Loknayak Jayaprakash Narayan Birth Anniversaries 

लोकनायक जयप्रकाश नारायण जयंती

Subject : GS - आधुनिक भारताचा इतिहास

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जयप्रकाश नारायण यांना कोणत्या नावाने ओळखले जाते ?

1. लोकमान्य  

2. लोकनायक 

3. लोकहितवादी 

4. सरदार 

उत्तर : लोकनायक

• लोकमान्य - बाळ गंगाधर टिळक.

• लोकनायक - जय प्रकाश नारायण.

• लोकहितवादी - गोपाळ हरी देशमुख.

• सरदार - वल्लभभाई पटेल

लोकनायक जयप्रकाश नारायण कोण होते ?

जन्म: 11 ऑक्टोबर 1902 , बिहार मधील सीताबदियारा येथे लोकनायक जयप्रकाश नारायण यांचा जन्म झाला.

विचारसरणी : 

• अमेरिकेत शिक्षण घेत असताना त्यांच्या वर मार्क्सवादी विचारांचा प्रभाव पडला.

• ते गांधीवादी विचारांचे पुरस्कर्ते होते.

स्वातंत्र्य संग्रामातील योगदान : 

• 1929 मध्ये ते भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसमध्ये सामील झाले.

• 1932 मध्ये सविनय कायदेभंग चळवळीत भाग घेतल्याबद्दल त्यांना एक वर्ष तुरुंगवास भोगावा लागला.

• 1934 मध्ये काँग्रेस समाजवादी पक्ष, या काँग्रेस पक्षातील डाव्या विचारसरणीच्या स्थापनेत त्यांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली.

• 1939 मध्ये, ब्रिटनच्या बाजूने दुसऱ्या महायुद्धात भारताच्या सहभागाला विरोध केल्यामुळे त्यांना पुन्हा तुरुंगात टाकण्यात आले पण ते निसटले.

• गांधीजी गोलमेज परिषदेहून परत आल्यानंतर झालेल्या सत्याग्रह-चळचळीच्या दुसऱ्या पर्वात सर्व पुढारी तुरुंगात असताना जयप्रकाशांनी चळचळीची सूत्रे सांभाळली.

स्वातंत्र्योत्तर भूमिका :

• काँग्रेसमध्ये राहून समाजवादी समाजरचनेचे ध्येय साध्य होणार नाही म्हणून 1948 मध्ये जयप्रकाश नारायण यांनी काँग्रेस पक्ष सोडला.

• 1952 मध्ये त्यांनी प्रजा समाजवादी पार्टी (Praja Socialist Party) स्थापन केली.

• 1954 मध्ये, त्यांनी आपले जीवन केवळ विनोबा भावे यांच्या भूदान चळवळीला समर्पित केले. 

• भूदान चळवळीने धनाढ्य जमीनमालकांना त्यांच्या जमिनीचा काही भाग स्वेच्छेने भूमिहीन लोकांना देण्यास प्रवृत्त करण्याचा प्रयत्न केला.

राष्ट्रीय आणीबाणी विरोधी लढा :

• जून १९७५ रोजी अलाहाबाद उच्च न्यायालयाचे पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांना निवडणूक प्रचारासाठी सरकारी यंत्रणेचा गैरवापर केल्याच्या आरोपावरून दोषी ठरवले. न्यायालयाने त्यांची निवड रद्द केली आणि अतिरिक्त सहा वर्षे निवडणूक लढण्यास बंदी घातली आहे.

• पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांच्या सल्ल्याने राष्ट्रपती फखरुद्दीन अली अहमद यांनी २५ जून १९७५ रोजी राष्ट्रीय आणीबाणीची घोषणा केली.

• त्यांनी इंदिरा गांधी राजवटीविरुद्ध चळवळीचे नेतृत्व केले.

संपूर्ण क्रांती म्हणजे काय ?

• या दरम्यान 1974 मध्ये त्यांनी सार्वजनिक जीवनातील भ्रष्टाचाराच्या विरोधात, सामाजिक परिवर्तनाच्या कार्यक्रमांना पाठिंबा दिला.

• या कार्यक्रमांना त्यांनी 'संपूर्ण क्रांती' (Total Revolution) असे म्हटले. 

• या क्रांतीतून सर्वांसाठी प्रगतीचा विचार करणारा आदर्श समाज निर्माण करण्याचा त्यांचा हेतू होता. 

पुरस्कार आणि सन्मान :  

• 1965 : सार्वजनिक सेवेसाठी त्यांना 1965 साली रॅमन मॅगसेसे पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले

• 1999 : जयप्रकाश नारायण यांना "स्वातंत्र्य लढ्यात आणि गरीब व दलितांच्या उत्थानासाठी केलेल्या अमूल्य योगदानासाठी" भारताचा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार, भारतरत्न (1999) मरणोत्तर बहाल करण्यात आला.

भारतरत्न नानाजी देशमुख जयंती

Nanaji Deshmukh Birth Anniversary

Subject : GS - दिनविशेष, व्यक्ती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारतरत्न नानाजी देशमुख यांबद्दल खालील विधानांपैकी योग्य विधान निवडा.

1. त्यांनी भारतातील पहिल्या ग्रामीण विद्यापीठाची स्थापना केली.

2. आचार्य विनोबा भावे यांच्या भूदान चळवळीत त्यांचा सक्रिय सहभाग होता. 

3. दोन्ही योग्य

4. दोन्ही अयोग्य

उत्तर : दोन्ही योग्य

🧐 भारतरत्न नानाजी देशमुख कोण होते माहिती आहे का तुम्हाला ?

