सहभागी होण्‍यासाठी साधारणपणे दर महिन्याला 55 रूपये ते 200 रूपये ते 60 वर्षांचे होईपर्यंत योगदान देणे आवश्यक आहे.

• शेतकऱ्यांनी दिलेल्या योगदाना इतकाच निधी केंद्र सरकारकडून दिला जातो.

• शेतकऱ्याचे वय 60 वर्ष झाले की, या योजनेत नावनोंदणी केलेल्या आणि एक्सल्युजन निकष पूर्ण करणाऱ्या शेतकऱ्यांना मासिक 3,000 रूपये पेन्‍शन सुरू होणार आहे.

• LIC म्हणजेच आयुर्विमा महामंडळ या पेन्शन फंडाचे व्यवस्थापन करीत आहे.

सीताराम येचुरी यांचे निधन

Indian Communist Leader Sitaram Yechury No More - Rest in Peace 💐💐

बातमी : मार्क्सवादी कम्युनिस्ट पक्षाचे ज्येष्ठ नेते सीताराम येचुरी यांचं गुरुवारी वयाच्या 72 व्या वर्षी निधन झालं.

Subject : GS - व्यक्ती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) सिताराम येचुरी यांचे नुकतेच निधन झाले ते 2005 ते 2017 पर्यंत कोणत्या मतदारसंघातून राज्यसभेचे खासदार होते ?

1. महाराष्ट्र 

2. पश्चिम बंगाल

3. उत्तर प्रदेश

4. तमिळनाडू

उत्तर : पश्चिम बंगाल

सीताराम येचुरी यांबद्दल थोडक्यात माहिती : 

• जन्म : 12 ऑगस्ट 1952 रोजी मद्रास येथील एका तेलुगू कुटुंबात त्यांचा जन्म झाला.

• सीताराम येचुरी जेएनयूमध्ये विद्यार्थी असताना त्यांना 1975 मध्ये आणीबाणीच्या काळात अटक करण्यात आली होती. 

• सीताराम येचुरी भारतीय राजकारणातील दिग्गज नेते होते. 

• विशेषत: डाव्या चळवळीमधील राष्ट्रीय स्तरावरील मोठं नेतृत्व म्हणून त्यांच्याकडं पाहिलं जायचं. 

• सीताराम येचुरी हे भारतीय मार्क्सवादी, राजकारणी आणि भारतीय कम्युनिस्ट पक्षाचे (मार्क्सवादी) सरचिटणीस होते.

• सीताराम येचुरी 2005 पासून 2017 पर्यंत पश्चिम बंगाल मधून राज्यसभेचे खासदार राहिले.

कोठे होणार आदिवासी विद्यापीठाची स्थापना ?

Subject : GS 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) महाराष्ट्रातील कोणत्या शहरात लवकरच आदिवासी विद्यापीठ स्थापन केले जाणार आहे ?

1. नाशिक

2. पालघर

3. नंदुरबार 

4. गोंदिया

उत्तर : नाशिक

• आदिवासी बांधवांसाठी नाशिक येथे आदिवासी विद्यापीठ सुरू करण्यात येईल. त्यात ८० टक्के आदिवासी, तर २० टक्के अन्य विद्यार्थ्यांचा समावेश राहील, असे राज्यपाल सी. पी. राधाकृष्णन यांनी सांगितले.

• हे विद्यापीठ बालवाडी (KG) ते पदव्युत्तर स्तरापर्यंतचे (PG) महत्त्वाचे दर्जेदार शिक्षण आणि कौशल्य प्रशिक्षण प्रदान करेल. 

• या विद्यापीठात आदिवासी विद्यार्थ्यांसाठी एकूण 80% जागा राखीव असतील.

• या विद्यापीठात अभियांत्रिकी, माहिती तंत्रज्ञान इत्यादी विषयांच्या सर्वोत्तम सुविधा असतील.

• नाशिक औद्योगिक दृष्ट्या विकसित होत असल्याने या विद्यापीठातील विद्यार्थ्यांना रोजगाराच्या संधी निर्माण होतील.

न्यायाधीश निवडण्याची परवानगी देणारा जगातील पहिला देश ??

Subject : GS 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) मतदारांना सर्व स्तरांवर न्यायाधीश निवडण्याची परवानगी देणारा जगातील पहिला देश कोणता ठरला आहे ?

1. नेपाळ

2. कॅनडा

3. पोलंड

4. मेक्सिको

उत्तर : मेक्सिको

• नुकतेच मेक्सिको देशाने लोकांमार्फत न्यायाधीश निवडण्याची परवानगी दिली.  

• या अंतर्गत सर्वोच्च न्यायालय आणि इतर उच्च-स्तरीय न्यायाधीश तसेच स्थानिक पातळीवरील न्यायाधीशांची निवड लोकांमार्फत निवडणूक प्रक्रियेसारखी केली जाईल.

