चालू घडामोडी 15, फेब्रुवारी 2025 | सामाजिक विकास आयोगाचे 63 वे सत्र | 63rd Session of the Commission for Social Development

Important Affairs

15-02-2025

चालू घडामोडी 15, फेब्रुवारी 2025 | मणिपूरमध्ये राष्ट्रपती राजवट लागू | President’s Rule imposed in Manipur

मणिपूरमध्ये राष्ट्रपती राजवट लागू

President’s Rule imposed in Manipur

Subject : GS - राज्यशास्त्र, आणीबाणी

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) मणिपूरमध्ये राष्ट्रपती राजवट भारतीय संविधानाच्या कलम ---- अंतर्गत लागू करण्यात आली.

1. कलम 350

2. कलम 352

3. कलम 356

4. कलम 360

उत्तर : कलम 356

बातमी काय आहे ?

भारतीय संविधानाच्या कलम 356 अंतर्गत मणिपूरमध्ये राष्ट्रपती राजवट लागू करण्यात आली.

मणिपूरमध्ये राष्ट्रपती राजवट का लागू करण्यात आली ?

• मणिपूरमध्ये मैतेई आणि कुकी-झो या समाजामध्ये गेली पावणेदोन वर्षे वांशिक संघर्ष सुरू आहे.

• हिंसाचारात 250 पेक्षा अधिक लोक मृत्युमुखी पडले तर लाखो लोक बेघर झाले.

• हा हिंसाचार हाताळण्यात राज्य सरकार अपयशी ठरले आहे.

• मणिपूर मुख्यमंत्र्यांच्या राजीनाम्यानंतर भारतीय संविधानाच्या कलम 356 अंतर्गत मणिपूरमध्ये राष्ट्रपती राजवट लागू करण्यात आली.

राष्ट्रपती राजवट म्हणजे काय ?

What is the President's Rule ?

• राष्ट्रपती राजवट म्हणजे राज्य सरकार आणि त्याच्या विधानसभेचे निलंबन.

• ज्यामुळे राष्ट्रपती राजवट लागू केलेले राज्य केंद्र सरकारच्या थेट नियंत्रणाखाली येते.

राज्यात राष्ट्रपती राजवट केव्हा लागू करण्यात येते ?

• ज्यावेळेस राज्याचे शासन घटनात्मक तरतुदींना अनुसरून चालविणे अशक्य झाले आहे याची खात्री झाल्यास राष्ट्रपती राज्य शासन आपल्या हाती घेतात यालाच राष्ट्रपती राजवट किंवा राज्य आणीबाणी किंवा घटनात्मक आणीबाणी असे म्हटले जाते.

• भारतीय संविधानाच्या कलम 356 अंतर्गत राज्यात राष्ट्रपती राजवट लावण्यात येते.

• त्यासाठी भारतीय राज्यघटनेत दोन आधार दिलेले आहे. कलम 356 मधील आधारावर आणि कलम 365 मधील आधारावर

कलम 356 : राज्यातील घटनात्मक यंत्रणा बंद पडल्यास :

• त्याबाबत तरतुदी जर राष्ट्रपतींना एखाद्या राज्याचे शासन घटनात्मक तरतुदींना अनुसरून चालवणे शक्य नाही अशी परिस्थिती उद्भवली आहे याची खात्री झाली तर त्या राज्यात राष्ट्रपती, राष्ट्रपती राजवट लावण्याची घोषणा करू शकतात.

कलम 365 : केंद्राच्या निर्देशांचे पालन करण्यात कसूर केल्यास :

• केंद्राने एखाद्या राज्याला दिलेल्या निर्देशांचे पालन करण्यात किंवा त्यांची अंमलबजावणी करण्यात त्या राज्याने कसूर केली तर राष्ट्रपती अशा राज्यात कलम 356 अंतर्गत राष्ट्रपती राजवट लावण्याची घोषणा करू शकतात.

नोट : कलम 365 फक्त राष्ट्रपती राजवट लावण्यासाठी आधार (Grounds for Proclamation) आहे,

दोन्ही परिस्थिती भारतीय संविधानाच्या कलम 356 अंतर्गत राज्यात राष्ट्रपती राजवट लावण्यात येते.

Important Affairs

13-02-2025

चालू घडामोडी 13, फेब्रुवारी 2025 | सरोजिनी नायडू | Sarojini Naidu

सरोजिनी नायडू

Sarojini Naidu

स्वतंत्र भारताच्या पहिल्या महिला राज्यपाल, स्वातंत्र्यसेनानी, सुप्रसिद्ध कवयित्री, भारत कोकिळा सरोजिनी नायडू यांना जयंतीनिमित्त विनम्र अभिवादन 🙏💐💐

Subject : GS - दिनविशेष, व्यक्ती, इतिहास - आधुनिक भारताचा इतिहास

प्रश्न) देशात राष्ट्रीय महिला दिन कोणाच्या सन्मानार्थ साजरी करतात ?

1. सरोजिनी नायडू

2. ॲनी बेझंट

3. इंदिरा गांधी

4. विजया लक्ष्मी पंडित

उत्तर : सरोजिनी नायडू (Sarojini Naidu)

श्रीमती सरोजिनी नायडू यांबद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स :

जन्म :

सरोजिनी नायडू यांचा जन्म 13 फेब्रुवारी 1879 रोजी हैदराबाद येथे झाला.

भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीत योगदान :

असहकार चळवळ :

• 1920 मध्ये महात्मा गांधीजींनी सुरू केलेल्या असहकार चळवळीत सरोजिनी नायडू यांनी भाग घेतला आणि विविध स्वातंत्र्य कार्यात सहभागी झाल्यामुळे त्यांना अनेक वेळा अटक करण्यात आली.

मीठाच्या सत्याग्रहाचे नेतृत्व :

• 1930 मध्ये, गांधींजींनी सरोजिनी नायडू यांची भारतातील मीठ उत्पादनावरील ब्रिटिश मक्तेदारीविरुद्ध अहिंसक निषेध म्हणून सुरू केलेल्या मीठ सत्याग्रहाचे नेतृत्व करण्यासाठी निवड केली.

• 21 मे रोजी, सरोजिनी नायडू यांनी मुंबईच्या उत्तरेस सुमारे 150 मैल अंतरावर असलेल्या धारासना सॉल्ट वर्क्स 2,500 मोर्चेकऱ्यांचे नेतृत्व केले.

भारत छोडो आंदोलन :

• 1942 मध्ये, सरोजिनी नायडू यांना "भारत छोडो" चळवळीदरम्यान अटक करण्यात आली त्यांना 21 महिने तुरुंगवास भोगावा लागला.

परदेशात प्रवास आणि स्वातंत्र्यलढ्याबद्दल जागरूकता :

• भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्याबद्दल जागरूकता निर्माण करण्यासाठी आणि आंतरराष्ट्रीय पाठिंबा मिळवण्यासाठी सरोजिनी नायडू यांनी अमेरिका आणि युनायटेड किंग्डमसह विविध देशांमध्ये प्रवास केला.

कैसर-ए -हिंद सुवर्णपदक (‘Kaisar-i-Hind’ Medal) :

• हैदराबाद येथील प्लेगच्या साथी दरम्यान त्यांनी जनतेला सर्वतोपरी मदत केली.

• त्याबद्दल ब्रिटिश सरकारकडून सरोजिनी नायडू यांना कैसर-ए-हिंद हे सुवर्णपदक देण्यात आले.

मृत्यू :

2 मार्च 1949 रोजी लखनऊ येथे सरोजिनी नायडू यांचे निधन झाले.

श्रीमती सरोजिनी नायडू यांबद्दल स्पर्धा परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न :

प्रश्न) भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसच्या पहिल्या भारतीय महिला अध्यक्षा कोण होत्या ?

(सरळसेवा भरती, पोलीस भरती, MPSC, UPSC, CISF, SSC GD 2021)

• भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसच्या पहिल्या भारतीय महिला अध्यक्षा सरोजिनी नायडू या होत्या.

• 1925 मधील कानपूर येथील अखिल भारतीय काँग्रेस अधिवेशनाच्या त्या अध्यक्षा म्हणून निवडून आल्या.

नोट :

• पहिल्या महिला अध्यक्षा : 1917 मध्ये काँग्रेसचे अध्यक्षपद भूषवणाऱ्या अँनी बेझंट या भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसच्या पहिल्या महिला अध्यक्षा होत्या.

• पहिल्या भारतीय महिला अध्यक्षा : तर पहिल्या भारतीय महिला अध्यक्षा सरोजिनी नायडू या होत्या.

प्रश्न) भारताची कोकिळा म्हणून कोणास ओळखले जाते ?

(सरळसेवा भरती, पोलीस भरती, SSC GD 2024)

• सरोजिनी नायडू यांच्या कविता स्वरमाधुर्य, राष्ट्रीय दृष्टिकोण असणाऱ्या, प्रेमाचा पुरस्कार व क्रांतिकारक राष्ट्रवादी विचार इ. वैशिष्ट्यांनी लोकप्रिय झाल्या.

• त्यामुळे सरोजिनी नायडू यांना भारताची कोकिळा (The Nightingale of India) म्हणून ओळखले जाते.

प्रश्न) स्वतंत्र भारतातील पहिल्या महिला राज्यपाल कोण होत्या ?

(सरळसेवा भरती, पोलीस भरती, MPSC, TET, SSC GD)

• सरोजिनी नायडू या स्वतंत्र भारतातील पहिल्या महिला राज्यपाल होत्या.

• 1947 मध्ये त्यांनी संयुक्त प्रांत म्हणजे आत्ताच्या उत्तर प्रदेश राज्याचे राज्यपाल म्हणून जबाबदारी स्वीकारली.

प्रश्न) देशात राष्ट्रीय महिला दिन केव्हा साजरी करण्यात येतो ?

• भारतात 13 फेब्रुवारी हा दिवस राष्ट्रीय महिला दिन म्हणून साजरा करतात.

• महिलांच्या हक्कांसाठी आणि स्वातंत्र्यलढ्यातील सरोजिनी नायडू यांच्या योगदानाच्या सन्मानार्थ, 13 फेब्रुवारी हा त्यांचा जन्मदिवस भारतात राष्ट्रीय महिला दिन म्हणून साजरा केला जातो.

नोट : 8 मार्चला जागतिक महिला दिन साजरा करण्यात येतो.