बुद्धिबळाच्या इतिहासातील सर्वात युवा जगज्जेता

Youngest World Chess Champion

Subject : GS - खेळ

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बुद्धिबळ खेळाच्या इतिहासातील सर्वात तरुण वर्ल्ड चॅम्पियन खालील पैकी कोण ठरला ?

1. डिंग लिरेन

2. विश्वनाथ आनंद

3. डी. गुकेश 

4. मॅग्नस कार्लसन

उत्तर : डी. गुकेश 

बातमी काय आहे ?

नुकत्याच झालेल्या बुद्धिबळाच्या विश्वविजेतेपदाच्या लढतीत भारताच्या डोम्माराजू गुकेशनं जागतिक बुद्धिबळ स्पर्धेचे विजेतेपद पटकावले.

जागतिक बुद्धिबळ स्पर्धे बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स :

• भारताचा 18 वर्षीय बुद्धिबळपटू डोम्माराजू गुकेश बुद्धिबळ खेळाच्या इतिहासातील सर्वात तरुण वर्ल्ड चॅम्पियन ठरला आहे.

• याआधी रशियन दिग्गज गॅरी कास्परोव्ह याने वयाच्या 22 व्या वर्षी विजेतेपद पटकावले होतं.

• विश्व चॅम्पियनशिपमध्ये जिंकणारा तो श्री विश्वनाथन आनंदनंतरचा दुसरा भारतीय खेळाडू आहे.

• याआधी भारताकडून केवळ विश्वनाथन आनंदलाच बुद्धिबळाचं जगज्जेतेपद मिळवता आलं होतं. 

विश्व चॅम्पियनशिप जिंकणारा गुकेश हा कितवा आशियाई खेळाडू आहे ?

विश्व चॅम्पियनशिप जिंकणारा गुकेश हा 3 रा आशियाई खेळाडू आहे. 

1. पहिला : श्री विश्वनाथन आनंद (भारत)  

2. दुसरा : डिंग लिरेन (चीन) 

3. तिसरा : डी. गुकेश (भारत)  

(नोट : श्री विश्वनाथन आनंद 5 वेळा जागतिक बुद्धिबळ चॅम्पियन आहे)

जागतिक बुद्धिबळ स्पर्धे बद्दल : 

• सिंगापूरमध्ये झालेल्या विश्वविजेतेपदाच्या लढतीत भारताचा गुकेश आणि चीनचा डिंग लिरेन या दोघांमध्ये एकूण 14 गेम्समध्ये खेळले गेले.

• 25 नोव्हेंबर पासून या चॅम्पियनशिप ची फायनल सुरू झाली होती.

• 11 डिसेंबर पर्यंत दोघांमध्ये 13 गेम खेळले गेले यामध्ये दोघांचाही स्कोर सारखा म्हणजे 6.5- 6.5 असा होता. 

• या 13 फेऱ्यांमध्ये दोघांनी प्रत्येकी 2 सामने जिंकले होते, तर उर्वरित 9 सामने अनिर्णित राहिले होते.

• 14 वा सामन्यात गुकेशने एक पॉईंट्स जिंकून 7.5- 6.5 ने चीनच्या डिंग लिरेनचा पराभव केला.

डी. गुकेश बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स :

• डी. गुकेश यांचे पूर्ण नाव डोम्माराजू गुकेश आहे. 

• त्याचा जन्म 7 मे 2006 रोजी चेन्नई येथे झाला. 

• त्याने वयाच्या ७ व्या वर्षी बुद्धिबळ खेळायला सुरुवात केली. 

• गुकेशला सुरुवातीला श्री भास्कर नागय्या यांनी प्रशिक्षण दिले.

• यानंतर श्री विश्वनाथन आनंदन यांनी गुकेशला खेळाची माहिती देण्याबरोबरच त्याला प्रशिक्षणही दिले. 

• गुकेशचे वडील डॉक्टर असून आई व्यवसायाने मायक्रोबायोलॉजिस्ट आहे.

आंतरराष्ट्रीय बुद्धिबळ महासंघ (International Chess Federation) बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स :

• ही बुद्धिबळ खेळाची प्रशासकीय संस्था आहे आणि जगभरातील अनेक राष्ट्रीय बुद्धिबळ महासंघांना जोडते.

• बुद्धिबळाशी संबंधित सर्व आंतरराष्ट्रीय स्पर्धांवर नियंत्रण ठेवणारी ही संस्था आहे.

• स्थापना : आंतरराष्ट्रीय बुद्धिबळ महासंघाची स्थापना 20 जुलै 1924 रोजी पॅरिसमध्ये झाली.

• मुख्यालय : त्याचे मुख्यालय स्वित्झर्लंडमधील लॉसने (Lausanne) शहरात आहे.

