ला पेरुस युद्ध सराव 

Exercise LA PEROUSE

Subject : GS - संरक्षण, युद्ध अभ्यास

सरळसेवा, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) ‘ला पेरूस’ या सागरी युद्ध सरावाचे आयोजन खालील पैकी कोणत्या देशाकडून करण्यात आले ? 

1. भारत

2. फ्रान्स

3. जर्मनी

4. स्पेन 

उत्तर : फ्रान्स (France) 

बातमी काय आहे ? 

स्वदेशी बनावटीची आणि मार्गदर्शन प्रणालीयुक्त क्षेपणास्त्र विनाशिका ‘INS मुंबई’ बहुराष्ट्रीय सराव ‘ला पेरूस’ च्या चौथ्या आवृत्तीत सहभागी होत आहे.

 ‘ला पेरूस’ युद्ध सरावा बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• हिंद महासागर क्षेत्रात होणारा हा बहुपक्षीय सागरी सराव आहे.

• फ्रेंच नौदलाकडून ला पेरुस या द्विवार्षिक (दर दोन वर्षांनी) युद्ध सरावाचे आयोजन करण्यात येते.  

• 2025 मधील ‘ला पेरूस’ या बहुराष्ट्रीय सरावाची ही चौथी आवृत्ती आहे.

• हिंदी महासागर आणि पॅसिफिक महासागरांना जोडणाऱ्या सामुद्रधुनीमध्ये हा युद्ध सराव होईल. 

2025 मधील ‘ला पेरूस’ या सरावात कोण कोणते देश सहभागी झाले ? 

या आवृत्तीत

1. इंडियन नेव्ही,
2. रॉयल ऑस्ट्रेलियन नेव्ही,
3. फ्रेंच नेव्ही,
4. रॉयल नेव्ही,
5. युनायटेड स्टेट्स नेव्ही,
6. इंडोनेशियन नेव्ही,
7. रॉयल मलेशियन नेव्ही,
8. रिपब्लिक ऑफ सिंगापूर नेव्ही आणि
9. रॉयल कॅनेडियन नेव्ही

यासह विविध सागरी भागीदारांचे कर्मचारी आणि भूपृष्ठभागावर कार्यरत संबंधितांचा सहभाग असेल.

‘ला पेरूस’ युद्ध सरावाचे उद्दिष्ट काय आहे ? 

• या सरावाचे उद्दिष्ट सागरी देखरेख, सागरी प्रतिबंधात्मक कारवाई आणि हवाई कारवाई क्षेत्रात सहकार्य वाढविणे.

• तसेच प्रगतीशील प्रशिक्षण आणि माहितीची देवाणघेवाण करून सामान्य सागरी परिस्थिती बाबत जागरूकता विकसित करणे हे आहे.

• या सरावामुळे समान विचारसरणीच्या नौदलांना नियोजन, समन्वय आणि माहितीच्या देवाणघेवाणीत परस्पर संबंध विकसित करण्याची संधी मिळेल आणि त्यांच्या सामरिक आंतरकार्यक्षमता वाढण्यास मदत होइल.

• बेकायदेशीर तस्करी, पर्यावरणीय धोके आणि सागरी संकट यासारख्या समस्यांसाठी तयारी अधिक मजबूत करेल.

भारतातील पहिला खाजगी उपग्रह नेटवर्क 

India’s First Private Satellite Constellation ‘Firefly’

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान

सरळसेवा, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारतातील पहिला खाजगी उपग्रह नेटवर्क कोणत्या कंपनीने लाँच केला.

1. ISRO

2. Pixxel

3. Reliance

4. Antrix

उत्तर : Pixxel

बातमी काय आहे ? 

भारतीय खाजगी स्पेस-टेक कंपनी Pixxel ने भारतातील पहिला खाजगी उपग्रह नेटवर्क लाँच केला.

पिक्सेल आणि फायरफ्लाय बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• पिक्सेल (Pixxel), बेंगळुरू येथील एक भारतीय अंतराळ स्टार्टअप आहे.

• Pixxel या कंपनीची सुरुवात अवैस अहमद आणि क्षितिज खंडेलवाल नावाच्या अभियंता मित्रांनी 2019 मध्ये केली होती.

पिक्सेलच्या फायरफ्लाय मोहिमेचे उपग्रह कोणी लाँच केले ? 