• न्यायालयीन कर्मचारी आणि कायद्याच्या विद्यार्थ्यांसह विरोधकांनी या योजनेच्या विरोधात निषेधाची मालिका आयोजित केली आहे.

मिशन मौसम ला केंद्रीय मंत्रिमंडळाने दिली मंजुरी

Mission Mausam

बातम्यांमध्ये : पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या अध्यक्षतेखाली केंद्रीय मंत्रिमंडळाने येत्या दोन वर्षांमध्ये 2,000 कोटी रुपये खर्चासह ‘मिशन मौसम’ ला मंजुरी दिली आहे.

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असलेले मिशन मौसम खालील पैकी कशाशी संबंधित आहे ?

1. नौदल युद्ध अभ्यास

2. नक्षलविरोधी कारवाई

3. हवामान संबंधित विज्ञान आणि संशोधन 

4. यांपैकी नाही 

उत्तर : हवामान संबंधित विज्ञान आणि संशोधन 

काय आहे मिशन मौसम ?

• भारताला सर्व प्रकारच्या हवामानासाठी तयार करण्यासाठी तसेच क्लायमेट -स्मार्ट भारत निर्मितीसाठी मिशन मौसम.

• मिशन मौसम हा भारताच्या हवामान आणि हवामानाशी संबंधित विज्ञान, संशोधन आणि सेवांना मोठ्या प्रमाणात चालना देण्यासाठी एक बहुआयामी आणि परिवर्तनशील उपक्रम ठरेल अशी अपेक्षा आहे.

• अत्यंत प्रतिकूल हवामानाच्या घटना आणि हवामान बदलाच्या परिणामांना सामोरे जाण्यासाठी नागरिक आणि वापरकर्त्यांसह संबंधितांना अधिक चांगल्या प्रकारे सुसज्ज करण्यात हे मिशन मदत करेल. 

• मान्सूनचा अंदाज, हवेच्या गुणवत्तेसाठी माहिती, अत्यंत प्रतिकूल हवामान घटना आणि चक्रीवादळे, धुके, गारपीट आणि पाऊस यासंदर्भात अचूक आणि वेळेवर माहिती प्रदान करण्यासाठी क्षमता निर्माण करणे.

• मिशन मौसमचा एक भाग म्हणून, भारत वातावरणीय विज्ञान, विशेषत: हवामान निरीक्षण, मॉडेलिंग, अंदाज आणि व्यवस्थापन यातील संशोधन आणि विकास तसेच क्षमता यात वेगाने विस्तार करेल.

• प्रगत सेन्सर्स आणि उच्च-कार्यक्षमतेच्या सुपर कॉम्प्युटर सह नव्या पिढीचे रडार आणि उपग्रह प्रणाली यासाठी समाविष्ट केले जातील.

• मंत्रालय : मिशन मौसम प्रामुख्याने भू विज्ञान मंत्रालयाद्वारे (Ministry of Earth Sciences) राबविण्यात येणार आहे.

संसदीय राजभाषा समिती 

Parliamentary Committee on Official Language

Subject : GS - राज्यशास्त्र, नियुक्ती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) संसदीय राजभाषा समितीच्या अध्यक्षपदी खालीलपैकी कोणाची निवड करण्यात आली ?

1. श्री नरेंद्र मोदी

2. श्री अमित शहा

3. श्री राजनाथ सिंग

4. श्री जगदीप धनखर

उत्तर : श्री अमित शहा

संसदीय राजभाषा समिती म्हणजे काय ? ती कशासाठी असते ?

• स्थापना : राजभाषा अधिनियम, 1963 अंतर्गत संसदीय राजभाषा समितीची स्थापना 1976 मध्ये करण्यात आली होती.

• सदस्य : संसदीय राजभाषा समितीमध्ये एकूण संसदेच्या 30 सदस्यांचा (खासदारांचा) समावेश असतो.

        त्यापैकी 20 लोकसभेचे आणि 10 राज्यसभेचे सदस्य (खासदार) असतात.

• अध्यक्ष : 1963 च्या कायद्याच्या तरतुदीनुसार, संसदीय राजभाषा समितीचे अध्यक्ष केंद्रीय गृहमंत्री (Union Home Minister) असतात.

• मुख्य उद्देश : या समितीचा मुख्य उद्देश सरकारी कामकाजात हिंदी भाषेच्या वापराच्या प्रगतीचा आढावा घेणे हा आहे.

राष्ट्रीय फ्लोरेन्स नाइटिंगेल पुरस्कार 2024

National Florence Nightingale Award 2024

बातम्यांमध्ये : 11 सप्टेंबर, 2024 रोजी, राष्ट्रपती, द्रौपदी मुर्मू यांच्या हस्ते राष्ट्रपती भवनात परिचारिकांना 2024 या वर्षासाठीचे फ्लोरेन्स नाइटिंगेल राष्ट्रीय पुरस्कार प्रदान करण्यात आले.