आंतरराष्ट्रीय बुद्धिबळ दिन केव्हा साजरी करतात ?

20 जुलै हा दिवस आंतरराष्ट्रीय बुद्धिबळ दिन म्हणून साजरा केला जातो. 

भारतीय भाषा उत्सव 

Bharatiya Bhasha Utsav

Subject : GS - कला आणि संस्कृती -साहित्य, दिनविशेष, व्यक्ती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारतीय भाषा उत्सव खालील पैकी कोणत्या महान कवींच्या सन्मानार्थ साजरी करण्यात येतो ?

1. तुलसीदास

2. कालिदास

3. सुब्रमण्य भारती

4. सूरदास

उत्तर : महाकवी सुब्रमण्य भारती

बातमी काय आहे ?

• 4 ते 11 डिसेंबर 2024 या कालावधीत सांस्कृतिक कार्यक्रम, स्पर्धा आणि शैक्षणिक उपक्रमांद्वारे भारतीय भाषा उत्सव साजरी करण्यात आला. 

• हा उत्सव शिक्षण मंत्रालयाच्या शालेय शिक्षण आणि साक्षरता विभागाद्वारे साजरी केला जातो.

भारतीय भाषा उत्सव कोणाच्या सन्मानार्थ साजरी करतात ?

• भारतीय भाषा उत्सव महाकवी सुब्रमण्य भारती यांच्या सन्मानार्थ साजरी करतात.

• हा उत्सव 11 डिसेंबर 2024 रोजी आदरणीय महाकवी सुब्रमण्य भारती यांच्या जयंती साजरी करण्यासाठी शिक्षण मंत्रालयाने आयोजित केलेला आठवडाभर चालणारा उत्सव आहे.

भारतीय भाषा उत्सव का साजरी करतात ?

भारतीय भाषा उत्सव साजरी करण्याचा उद्देश काय आहे ?

• आपली सांस्कृतिक ओळख जपणे 

• नागरिकांमध्ये एकता वाढवणे

• विद्यार्थ्यांमध्ये भारतीय भाषा आणि साहित्याबद्दल सखोल कृतज्ञता वाढवणे.

• बहुभाषिकतेला प्रोत्साहन देणे

• शिक्षण आणि संशोधनासाठी भारतीय भाषा माध्यम तयार करणे

• भाषाप्रेमींच्या नवीन पिढीला प्रेरणा देण्यासाठी भाषेचे महत्त्व अधोरेखित करणे

• आपल्या राष्ट्राच्या सांस्कृतिक जडणघडणीत अंतर्भूत असलेल्या भाषिक विविधतेचा प्रचार आणि प्रसार करणे हे भारतीय भाषा उत्सव साजरी करण्याचा उद्देश आहे.

भारतीय भाषा उत्सव 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ? 

"भाषांच्या माध्यमातून एकता" ("Unity through Languages") ही 2024 ची भारतीय भाषा उत्सवाची संकल्पना आहे. 

आदरणीय महाकवी सुब्रमण्य भारती यांबद्दल थोडक्यात माहिती : 

• सुब्रमणिया भारती हे भारतातील तमिळ लेखक, कवी, पत्रकार, भारतीय स्वातंत्र्य कार्यकर्ते, समाजसुधारक आणि बहुभाषिक होते. 

• त्यांचा जन्म 11 डिसेंबर 1882 रोजी तामिळनाडूमधील एट्ट्यापुरम् येथे झाला.

• सुब्रमण्य भारती यांना महाकवी भारतियार म्हणूनही ओळखले जाते.

• महाकवी सुब्रह्मण्य भारती यांना आधुनिक तमिळ शैलीचे जनक मानले जातात.

देशभक्त महाकवी सुब्रमण्य भारती : 

• महाकवी सुब्रह्मण्य भारती यांनी आपल्या लेखनातून लोकांमध्ये देशभक्तीची भावना जागृत केली.

• त्यांनी आपल्या लिखाणातून भारतीय संस्कृतीचे मर्म आणि देशाचा आध्यात्मिक वारसा सर्वसामान्यांना समजण्यास सोपा असेल अशा भाषेतून लोकांपर्यंत पोहोचवला.

• महाकवी भारती यांची लोकमान्य टिळकांवर अपार निष्ठा होती.

• वाळ्ग तिलकन नामम वाळ्ग वाळ्गवे (टिळक नामाचा जय असो, त्रिवार जयजयकार असो) हे त्यांनी लिहिलेले गाणे अत्यंत प्रसिद्ध झाले.

चॅम्पियन्स ऑफ द अर्थ पुरस्कार कोणाला देण्यात आला ?

Champions of the Earth Award 2024

Subject : GS - पर्यावरण, पुरस्कार

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) संयुक्त राष्ट्राचा " चॅम्पियन्स ऑफ द अर्थ " हा पर्यावरणासाठीचा सर्वोच्च पुरस्कार खालील पैकी कोणाला देण्यात आला ?