फायरफ्लाय नक्षत्राचे पहिले तीन उपग्रह एलोन मस्कच्या स्पेसएक्स (SpaceX) या कंपनीने लॉन्च केले. 

फायरफ्लाय (Firefly) काय आहे ? 

• फायरफ्लाय नाव असलेला हा पिक्सेलचा हायपरस्पेक्ट्रल इमेजिंग (Hyperspectral Imaging) उपग्रह समुह आहे , ज्यामध्ये आजपर्यंतचे सहा उच्च-रिझोल्यूशन व्यावसायिक हायपरस्पेक्ट्रल उपग्रह आहेत.

• हा देशातील पहिला खाजगी इमेजिंग उपग्रह नेटवर्क (Satellite Constellation) आहे.

• फायरफ्लाय या मोहिमेत छोट्या उपग्रहांचे जाळे तयार करण्यात आले आहे. 

• हे सर्व छोटे उपग्रह एकत्र काम करतील आणि पृथ्वीच्या वेगवेगळ्या भागातून डेटा गोळा करेल.

• हे विशेषतः उच्च-रिझोल्यूशन प्रतिमा (Image) प्रदान करण्यासाठी डिझाइन केलेले आहे. 

पिक्सेलच्या फायरफ्लाय मोहिमेचा फायदा कसा होईल ? 

• पिक्सेल हायपरस्पेक्ट्रल इमेजिंग तंत्रज्ञान वापर करणार आहे.

• त्यामुळे शेती, खाणकाम, पर्यावरणीय देखरेख आणि संरक्षण यासारख्या क्षेत्रात याचा वापर होईल. 

• हे भारतातील पीक उत्पादन सुधारण्यात, संसाधनांचा मागोवा घेण्यास, तेल गळतीचे निरीक्षण करण्यास आणि भौगोलिक सीमांवर संरक्षणात मदत करेल.  

न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे जयंती

Justice Mahadev Govind Ranade Birth Anniversary

महान समाजसुधारक न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे यांना जयंतीनिमित्त विनम्र अभिवादन 🙏💐💐

Subject : GS - दिनविशेष, व्यक्ती, इतिहास - महाराष्ट्रातील समाजसुधारक

सरळसेवा, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) ------ यांनी नाशिक येथे ग्रंथोत्तेजक मंडळी नावाची संस्था स्थापन केली होती.

(MPSC Combine B 2020 ) 

1. वि. दा. सावरकर 

2. वि.वा. शिरवाडकर 

3. न्यायमूर्ती रानडे 

4. अनंत लक्ष्मण कान्हेरे

उत्तर : न्यायमूर्ती रानडे  

न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे यांच्याबद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

जन्म आणि शिक्षण : 

• न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे यांचा जन्म 18 जानेवारी 1842 रोजी नाशिक जिल्ह्यातील निफाड गावी झाला. 

• त्यांचे मराठी आणि प्राथमिक इंग्रजी शिक्षण कोल्हापूरला झाले. 

• तर माध्यमिक आणि उच्च शिक्षण मुंबईस झाले. 

• इतिहास आणि अर्थशास्त्र विषय घेऊन BA परीक्षा दिली.

• 1864 साली M.A ची परीक्षा दिली व 1865 साली कायद्याच्या परीक्षेत उत्तीर्ण झाले.

मुंबईच्या उच्च न्यायालयात न्यायमूर्ती

• 1893 साली न्यायमूर्ती रानडेंची मुंबईच्या उच्च न्यायालयात न्यायमूर्ती झाले.

• त्या काळात भारतीयाला उच्च न्यायालयातील न्यायमूर्तीचे पद दुर्लभ होते. 

• त्या प्रसंगी पुण्यातील जनतेने आठ दिवस मोठा उत्सव केला व पुण्यातील महत्त्वाच्या संस्थांनी त्यांचा गौरव केला.

शैक्षणिक आणि सामाजिक संस्था :

• 1865 साली न्यायमूर्ती रानडे यांनी मुंबईत विधवा विवाह उत्तेजक मंडळ या संस्थेची स्थापना केली.

• 1870 साली न्यायमूर्ती रानडेंनी धर्म,समाज, राजकारण या विषयांवर व्याख्याने देण्यासाठी वकृत्वोत्तेजक सभेची स्थापना केली.