 नानाजी देशमुख, भारतातील एक समाजसुधारक आणि राजकारणी होते. शिक्षण, आरोग्य, ग्रामीण स्वावलंबन या क्षेत्रात त्यांनी महत्वपूर्ण काम केले. 

• जन्म : 11 ऑक्टोबर 1916 महाराष्ट्रातील (सध्याचे) हिंगोली जिल्हातील कडोली येथे झाला. 

• मूळ नाव : चंडिकादास अमृतराव देशमुख 

• लोकमान्य टिळक आणि त्यांची राष्ट्रवादी विचारधारेने प्रभावित होते.

• ते भारतीय जनसंघ आणि राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे नेते होते. 

• आचार्य विनोबा भावे यांच्या भूदान चळवळीत त्यांचा सक्रिय सहभाग होता. 

• नानाजी देशमुख हे सामाजिक कार्यकर्ते जयप्रकाश नारायण यांच्या संपूर्ण क्रांतीच्या आंदोलनामागील प्रमुख शक्ती होते.

सामाजिक कार्य :

• नानाजी देशमुख हे आरोग्य, शिक्षण आणि ग्रामीण स्वावलंबनावर लक्ष केंद्रित करणारे समाजसुधारक होते.

• त्यांनी मध्य प्रदेशातील चित्रकूट येथे भारतातील पहिले ग्रामीण विद्यापीठ - चित्रकूट ग्रामोदय विद्यापीठाची स्थापना केली आणि विद्यापीठाचे कुलपती म्हणून काम केले.

राजकारणी आणि खासदार : 

• ते जनता पक्षाच्या प्रमुख शिल्पकारांपैकी एक होते.

• 1977 च्या लोकसभा निवडणुकीत बलरामपूर (उत्तर प्रदेश) लोकसभा मतदारसंघातून ते विजयी झाले.

• 1999 मध्ये त्यांनी देशासाठी केलेल्या सेवेची दखल घेऊन त्यांची राज्यसभेवर नियुक्ती करण्यात आली होती.

मृत्यू : 27 फेब्रुवारी 2010.

पुरस्कार आणि सन्मान : 

• 1999 मध्ये त्यांना पद्मविभूषण पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.

• 2019 मध्ये, देशासाठी केलेल्या सेवांसाठी भारताचा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार, भारतरत्न पुरस्कार मरणोत्तर त्यांना बहाल करण्यात आला.

आंतरराष्ट्रीय बालिका दिन

International Day of the Girl Child

Subject : GS - दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी आंतरराष्ट्रीय बालिका दिन केव्हा साजरी करतात ?

1. 8 मार्च

2. 5 सप्टेंबर

3. 11 ऑक्टोबर

4. 14 नोव्हेंबर 

उत्तर : 11 ऑक्टोबर

19 डिसेंबर 2011 ला संयुक्त राष्ट्रसंघाने (United Nations) 11 ऑक्टोबर हा दिवस आंतरराष्ट्रीय बालिका दिन (International Day of the Girl) म्हणून घोषित केला होता.

पहिला आंतरराष्ट्रीय बालिका दिन केव्हा साजरी करण्यात आला ?

11 ऑक्टोबर 2012

पहिला आंतरराष्ट्रीय बालिका दिनाची संकल्पना थीम काय होती ?

बालविवाह समाप्त करणे

आंतरराष्ट्रीय बालिका दिन साजरा करण्याचा हेतू काय आहे ?

मुलींना सामना कराव्या लागणाऱ्या आव्हानांची दखल घेत त्यांच्या मानवी अधिकारांची पूर्तता करण्याचा आणि मुलींच्या सबलीकरणाला प्रोत्साहन देण्याच्या आवश्यकतेकडे लक्ष वेधण्याचा हेतू यामागे आहे.

2024 च्या आंतरराष्ट्रीय बालिका दिनाची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

भविष्यासाठी मुलींची दृष्टी

‘Girl's Vision for the Future’.

नोट : 11 ऑक्टोबर हा आंतरराष्ट्रीय बालिका दिन आहे.

• बालिका दिवस हा महाराष्ट्रामध्ये क्रांतीज्योती सावित्रीबाई फुले यांच्या जयंती निमित्त साजरा केला जातो.

• ३ जानेवारी या सावित्रीमाईंच्या जन्मदिनानिमित्त महाराष्ट्रात बालिका दिवस साजरा केला जातो.

• महाराष्ट्र शासनाकडून १९५५ पासून हा दिवस बालिका दिन म्हणून साजरा करण्यास सुरुवात झाली.

जागतिक टपाल दिन

World Post Day

बातम्यांमध्ये : जागतिक टपाल दिनानिमित्त, भारत सरकारच्या टपाल विभागाने युनिव्हर्सल पोस्टल युनियनच्या 150 व्या वर्धापन दिनाच्या स्मृतीप्रित्यर्थ टपाल तिकिटांच्या विशेष संचाचे अनावरण केले.

Subject : GS - दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जागतिक टपाल दिन केव्हा साजरी करण्यात येतो ?

1. 5 सप्टेंबर

2. 9 ऑक्टोबर

3. 14 ॲागस्ट

4. 10 जुलै

उत्तर : 9 ऑक्टोबर

जागतिक टपाल दिन केव्हा साजरी करण्यात येतो ?

दरवर्षी 9 ऑक्टोबर रोजी जागतिक टपाल दिन (World Post Day) साजरी करण्यात येतो.

जागतिक टपाल दिन 9 ऑक्टोबरलाच का साजरी करतात ?

• 9 ऑक्टोबर 1874 मध्ये स्वित्झर्लंड ची राजधानी बर्न येथे युनिव्हर्सल पोस्टल युनियनची स्थापना करण्यात आली.