1. सुंदर लाल बहुगुणा

2. मेधा पाटकर

3. राजेंद्र सिंह

4. माधव गाडगीळ

उत्तर : माधव गाडगीळ

बातमी काय आहे ? 

ज्येष्ठ पर्यावरणतज्ज्ञ श्री माधव गाडगीळ यांना ‘चॅम्पियन ऑफ अर्थ’ जीवनगौरव पुरस्कार जाहीर झाला आहे.

चॅम्पियन्स ऑफ द अर्थ’ पुरस्कार काय आहे ?

• " चॅम्पियन्स ऑफ द अर्थ " हा संयुक्त राष्ट्राचा पर्यावरणासाठीचा सर्वोच्च पुरस्कार आहे.

• " चॅम्पियन्स ऑफ द अर्थ " पुरस्कार पहिल्यांदा 2005 मध्ये देण्यात आला.

"चॅम्पियन्स ऑफ द अर्थ " पुरस्कार कोणाला देण्यात येतो ?

जगभरातील पर्यावरणाच्या रक्षणासाठी काम करणाऱ्या, निसर्ग आणि जैवविविधतेचे नुकसान, प्रदूषण आणि कचरा तसेच हवामान बदलाच्या संकटाला शाश्वत मार्गाने तोंड देता येईल, यासंदर्भात उपाय सुचवणाऱ्या संशोधकांना, शास्त्रज्ञांना, कार्यकर्त्यांना आणि संस्थांना हा पुरस्कार दिला जातो.

श्री माधव गाडगीळ यांबद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स :

• श्री माधव गाडगीळ हे भारतीय पर्यावरणशास्त्रज्ञ, शिक्षणतज्ञ, लेखक आणि सेंटर फॉर इकोलॉजी सायन्सचे संस्थापक आहेत.

• श्री माधव गाडगीळ हे जगातील प्रसिद्ध निसर्गशास्त्रज्ञांपैकी एक आहेत. 

• त्यांनी वनस्पती, पाणी, पशू-पक्षी, निसर्ग आणि मानवाचे संबंध, निसर्गात मानवाचा हस्तक्षेप याबाबत अभ्यास करून महत्त्वपूर्ण संशोधन केले आहे.

• त्यांना भारतातील पहिले बायोस्फीअर रिझर्व्ह, निलगिरी बायोस्फीअर रिझर्व्ह याच्या स्थापनेचे श्रेय दिले जाते.

• 1986 ते 1990 या काळात भारताच्या पंतप्रधानांच्या विज्ञान व तंत्रज्ञान सल्लागार मंडळाचे ते सदस्य होते. 

सरकारने गाडगीळ आयोगाची स्थापन कशासाठी केली होती ? 

• पश्चिम घाटाच्या पर्यावरणीयदृष्ट्या संवेदनशील प्रदेशावर हवामान बदल, विकास आणि लोकसंख्येचा परिणाम यांचे मूल्यांकन आणि विश्लेषण करण्यासाठी सरकारने स्थापन केलेल्या पश्चिम घाट पर्यावरण जैवविविधता समितीचे ते अध्यक्ष होते.

• त्यांच्या नावावरून या आयोगास "गाडगीळ आयोग" म्हणून ही ओळखले जाते.

श्री माधव गाडगीळ यांना मिळालेल्या पुरस्कारांपैकी परीक्षेसाठी महत्त्वाचे पुरस्कार : 

• भारत सरकारकडून पद्मश्री आणि पद्मभूषण पुरस्कार

• कर्नाटक सरकारचा राज्योत्सव पुरस्कार

• संयुक्त राष्ट्राचा " चॅम्पियन्स ऑफ द अर्थ " पुरस्कार

• जीवशास्त्रांसाठीचा शांतिस्वरूप भटनागर पुरस्कार

• विक्रम साराभाई पुरस्कार

• ईश्वरचंद्र विद्यासागर पुरस्कार

• पर्यावरणशास्त्रात केलेल्या कामगिरीसाठी सदर्न कॅलिफोर्निया युनिव्हर्सिटीचा सन २०१५ चा टायलर पुरस्कार

विलो चिप म्हणजे काय ?

What is Willow Chip ? 

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान - Computer

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अब्जावधी वर्षांचं काम 5 मिनिटांत करणारी क्वांटम कॉम्प्युटिंगसाठीची विलो (Willow) नावाची चिप खालील पैकी कोणत्या कंपनीने तयार केली आहे ?

1. गुगल (Google)

2. नासा (NASA) 

3. ॲपल (Apple)

4. माइक्रोसॉफ़्ट (Microsoft)

उत्तर : गुगल (Google)

विलो चीप बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स :

• अलीकडे, Google ने विलो' नावाच्या चिपचे अनावरण केले आहे.