• 1875 साली पुणे येथे वसंत व्याख्यानमाला सुरू केली. 

• 1878 रोजी नाशिक येथे ग्रंथोत्तेजक मंडळी स्थापना केली

• 1896 साली न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे आणि गोपाळ कृष्ण गोखले या गुरू- शिष्यांनी डेक्कन सभेची स्थापना केली.

• सामाजिक प्रश्नांचे महत्त्व लक्षात घेऊन, समाजसुधारणांसाठी रानडे यांनी पुढाकार घेऊन ‘भारतीय सामाजिक परिषदेची' स्थापना केली.

• न्यायमूर्ती रानडे यांचा काँग्रेसच्या स्थापनेत व पहिल्या अधिवेशनात सहभाग होता. 

• राष्ट्रीय सभेला इंडियन नॅशनल काँग्रेस हे नाव न्यायमूर्ती रानडेंनीच सुचविले होते. 

" महाराष्ट्राचे सॅाक्रेटिस " कोणाला म्हटले जाते ? 

• दिनशॅा वाच्छा यांच्या मते न्यायमूर्ती रानडे हे " महाराष्ट्राचे सॅाक्रेटिस " आहे. 

• त्याचबरोबर न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे यांना सामाजिक परिक्षदांचे जनक म्हणूनही ओळखले जाते.

• अरविंद घोष यांच्या मते न्यायमूर्ती रानडे हे " अर्वाचिन महाराष्ट्राचे जनक "

• तर लोकमान्य टिळक यांच्या मते न्यायमूर्ती रानडे हे " थंड गोळा होऊन पडलेल्या महाराष्ट्रास उब देऊन सजीव करणारे पहिले समाजसुधारक" होते. 

न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे यांच्या साहित्यांपैकी प्रमुख साहित्य : 

• एकेश्वर निष्ठांची कैफियत

• राइझ ऑफ द मराठा पॉवर (मराठा सत्तेचा उदय) 

• एसेज ॲान इंडियन पॉलिटिकल इकॉनोमी 

पहिल्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष कोण होते ?

11 मे 1878 साली पुणे येथे झालेल्या पहिल्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे होते. 

मृत्यू : 

मुंबई येथे दीर्घ आजाराने दिनांक 16 जानेवारी 1901 रोजी न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे यांचे निधन झाले.

पहिला लोकपाल वर्धापनदिन

Lokpal Foundation Day 

Subject : GS - दिनविशेष, राज्यशास्त्र, वैधानिक संस्था

सरळसेवा, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलीकडेच भारताचा पहिला लोकपाल वर्धापन दिन केव्हा साजरी करण्यात आला ?

1. 2 जानेवारी 

2. 10 जानेवारी

3. 16 जानेवारी

4. 26 जानेवारी

उत्तर : 16 जानेवारी

बातमी काय आहे ? 

‘भारताच्या लोकपालांच्या पहिल्या वर्धापन दिन समारंभाचे 16 जानेवारी 2025 रोजी नवी दिल्लीतील माणेकशॉ सेंटर येथे भारताचे सरन्यायाधीश न्यायमूर्ती संजीव खन्ना यांच्या उपस्थितीत आयोजित करण्यात आले.

भारताच्या लोकपालांची स्थापना केव्हा झाली ? 

16 जानेवारी 2014 रोजी लोकपाल आणि लोकायुक्त कायदा, 2013 च्या कलम 3 च्या अंमलबजावणीमुळे भारताच्या लोकपालांची स्थापना झाली होती.

लोकपाल म्हणजे काय ?

• भ्रष्टाचाराच्या आरोपांची तसेच संबंधित प्रकरणांची चौकशी करण्यासाठी लोकपाल व लोक आयुक्त संस्था स्थापन करण्यात आले.

• लोकपाल आणि लोकायुक्त कायदा, 2013 मध्ये केंद्रातील चौकशीसाठी लोकपाल तर राज्यातील चौकशींसाठी लोकायुक्त पद स्थापन करण्याची तरतूद यात करण्यात आली.

• लोकपाल आणि लोकायुक्त संस्था वैधानिक संस्था आहेत.

लोकपाल संस्थेमध्ये किती सदस्य असतात ?

• लोकपाल ही बहुसदस्यीय संस्था आहे. यामध्ये एक अध्यक्ष आणि जास्तीत जास्त 8 सदस्य असतात.

