मिशन मौसम काय आहे ?

What is the Mission Mausam ?

Subject : GS - सरकारी योजना, पर्यावरण, भूगोल, आपत्ती व्यवस्थापन

सरळसेवा, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकतेच मिशन मौसमचे उद्घाटन करण्यात आले. मिशन मौसम खालील पैकी कशाशी संबंधित आहे ?

1. नौदल युद्ध अभ्यास

2. नक्षलविरोधी कारवाई

3. हवामान संबंधित विज्ञान आणि संशोधन 

4. यांपैकी नाही 

उत्तर : हवामान संबंधित विज्ञान आणि संशोधन 

बातमी काय आहे ? 

• पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी 15 जानेवारी 2025 रोजी नवी दिल्लीत भारत मंडपम इथे मिशन मौसम चे उद्घाटन केले.

मिशन मौसम काय आहे ? 

• मिशन मौसम हा भारत सरकारचा एक उपक्रम असून ज्याचा उद्देश भारताच्या हवामान विभागाच्या हवामान अंदाज, मॉडेलिंग आणि प्रसारामध्ये क्षमता वाढवणे आहे.

• देशाला, हवामान आणि वातावरणाप्रती सजग आणि स्मार्ट देश बनवण्याच्या उद्दिष्टानं हा उपक्रम सुरु करण्यात आला आहे. 

• अचूक, तातडीने आणि ठिकाणानुसार हवामानाचा अंदाज वर्तवण्यासाठी भारतीय हवामानशास्त्र विभागाने ‘मिशन मौसम’ सुरू केला आहे. 

• यासाठी पुढच्या दोन वर्षांत 2000 कोटींचा निधी दिला जाणार आहे.

मिशन मौसम फायदेशीर कसे ठरेल ? 

• मान्सूनचा अंदाज, हवेच्या गुणवत्तेसाठी माहिती, अत्यंत प्रतिकूल हवामान घटना आणि चक्रीवादळे, धुके, गारपीट आणि पाऊस यासंदर्भात अचूक आणि वेळेवर माहिती प्रदान करण्यासाठी क्षमता निर्माण करणे.

• मिशन मौसमचा एक भाग म्हणून, भारत वातावरणीय विज्ञान, विशेषत: हवामान निरीक्षण, मॉडेलिंग, अंदाज आणि व्यवस्थापन यातील संशोधन आणि विकास तसेच क्षमता यात वेगाने विस्तार करेल.

• प्रगत सेन्सर्स आणि उच्च-कार्यक्षमतेच्या सुपर कॉम्प्युटर सह नव्या पिढीचे रडार आणि उपग्रह प्रणाली यासाठी समाविष्ट केले जातील.

• देशातील हवामान अंदाज सुधारण्याबरोबरच काही हवामानासंबंधीच्या घटनांचे व्यवस्थापन करणे आणि आवश्यकतेनुसार पाऊस, गारपीट, धुके अशा आपत्तींवर नियंत्रण मिळवणे देखील आहे.

• उदाहरणार्थ : कृत्रीम पाऊस पाडणे इत्यादी. 

मिशन मौसम हे 5 वर्षांत 2 टप्प्यांत राबवले जाईल. 

1. पहिला टप्पा (2025 - मार्च 2026): सुमारे 70 डॉप्लर रडार, उच्च-कार्यक्षमता संगणक, विंड प्रोफाइलर आणि रेडिओमीटर जोडून निरीक्षण नेटवर्कचा विस्तार करण्यावर लक्ष केंद्रित केले जाईल.

2. दुसरा टप्पा (2026 नंतर): उपग्रह आणि विमानांच्या वापर करून हवामान निरीक्षण क्षमतांमध्ये आणखी वाढ करणे

मिशन मौसम कोणत्या मंत्रालया अंतर्गत राबविण्यात येणार आहे ? 

मिशन मौसम प्रामुख्याने पृथ्वी विज्ञान मंत्रालयाच्या (Ministry of Earth Sciences) अंतर्गत राबविण्यात येणार आहे.

भारतीय हवामानशास्त्र विभाग स्थापना दिन 

India Meteorological Department's 150th Anniversary

Subject : GS - दिनविशेष, पर्यावरण, भूगोल, आपत्ती व्यवस्थापन

सरळसेवा, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारतीय हवामानशास्त्र विभागाची स्थापना केव्हा करण्यात आली ?

1. 1875

2. 1900

3. 1948

4. 1982

उत्तर : 1875

बातमी काय आहे ? 

• भारतीय हवामानशास्त्र विभाग (India Meteorological Department) ने 15 जानेवारी 2025 रोजी आपला 150 वा वर्धापन दिन साजरा केला.

• कार्यक्रमादरम्यान पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी भारतीय हवामानशास्त्र विभागाच्या 150 व्या स्थापना दिनानिमित्त केंद्रीय अर्थ मंत्रालयाने जारी केलेले 150 रुपयांचे नाणे देखील जारी केले.