• विलो चीप ही अतिशय शक्तिशाली आणि वेगवान क्वांटम कंप्युटिंग चीप आहे.

• विलो चिप क्वांटम कंप्युटिंगमध्ये लक्षणीय प्रगती घोषित केली आहे.

• अस्तित्वात असणाऱ्या जगातल्या सगळ्यात फास्ट सुपरकॉम्प्युटरला जे गणित सोडवायला 10 सेप्टिलियन (10 Septillion - 10,000,000,000,000,000,000,000,000) एवढी वर्षं लागतील तेच गणित ही चिप 5 मिनिटांत सोडवेल असा दावा गुगलने केला आहे.

क्वांटम चीप म्हणजे काय ? 

नेहमीची चीप आणि विलो चीप मध्ये फरक काय ?

• आपण कॉम्प्युटरमध्ये जे काही टाईप करतो जसे की शब्द, आकडे यांसारख्या सगळ्याचं कॉम्प्युटरच्या या बिट्सच्या भाषेत रूपांतर केलं जातं. आणि स्टोअर केलं जातं. यालाच म्हणतात कॉम्प्युटरची बायनरी सिस्टीम.

• या बिट्सची भाषा असते 0 आणि 1 ची. 

• रेगुलर चीप मध्ये BITS झिरो किंवा वन असतात. म्हणजे एक तर झिरो असेल नाही तर वन असेल.

• परंतु क्युबिट हा 0 किंवा 1 किंवा एकाच वेळी 0 आणि 1 दोन्ही असू शकतो. 

• क्वांटम कॉम्प्युटरमधले हे क्युबिट्स एकमेकांसोबत इंटरॅक्ट करतात. त्यामुळे कमी क्युबिट्समध्ये भरपूर माहिती साठवली जाऊ शकते. आणि ती माहिती अधिक वेगाने प्रोसेस केली जाऊ शकते.

क्वांटम कॉम्प्युटर म्हणजे काय ?

• क्वांटम कॉम्प्युटिंग म्हणजे भौतिकशास्त्रातल्या मूलभत कणांच्या तत्त्वांचा वापर करून एक शक्तिशाली कॉम्प्युटर.

• Trapped ions, Photons, कृत्रिम वा खरे अणु (Atoms) किंवा अर्धकणांपासून (Quasiparticles) क्युबिट बनलेले असू शकतात.

• क्वांटम कॉम्प्युटरमध्ये याच सूक्ष्म कणाच्या वर्तनाचा आणि गुणधर्मांचा वापर करून आपल्या नेहमीच्या कॉम्प्युटर्सपेक्षा वेगाने प्रॉब्लेम्स सोडवले जातात.

क्वांटम कॉम्प्युटिंगचा फायदा काय ?

• भौतिकशास्त्रातली जी गुंतागुंतीची समीकरणं सोडवण्यासाठी

• नवीन Drug Molecules म्हणजे औषधं शोधण्यासाठी

• जीवशास्त्र, खगोलशास्त्र ह्यांबद्दल आपली असलेली समज सीमित आहे. ती वाढवायला मदत करू शकतो.

• वैद्यकीय आणि कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) सह विविध क्षेत्रात मोठे बदल घडवून येवू शकतात

क्वांटम कॉम्प्युटिंगचा धोका काय ?

• आपली ऑनलाईन ट्रान्झॅक्शन्स, चॅट मेसेजेस आणि इतर सेन्सिटिव्ह डेटा सुरक्षित ठेवण्यासाठी एनक्रिप्शन केलं जातं. 

• सुपरकॉम्प्युटरला किंवा साध्या कॉम्प्युटरला हे एनक्रिप्शन भेदता येत नाही. 

• पण हे एनक्रिप्शन भेदण्यासाठी या क्वांटम कम्प्युटरचा वापर केला जाऊ शकतो. 

• क्वांटम कॉम्प्युटर्सचा वापर यांसारख्या चुकीच्या गोष्टींसाठी होण्याचा धोका देखील शास्त्रज्ञांकडून सांगण्यात आला आहे.

भारता बद्दल जागतिक मलेरिया अहवाल 2024 काय सांगतो ? 

World Malaria Report 2024

Subject : GS - जागतिक संघटना, विज्ञान आणि तंत्रज्ञान - रोग आणि आजार 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकताच जागतिक आरोग्य संघटनेने जागतिक मलेरिया अहवाल प्रसिद्ध केला त्यासंदर्भात खालील विधानांचा विचार करा आणि योग्य विधान/ विधाने असलेला पर्याय निवडा. 

अ) अहवालानुसार भारतामध्ये मलेरिया घटनांमध्ये घट दिसून आली.