Subject : GS - पुरस्कार

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) राष्ट्रीय फ्लोरेन्स नाइटिंगेल पुरस्कार कोणत्या क्षेत्राशी संबंधित आहे ?

1. साहित्य

2. चित्रपट

3. खेळ

4. नर्सिंग कर्मचारी

उत्तर : नर्सिंग कर्मचारी

राष्ट्रीय फ्लोरेन्स नाइटिंगेल पुरस्कारा बद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• स्थापना : भारत सरकारच्या आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण मंत्रालयाने 1973 मध्ये या पुरस्काराची स्थापना केली होती.

• केंद्र, राज्य/केंद्रशासित प्रदेश आणि स्वयंसेवी संस्थांमध्ये कार्यरत उत्कृष्ट परिचारिकांना (नर्सिंग कर्मचाऱ्यांना) हा पुरस्कार दिला जातो.

• परिचारिका आणि नर्सिंग व्यावसायिकांनी समाजासाठी केलेल्या गुणवत्तापूर्ण सेवेबद्दल त्यांना सन्मानित करण्यासाठी दरवर्षी हा पुरस्कार देण्यात येतो.

• पुरस्काराचे स्वरूप : प्रत्येक पुरस्कारामध्ये गुणवत्तेचे प्रमाणपत्र, रोख पुरस्कार एक लाख रुपये आणि पदक असते.

फ्लोरेन्स नाइटिंगेल कोण होत्या ?

• फ्लोरेन्स नाइटिंगेल या एक इंग्लीश समाजसुधारक, सांख्यिकीशास्त्रज्ञ आणि आधुनिक नर्सिंगच्या संस्थापक होत्या.

• क्रिमियन युद्धादरम्यान कॉन्स्टँटिनोपल येथे जखमी सैनिकांची काळजी घेतांना त्या प्रसिद्ध झोतात आल्या. त्या इथे परिचारिकांचे व्यवस्थापक आणि प्रशिक्षक म्हणून काम करत.

• त्यांनी लंडनमधील सेंट थॉमस हॉस्पिटलमध्ये पहिली वैज्ञानिकदृष्ट्या आधारित नर्सिंग स्कूल-नाइटिंगेल स्कूल ऑफ नर्सिंगची स्थापना केली.

इंटरनॅशनल सोलर अलायन्स - नेपाळ नवीन सदस्य

Nepal Becomes new Member Of International Solar Alliance

बातम्यांमध्ये : नेपाळ आंतरराष्ट्रीय सौर आघाडी-ISA मध्ये पूर्ण सदस्य देश म्हणून नुकताच सामील झाला.

Subject : GS 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नेपाळ आंतरराष्ट्रीय सौर आघाडी(इंटरनॅशनल सोलर अलायन्स) मध्ये पूर्ण सदस्य म्हणून सामील होणारा कितवा देश बनला आहे ?

1. 99 

2. 100 

3. 101 

4. 102 

उत्तर : 101

• नेपाळ आंतरराष्ट्रीय सौर आघाडी-ISA मध्ये पूर्ण सदस्य म्हणून सामील होणारा 101 वा देश बनला आहे.

आंतरराष्ट्रीय सौर आघाडी (ISA- इंटरनॅशनल सोलर अलायन्स) बद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• सौरऊर्जा सोल्यूशन्सच्या उपयोजनाद्वारे हवामान बदलाविरूद्ध प्रयत्नांना एकत्रित करण्यासाठी भारत आणि फ्रान्सने संयुक्त प्रयत्न म्हणून इंटरनॅशनल सोलर अलायन्सची कल्पना मांडली होती.

• स्थापना :  आंतरराष्ट्रीय सौर आघाडीची स्थापना 2015 मध्ये पॅरिस येथे झालेल्या संयुक्त राष्ट्रांच्या फ्रेमवर्क कन्व्हेन्शन वरील पक्षांच्या 21 व्या परिषदेदरम्यान करण्यात आली.

• मुख्यालय : इंटरनॅशनल सोलर अलायन्सचे मुख्यालय गुरुग्राम (हरियाणा) येथे आहे.

• उद्देश : जीवाश्म इंधनावरील अवलंबित्व कमी करण्यासाठी सौरऊर्जेच्या वापरास प्रोत्साहन देणे हा या आघाडीचा उद्देश आहे.

• ऊर्जा सुरक्षा सुनिश्चित करण्यासाठी आणि त्याच्या सदस्य देशांमध्ये ऊर्जा संक्रमणास प्रोत्साहन देण्यासाठी इंटरनॅशनल सोलर अलायन्स सौर ऊर्जा तंत्रज्ञानाचा प्रचार करते.

तुंगारेश्वर वन्यजीव अभयारण्य 

Tungareshwar Wildlife Sanctuary

बातम्यांमध्ये : राज्य वन्यजीव मंडळाने तुंगारेश्वर वन्यजीव अभयारण्यातील वन जमिनीवर वसलेले आश्रम नियमित करण्याच्या प्रस्तावाला मंजुरी दिली आहे.