भारतीय हवामानशास्त्र विभागा बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

भारतीय हवामानशास्त्र विभागाची स्थापना केव्हा करण्यात आली ?  

• 15 जानेवारी 1875 रोजी भारतीय हवामानशास्त्र विभागाची स्थापना करण्यात आली.  

भारतीय हवामानशास्त्र विभाग कोणत्या मंत्रालया अंतर्गत काम करते ? 

• भारत सरकारच्या पृथ्वी विज्ञान मंत्रालयाच्या (Ministry of Earth Sciences) अंतर्गत काम करते. 

• भारतीय हवामानशास्त्र विभाग (IMD) देशाला हवामानविषयक सेवा पुरवणारी राष्ट्रीय संस्था आहे. 

भारतीय हवामानशास्त्र विभागाचे मुख्यालय (Headquarters) कोठे आहे ? 

नवी दिल्ली येथे भारतीय हवामानशास्त्र विभागाचे मुख्यालय आहे. 

हवामानशास्त्र विभागाची उद्दिष्टे काय आहेत ?

हवामानशास्त्र विभाग काय काम करते ? 

• हवामानाच्या विविध घटकांची सतत निरीक्षणे करणे, त्यांचे विश्लेषण व त्यावर आधारित सद्यस्थितीचे व पुढील काळासाठीच्या हवामानाचे पुर्वानुमान करणे.

• उष्णकटिबंधीय वादळे, धुळीची वादळे, अतिवृष्टी, उष्णतेची व थंडीची लाट, विजा कोसळणे, हवेतील प्रदूषणाची पातळी वाढणे यासारख्या तीव्र हवामानाच्या आपत्तींचे विभागनिहाय पुर्वानुमान वर्तवणे व त्यासंबंधी योग्य तो इशारा देणे.

• ही माहिती कृषी, जलसंधारण, नौकानयन, मच्छीमार, हवाई वाहतूक, समुद्रातील इंधन शोधन इ. क्षेत्रांना नियमितपणे पुरविणे.

• हवामानशास्त्र व त्याला संलग्न असलेल्या विषयात संशोधन करणे आणि अधिकारी व कर्मचारी यांना प्रशिक्षण देणे.

जागतिक भूमिका 

• भारतीय हवामानशास्त्र विभाग हा जागतिक हवामानशास्त्र‌ परिषदेच्या (World Meteorological Organization) सहा विशेष क्षेत्रिय हवामानशास्त्र केंद्रांपैकी एक आहे. 

• या केंद्रावर मलाक्का सामुद्रधुनीसह उत्तर हिंदी महासागर, बंगालचा उपसागर, अरबी समुद्र आणि पर्शियाचे आखात येथील विषुवृत्तीय वादळांचा अंदाज देणे व तो सर्वत्र पोहचविणे तसेच त्या वादळाचे नामकरण करणे या विशेष जबाबदाऱ्या आहेत.

भारतीय सेना दिवस 2025

Indian Army Day 2025 

Subject : GS - दिनविशेष, संरक्षण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) 77 वा भारतीय सेना दिवस संचलन (आर्मी डे परेड) चे आयोजन खालील पैकी कोणत्या ठिकाणी करण्यात आले ? 

1. नवी दिल्ली

2. पुणे

3. मुंबई

4. चेन्नई 

उत्तर : पुणे

आर्मी डे का साजरा केला जातो ?

• 15 ऑगस्ट 1947 रोजी स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतरही भारताचे लष्करप्रमुख ब्रिटिश अधिकारीच होते.

• आर्मी डे हा भारतीय सैन्याची कमांड ब्रिटीश अधिकाऱ्याकडून भारतीय अधिकाऱ्याकडे हस्तांतरित केल्याबद्दल चिन्हांकित करतो. 

• 15 जानेवारी 1949 रोजी, के एम करिअप्पा, एक भारतीय जनरल यांनी ब्रिटीश जनरल सर बुचर यांच्याकडून लष्करप्रमुख म्हणून पदभार स्वीकारला.

• 15 जानेवारी या दिवशी फिल्ड मार्शल के. एम. करिअप्पा हे भारतीय लष्कराला कमांड देणारे पहिले भारतीय कमांडर-इन-चीफ बनले.

• भारतीय लष्करातील या महत्त्वाच्या घटनेची आठवण म्हणून दरवर्षी १५ जानेवारी हा दिवस भारतात सेना दिवस म्हणून साजरा केला जातो. 

भारतीय सेना दिवस 2025

• यंदाचा हा 77वा भारतीय सेना दिवस (भारतीय लष्कर दिन) आहे. 

• यंदाची आर्मी डे परेड पुणे येथे आयोजित करण्यात आली आहे.

• पुणे येथे पहिल्यांदाच ही परेड आयोजित करण्यात आली आहे.