• युनिव्हर्सल पोस्टल युनियनच्या स्थापनेच्या वर्धापन दिनानिमित्त दरवर्षी 9 ऑक्टोबर रोजी जागतिक टपाल दिवस (World Post Day) साजरा केला जातो.

युनिव्हर्सल पोस्टल युनियन (Universal Postal Union) बद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• स्थापना : 9 ऑक्टोबर 1874 मध्ये स्वित्झर्लंड ची राजधानी बर्न येथे युनिव्हर्सल पोस्टल युनियनची स्थापना करण्यात आली.

• ही संयुक्त राष्ट्रांची (United Nations) विशेष एजन्सी आहे आणि आंतरराष्ट्रीय सहकार्यासाठी टपाल क्षेत्राचा प्राथमिक मंच आहे.

• युनिव्हर्सल पोस्टल युनियन हे आधुनिक टपाल सहकार्याचा एक आधारस्तंभ आहे.

• सदस्य देश : युनिव्हर्सल पोस्टल युनियनमध्ये सध्या 192 सदस्य देश आहेत.

• भारत हा या युनियनचा सर्वात जुना आणि सक्रिय सदस्यांपैकी एक आहे. 

• मुख्यालय (Headquarters) : स्वित्झर्लंड ची राजधानी बर्न (Bern) येथे युनिव्हर्सल पोस्टल युनियनचे मुख्यालय आहे.

युनिव्हर्सल पोस्टल युनियन काय काम (कार्ये) करते ?

• हे युनियन जगभरातील सदस्य राष्ट्रांमधील पोस्टल धोरणांचे समन्वय साधते. 

• हे युनियन आंतरराष्ट्रीय मेल एक्सचेंजसाठी नियम तयार करते आणि मेल, पार्सल आणि वित्तीय सेवांमध्ये वाढ होण्यासाठी आणि ग्राहकांसाठी सेवेची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी शिफारसी करते.

• हे युनियन सल्लागार, मध्यस्थी आणि संपर्काची भूमिका पार पाडते आणि जिथे आवश्यक आहे तिथे तांत्रिक सहाय्य पुरवते. 

भारताने उभारली आशियातील सर्वात मोठी दुर्बीण  

Major Atmospheric Cherenkov Experiment Observatory

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारताने आशियातील सर्वात मोठी दुर्बीण खालील पैकी कोणत्या ठिकाणी उभारली आहे.

1. चेन्नई

2. महाराष्ट्र

3. हिमाचल प्रदेश

4. लडाख

उत्तर : लडाख

बातम्यांमध्ये : अलिकडेच अणुऊर्जा विभागाचे सचिव आणि अणुऊर्जा आयोगाचे अध्यक्ष यांनी लडाख मधील हान्ले येथे प्रमुख वातावरणीय चेरेन्कोव्ह एक्सपिरीमेंट वेधशाळेचे (Major Atmospheric Cherenkov Experiment Observatory) उद्घाटन केले. 

प्रमुख वातावरणीय चेरेन्कोव्ह एक्सपिरीमेंट वेधशाळा बद्दल महत्त्वाची माहिती : 

Key facts of Major Atmospheric Cherenkov Experiment (MACE) Observatory : 

• ही आशियातील सर्वात मोठी इमेजिंग चेरेन्कोव्ह दुर्बीण (Telescope) आहे.

• स्थान : ही दुर्बीण लडाख मधील हानले या ठिकाणी 4,300 मीटर उंचीवर आहे. ही जगातील सर्वात उंचावर असणारी दुर्बीण आहे.

• ही पूर्णपणे स्वदेशी बनावटीची आहे.

• ही भारतीय इलेक्ट्रॉनिक्स कॉर्पोरेशन (ECIL), हैदराबाद आणि इतर भारतीय उद्योग भागीदारांच्या समर्थनासह भाभा अणु संशोधन केंद्र (BARC - Bhabha Atomic Research Center) ने बनवलेली आहे.

MACE प्रकल्पाचे उद्दिष्ट काय आहे ?

आंतरराष्ट्रीय सहकार्य वाढवणे, अंतराळ संशोधनात भारताचे योगदान वाढवणे आणि जागतिक वैज्ञानिक समुदायात भारताचे स्थान मजबूत करणे हे या प्रकल्पाचे उद्दिष्ट आहे. 

MACE दुर्बिण नक्की काय करणार आहे ?

• कॉस्मिक-रे म्हणजेच अंतरिक्षातून पृथ्वीकडे येणाऱ्या शक्तीशाली किरणांचे संशोधन करेल. 

• ही दुर्बिण उच्च-ऊर्जा गॅमा किरणांचे निरीक्षण करेल,ज्यामुळे सुपरनोव्हा, कृष्ण विवर आणि गॅमा-रे स्फोटांसारख्या विश्वातील सर्वात ऊर्जावान घटना समजून घेण्याच्या जागतिक प्रयत्नांना हातभार लागेल.

• यामुळे जागतिक वेधशाळांनाही त्याचा लाभ होईल आणि मल्टी मेसेंजर खगोलशास्त्राच्या क्षेत्रात भारताचे स्थान मजबूत होईल.

प्रकल्पाचे इतर फायदे काय आहेत ? 

• लडाख येथील या प्रकल्पामुळे लडाखच्या सामाजिक-आर्थिक विकासालाही मदत होईल.

• हा प्रकल्प भारतीय खगोलशास्त्रज्ञ, शास्त्रज्ञ आणि अभियंते यांच्या भावी पिढ्यांना प्रेरणा देईल.

