चालू घडामोडी 29, जानेवारी 2025 | वीरता पुरस्कार 2025

Important Affairs

28-01-2025

चालू घडामोडी 28, जानेवारी 2025 | लाला लजपतराय | Lala Lajpat Rai

लाला लजपतराय जयंती

Birth Anniversary of Lala Lajpat Rai

पंजाब केसरी लाला लजपतराय यांना जयंती दिनी विनम्र अभिवादन 🙏💐💐

Subject : GS - दिनविशेष, व्यक्ती, आधुनिक भारताचा इतिहास

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) ------ यांनी मॅझिनी, गॅरिबाल्डी, छत्रपती शिवाजी महाराज आणि श्रीकृष्ण यांची चरित्रे लिहिली; काही काळ अमेरिकेत राहिले; आणि सेंट्रल असेंब्लीसाठी निवडूनही आले.

(UPSC 2018)

1. अरबिंदो घोष

2. बिपिन चंद्र पाल

3. लाला लजपत राय

4. मोतीलाल नेहरू

उत्तर : लाला लजपत राय

जन्म आणि शिक्षण :

• लाला लजपत राय यांचा जन्म 28 जानेवारी 1865 रोजी पंजाबच्या लुधियाना जिल्ह्यात धुंढिके या गावी झाला.

• लाला लजपतरायांनी मिशन हायस्कूलमधून शिक्षण घेऊन पुढे एल्एल्‌. बी. ही पदवी मिळविली आणि अल्पकाळातच यशस्वी वकील म्हणून त्यांना मान्यता मिळाली.

• लाहोरमध्ये शिकत असताना ते स्वामी दयानंद सरस्वती यांच्या हिंदू सुधारणावादी चळवळीमुळे प्रभावित झाले आणि लाला लजपत राय आर्य समाजाचे सदस्य बनले.

• लाला लजपतराय यांना पंजाब केसरी, पंजाबचा सिंह असेही म्हणतात.

लाल-बाल-पाल या नावाने कोण प्रसिद्ध आहेत ?

• लाला लजपत राय हे जहाल मतवादी नेते होते.

• लाला लजपतराय, लोकमान्य बाळ गंगाधर टिळक आणि बिपिनचंद्र पाल या तिघांना लाल-बाल-पाल म्हणून ओळखले जाते.

भारताच्या स्वातंत्र्य संग्रामातील भूमिका :

• बंगाल फाळणीच्या निषेधार्थ लाला लजपत राय यांनी आंदोलने काढली.

• लाल-बाल-पाल या नावाने प्रसिद्ध असलेल्या या तिघांनी स्वदेशी चळवळीदरम्यान स्वराज्य, स्वदेशी आणि ब्रिटीश वस्तूंवर बहिष्कार टाकला.

• पंजाबमधील राजकीय निदर्शनामध्ये भाग घेतल्यानंतर, मे 1907 मध्ये कोणताही खटला न चालवता लाल लजपतराय आणि अजितसिंग यांना अटक करून त्यांची मंडालेच्या तुरुंगात रवानगी करण्यात आली.

• ऑक्टोबर 1917 मध्ये, लाला लजपत राय यांनी न्यूयॉर्कमध्ये इंडियन होम रूल लीग ऑफ अमेरिकाची स्थापना केली, ज्याचा उद्देश भारताच्या स्वराज्यासाठीच्या लढ्याबद्दल जागरूकता पसरवणे हा होता.

• 1920 साली कोलकाता येथे भरलेल्या भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसच्या विशेष अधिवेशनाचे लाला लजपत राय हे अध्यक्ष होते.

सायमन कमिशनला विरोध आणि लाला लजपतराय यांचा मृत्यू :

• ब्रिटीश सरकारने नोव्हेंबर 1927 मध्ये भारताच्या घटनात्मक प्रगतीचा अहवाल देण्यासाठी आणि पुढील घटनात्मक सुधारणा करण्यासाठी सायमन कमिशनची नियुक्ती केली.

• परंतु या समितीच्या 7 सदस्यांमध्ये एकही भारतीय नव्हता.

• भारतातील लोकांसाठीच्या असलेल्या सुधारणांमध्ये एकही भारतीय नसणे यामुळे हे भारतीयांच्या आत्मनिर्णयाच्या अधिकाराचे उल्लंघन आणि भारतीयांच्या स्वाभिमानाचा अपमान होता. त्यामुळे सायमन कमिशनला विरोध घेण्यात आला.

• सायमन कमिशन लाहोरमध्ये आल्याच्या निषेधार्थ "सायमन गो बॅक" असा नारा देत लाला लजपतराय यांनी 30 ऑक्टोबर 1928 रोजी अहिंसक निदर्शनाचे नेतृत्व केले.