• या आठ सदस्यांपैकी निम्मे न्यायिक सदस्य असतील आणि किमान 50% सदस्य SC/ST/OBC/ अल्पसंख्यांक आणि महिला असतील.

लोकपालांची नियुक्ती कोण करतात ?

राष्ट्रपती निवड समितीच्या शिफारशीनुसार लोकपालांची नियुक्ती करतात.

लोकपाल निवड समितीमध्ये कोण कोण असतात ?

• लोकपाल निवड समितीमध्ये पंतप्रधान, लोकसभेतील विरोधी पक्षनेते, लोकसभेचे अध्यक्ष, भारताचे सरन्यायाधीश किंवा त्यांनी नामनिर्देशित केलेले न्यायाधीश आणि एक प्रख्यात कायदे तज्ञ यांचा समावेश असतो.

लोकायुक्त यांची नियुक्ती कोण करतात ? 

राज्यपाल निवड समितीच्या शिफारशीनुसार लोकायुक्तांची नियुक्ती करतात.

लोकपाल अध्यक्ष किंवा सदस्यांचा कार्यकाळ किती वर्षांचा असतो ?

लोकपाल अध्यक्ष किंवा सदस्यांचा कार्यकाळ 5 वर्षे किंवा वयाच्या 70 वर्षांपर्यंत असतो.

लोकपाल किंवा लोकायुक्त संस्थेचे कार्य काय असते ?

• लोकपाल या शब्दाचा अर्थ लोकांचे संरक्षण करणे असा होतो.

• लोकपाल आणि लोकायुक्त लोकसेवकांविरुद्धच्या भ्रष्टाचाराच्या तक्रारीची चौकशी करतात.

लोकपालाच्या अधिकार क्षेत्रात कोण कोण येतात ?

 लोकपालाच्या अधिकार क्षेत्रात पंतप्रधान, मंत्री, संसद सदस्य, गट अ, ब, क आणि ड अधिकारी तसेच केंद्र सरकारचे अधिकारी यांचा समावेश होतो.

 लोकपाल आणि लोकायुक्त साठी कोणते आंदोलन झाले ?

अण्णा हजारे यांच्या नेतृत्वाखाली " इंडिया अगेन्स करप्शन "आंदोलनाने सरकारवर दबाव आणला आणि लोकपाल आणि लोकायुक्त विधेयक 2013 संसदेच्या दोन्ही सभागृहात मंजूर झाले.

भारताचे सध्याचे लोकपाल अध्यक्ष कोण आहेत ? 

न्यायमूर्ती ए.एम. खानविलकर हे वर्तमान लोकपाल अध्यक्ष आहेत. 

प्रश्न) भारताचे पहिले लोकपाल कोण आहेत ?

( MPSC 2020 )

न्यायमूर्ती पिनाकी चंद्रघोष हे भारताचे पहिले लोकपाल होते.  

INS निलगिरी, INS सूरत आणि INS वाघशीर

INS Nilgiri, INS Surat and INS Vaghsheer

Subject : GS - संरक्षण

सरळसेवा, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलीकडेच पंतप्रधान श्री नरेंद्र मोदी यांच्या हस्ते देशाला लोकार्पण करण्यात आलेल्या INS सूरत, INS निलगिरी या युद्धनौकांची निर्मिती कोणी केली ?

1. माझगाव डॉकयार्ड लिमिटेड

2. गोवा शिपयार्ड लिमिटेड

3. कोचीन शिपयार्ड

4. लार्सन अँड टुब्रो (L&T) शिपयार्ड

उत्तर : माझगाव डॉकयार्ड लिमिटेड (Mazagon Dock Shipbuilders Limited) 

बातमी काय आहे ?

• अलिकडेच, भारतीय नौदलाच्या मुंबईतील डॉकयार्ड येथे INS सूरत, INS निलगिरी या युद्धनौका आणि INS वाघशीर या पाणबुडीचं पंतप्रधान श्री नरेंद्र मोदी यांच्या हस्ते देशाला लोकार्पण करण्यात आलं.

• एक विनाशिका, एक युद्धनौका आणि एक पाणबुडी अशा तिन्हींचा एकाच वेळी नौदलात समावेश प्रथमच करण्यात येत आहे आणि सर्वात अभिमानाची बाब म्हणजे या तिन्ही मेड इन इंडिया आहेत.