• विद्यार्थ्यांना खगोलशास्त्र आणि खगोल भौतिकशास्त्रात करिअर करण्यासाठी यामुळे प्रोत्साहन मिळेल.

रतन टाटा 

21 व्या शतकात भारताच्या आर्थिक पुनरुत्थानाचे प्रतीक बनलेल्या टाटा समूहाचे माजी अध्यक्ष रतन नवल टाटा यांचे मुंबईतील ब्रीच कँडी रुग्णालयात वयाच्या 86 व्या वर्षी निधन झाले.

स्वर्गीय रतन टाटा यांना भावपूर्ण श्रद्धांजली 🙏💐

जन्म : 28 डिसेंबर 1937 रोजी मुंबई येथे एका पारशी कुटुंबात झाला.

टाटा ग्रुपची स्थापना करणारे जमशेटजी टाटा हे त्यांचे पणजोबा.

शिक्षण : 

• रतन टाटा यांनी कॉर्नेल विद्यापीठात आर्किटेक्चर आणि स्ट्रक्चरल इंजिनीअरिंगचे शिक्षण घेतले.

• कॉर्नेल विद्यापीठातून रतन टाटा यांनी 1959 मध्ये आर्किटेक्चरमध्ये पदवी प्राप्त केली. 

• नंतर ते हार्वर्ड बिझनेस स्कूलमध्ये Advanced Management program मध्ये भाग घेतला.

टाटा ग्रुप मध्ये जॅाईन : 

• इ.स. १९६२ च्या डिसेंबर महिन्यात रतन टाटा, टाटा ग्रुपमध्ये दाखल झाले; 

• समूहाच्या परंपरेनुसार त्यांनी कंपनीच्या विविध शाखांमध्ये काम केले. 

• जमशेदपूरच्या टाटा स्टीलमध्ये अगदी कोळसा उचलण्यापासून ते भट्टीपाशी काम करण्यापर्यंतचे सर्व अनुभव घेतल्यानंतरच इ.स. १९७१ मध्ये त्यांच्याकडे टाटा समूहातील नेल्को या कंपनीची धुरा सोपविण्यात आली.

• रेडिओ आणि टेलिव्हिजनचे उत्पादन करणारी नेल्को ही तोट्यात चालणारी कंपनी होती. 

• ही कंपनी पुढील तीन वर्षांमध्ये स्वतःच्या पायावर उभी करण्यात रतन टाटा यांनी यश मिळविले.

• १९९१ मध्ये J.R.D. टाटा यांनी स्वतःच उद्योगसमूहाची सर्व सूत्रे रतन टाटांकडे सोपवून निवृत्ती घेतली.

• रतन टाटा यांच्या नेतृत्वाखाली, टाटा समूह एक जागतिक समूह बनला आणि आयटी, पोलाद आणि ऑटोमोबाईल्स सारख्या उद्योगांमध्ये विस्तार केला.

 महत्त्वपूर्ण कंपन्यांची खरेदी (अधिग्रहण) : 

• त्यांच्या कार्यकाळात, टाटा समूहाने कोरस, जग्वार, टेटली सारख्या जगातल्या नामांकित कंपन्या खरेदी केल्या.

• 2000 मध्ये टेटली चहाची कंपनी (Tetley Tea) खरेदी केली.

• 2002 मध्ये विदेश संचार निगम लिमिटेड चे अधिग्रहण करण्यात आले.

• 2007 मध्ये कोरस स्टीलचे (Corus Steel) अधिग्रहण.

• 2008 मध्ये फोर्डकडून जग्वार आणि लँड रोव्हर (Jaguar and Land Rover) या लक्झरी कार कंपन्यांची खरेदी केली.

• 2022 मध्ये भारत सरकारकडून टाटा समूहाने एअर इंडिया(Air India) ही विमान कंपनी खरेदी केली.

रतन टाटांचे दानशूर व्यक्तीमहत्त्व : 

• रतन टाटा हे त्याच्या शांत वर्तनासाठी, तुलनेने विनम्र जीवनशैली आणि परोपकारी उपक्रमांसाठी ओळखले जातात.

• टाटा ट्रस्टच्या माध्यमातून, त्यांनी आपली बरीच संपत्ती आरोग्यसेवा, शिक्षण आणि ग्रामीण विकासासाठी वापरली.

पुरस्कार आणि सन्मान : 

रतन टाटा यांना देश - विदेशातील अनेक पुरस्कारांनी गौरविण्यात आले आहे. त्यांपैकी काही महत्त्वाचे पुरस्कार पुढीलप्रमाणे :

• 2000- पद्मभूषण (भारताचा तिसरा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार)

• 2008- पद्मविभूषण (भारताचा दुसरा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार)

• 2008 - सन्माननीय नागरिक पुरस्कार (सिंगापूर सरकारचा)

• 2014- राणी एलिझाबेथ II द्वारे ऑनररी नाइट ग्रँड क्रॉस ऑफ द ऑर्डर ऑफ द ब्रिटिश एम्पायर.

• 2016- कमांडर ॲाफ दि लीजन ऑफ ऑनर (फ्रान्स सरकारचा)

• 2021- आसाम बैभव (Assam Baibhav ) आसाम सरकारकडून

• 2023- उद्योग रत्न (महाराष्ट्र सरकारकडून)



मालाबार नौदल सराव 2024

Malabar Maritime Exercise 2024

Subject : GS - युद्ध अभ्यास

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) 2024 च्या मालाबार नौदल सरावामध्ये खालील पैकी कोणते देश सहभागी झाले ?