Subject : GS- पर्यावरण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) तुंगारेश्वर वन्यजीव अभयारण्य कोणत्या जिल्ह्यात आहे ?

1. पालघर 

2. पुणे 

3. नाशिक

4. रत्नागिरी

उत्तर : पालघर

तुंगारेश्वर वन्यजीव अभयारण्याबद्दल थोडक्यात माहिती :

• तुंगारेश्वर वन्यजीव अभयारण्याला तुंगारेश्वर राष्ट्रीय उद्यान म्हणूनही ओळखले जाते.

• तुंगारेश्वरला 2003 मध्ये वन्यजीव अभयारण्य घोषित करण्यात आले.

• तुंगारेश्वर वन्यजीव अभयारण्य पालघर जिल्ह्यातील वसई आणि विरारच्या पूर्वेला एका पठारावर स्थित आहे .

• तुंगारेश्वर वन्यजीव अभयारण्य संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यान आणि तानसा वन्यजीव अभयारण्य दरम्यान एक कॉरिडॉर बनवते.

• हे अभयारण्य जैवविविधतेने समृद्ध आहे. वनस्पतींच्या सुमारे 600 प्रजाती, पक्ष्यांच्या 250 हून अधिक प्रजाती, फुलपाखरांच्या 150 प्रजाती आणि सरपटणाऱ्या प्राण्यांच्या 36 प्रजातींची नोंद या अभयारण्यात झाली आहे.

अभयारण्य म्हणजे काय ?

• जैविक जातींसाठी राखीव असणाऱ्या क्षेत्रास अभयारण्य म्हणतात.

• अभयारण्य म्हणजे असे क्षेत्र जे केवळ प्राण्यांच्या संवर्धनासाठी राखीव आहे मात्र येथे प्राण्यांवर प्रतिकूल परिणाम होणार नाही इतक्या स्तरापर्यंत लाकूडतोड, मध गोळा करणे यांसारख्या कामांना संमती दिली जाते.

• उदाहरणार्थ : पक्षी, वाघ , सिंह इत्यादींसाठी अभयारण्य राखीव असतात.

आंतरराष्ट्रीय सौर महोत्सव 2024

International Solar Festival 2024

बातम्यांमध्ये : इंटरनॅशनल सोलर अलायन्स द्वारे पहिल्या आंतरराष्ट्रीय सौर महोत्सवाचे आयोजन करण्यात आले.

Subject : GS- पर्यावरण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) पहिल्या आंतरराष्ट्रीय सौर महोत्सवाचे आयोजन कोठे करण्यात आले ?

1. नवी दिल्ली

2. मुंबई 

3. चेन्नई

4. बंगळूर

उत्तर : नवी दिल्ली

• इंटरनॅशनल सोलर अलायन्स द्वारे पहिल्या आंतरराष्ट्रीय सौर महोत्सवाचे आयोजन नवी दिल्ली येथे करण्यात आले.

• उद्दिष्ट : इंटरनॅशनल सोलर अलायन्सच्या सदस्य देशांमध्ये सौरऊर्जेच्या परिवर्तनीय शक्तीवर प्रकाश टाकणे हे आंतरराष्ट्रीय सौर महोत्सवाचे उद्दिष्ट आहे.

आंतरराष्ट्रीय सौर आघाडी (ISA- इंटरनॅशनल सोलर अलायन्स) बद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• सौरऊर्जा सोल्यूशन्सच्या उपयोजनाद्वारे हवामान बदलाविरूद्ध प्रयत्नांना एकत्रित करण्यासाठी भारत आणि फ्रान्सने संयुक्त प्रयत्न म्हणून इंटरनॅशनल सोलर अलायन्सची कल्पना मांडली होती.

• स्थापना :  आंतरराष्ट्रीय सौर आघाडीची स्थापना 2015 मध्ये पॅरिस येथे झालेल्या संयुक्त राष्ट्रांच्या फ्रेमवर्क कन्व्हेन्शन वरील पक्षांच्या 21 व्या परिषदेदरम्यान करण्यात आली.

• मुख्यालय : इंटरनॅशनल सोलर अलायन्सचे मुख्यालय गुरुग्राम (हरियाणा) येथे आहे.

• उद्देश : जीवाश्म इंधनावरील अवलंबित्व कमी करण्यासाठी सौरऊर्जेच्या वापरास प्रोत्साहन देणे हा या आघाडीचा उद्देश आहे.

• ऊर्जा सुरक्षा सुनिश्चित करण्यासाठी आणि त्याच्या सदस्य देशांमध्ये ऊर्जा संक्रमणास प्रोत्साहन देण्यासाठी इंटरनॅशनल सोलर अलायन्स सौर ऊर्जा तंत्रज्ञानाचा प्रचार करते.