• या दोन्ही युद्धनौका माझगाव डॉक शिपबिल्डर्स लिमिटेडने बांधल्या आहेत. 

INS निलगिरी ( फ्रिगेट ) : 

• भारतीय नौदलाच्या प्रोजेक्ट 17A अंतर्गत बनविण्यात आलेली पहिली स्टेल्थ फ्रिगेट्स आहे. 

• निलगिरी फ्रिगेटवर दुश्मनांशी लढण्यासाठी वेपन्स आणि मिसाईल्स आहेत.

• यामध्ये स्टेल्थ डिझाईन अँड टेक्नॉलॉजीचा वापर करण्यात आला आहे. 

• दुश्मनांच्या रडार मध्ये टिपली जाऊ नये यासाठी अनेक उपकरण बसवण्यात आली आहे. 

INS सूरत ( डिस्ट्रायर ) :  

• INS सूरत ही प्रोजेक्ट 15B अंतर्गत तयार केलेले एक मोठे विनाशक (डिस्ट्रायर) आहे.

• भारताची पहिली AI-सक्षम युद्धनौका.

• ऑपरेशनल कार्यक्षमतेसाठी स्वदेशी विकसित कृत्रिम बुद्धिमत्ता (आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स) उपायांचा वापर करते. 

• शत्रूंवर तिन्ही बाजूंनी मारा करण्यासाठी ब्रह्मोस मिसाइल, बराक मिसाईल, पाणबुड्या विरोधी रॉकेट लॉन्चर आणि स्पेशल भारतीय बनावटीच्या गन्स आहेत. 

INS वाघशीर ( सायलेंट किलर ) :

• भारतीय नौदलात सायलेंट किलर म्हणून ओळख असलेली INS वाघशीर पाणबुडी प्रोजेक्ट 75 च्या स्कॉर्पियन वर्गाची सहावी आणि शेवटची पाणबुडी आहे. 

• ही जगातील सर्वात शांत आणि बहुमुखी डिझेल-इलेक्ट्रिक पाणबुड्यांपैकी एक आहे.

• INS वाघशीर पाणबुडी, पृष्ठभागविरोधी युद्ध, पाणबुडीविरोधी युद्ध, गुप्त माहिती गोळा करणे, क्षेत्र निरीक्षण आणि विशेष ऑपरेशन्ससह विविध मोहिमा करण्यासाठी डिझाइन केलेली आहे.

राष्ट्रीय स्टार्ट अप दिवस 

National Startup Day 2025

Subject : GS - दिनविशेष, सरकारी योजना, अर्थशास्त्र

सरळसेवा, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) राष्ट्रीय स्टार्ट अप दिवस केव्हा साजरी करण्यात येतो ? 

1. 22 जानेवारी

2. 16 जानेवारी

3. 2 जानेवारी

4. 9 जानेवारी

उत्तर : 16 जानेवारी

स्टार्टअप इंडिया केव्हा सुरू करण्यात आला ? 

• स्टार्टअप इंडिया हा भारत सरकारचा एक प्रमुख उपक्रम आहे, जो 16 जानेवारी 2016 रोजी सुरू करण्यात आला. 

स्टार्टअप इंडिया म्हणजे काय ?

स्टार्टअप इंडिया सुरू कररण्याचे उद्दिष्ट कोणते ? 

• एक मजबूत उद्योजकीय संस्कृतीला चालना देण्यासाठी स्टार्टअप इंडिया उपक्रम सुरू करण्यात आला आहे. 

• स्टार्टअप्सच्या वाढीसाठी आणि रोजगाराच्या संधी निर्माण करण्यात मदत करणे, प्रक्रिया सुलभ करणे, निधी (Funding) समर्थन प्रदान करणे आणि नविन कल्पना वाढवणे स्टार्टअप इंडियाचे उद्दिष्ट आहे.

स्टार्टअप इंडिया उपक्रमाचे फायदे ? 

• DPIIT द्वारे जानेवारी 2025 पर्यंत 1.59 लाखांहून अधिक स्टार्टअप्स ओळखले गेले.

• भारताने जगातील तिसरी सर्वात मोठी स्टार्टअप इकोसिस्टम म्हणून स्थापना केली आहे.

• स्टार्टअप्सनी विविध क्षेत्रांमध्ये 16.6 लाख नोकऱ्या निर्माण केल्या आहेत, ज्यामुळे रोजगारामध्ये लक्षणीय वाढ झाली आहे.