1. भारत, ऑस्ट्रेलिया, जपान आणि संयुक्त अमेरिका

2. भारत, फ्रान्स, श्रीलंका आणि रशिया

3. भारत, मलेशिया, रशिया आणि श्रीलंका

4. भारत, पाकिस्तान, चीन आणि श्रीलंका

उत्तर : भारत, ऑस्ट्रेलिया, जपान आणि संयुक्त अमेरिका

मालाबार बहुपक्षीय सराव 2024

• मालाबार 2024 हा सागरी सराव 08 ते 18 ऑक्टोबर 2024 या कालावधीत होणार आहे.

• यंदाचा युद्ध अभ्यास भारताने आयोजित केलेला आहे.

• या सरावात भारतासोबत, ऑस्ट्रेलिया, जपान आणि संयुक्त अमेरिका (USA) यांचा सहभाग असेल.

मालाबार युद्ध अभ्यास 2024 कसा असणार आहे ?

• विशेष ऑपरेशन्स, पृष्ठभाग, हवाई आणि पाणबुडीविरोधी युद्ध या विषयावरील तज्ञांच्या देवाणघेवाणीद्वारे चर्चा करण्यासह सहकार्य आणि ऑपरेशनल क्षमता वाढविण्यासाठी डिझाइन केलेल्या विस्तृत गोष्टींवर लक्ष केंद्रित करेल. 

• सागरी क्षेत्रात परिस्थितीजन्य जागरूकता सुधारण्यावर भर देऊन पाणबुडीविरोधी युद्ध, जमीन युद्ध आणि हवाई संरक्षण सराव यासारख्या जटिल सागरी ऑपरेशन्स आयोजित केल्या जातील.

मालाबार नौदल सरावाची (Malabar Maritime Exercise) सुरूवात केव्हा झाली ?

• 1992 मध्ये भारत आणि अमेरिका द्विपक्षीय नौदल सराव म्हणून याची सुरुवात झाली.

• पुढे 2015 मध्ये जपान आणि त्यानंतर 2020 मध्ये ऑस्ट्रेलियन नौदल मलाबार सरावात सामील झाले.

• सरावात सहभागी देश : भारत, अमेरिका, जपान आणि ऑस्ट्रेलिया 

• हा नौदल युद्ध अभ्यास दरवर्षी हिंदी महासागर आणि पॅसिफिक महासागरांमध्ये आळीपाळीने होतो.

मालाबार नौदल सरावाचे उद्दिष्टे काय आहे ?

• इंडो-पॅसिफिक क्षेत्रात सहकार्य आणि सुरक्षा मजबूत करणे हा या सरावाचा उद्देश आहे. 

• जागतिक समुदायाच्या आर्थिक प्रगतीकरता मुक्त, सर्वसमावेशक, नियमाधारी इंडो- पॅसिफिक क्षेत्र निर्माण करणे.

खुपऱ्या रोग म्हणजे काय ?

What is Trachoma ?

बातमी काय आहे ?

• जागतिक आरोग्य संघटनेने (WHO) असे जाहीर केले आहे की, भारत सरकारने सार्वजनिक आरोग्याच्या दृष्टीने धोकादायक असलेल्या खुपऱ्या (Trachoma) रोगाचे देशातून समूळ उच्चाटन केले.

• हा महत्त्वपूर्ण टप्पा गाठणारा भारत दक्षिण-पूर्व आशियाई क्षेत्रातील 3 रा देश ठरला आहे. 

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान - रोग आणि आजार

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलिकडेच भारत खुपऱ्या रोगाचे देशातून समूळ उच्चाटन करणारा दक्षिण-पूर्व आशियाई क्षेत्रातील 3 रा देश ठरला आहे. खुपऱ्या हा रोगामुळे काय परिणाम होतो ?

1. पाय हत्ती सारखे जाड होतात.

2. हृदयाला धोका निर्माण होतो.

3. डोळ्यांवर परिणाम होतो.

4. फुफ्फुसे निकामी होतात.

उत्तर : डोळ्यांवर परिणाम होतो.

खुपऱ्या रोग काय आहे ?

• खुपऱ्या हा डोळ्यांवर परिणाम करणारा जिवाणूजन्य रोग आहे.

• हा रोग क्लॅमिडीया ट्रॅकोमॅटिस (Chlamydia Trachomatis) या जीवाणूमुळे होतो.

• हा रोग डोळ्यांवर परिणाम करतो. उपचार न केल्यास रोग्याल अंधत्व येऊ शकते. 

• WHO ने या रोगाला दुर्लक्षित उष्णकटिबंधीय रोग असे संबोधले आहे.

• WHO च्या अंदाजानुसार जगातील 150 दशलक्ष लोकांना खुपऱ्या रोगाचा संसर्ग झाला असून त्यापैकी 60 लाख लोकांना अंधत्व आले आहे. किंवा त्यांची दृष्टी अधू करणारी गुंतागुंतीची परिस्थिती निर्माण झाली आहे.

• हलक्या दर्जाच्या पर्यावरणीय परिस्थितीत राहणाऱ्या वंचित समुदायाच्या लोकांमध्ये खुपऱ्या आजार प्रामुख्याने आढळतो.

खुपऱ्या (Trachoma) हा आजार कसा पसरतो ?

• खुपऱ्या हा संसर्गजन्य आहे.

• हा रोगसंक्रमित लोकांचे डोळे, पापण्या, नाक किंवा घशातील स्राव यांच्या संपर्कातून पसरतो.

खुपऱ्या आजाराशी लढण्यासाठी भारत सरकारचे उपक्रम :

• देशात 1950-60 या कालावधीत अंधत्व येण्याच्या कारणांमध्ये खुपऱ्या हे प्रमुख कारण होते. 