निलगिरी माउंटेन रेल्वे

Nilgiri Mountain Railway

Subject : GS

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) निलगिरी माउंटन रेल्वेला UNESCO चा जागतिक वारसा स्थळ म्हणून मान्यता केव्हा मिळाली ?

1. 2000

2. 2002

3. 2005

4. 2014

उत्तर : 2005

• निलगिरी माउंटन रेल्वे (Nilgiri Mountain Railway), ज्याला स्थानिक लोक ऊटी टॉय ट्रेन (Ooty Toy Train) म्हणतात.

• ही मीटर गेज रेल्वे आहे.

• ही रेल्वे दक्षिण रेल्वेद्वारे चालविली जाते आणि भारतातील एकमेव रॅक रेल्वे आहे.

• रेल्वे आपल्या वाफेच्या इंजिनच्या ताफ्यावर अवलंबून असते.

• 1854 मध्ये मेट्टुपलायम ते निलगिरी हिल्सपर्यंत पर्वतीय रेल्वे (Nilgiri Mountain Railway) बांधण्याची योजना आखण्यात आली.

• ही रेल्वे लाईन जून १८९९ मध्ये वाहतुकीसाठी खुली करण्यात आली. 

• मद्रास रेल्वेने सरकारशी केलेल्या करारानुसार ती प्रथम चालवली गेली.

• दक्षिण भारतीय रेल्वे कंपनीने नंतर ती विकत घेतली.

• 2005 मध्ये, निलगिरी माउंटन रेल्वेला UNESCO जागतिक वारसा स्थळ म्हणून मान्यता मिळाली.

भारताच्या माउंटन रेल्वेला जागतिक वारसा स्थळाचा दर्जा देण्यात आला आहे.

भारताच्या माउंटन रेल्वेमध्ये तीन रेल्वे आहेत:  

1. दार्जिलिंग हिमालयन रेल्वे

2. निलगिरी माउंटन रेल्वे 

3. कालका - शिमला रेल्वे 

चंडीपूरा व्हायरस

CHANDIPURA VIRUS

बातम्यांमध्ये : गुजरात बायोटेक्नॉलॉजी रिसर्च सेंटर (GBRC) ने चंडीपूरा व्हेसिक्युलोव्हायरस (CHPV) चे जीनोम मॅपिंग प्रकाशित केले आहे.

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान - रोग आणि आजार

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असणारा चंडीपूरा विषाणू सर्व प्रथम खालील पैकी कोणत्या भागात आढळून आला ?

1. मुंबई

2. नागपूर

3. पुणे

4. सातारा

उत्तर : नागपूर

• महाराष्ट्र आरोग्य विभागाने दिलेल्या माहितीनुसार, चंडीपूरा हा मेंदूज्वर आहे.

• सर्वात आधी 1965 मध्ये तो नागपूर परिसरातील चंदीपूर या भागात रुग्‍णांच्‍या रक्‍तजल नमुने सर्वेक्षणात आढळून आला. त्‍यावरुन त्‍याचे नाव चंडीपूरा ठेवण्‍यात आलेले आहे.

• चंडीपूरा विषाणूला चांदीपुरा असेही म्हणतात.

रोगप्रसाराचे माध्‍यम काय आहे ?

• हा आजार दुषित सॅन्‍डफ्लाय मादी माशीच्‍या चावल्‍यामुळे होतो. 

• फक्‍त मादी सॅन्‍डफ्लाय माशीला अंडीच्‍या पोषणाकरीता रक्‍ताची आवश्‍यकता असते त्‍यामुळे तिने चावा घेतल्याने विषाणूचा प्रसार होतो. 

• सॅन्‍डफ्लाय ही माशी डासापेक्षा लहान असून तिचा रंग वाळूसारखा भुरकट असतो. माशीचे पंख केसाळ असतात. माशीचा आकार १.५ ते २.५ मिलीमिटर असतो. 

• सॅन्‍डफ्लाय या माश्‍या राञीच्‍या वेळी जास्‍त क्रियाशील असतात व त्‍यांचा चावा अत्‍यंत वेदनादायक असतो. त्‍या क्‍वचितच दृष्‍टीपथास पडतात. दिवसा सॅन्‍डफ्लाय माश्‍या घरातील अंधा-या जागा, भिंतीमधील भेगा व खड्डे यामध्‍ये राहतात. 

चंडीपूरा आजार कोठे आढळतो ?

• हा आजार १४ वर्षाखालील मुलांमध्ये विशेष करुन आढळून येतो.

• हा आजार मुख्‍यतः ग्रामीण व आदिवासी भागात आढळतो. 

• सदयस्थितीस शहरी भागातील झोपडपट्टीमध्ये देखील रुग्‍णांचे प्रमाण आढळून येत आहे.

रोगाची लक्षणे काय आहे ?

• तीव्र डोकेदुखी, उलटी, झटके येणे, अर्धबेशुध्दावस्था अशी लक्षणे आढळतात.