ब) 2024 मध्ये भारत अधिकृतपणे हाय बर्डन टू हाय इम्पॅक्ट (HBHI) गटातून बाहेर पडला.

पर्याय : 

1. फक्त अ बरोबर

2. फक्त ब बरोबर

3. अ आणि ब दोन्ही बरोबर

4. अ आणि ब दोन्ही चूक 

उत्तर : अ आणि ब दोन्ही बरोबर

जागतिक मलेरिया अहवाल 2024 बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

जागतिक मलेरिया अहवाल कोण प्रसिद्ध करतात ? 

• जागतिक मलेरिया अहवाल जागतिक आरोग्य संघटनेद्वारे प्रसिद्ध करण्यात येतो. 

• हा अहवाल जगभरातील देशांमधील मलेरिया आजाराचा प्रादुर्भाव किती आहे ? देशांत मलेरियामुळे किती लोकांचा मृत्यू झाला ? यांसारख्या आवश्यक डेटा देतो.

• या डेटा देशांना मलेरियाविरुद्धची लढाईतील अंतरांचे मूल्यांकन करण्यासाठी एक महत्त्वाचे साधन आहे.

• जगभरात मलेरिया चे रूग्ण वाढत आहे. 

• या अहवालानुसार 2023 मध्ये अंदाजे 263 दशलक्ष मलेरियाचे रूग्ण आढळून आले. त्यांपैकी 5,97,000 लोकांचा मृत्यू झाला.

भारता बद्दल जागतिक मलेरिया अहवाल 2024 काय सांगतो ? 

भारतामध्ये मलेरिया घटनांमध्ये घट दिसून आली : 

• भारतामध्ये 2017 मध्ये 64 लाख मलेरिया रूग्ण होते, ते कमी होऊन 2023 मध्ये 20 लाख मलेरिया रूग्णांची नोंद करण्यात आली.

• भारतामध्ये मलेरिया रूग्णांची 69% ने घट झाली.

मलेरियामुळे होणारे मृत्यूचे प्रमाण कमी झाले :

• तसेच भारतात मलेरियामुळे होणारे मृत्यूचे प्रमाण 2017 मध्ये 11,100 होते ते कमी होऊन 2023 मध्ये 3,500 पर्यंत आले. 

• मलेरियामुळे होणारा मृत्यूदरात 68% ने घट झाली.

भारतात, मलेरियाच्या घटना आणि मृत्युदरात लक्षणीय घट झाल्यामुळे 2024 मध्ये भारत अधिकृतपणे हाय बर्डन टू हाय इम्पॅक्ट (HBHI) गटातून बाहेर पडला असल्याचे WHO च्या या अहवालात नमूद करण्यात आले आहे.

मलेरिया आजार कसा होतो ? मलेरियाची प्रसार कसा होतो ?

• मलेरिया हा प्लाज्मोडियम परजीवीमुळे (Plasmodium Parasites) होणारा तीव्र तापाचा आजार आहे.

• हा आजार संक्रमित मादी ॲनोफिलीस डासांच्या (Female Anopheles Mosquitoes) चाव्याव्दारे लोकांमध्ये पसरतो.

• हा एक जीवघेणा रोग आहे जो प्रामुख्याने उष्णकटिबंधीय देशांमध्ये आढळतो.

मलेरिया संसर्गजन्य आजार आहे का ?

• मलेरिया हा संसर्गजन्य आजार नाही.

• मलेरिया एका व्यक्तीपासून दुसऱ्या व्यक्तीमध्ये पसरू शकत नाही.

• हा आजार मादी ॲनोफिलीस डासांच्या चाव्याव्दारे पसरतो.

मलेरिया आजाराची लक्षणे काय असतात ?

• मानवी शरीरात प्लाज्मोडियम परजीवी लाल रक्त पेशींना संक्रमित करतात, ज्यामुळे ताप, थंडी वाजून येणे, डोकेदुखी, स्नायू दुखणे आणि थकवा यांसारखी लक्षणे दिसतात.

• गंभीर प्रकरणांमध्ये, मलेरियामुळे अवयव निकामी होणे, कोमा आणि व्यक्तींचा मृत्यू देखील होऊ शकतो.

उपचार : मलेरियाचे लवकर निदान आणि उपचार केल्याने मलेरिया आजार बरा होतो. 

जागतिक मलेरिया दिवस केव्हा असतो ?

• दरवर्षी 25 एप्रिल रोजी जागतिक मलेरिया दिवस साजरा केला जातो.

• जागतिक आरोग्य संघटनेने (World Health Organization) 2007 मध्ये मलेरियाबद्दल जागरुकता निर्माण करण्यासाठी याची स्थापना केली होती.

राष्ट्रीय पंचायत पुरस्कार 2024

National Panchayat Awards 2024

Subject : GS - पुरस्कार

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) राष्ट्रीय पंचायत पुरस्कार 2024 मध्ये महाराष्ट्राला किती पुरस्कार मिळाले ?