• किमान एक-महिला संचालक असलेले 73,151 स्टार्टअप्स असून उद्योजकतेतील महिलांचे सक्षमीकरण स्टार्टअप इंडिया उपक्रम दाखवतो. 

हळद | Turmeric

Subject : GS - भूगोल, अर्थशास्त्र - कृषी

सरळसेवा, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालील विधानांचा विचार करा आणि योग्य विधान/विधाने असलेला पर्याय निवडा. 

अ) राष्ट्रीय हळद मंडळाचे पहिले अध्यक्ष पल्ले गंगा रेड्डी आहेत. 

ब) हळदीला 'गोल्डन स्पाइस' असेही म्हटले जाते. 

क) सांगली हळदीला भौगोलिक संकेतांक (GI Tag) मिळाला आहे.

पर्याय :

1. फक्त अ आणि ब बरोबर

2. फक्त ब आणि क बरोबर

3. अ आणि क बरोबर

4. अ, ब आणि क बरोबर

उत्तर : अ, ब आणि क बरोबर

बातमी काय आहे ? 

14 जानेवारी 2025 रोजी नवी दिल्ली येथे राष्ट्रीय हळद मंडळाचे उद्घाटन केले.

हळदी बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• हळद ही वनस्पती झिंजिबरेसी कुळातील आहे.

• हळदीचे शास्त्रीय नाव कुर्कुमा लाँगा (Curcuma Longa) आहे.

• हळदीला 'गोल्डन स्पाइस' असेही म्हटले जाते. 

• हळदीला पिवळा रंग करक्यूमिन (Curcumin) या घटकामुळे असतो. 

उत्पादन : 

• भारतात हळदीची लागवड 20 पेक्षा अधिक राज्यांत केली जाते.

• हळदीचे प्रमुख उत्पादक राज्य महाराष्ट्र, कर्नाटक, तेलंगणा, तमिळनाडू आणि मेघालय आहे.

• भारतात हळदीच्या 30 वाणांचे उत्पादन घेतले जाते. 

• हळदीच्या जागतिक उत्पादनात भारताचा वाटा 70% पेक्षा जास्त आहे.

• भारत हा हळदीचा जगातील सर्वात मोठा उत्पादक, ग्राहक आणि निर्यातदार आहे.  

व्यापार : 

• हळदीच्या जागतिक व्यापारात भारताचा वाटा 62% पेक्षा जास्त आहे.

• 2023-24 मध्ये, 226.5 दशलक्ष अमेरिकी डॉलर्स मूल्याची 1.62 लाख टन हळद आणि हळदीच्या उत्पादनांची निर्यात झाली.

हळदीचे गुण आणि वापर :  

• हळद ही भारतीयांच्या जीवनातील एक अविभाज्य अंग असून धार्मिक समारंभात, पारंपरिक विधी, अन्न, सौंदर्यप्रसाधने, , औषधे, रंग इत्यादींकरिता ती वापरतात.

• आयुर्वेद, पारंपारिक भारतीय वैद्यकीय प्रणाली आणि पूर्व आशियाई वैद्यकीय प्रणाली 

• एंटी-इंफ्लेमेटरी : जळजळ कमी करते.

• अँटिऑक्सिडेंट: शरीराला मुक्त रॅडिकल्सपासून वाचवते.

• जंतुनाशक : जखमा भरण्यास मदत होते.

• पचन सुधारते : पचनसंस्थेशी संबंधित विकारांवर उपचार.  

कोण - कोणत्या हळदीला भौगोलिक संकेतांक (GI Tag) मिळाला आहे ? 

• वैगांव/ वाइगांव हळद (WAIGAON TURMERIC) : महाराष्ट्र

• सांगली हळद (SANGLI TURMERIC) : महाराष्ट्र

• इरोड हळद (ERODE TURMERIC) : तामिळनाडू

• कंधमाल हळद (KANDHMAL TURMERIC) : ओडिशा 

• लाकाडोंग हळद (LAKADONG TURMERIC) : मेघालय

राष्ट्रीय हळद मंडळाचे मुख्यालय कोठे आहे ? 

राष्ट्रीय हळद मंडळाचे मुख्यालय तेलंगणाच्या निजामाबाद येथे आहे.