• या आजारामध्ये रोगाची लक्षणे अचानक सुरु होतात.

आजारा वरील औषधोपचार काय आहे ?

या आजारावर निश्चित असा उपचार नाही. परंतु रुग्णाच्या लक्षणानुसार वेळेत केलेला उपचार महत्त्वाचा ठरतो.

प्रतिबंधात्‍मक आणि नियंत्रणात्‍मक उपाययोजना काय करु शकतो ?

या आजाराची सॅन्‍डफ्लाय (Sandflies) माशी ही वाहक आहे व ती उत्‍पत्‍ती स्‍थानापासून फार दूर जाऊ शकत नाही. खालीलप्रमाणे सॅन्‍डफलाय माशीचे नियंत्रण करता येते- 

• किटकनाशकाची फवारणी घरामध्‍ये, गोठयामध्‍ये व इतर अंधार असलेल्‍या जागेवर करावी.

• राहत्‍या घराच्‍या परिसरातील झाडे - झुडपे, खड्ड्यांची स्‍वच्‍छता करावी. 

• घरातील भिंतीच्‍या भेगा बुजविणे तसेच पाळीव प्राण्‍यांचा गोठा व कोंबडयांची खुराडे राहत्‍या घरापासून दूर ठेवावी.

• शेणखताचे ढिगारे गावापासून दूर ठेवावे.

आंतरराष्ट्रीय साक्षरता दिवस 2024 | International Literacy Day 2024

Subject : GS - दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी आंतरराष्ट्रीय साक्षरता दिवस केव्हा साजरी केला जातो ? 

1. 4 सप्टेंबर

2. 8 सप्टेंबर

3. 14 सप्टेंबर

4. 2 ऑक्टोंबर

उत्तर : 8 सप्टेंबर

आंतरराष्ट्रीय साक्षरता दिवस का साजरी केला जातो ?

• व्यक्ती, समुदाय तसंच समाजाच्या दृष्टीनं शिक्षण तसेच साक्षरतेचे महत्त्व काय आहे ते स्मरण करून देण्यासाठी दरवर्षी ८ सप्टेंबरला आंतरराष्ट्रीय साक्षरता दिवस साजरा केला जातो. 

• शिक्षण घेणे किती महत्त्वाचे आहे, याची जाणीव लोकांना व्हावी आणि शिक्षणाबद्दल जागरुकता वाढावी, हा साक्षरता दिन साजरा करण्यामागचा हेतू आहे.  

• देशातील साक्षरतेचे प्रमाण अथवा साक्षरतेचा दर वाढला तर त्या देशाचाही झपाट्याने विकास होतो. 

• आंतरराष्ट्रीय साक्षरता दिवस पहिल्यांदा संयुक्त राष्ट्र शैक्षणिक, वैज्ञानिक आणि सांस्कृतिक संघटना (UNESCO) द्वारे 1966 मध्ये घोषित करण्यात आला.

आंतरराष्ट्रीय साक्षरता दिवस 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

“ बहुभाषिक शिक्षणाला प्रोत्साहन : परस्पर सामंजस्य आणि शांततेसाठी साक्षरता ” ही यंदाच्या साक्षरता दिनाची संकल्पना आहे. 

" Promoting Multilingual Education: Literacy for Mutual Understanding and Peace ". 

स्वच्छ वायु सर्वेक्षण पुरस्कार 2024

Swachh Vayu Survekshan Award 2024

बातम्यांमध्ये : अलीकडेच, केंद्रीय पर्यावरण, वन आणि हवामान बदल मंत्री आणि राजस्थानच्या मुख्यमंत्र्यांनी जयपूर येथे 2024 चे स्वच्छ वायु सर्वेक्षण पुरस्कार प्रदान केला.

Subject : GS - पर्यावरण, पुरस्कार

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) स्वच्छ वायु सर्वेक्षण पुरस्कार खालील पैकी कोणत्या शहराला देण्यात आला ?

1. मुंबई

2. भोपाळ

3. सुरत

4. रांची

उत्तर : सुरत

• सर्वोत्कृष्ट कामगिरी करणाऱ्या राष्ट्रीय स्वच्छ वायु अभियान (NCAP) शहरांना लोकसंख्येवर आधारित स्वच्छ वायु सर्वेक्षण पुरस्कार देण्यात येतो.

• स्वच्छ वायु सर्वेक्षण पुरस्कार, 2024, लोकसंख्येवर आधारित तीन श्रेणींमधील विजयी शहरे पुढीलप्रमाणे :  

1. श्रेणी-1 (लोकसंख्या 10 लाखांहून अधिक): सुरत, जबलपूर आणि आग्रा.

2. श्रेणी-2 (3-10 लाख लोकसंख्या): फिरोजाबाद, अमरावती आणि झाशी.

3. श्रेणी-३(३ लाखांपेक्षा कमी लोकसंख्या): रायबरेली, नलगोंडा आणि नालागड.