1. 10

2. 8

3. 7

4. 6

उत्तर : 6

बातमी काय आहे ? 

• ग्रामीण भारतातील शाश्वत आणि सर्वसमावेशक विकासात योगदान दिल्याबद्दल 45 उल्लेखनीय पंचायतींना राष्ट्रीय पंचायत पुरस्कार 2024 ने सन्मानित करण्यात आले . 

• 11 डिसेंबर 2024 रोजी विज्ञान भवन , नवी दिल्ली येथे आयोजित कार्यक्रमात राष्ट्रपती श्रीमती द्रौपदी मुर्मू यांच्या हस्ते पुरस्कार प्रदान करण्यात आले.

राष्ट्रीय पंचायत पुरस्कार का दिले जातात ? 

राष्ट्रीय पंचायत पुरस्कार गरिबी निवारण, आरोग्य, बालकल्याण, पाण्याची पुरेशी उपलब्धता, स्वच्छता, पायाभूत सुविधांचा विकास, सामाजिक न्याय, महिला सक्षमीकरण आणि हवामान शाश्वतता यासारख्या महत्त्वाच्या क्षेत्रातील उल्लेखनीय कामगिरीसाठी दिले जातात.

राष्ट्रीय पंचायत पुरस्कार कोण कोणत्या श्रेणींमध्ये दिले जातात ?

यावर्षी विविध श्रेणींमध्ये 45 पुरस्कार विजेत्यांची निवड करण्यात आली आहे, जे तळागाळातील प्रशासन आणि समुदाय विकासातील यशस्विता विस्तृतपणे प्रतिबिंबित करतात.

या श्रेणींमध्ये 

• दीनदयाळ उपाध्याय पंचायत शाश्वत विकास पुरस्कार, 

• नानाजी देशमुख सर्वोत्तम पंचायत शाश्वत विकास पुरस्कार, 

• ग्राम ऊर्जा स्वराज विशेष पंचायत पुरस्कार, 

• कार्बन न्यूट्रल विशेष पंचायत पुरस्कार 

• आणि पंचायत क्षमता निर्माण सर्वोत्तम पुरस्कार यांचा समावेश आहे.

राष्ट्रीय पंचायत पुरस्कार 2024 मध्ये सर्वात जास्त पुरस्कार कोणत्या राज्याला मिळाले ?

1. ओडिसा आणि त्रिपुरा राज्याने प्रत्येकी 7 पुरस्कार मिळवत पहिला क्रमांक पटकावला.

2. महाराष्ट्राने राष्ट्रीय पंचायत पुरस्कार 2024 मध्ये एकूण 6 राष्ट्रीय पुरस्कार मिळत दुसरा क्रमांक पटकावला.

राष्ट्रीय पंचायत पुरस्कार 2024 महाराष्ट्रात कोणास मिळाला ?

मान्याचीवाडी ग्रामपंचायत : 

सातारा जिल्ह्यातील मान्याचीवाडी या ग्रामपंचायतीला 2 श्रेणींमध्ये प्रथम पुरस्कार मिळाले.

1. नानाजी देशमुख सर्वोत्तम पंचायत शाश्वत विकास पुरस्कारामध्ये प्रथम पुरस्कार

2. ग्राम ऊर्जा स्वराज विशेष पंचायत पुरस्कार प्रथम पुरस्कार

• मान्याचीवाडी ग्रामपंचायत दोन पुरस्कारांसह सर्वोत्कृष्ट ग्रामपंचायत ठरली.

• मान्याचीवाडी ग्रामपंचायतीला 2.5 कोटी रुपये पुरस्कार मिळाला. 

बेळा ग्रामपंचायत :

• कार्बन न्यूट्रल विशेष पंचायत पुरस्कार श्रेणीत भंडारा जिल्ह्यातील बेळा ग्रामपंचायतीला प्रथम पुरस्कार मिळाला.

मोडाळे ग्रामपंचायत : 

नाशिक जिल्ह्यातल्या मोडाळे ग्रामपंचायतीला दीनदयाळ उपाध्याय पंचायत शाश्वत विकास पुरस्कार श्रेणीत स्वच्छ आणि हरित ग्रामपंचायत हा 3 ऱ्या क्रमांकाचा पुरस्कार

मिळाला. 

तिरोरा पंचायत समिती : 

• नानाजी देशमुख सर्वोत्तम पंचायत शाश्वत विकास पुरस्कार श्रेणीतील सर्वोत्तम ब्लॉक पंचायत श्रेणीत गोंदिया जिल्ह्यातील तिरोरा या पंचायत समितीला तृतीय पुरस्कार मिळाला

यशदा संस्थेला पुरस्कार : 

• राष्ट्रीय पंचायत पुरस्कार 2024 पंचायत क्षमता निर्माण सर्वोत्तम संस्था पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.