• त्यानंतर वर्ष 1963 मध्ये भारत सरकारने राष्ट्रीय खुपऱ्या नियंत्रण कार्यक्रमाची सुरुवात केली आणि नंतरच्या काळात भारताच्या राष्ट्रीय अंधत्व नियंत्रण कार्यक्रमात (National Program for Control of Blindness) या खुपऱ्या नियंत्रणविषयक प्रयत्नांचे एकत्रीकरण करण्यात आले.

• वर्ष 1971 मध्ये देशात खुपऱ्या रोगामुळे अंधत्व येण्याचे प्रमाण 5% होते. 

• नंतरच्या काळात राष्ट्रीय अंधत्व तसेच अधू दृष्टी नियंत्रण कार्यक्रमाअंतर्गत राबवण्यात आलेल्या विविध प्रयत्नांमुळे हे प्रमाण 1% पेक्षाही कमी करण्यात भारताला यश आले आहे.

• जागतिक आरोग्य संघटने (WHO) ची SAFE स्ट्रॅटर्जी काय आहे ?

• Surgery : अंधत्वाच्या अवस्थेवर उपचार करण्यासाठी शस्त्रक्रिया

• Antibiotics : संसर्ग दूर करण्यासाठी प्रतिजैविक (Antibiotics)

• Facial cleanliness : चेहऱ्याची स्वच्छता

• Environmental Improvement : पर्यावरणीय सुधारणा म्हणजे स्वच्छ पाणी आणि शौचालय यांची सुविधा निर्माण करणे तसेच इतर स्वच्छता सवयींचा अवलंब करणे.

जागतिक प्राणीसंग्रहालय आणि मत्स्यालय संघटना

World Association of Zoos and Aquariums 

बातमी काय आहे ?

जागतिक प्राणीसंग्रहालय आणि मत्स्यालय संघटनेने अलीकडेच शंकर नावाच्या एका आफ्रिकन हत्तीच्या उपचाराबाबत चिंतेमुळे दिल्ली प्राणीसंग्रहालयाचे सदस्यत्व निलंबित केले आहे.

Subject : GS - पर्यावरण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असणाऱ्या जागतिक प्राणीसंग्रहालय आणि मत्सालय संघटनेबद्दल योग्य विधान निवडा. 

1. ही जागतिक स्तरावर प्राणीसंग्रहालय आणि मत्स्यालयांचे प्रतिनिधित्व करणारी एकमेव संस्था आहे.

2. ही संघटना 1935 मध्ये स्थापन करण्यात आली आहे.

3. दोन्ही योग्य

4. दोन्ही अयोग्य

उत्तर : दोन्ही योग्य

जागतिक प्राणीसंग्रहालय आणि मत्स्यालय संघटनेबद्दल थोडक्यात माहिती :

• जागतिक प्राणीसंग्रहालय आणि मत्स्यालय संघटना 1935 मध्ये स्थापन करण्यात आली आहे.

• ही जागतिक स्तरावर प्राणीसंग्रहालय आणि मत्स्यालयांचे प्रतिनिधित्व करणारी एकमेव संस्था आहे.

• या संघटनेच्या सदस्यांमध्ये जगभरातील अग्रगण्य प्राणीसंग्रहालय आणि मत्स्यालय, प्राणिसंग्रहालय आणि मत्स्यालयांच्या प्रादेशिक आणि राष्ट्रीय संघटना, तसेच प्राणीसंग्रहालयातील पशुवैद्य किंवा प्राणीसंग्रहालय शिक्षक यासारख्या काही संलग्न संस्थांचा समावेश आहे. 

• जागतिक प्राणीसंग्रहालय आणि मत्स्यालय संघटनेने आघाडीच्या आंतरराष्ट्रीय संवर्धन संस्थांसोबत भागीदारी केली आहे.

• एकत्रितपणे, ते बेकायदेशीर वन्यजीव व्यापार, कोरल-रीफ जीर्णोद्धार, सागरी कचरा, शाश्वत पाम तेल आणि हवामान बदल यासारख्या जागतिक समस्यांना तोंड देण्यासाठी संघटना वचनबद्ध आहेत.

जागतिक प्राणीसंग्रहालय आणि मत्स्यालय संघटनेचे उद्दिष्ट काय आहे ?

• प्राणीसंग्रहालय, मत्स्यालय आणि जगातील समविचारी संस्थांना पशुंची निगा आणि कल्याण, पर्यावरण शिक्षण आणि जागतिक संवर्धन या सारख्या क्षेत्रात मार्गदर्शन करणे, त्यांना प्रोत्साहन देणे हे आहे.

राणी दुर्गावती

Who was Rani Durgavati ?

बातम्यांमध्ये : राणी दुर्गावती यांचे स्मारक आणि उद्यान विकसित करण्यासाठी मध्य प्रदेश मंत्रिमंडळाने अलीकडेच एक पॅनेल तयार करण्यास मंजुरी दिली आहे. यासाठी अंदाजे 100 कोटी रुपयांचे बजेट असणार आहे.

Subject : GS - इतिहास

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) राणी दुर्गावतीने मध्य प्रदेशातील कोणत्या प्रदेशावर राज्य केले ?

1. गोंडवाना

2. महाकौसल

3. विंध्य प्रदेश

4. ग्वाल्हेर

उत्तर : गोंडवाना

राणी दुर्गावती कोण होत्या ?

• राणी दुर्गावती सोळाव्या शतकातील गोंडवाना (गडामंडला) साम्राज्याच्या कर्तृत्ववान व पराक्रमी राणी होत्या.

• त्यांचा जन्म ५ ऑक्टोबर १५२४ रोजी चंदेलवंशीय महोबा येथील राजपूत घराण्यात झाला.