राष्ट्रीय हळद मंडळाचे पहिले अध्यक्ष कोण ?  

राष्ट्रीय हळद मंडळाचे पहिले अध्यक्ष पल्ले गंगा रेड्डी असणार आहेत. 

मियावाकी पद्धती 

Miyawaki Technique

Subject : GS - पर्यावरण

सरळसेवा, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) "मियावाकी पद्धत" ही खालील पैकी कशासाठी प्रसिद्ध आहे ? 

(वनरक्षक भरती, UPSC 2022)

1. शुष्क आणि अर्ध शुष्क भागात व्यावसायिक शेतीला प्रोत्साहन

2. अनुवांशिकरित्या सुधारित वनस्पती वापरून बागांचा विकास

3. शहरी भागात लघु वनांची निर्मिती

4. किनारी भागात आणि समुद्राच्या पृष्ठभागावर पवन ऊर्जेची साठवण

उत्तर : शहरी भागात लघु वनांची निर्मिती

घरामागील अंगणांचे लघु-वनांमध्ये रूपांतर करून शहरी वनीकरणाच्या संकल्पनेत मियावाकी पद्धतीने क्रांती घडवून आणली आहे.

बातमी काय आहे ? 

उत्तर प्रदेशातील महाकुंभ मेळ्याच्या आधी, प्रयागराज महानगरपालिकेने लाखो भाविकांसाठी स्वच्छ हवा आणि पर्यावरणीय समतोल सुनिश्चित करण्यासाठी घनदाट "ऑक्सिजन बँक" जंगले तयार करण्यासाठी जपानी मियावाकी तंत्राचा वापर केला आहे.

मियावाकी पद्धत कोणी शोधली ? 

• मियावाकी तंत्र हे 1970 च्या दशकात जपानी वनस्पतिशास्त्रज्ञ अकिरा मियावाकी (Akira Miyawaki) यांनी विकसित केले.

• या पद्धतीला 'पॉट प्लांटेशन पद्धत' (Pot Plantation Method) असेही म्हणतात. 

• मर्यादित जागेत आणि कमी वेळेत घनदाट जंगले निर्माण करण्यासाठी ही एक विशिष्ट पद्धत आहे.

• मियावाकी ही मानवनिर्मित जंगल पद्धती असून यामध्ये कमीत कमी जागेत जास्तीत जास्त देशी वृक्षांची लागवड केली जाते. 

पारंपरिक वृक्ष लागवड आणि मियावाकी वृक्ष लागवड पद्धतीत फरक काय ? 

• वृक्ष लागवडीत त्यांचे कूळ, जाती, प्रजातीची त्यांचे आपआपसातील अंतर आणि जमिनीखालून होणारी मूलद्रव्यांची देवाणघेवाण यास जास्त महत्त्व असते आणि हाच मुख्य फरक पारंपरिक वृक्ष लागवड आणि मियावाकी पद्धतीत आहे. 

• सर्व तंत्रज्ञान जमिनीखालील उपयोगी जिवाणू, खेळती हवा, शेणखत आणि भाताच्या तुसावर अवलंबून असते. 

• वृक्ष लागवडीत स्थानिक प्रजातींचा वापर केला जातो. 

• मियावाकी पद्धतीत विदेशी वृक्षांना स्थान नसते. 

मियावाकी पद्धती चे फायदे काय ? 

• झाडे आणि झुडपे एकमेकांच्या जवळ लावली जातात, ज्यामुळे जलद वाढ होते-पारंपारिक पद्धतींपेक्षा 10 पट वेगाने.

• नैसर्गिक परिसंस्थेची प्रतिकृती तयार करण्यासाठी स्थानिक वनस्पती वाणांवर लक्ष केंद्रित करते.

• प्रजातींची समृद्धता वाढवते, अधिक वनस्पती आणि प्राण्यांना आधार देते.

• झाडे अधिक कार्बन शोषून घेतात, हवेची गुणवत्ता सुधारते. 

• मातीची धूप कमी होऊन तिची गुणवत्ता सुधारते

• जलप्रदूषण नियंत्रित करते

• शहरी प्रदूषणाचा सामना करण्यास मदत करतात.

• जागतिक स्तरावर शहरी वनीकरण प्रकल्पांसाठी या पद्धतीचा मोठ्या प्रमाणावर वापर केला जातो.