• महाराष्ट्रातील पुणे येथील यशदा संस्थेला पंचायती राज संस्थांच्या क्षमता बळकट करण्यासाठी आणि शाश्वत विकासाच्या स्थानिकीकरणासाठी क्षमता बळकट करण्यात उल्लेखनीय योगदान दिल्याबद्दल राष्ट्रीय पंचायत पुरस्कार 2024 पंचायत क्षमता निर्माण सर्वोत्तम संस्था पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.

प्रधानमंत्री पोषण शक्ती निर्माण योजना

Pradhan Mantri Poshan Shakti Nirman Scheme

Subject : GS - सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालील विधानांपैकी योग्य विधान/ विधाने असलेला पर्याय निवडा ? 

अ) मध्यान्ह भोजन योजना 15 ॲागस्ट १९९५ पासून सुरू करण्यात आली

ब) या योजनेअंतर्गत, सरकारी आणि सरकारी अनुदानित शाळांमधील बालवाडी आणि इयत्ता 1 ते 12 वी या वर्गात शिकणाऱ्या विद्यार्थ्यांना शाळेतच अन्न शिजवून जेवन दिले जाते.

पर्याय : 

1. फक्त अ बरोबर

2. फक्त ब बरोबर

3. अ आणि ब दोन्ही बरोबर

4. अ आणि ब दोन्ही चूक 

उत्तर : फक्त अ बरोबर

• या योजनेअंतर्गत, सरकारी आणि सरकारी अनुदानित शाळांमधील बालवाडी आणि इयत्ता 1 ते 8 वी या वर्गात शिकणाऱ्या विद्यार्थ्यांना शाळेतच अन्न शिजवून जेवन दिले जाते.

बातमी काय आहे ?

• अलीकडेच केंद्र सरकारने प्रधानमंत्री पोषण योजनेंतर्गत मुलांना पुरवल्या जाणाऱ्या खाद्यपदार्थांच्या किमतीत सुधारणा केली आहे.

• भारत सरकारच्या शिक्षण मंत्रालयाने लेबर ब्युरोने दिलेल्या महागाई निर्देशांकावर आधारित 'मटेरियल कॉस्ट' 13.70 टक्क्यांनी वाढवली आहे.

• या वाढीमुळे केंद्र सरकार 2024-25 या आर्थिक वर्षात 425.62 कोटी रुपयांचा अतिरिक्त खर्च उचलणार आहे.

योजना केव्हा सुरू करण्यात आली ?

• मध्यान्ह भोजन योजना (Mid-Day Meal Scheme) 15 ॲागस्ट 1995 पासून सुरू करण्यात आली.

• 2021 मध्ये, मध्यान्ह भोजन योजनेचे नाव बदलून प्रधानमंत्री पोषण शक्ती निर्माण योजना असे करण्यात आले.

प्रधानमंत्री पोषण शक्ती निर्माण योजना काय आहे ? 

• ही एक केंद्र सरकारची केंद्रपुरस्कृत योजना (Centrally Sponsored Scheme) आहे, म्हणजे ही केंद्र आणि राज्य सरकारच्या दोघांच्या वतीने मिळून राबवली जाते.

• ज्याचा उद्देश पोषण सहाय्य प्रदान करणे आणि विद्यार्थ्यांचा शालेय सहभाग वाढवणे आहे.

• या योजनेअंतर्गत, सरकारी आणि सरकारी अनुदानित शाळांमधील बालवाडी आणि इयत्ता 1 ते 8 या वर्गात शिकणाऱ्या विद्यार्थ्यांना शाळेतच अन्न शिजवून जेवन दिले जाते.

प्रधानमंत्री पोषण शक्ती निर्माण योजनेचा उद्देश काय आहे ?

• सरकारी आणि सरकारी अनुदानित शाळा, इयत्ता पहिली ते आठवी मध्ये शिकणाऱ्या मुलांची पोषण स्थिती सुधारणे.

• वंचित घटकातील गरीब मुलांना नियमितपणे शाळेत जाण्यासाठी प्रोत्साहित करणे आणि त्यांना वर्गात लक्ष केंद्रित करण्यास मदत करणे.

• उन्हाळ्याच्या सुट्ट्यांमध्ये दुष्काळग्रस्त भागातील प्राथमिक अवस्थेतील मुलांना पोषण आधार प्रदान करणे.

RBI नवीन गव्हर्नर कोण ? 

New RBI Governor

Subject : GS - नियुक्ती, अर्थशास्त्र 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकतीच भारतीय रिझर्व्ह बँकेचे (RBI) नवीन गव्हर्नर म्हणून खालील पैकी कोणाची नियुक्ती करण्यात आली ? 