विवाह : 

• राणी दुर्गावती यांचा राजा दलपत शाह याच्याशी विवाह झाला.

• ती चंदेला राजपूत कुटुंबातील सदस्य होती आणि तिने गोंडवानाचा राजा संग्राम शाह यांचा मुलगा राजा दलपत शाह याच्याशी विवाह केला, या विवाहाने महोबाच्या चंदेलांना आणि गढ-मंडलाच्या राजगोंडांना एकत्र केले आणि त्यांचे राज्य अधिक मजबूत केले.

राणी दुर्गावती शासक बनल्या : 

• 1550 मध्ये जेव्हा राजा दलपत शाह मरण पावले तेव्हा मुलगा वीर नारायण यास गादीवर बसवून राणी दुर्गावतीने राज्याचा कारभार हाती घेतला.

• राणी दुर्गावतीने गोंडवानामध्ये शांतता, व्यापार आणि सद्भावना वाढवण्यावर लक्ष केंद्रित केले.

• राज्याच्या संरक्षणात सुधारणा करण्यासाठी त्यांनी सिंगोरगड किल्ल्यावरून राजधानी सातपुडा पर्वतरांगेतील चौरागड किल्ल्याकडे हलवली.

मुघलांशी संघर्ष : 

• 1562 मध्ये, , मुघल सम्राट अकबरने माळव्याचा शासक बाज बहादूरचा पराभव केल्यानंतर, गोंडवानाच्या दिशेने चाल केली.

• मुघल सेनापती ख्वाजा अब्दुल मजीद असफ खान यांना राणी दुर्गावतीचे राज्य जिंकायचे होते.

• जेव्हा राणी दुर्गावतीला आक्रमणाची माहिती मिळाली तेव्हा सल्लागारांनी त्यांना मुघलांच्या सामर्थ्याबद्दल सावध केले, परंतु शरण जाण्यापेक्षा राणी दुर्गावतीने मुघलांशी लढणे पसंत केले.  

• राणी दुर्गावतींनी मुघलांशी निकराने लढा दिला परंतु बलाढ्य मुघलांच्या सैन्यापुढे त्यांचा टिकाव लागला नाही.

• राणी दुर्गावतींनी शत्रूच्या हातून मृत्यू न पत्करता पोटात खंजीर खुपसून वीरांगनेचे मरण पत्करले.

• 24 जून 1564 रोजी त्यांचा मृत्यू दिवस "बलिदान दिवस" म्हणून स्मरण केला जातो.

राणी दुर्गावती यांच्या स्मरणार्थ : 

• 1983 मध्ये, मध्य प्रदेशने जबलपूर विद्यापीठाचे नाव बदलून त्यांच्या सन्मानार्थ राणी दुर्गावती विद्यापीठ असे केले.

• 1988 मध्ये, भारत सरकारने राणी दुर्गावती यांच्या बलिदानाच्या स्मरणार्थ टपाल तिकीट जारी केले. 

• 2018 मध्ये, भारतीय तटरक्षक दलाने भारतीय तटरक्षक जहाज (ICGS) राणी दुर्गावती, जहाज लाँच केले.

९८ वे अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष कोण ?

Who is the President of 98th Akhil Bharatiya Marathi Sahitya Sammelan ?

Subject : GS - साहित्य संमेलन

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) आगामी ९८ वे अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष कोण आहेत ?   

1. रवींद्र शोभणे

2. जयंत नारळीकर

3. भारत सासणे

4. तारा भवाळकर

उत्तर : तारा भवाळकर

• आगामी ९८ वे अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलन दिल्ली येथे होणार आहे.

• पुढच्या वर्षी म्हणजे 2025 मध्ये 21, 22 आणि 23 फेब्रुवारीला हे संमेलन होणार आहे.

• ९८ व्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष म्हणून ज्येष्ठ साहित्यिक डॉ. तारा भवाळकर यांची निवड करण्यात आली आहे.

• तारा भवाळकर यांनी आपलं संपूर्ण आयुष्य लोकसाहित्याचा अभ्यास, लेखन, संशोधन आणि चिंतन यामध्ये व्यतीत केलं असून त्यांनी 36 पेक्षा जास्त पुस्तकं लिहीली आहेत. 

• लेखनकार्यासाठी अनेक पुरस्कार देऊन त्यांना गौरवण्यात आलं आहे.

पहिले अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलन कोठे आणि केव्हा पार पडले ? त्याचा हेतू काय होता ?

• ग्रंथ प्रसाराला चालना मिळण्याच्या हेतूने, तसेच त्यावर एकत्र येऊन विचार विनिमय करण्याच्या हेतूने न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे यांनी गोपाळ हरी देशमुख (लोकहितवादी) यांच्या सहकार्याने 11 मे 1878 रोजी पुण्याच्या हिराबागेत मराठी ग्रंथकारांचे पहिले संमेलन भरले. 

• याला पहिले अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलन समजले जाते.

पहिले अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष कोण होते ?

• पहिले अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे हे होते.

97 वं अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलन कोठे पार पडले ? त्याचे अध्यक्ष कोण होते ?

• 4 फेब्रुवारी 2024 जळगावच्या अमळनेरमध्ये 97 वं अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलन पार पडले या संमेलनाचे अध्यक्ष साहित्यिक रवींद्र शोभणे हे होते.

अहमदनगरच्या नामांतराला केंद्र सरकारची मंजूरी

बातम्यांमध्ये : अहमदनगर जिल्ह्याचं अहिल्यानगर असं नामांतर करण्याच्या प्रस्तावाला केंद्र सरकारने मंजूरी दिली आहे. महसूल मंत्री राधाकृष्ण विखे पाटील यांनी काल ट्विट करून ही माहिती दिली.