• जेम्स ए. स्कॉट, या पोलिस अधीक्षकाने आंदोलकांवर "लाठीचार्ज" करण्याची सूचना केली.

• लाला लजपतराय यांच्या छातीवर वार केले गेले यामुळे 17 नोव्हेंबर 1928 रोजी त्यांचे निधन झाले.

जे. पी. साँडर्सचा वध :

• पोलिसांच्या लाठीहल्ल्यात लाला लजपत राय यांचा मृत्यू झाला.

• त्यांच्या मृत्यूचा बदला म्हणून 1928 मध्ये (लाहोर कट प्रकरण) पोलिस अधिकारी जे. पी. साँडर्स याला भगतसिंग, राजगुरू आणि आझाद यांनी गोळ्या घालून ठार केले.

लाला लजपत राय यांनी कोणते वृत्तपत्र सुरू केले ?

• लाला लजपत राय यांनी लाहोरमधून ‘वंदे मातरम’ हे उर्दू दैनिक सुरू केले.

• लाला लजपत राय यांनी ‘द पीपल’ हे साप्ताहिक काढले.

• लाला लजपत राय यांनी ‘पंजाबी’ नावाचे वृत्तपत्र सुरू केले.

लाला लजपत राय यांचे लिहिलेले साहित्य :

• द स्टोरी ऑफ माय डिपोर्टेशन (1908)

• आर्य समाज (1915)

• युनायटेड स्टेट्स ऑफ अमेरिका: अ हिंदू इंप्रेशन (1916)

• इंग्लंडचे भारतावरील कर्ज: भारतातील ब्रिटनच्या वित्तीय धोरणाची ऐतिहासिक कथा (1917)

• भारतातील राष्ट्रीय शिक्षणाची समस्या (1920)

• दुखी भारत (1928)

• श्रीकृष्ण, छत्रपती शिवाजी महाराज, मॅझिनी आणि गॅरिबाल्डी यांची चरित्रे लिहिली. (UPSC 2018)

प्रमुख संस्था

• त्यांनी पंजाबमध्ये पीपल्स सोसायटीची स्थापना केली.

• पंजाब नॅशनल बँकेच्या स्थापनेत लाला लजपत राय यांचे महत्वाचे योगदान होते.

• लाला लजपत राय यांनी न्यूयॉर्कमध्ये इंडियन होम रूल लीग ऑफ अमेरिकाची स्थापना केली.

Important Affairs

25-01-2025

चालू घडामोडी 25, जानेवारी 2025 | 15 वा राष्ट्रीय मतदार दिन 2025 | 15th National Voters' Day 2025

15 वा राष्ट्रीय मतदार दिन 2025

15th National Voters' Day 2025

Subject : GS - दिनविशेष, राज्यशास्त्र - निवडणूक

प्रश्न) दरवर्षी राष्ट्रीय मतदार दिन केव्हा साजरी करण्यात येतो ?

1) 25 जानेवारी

2) 26 जानेवारी

3) 15 ऑगस्ट

4) 26 नोव्हेंबर

उत्तर : 25 जानेवारी

बातमी काय आहे ?

• 15 व्या राष्ट्रीय मतदार दिनानिमीत्त आज, 25 जानेवारी 2025 रोजी नवी दिल्ली इथे राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांच्या प्रमुख उपस्थितीत कार्यक्रम पार पडला.

• भारतीय निवडणूक आयोग यंदा आपल्या समर्पित राष्ट्रसेवेची 75 वर्षे साजरी करत आहे.

• निवडणूक आयोगाच्या "इंडिया व्होट्स 2024: सागा ऑफ डेमॉक्रसी" या कॉफी टेबल पुस्तकाची पहिली प्रत मुख्य निवडणूक आयुक्त श्री राजीव कुमार यांच्या हस्ते माननीय राष्ट्रपतींना देण्यात आली.

• The 15th National Voters' Day was celebrated in New Delhi today, 25 January 2025, under the chief patronage of President Draupadi Murmu.
• The Election Commission of India is celebrating 75 years of dedicated national service this year.
• The first copy of the Election Commission's coffee table book "India Votes 2024: Saga of Democracy" was presented to the Hon'ble President by the Chief Election Commissioner Shri Rajiv Kumar.

राष्ट्रीय मतदार दिन 25 जानेवारीलाच का साजरी केला जातो ?

• 25 जानेवारी 1950 रोजी भारतीय निवडणूक आयोगाची ( Election Commission of India ) स्थापना करण्यात आली.