1. श्री राहुल नार्वेकर

2. श्री संजय मल्होत्रा

3. श्री अनुराग गर्ग

4. श्री संजीव खन्ना

उत्तर : श्री संजय मल्होत्रा

1. श्री राहुल नार्वेकर : महाराष्ट्र विधानसभा अध्यक्ष

2. श्री संजय मल्होत्रा : भारतीय रिझर्व्ह बँकेचे (RBI) गव्हर्नर

3. श्री अनुराग गर्ग : नार्कोटिक्स कंट्रोल ब्युरोचे महासंचालक

4. श्री संजीव खन्ना : देशाचे 51 वे सरन्यायाधीश

बातमी काय आहे ?

• सरकारने महसूल सचिव श्री संजय मल्होत्रा यांची भारतीय रिझर्व्ह बँकेचे (RBI) नवे गव्हर्नर म्हणून नियुक्ती केली आहे.

• रिझर्व्ह बँकेचे गवर्नर श्री शक्तिकांत दास यांचा कार्यकाळ 10 डिसेंबर रोजी संपला.

• 11 डिसेंबर रोजी श्री संजय मल्होत्रा यांनी RBI चे नवीन गव्हर्नर म्हणून पदभार स्वीकारला. 

• RBI चे गव्हर्नर म्हणून त्यांची नियुक्ती 3 वर्षांसाठी करण्यात आली आहे.

• श्री संजय मल्होत्रा ​​हे भारतीय रिझर्व्ह बँकेचे 26 वे गव्हर्नर म्हणून काम पाहतील. 

• श्री संजय मल्होत्रा हे 1990 च्या राजस्थान कॅडरचे IAS अधिकारी आहेत. 

RBI गव्हर्नर यांची नियुक्ती कोण करतात ? 

• RBI कायदा, 1934 अंतर्गत भारतीय रिझर्व्ह बँकेचे गव्हर्नर यांची नियुक्ती करण्यात येते.

• केंद्र सरकार RBI गव्हर्नरची नियुक्ती करते.

RBI गव्हर्नर नियुक्ती प्रक्रिया काय आहे ?

• यासाठी आर्थिक क्षेत्र नियामक नियुक्ती शोध समिती (Financial Sector Regulatory Appointment Search Committee) ही पात्र उमेदवारांची यादी तयार करते.

• ही समिती गव्हर्नर या पदासाठी मुलाखत (Interview) घेते.

• या समितीमध्ये कॅबिनेट सचिव, सध्याचे RBI गव्हर्नर, वित्तीय सेवा सचिव आणि दोन स्वतंत्र सदस्य असतात.

• समितीने निवडलेली नावे अंतिम मंजुरीसाठी मंत्रिमंडळाच्या नियुक्ती समितीकडे (Appointment Committee of the Cabinet) पाठवली जातात. 

• पंतप्रधानांच्या अध्यक्षतेखाली काम करणारी ही मंत्रिमंडळाची नियुक्ती समिती RBI गव्हर्नरची निवड करते.

RBI बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• 1 एप्रिल 1935 रोजी भारतीय रिझर्व बँकेची स्थापना करण्यात आली.

• भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर, 1 जानेवारी 1949 रोजी भारतीय रिझर्व बँकचे राष्ट्रीयीकरण (Nationalised) करण्यात आले.

• भारतीय रिझर्व बँकेचे मुख्य कार्यालय मुंबई येथे आहे.

• RBI भारत सरकारच्या वित्त मंत्रालयाच्या (Ministry of Finance) अंतर्गत काम करते.

• सर सी. डी. देशमुख हे भारतीय रिझर्व्ह बँकेचे पहिले भारतीय गव्हर्नर होते.

RBI ची मुख्य उद्दिष्टे कोणती ?

• रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) ही देशाची मध्यवर्ती बँक आहे.

• बँकिंग प्रणाली नियंत्रित करण्यासाठी, भारतीय रुपया जारी करण्यासाठी, महागाई नियंत्रित करण्यासाठी आणि आर्थिक स्थिरता राखणे ही RBI ची काही मुख्य उद्दिष्टे आहेत.

RBI गव्हर्नर आणि डेप्युटी गव्हर्नर :

RBI चे 1 गव्हर्नर आणि 4 डेप्युटी गव्हर्नर असतात.

RBI चे वर्तमान गव्हर्नर : 

श्री संजय मल्होत्रा (Sanjay Malhotra) 

RBI चे वर्तमान डेप्युटी गव्हर्नर : 

1. डॉ. माइकल पात्रा (Dr. M. D. Patra)

2. श्री एम. राजेश्वर राव (Shri M. R. Rao)

3. श्री टी. रबी शंकर (Shri T. Rabi Sankar)

4. श्री स्वामीनाथन जानकीरमन (Shri Swaminathan J)