स्वच्छ वायु सर्वेक्षण काय आहे ?

• स्वच्छ वायु सर्वेक्षण हा पर्यावरण, वन आणि हवामान बदल मंत्रालयाचा (MoEFCC) उपक्रम आहे.

• 131 गैर-प्राप्ती शहरांमध्ये शहर कृती आराखडा (NCAP) अंतर्गत मंजूर केलेल्या उपक्रमांच्या अंमलबजावणी आणि हवेच्या गुणवत्तेच्या आधारावर शहरांची क्रमवारी या उपक्रमद्वारे लावली जाते.

गैर-प्राप्ती शहर म्हणजे नेमकं काय ?

जर शहरे 5 वर्षांच्या कालावधीत हवेतील तरंगते कण - पर्टिक्युलेट मॅटर 10 (PM 10) किंवा NO2 साठी राष्ट्रीय वातावरणीय वायु गुणवत्ता मानके (NAAQS) ची पूर्तता करत नसतील तर त्यांना गैर-प्राप्ती शहर घोषित केले जाते.

पंतप्रधानांचा सिंगापूर दौरा 

Subject : GS 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) पंतप्रधान श्री नरेंद्र मोदी यांनी नुकतीच लॉरेन्स वोंग यांची भेट घेतली ते कोणत्या देशाचे पंतप्रधान आहे ?

1. ब्रुनेई

2. सिंगापूर

3. जपान

4. मलेशिया

उत्तर : सिंगापूर

पंतप्रधानांचा अलीकडील सिंगापूर दौरा हा जागतिक सेमीकंडक्टर उद्योगात भारताला एक प्रमुख खेळाडू बनण्याच्या भारताच्या महत्त्वाकांक्षेतील एक महत्त्वाचा टप्पा आहे.

भारत आणि सिंगापूर मध्ये 4 सामंजस्य करारांवर स्वाक्षऱ्या झाल्या, ते करार पुढीलप्रमाणे : 

1. डिजिटल तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात सहकार्य

2. भारत-सिंगापूर सेमीकंडक्टर इकोसिस्टम भागीदारी

3. आरोग्य आणि औषधांच्या क्षेत्रात सहकार्य

4. शैक्षणिक सहकार्य आणि कौशल्य विकास

सिंगापूर बद्दल थोडक्यात माहिती : 

• हे दक्षिण आशियातील एक बेट राष्ट्र आहे. 

• यात एक मुख्य बेट आणि 63 लहान बेटांचा समावेश आहे.

• कोणतीही नैसर्गिक संसाधने नसतानाही, आंतरराष्ट्रीय व्यापार आणि जागतिकीकरणावर आधारित सिंगापूरने मजबूत अर्थव्यवस्था बनवली आहे. 

• सिंगापूर हे विमान वाहतूक, वित्त (Finance) आणि शिपिंगचे केंद्र आहे. 

• लॉरेन्स वोंग हे सिंगापूर चे वर्तमान पंतप्रधान आहेत.

इंटरपोल

INTERPOL

बातम्यांमध्ये : सेंट्रल ब्युरो ऑफ इन्व्हेस्टिगेशन (CBI) प्रमुखांनी अलीकडेच जाहीर केले की इंटरपोलने भारताच्या विनंतीवरून गेल्या वर्षी विक्रमी 100 रेड नोटीस जारी केल्या होत्या, जे आतापर्यंतचे सर्वाधिक आहे.

Subject : GS 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) इंटरपोलचे मुख्यालय कोठे आहे ?

1. भारत

2. संयुक्त अमेरिका

3. स्वित्झर्लंड

4. फ्रान्स

उत्तर : फ्रान्स

इंटरपोल म्हणजे काय ?

• आंतरराष्ट्रीय गुन्हेगारी पोलीस संघटना (International Criminal Police Organization -INTERPOL), सामान्यत: इंटरपोल म्हणून ओळखली जाते.

• ही एक स्वतंत्र आंतरराष्ट्रीय संस्था आहे.

• ही सीमापार दहशतवाद, तस्करी आणि इतर गुन्ह्यांविरुद्ध आंतरराष्ट्रीय पोलीस सहकार्याची सुविधा देणारी आंतरराष्ट्रीय संस्था आहे.

• ही जगातील सर्वात मोठी आंतरराष्ट्रीय पोलीस संघटना आहे, जी 195 सदस्य देशांचे प्रतिनिधित्व करते.

• मुख्यालय : इंटरपोलचे मुख्यालय फ्रान्समधील ल्योन (Lyon) आहे.

इंटरपोल नोटीसचे किती प्रकार असतात आणि त्यांचा अर्थ काय असतो ?

• रेड नोटीस - एखाद्या व्यक्तीचे प्रत्यार्पण करण्याच्या दृष्टीकोनातून न्यायिक अधिकार क्षेत्र, खटला चालवण्यासाठी वा शिक्षा भोगण्यासाठी 'वाँटेड' असणाऱ्या व्यक्तीचा ठावठिकाणा शोधण्यासाठी.