• भारतीय निवडणूक आयोगाच्या स्थापना दिनाचे महत्त्व लक्षात घेता 25 जानेवारी हा दिवस राष्ट्रीय मतदाता दिन म्हणून साजरा केला जातो.

पहिला राष्ट्रीय मतदार दिन केव्हा साजरी करण्यात आला ?

• 25 जानेवारी 2011 रोजी सर्वप्रथम राष्ट्रीय मतदार दिन साजरा केला गेला.

• तत्कालीन राष्ट्रपती प्रतिभाताई पाटील यांनी पहिल्यांदा राष्ट्रीय मतदार दिन साजरा केला.

राष्ट्रीय मतदार दिन का साजरा केला जातो ?

राष्ट्रीय मतदार दिन साजरी करण्याचा उद्देश काय आहे ?

• लोकशाही मतदानाचे महत्त्व अनन्यसाधारण आहे. याबाबत नागरिकांमध्ये जागरूकता निर्माण करण्यासाठी राष्ट्रीय मतदार दिन साजरा केला जातो.

• नवीन मतदारांना मतदान यादीत नोंदणी करण्यासाठी प्रोत्साहित करणे, त्यासाठी सुविधा देणे तसेच जास्तीत जास्त नाव नोंदणी करून लोकांना त्यांच्या अधिकाराबाबत जागृत करणे हा राष्ट्रीय मतदार दिनाचा मुख्य उद्देश आहे.

• भारतात 18 वर्षानंतर प्रत्येक व्यक्तीला मतदानाचा अधिकार आहे.

• धर्म,जात, लिंग, वर्ण, संप्रदाय या निकषांवर भेदभाव न करता कोणताही व्यक्ती मतदानाचा अधिकार बजावू शकतो.

• भारताचे धर्मनिरपेक्ष राष्ट्र म्हणून ही बाब महत्त्वपूर्ण आहे.

राष्ट्रीय मतदार दिन 2025 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

• या वर्षीची संकल्पना, "मतदानाइतके महत्वाचे काहीही नाही, मी मतदान करतोच" (Nothing Like Voting, I Vote for Sure) ही आहे.

• ही संकल्पना निवडणूक प्रक्रियेतील मतदारांच्या सहभागाच्या महत्त्वावर जोर देते आणि मतदारांना त्यांच्या मताधिकाराचा वापर करण्यात अभिमान बाळगण्यास प्रोत्साहित करते.

भारतीय निवडणूक आयोगा संदर्भात परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स :

Election Commission of India (ECI)

भारतीय निवडणूक आयोगाची स्थापना केव्हा करण्यात आली ?

• भारतीय संविधानाच्या तरतुदीनुसार 25 जानेवारी 1950 रोजी भारतीय निवडणूक आयोगाची स्थापना करण्यात आली.

• 25 जानेवारी हा दिवस राष्ट्रीय मतदार दिवस म्हणून साजरा केला जातो.

• सचिवालय : भारतीय निवडणूक आयोगाचे सचिवालय नवी दिल्ली येथे आहे.

राज्यघटनेत कलम 324 ते 329 कशाशी संबंधित आहे ?

• भारतीय संविधानाचा भाग XV निवडणुकांची संबंधित आहे.

• राज्यघटनेतील कलम 324 ते 329 भारतीय निवडणूक आयोग आणि सदस्य यांची पात्रता, अधिकार, कार्यकाळ, कार्य इत्यादींशी संबंधित आहे.

भारतीय निवडणूक आयोगाची रचना, शपथ, कार्यकाळ :

‣ भारतीय निवडणूक आयोगामध्ये एक प्रमुख निवडणूक आयुक्त आणि दोन निवडणूक आयुक्त असतात.

‣ नियुक्ती : त्यांची नियुक्ती भारताचे राष्ट्रपती करतात.

‣ कालावधी : त्यांचा कार्यालयीन कालावधी 6 वर्षे किंवा 65 वर्षे वयापर्यंत, यांपैकी जे आधी असेल ते निश्चित आहे.

‣ दर्जा, पगार आणि भत्ते : त्यांचा दर्जा भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाच्या न्यायाधीशांच्या समान असतो. आणि त्याप्रमाणेच पगार व भत्ते त्यांना असतात.

‣ संविधानाच्या कलम 324 अनुसार भारताचे राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती, लोकसभा, राज्यसभा, विधानसभा आणि विधान परिषद यांच्या निवडणुकांची देखरेख, दिशा आणि नियंत्रण याचे अधिकार भारतीय निवडणूक आयोगाकडे असतील.

भारताचे वर्तमान मुख्य निवडणूक आयुक्त (Chief Election Commissioner) कोण आहे ?

श्री राजीव कुमार हे देशाचे मुख्य निवडणूक आयुक्त आहे.