Subject : GS - इतिहास

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) पुण्यश्लोक अहिल्याबाई होळकरांबद्दल खालील विधानांवर विचार करा 

1) यांचा जन्म 31 मे 1725 रोजी महाराष्ट्रातील अहमदनगर जिल्ह्यात झाला.

2) 1867 मध्ये त्या इंदोरच्या शासक बनल्या.

3) त्यांना द फिलॉसॉफर क्वीन असे म्हटले जाते.

वरीलपैकी कोणते विधान/ विधाने बरोबर आहे ?

1. फक्त एक 

2. फक्त दोन फक्त 

3. एक आणि तीन 

4. वरीलपैकी सर्व

उत्तर : वरीलपैकी सर्व

अहमदनगरला अहमदनगर हे नाव कसे पडले ?

• 1486 मध्ये मलिक अहमद निजाम शाह हा बहमनी साम्राज्यात सुबेदार झाला.

• कालांतराने त्याने बहमनी साम्राज्याविरोधी त्याने बंड केले.

• बहमनी सैन्य आणि मलिक अहमद निजाम शाह यांमध्ये युद्ध झाले.

• मलिक अहमद याने 1490 मध्ये जनरल जहांगीर खानच्या नेतृत्वाखालील बहमनी सैन्याचा पराभव केला.

• मलिक अहमद यांनी जुन्नर या ठिकाणी राजधानी ठेवून स्वतःचे निजामशाही नावाचे स्वतंत्र राज्य झाल्याचे घोषित केले.

• 1494 मध्ये त्याने सीना नदीच्या तीरावर, शहराचा पाया घातला आणि त्याला स्वतःचे नाव दिले- अहमदनगर.

पुण्यश्लोक अहिल्यादेवी होळकर यांबद्दल माहिती : 

जन्म : पुण्यश्लोक अहिल्यादेवी होळकर यांचा जन्म 31 मे 1725 रोजी महाराष्ट्रातील अहमदनगर जिल्ह्यातील, जामखेड तालुक्यातील चौंडी या गावी झाला.

विवाह :

• सरदार मल्हारराव होळकर यांचा मुलगा खंडेराव मल्हाराव होळकरांशी अहिल्यादेवी यांचा विवाह १७३३ मध्ये वयाच्या अवघ्या आठव्या वर्षी झाला. 

• मल्हारराव होळकर हे मावळ प्रांताचे जहागीरदार होते.

• 1754 मध्ये कुम्हेरच्या लढाईत अहिल्यादेवींचे पती खंडेराव होळकर धारातीर्थी पडले. 

• पतीच्या मृत्यूनंतर अहिल्यादेवी सती जाण्यास निघाली परंतु सासरे मल्हारराव होळकर आणि त्यांना सती जाऊ दिले नाही.

• 11 डिसेंबर 1767 मध्ये पुण्यश्लोक अहिल्यादेवी होळकर मावळाच्या सिंहासनावर बसल्या.

सामाजिक आणि राजकीय कारकीर्द :

 1767 ते 1795 पर्यंत पुण्यश्लोक अहिल्यादेवींनी मावळाचा राज्यभार सांभाळला.,त्यांनी अनेक सुधारणाही केल्या त्या पुढील प्रमाणे -

पायाभूत सुविधांचा विकास :

• प्रजेचे जीवनमान उंचावण्यासाठी मंदिरे, घाट, विहिरी, रस्ते यांचे बांधकाम व नूतनीकरण करण्यात आले.

• लोकांना रोजगार निर्माण करण्यासाठी औद्योगिक धोरण राबविण्यात आले.

सामाजिक विकास : 

• विधवा, अनाथ, सामाजिक दृष्ट्या व आर्थिक दृष्ट्या वंचित घटकांना त्यांनी आधार दिला.

 न्यायिक सुधारणा : 

• पुण्यश्लोक अहिल्यादेवी होळकर या उचित न्यायाधनासाठी प्रसिद्ध होत्या.

• न्यायला प्राधान्य देणारी आणि व्यक्ती हक्कांचे संरक्षण करणारी निष्पक्ष न्यायव्यवस्था त्यांनी स्थापन केली.

 मंदिरांचे जीर्णोद्धार व कला आणि संस्कृतीचे संरक्षण :

• पुण्यश्लोक अहिल्यादेवी होळकर यांनी अनेक मंदिरांचे जीर्णोद्धार केला.

• त्यांनी अनेक तीर्थस्थानी धर्मशाळांचे बांधकाम केले.

• त्यांनी महेश्वर, इंदौर अशा गावांचा विकास करून कला आणि संस्कृतीचे संरक्षण केले.

मृत्यू :

13 ऑगस्ट 1795 मध्ये वयाच्या 70 व्या वर्षी इंदोर (मध्य प्रदेश) येथे त्यांचे निधन झाले.

पदव्या : 

• ब्रिटिश इतिहासकार जॉन की यांनी पुण्यश्लोक अहिल्याबाई होळकर यांना द फिलॉसॉफर क्वीन असे म्हटले आहे.

• इंग्रजी लेखक लॉरेन्स यांनी पुण्यश्लोक अहिल्याबाई होळकर यांना भारताच्या कॅथिन द ग्रेट, एलिझाबेथ, मार्गारेट असे म्हटले आहे.

 (कॅथिन द ग्रेट - रशियाची राणी

एलिझाबेथ- इंग्लंडची राणी

मार्गारेट - डेन्मार्कची राणी)