• ब्लू नोटीस - एखाद्या गुन्ह्याच्या तपासामध्ये महत्त्वाच्या व्यक्तीबद्दलची माहिती, तिची ओळख पटवणं आणि ती कुठे आहे ते लोकेशन शोधणं यासाठी ही नोटीस काढली जाते.

• यलो नोटीस - हरवलेल्या व्यक्तींचा शोध, बहुतेकदा 18 वर्षांखालील मुलं, किंवा मग अशा व्यक्तींची ओळख पटवण्यासाठी जे स्वतःची ओळख सांगू शकत नाहीत.

• पर्पल नोटीस - गुन्हेगारांद्वारे वापरण्यात येणाऱ्या कार्यपद्धती - Modus Operandi, वस्तू,उपकरणं आणि लपण्याच्या पद्धतींबद्दलची माहिती देण्यासाठी वा मिळवण्यासाठी.

• ग्रीन नोटीस - एखादी व्यक्ती सार्वजनिक सुरक्षेसाठी धोका ठरण्याची शक्यता असल्यास तिच्या गुन्हेगारी कारवायांबद्दलचा इशारा देण्यासाठी.

• ऑरेंज नोटीस - सार्वजनिक सुरक्षिततेसाठी गंभीर आणि अगदी स्पष्टपणे धोका ठरू शकेल अशा घटना, व्यक्ती, वस्तू वा प्रक्रियेबद्दलचा इशारा देण्यासाठी.

• ब्लॅक नोटीस - ओळख न पटलेल्या मृतदेहांबद्दलची माहिती मिळवण्यासाठी.

• इंटरपोल - युनायटेड नेशन्स सिक्युरिटी काऊन्सिल स्पेशल नोटीस - संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या सुरक्षा परिषदेच्या निर्बंध समितीचं (Sanctions Committee) लक्ष्य असणाऱ्या व्यक्ती वा संघटनांबाबत ही नोटीस काढली जाते.

( नोट : सगळ पाठ करत बसू नका फक्त एकदा वाचून घ्या

जर प्रश्न आला रेड नोटीस, ब्लू नोटीस कशा संदर्भात आहे तर इंटरपोल संदर्भात.)

पॅरिस पॅरालिंपिक 2024 मध्ये हरविंदर सिंगने जिंकले सुवर्ण पदक 

Subject : GS - खेळ

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) पॅरिस पॅरालिम्पिक 2024 मध्ये हरविंदर सिंगने तिरंदाजीत सुवर्ण पदक जिंकले ते कोणत्या राज्याचे रहिवासी आहे ?

1. हरियाणा

2. पंजाब

3. राजस्थान

4. उत्तर प्रदेश

उत्तर : हरियाणा

• हरविंदर सिंगने रिकर्व्ह तिरंदाजीत सुवर्णपदक पटकावले. 

• पॅरा तिरंदाजीमध्ये भारताचं हे पहिलंच सुवर्णपदक ठरलं आहे.

• हरविंदरनं पॅरा तिरंदाजीच्या रिकर्व्ह प्रकारात पुरुष एकेरीमध्ये पोलंडच्या लुकास सिझेकवर 6-0 अशी मात केली.

• हरविंदर सिंग हरियाणाचा रहिवासी आहे.

• अवघ्या दीड वर्षांचा असताना त्याला डेंग्यू झाला होता. उपचारासाठी इंजेक्शन्स घ्यावी लागली. साईड इफेक्ट्समुळे त्याच्या पायातली ताकद गेली.

पॅरिस पॅरालिंपिक 2024 मध्ये सुमित अंतिलने जिंकले सुवर्ण पदक 

Subject : GS - खेळ

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) पॅरिस पॅरालिम्पिक 2024 मध्ये सुमित अंतिलने सुवर्णपदक जिंकले आहे ते कोणत्या खेळाशी संबंधित आहे ?

1. भालाफेक

2. तिरंदाजी

3. टेनिस

4. गोळाफेक

उत्तर : भालाफेक

• भारताच्या सुमित अंतिलनं पुरुषांच्या जॅवलिन थ्रो F64 प्रकारात 70.59 मीटरवर भालाफेकून सुवर्णपदक मिळवलं.

• यापूर्वी टोकियो पॅरालिंपिकमध्येही सुमितनं सुवर्णपदक जिंकलं होतं. 

• सलग दोन पॅरालिंपिकमध्ये भालाफेकीत सुवर्णपदक जिंकून त्यांनी इतिहास रचला.

• पॅरिसमध्ये सुमित अंतिल भारताचा ध्वजवाहकही होता.

• सुमित हरियाणातल्या सोनीपतचा रहिवासी आहे.

• कोचिंग क्लासवरून येत असताना वाटेत झालेल्या अपघातात त्यानी आपला पाय गमावला होता.