नवी दिल्लीबाहेर तिसरी आर्मी डे परेड : 

• पारंपरिकरीत्या दिल्लीमध्ये होणारे हे संचलन 2023 पासून वेगवेगळ्या शहरांमध्ये आयोजित करण्यात सुरूवात झाली.

• 2023 ची आर्मी डे परेड कर्नाटकातील बेंगळुरू

• 2024 मध्ये उत्तर प्रदेशातील लखनौमध्ये 

• आणि 2025 चे संचलन पुणे येथे आयोजित करण्यात आले आहे. 

भारतीय सेना दिवस 2025 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ? 

" समर्थ भारत सक्षम सेना " ही भारतीय सेना दिवस 2025 ची संकल्पना (थीम) आहे.

Samarth Bharat, Saksham Sena



कुंभवानी चॅनेलचे लोकार्पण

KUMBHVANI Channel 

Subject : GS - दिनविशेष 

सरळसेवा, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) ‘कुंभवाणी’ या चॅनेलचे लोकार्पण कोणाच्या हस्ते करण्यात आले ? 

1. राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू

2. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी

3. केंद्रीय मंत्री अमित शहा

4. मुख्यमंत्री योगी आदित्यनाथ

उत्तर : मुख्यमंत्री योगी आदित्यनाथ 

कुंभवाणी’ या चॅनेल बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• उत्तर प्रदेशचे मुख्यमंत्री योगी आदित्यनाथ यांनी प्रयागराजमध्ये महाकुंभ 2025 ला समर्पित आकाशवाणीच्या विशेष कुंभवाणी वाहिनीचे (चॅनेलचे) उद्घाटन केले.

• या कार्यक्रमादरम्यान मुख्यमंत्री योगी आदित्यनाथ यांच्या हस्ते कुंभ मंगल ध्वनी या कार्यक्रमाचेही उद्घाटन करण्यात आले. 

कुंभवाणी चॅनेल : 

• या चॅनेलचा प्रसारण कालावधी 10 जानेवारी 2025 ते 26 फेब्रुवारी 2025 असणार असून प्रसारण वेळ सकाळी 5:55 ते रात्री 10:05 पर्यंत असेल. 

• यासाठी आकाशवाणीचे विशेष FM चॅनेल कुंभवाणी - 103.5 MHz ( मेगाहर्ट्झ ) आहे. 

कुंभवाणी चॅनेल का सुरू करण्यात आला ?

• कुंभवानीद्वारे प्रसारित होणारा आँखो देखा हाल हे विशेषत: कुंभमध्ये सहभागी होण्यासाठी प्रयागराजला येऊ शकणार नाहीत त्यांच्यासाठी फायदेशीर ठरेल. 

• यामुळे ऐतिहासिक महाकुंभाचे भक्ती आणि श्रद्धेचे वातावरण देश व जगापर्यंत पोहोचविण्यास मदत होणार आहे.

• देशाच्या सार्वजनिक सेवा प्रसारक प्रसार भारतीचा हा उपक्रम असुन हा उपक्रम भारतातील श्रद्धेच्या ऐतिहासिक परंपरेला चालना देणारा आहे. 

• हा चॅनेल भाविकांना महत्त्वाची माहिती प्रदान करेल आणि त्यांना घरबसल्या सांस्कृतिक कार्यक्रमांचा अनुभव घेण्यास सक्षम करेल.

सशस्त्र सेना माजी सैनिक दिवस

Armed Forces Veterans Day

Subject : GS - दिनविशेष, संरक्षण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) पहिला सशस्त्र सेना माजी सैनिक दिन केव्हा साजरी करण्यात आला ? 

1. 2000

2. 2004

3. 2014

4. 2017

उत्तर : 2017

बातमी काय आहे ? 

• 14 जानेवारी 2025 रोजी देशभरात विविध ठिकाणी 9 वा सशस्त्र सेना माजी सैनिक दिवस साजरा करण्यात आला.

• या निमित्ताने माजी सैनिकांना त्यांच्या निःस्वार्थ सेवेबद्दल आदरांजली वाहण्यासाठी आणि या शूरवीरांच्या नातेवाईकांप्रति एकता दृढ करण्यासाठी जम्मू, मुंबई, नवी दिल्ली, पुणे, नागपूर, विशाखापट्टणम, बंगळुरू, बरेली, जयपूरआणि सिलीगुडी यासह अनेक ठिकाणी माजी सैनिक रॅली आणि पुष्पहार अर्पण समारंभाचे आयोजन करण्यात आले होते.  

सशस्त्र सेना माजी सैनिक दिन 14 जानेवारी ला का साजरी करतात ? 

1953 मध्ये या दिवशी सेवानिवृत्त झालेले सशस्त्र दलाचे पहिले कमांडर-इन-चीफ फील्ड मार्शल के एम करिअप्पा (Field Marshal KM Cariappa) यांनी केलेल्या सेवेच्या सन्मानार्थ दरवर्षी 14 जानेवारी रोजी सशस्त्र सेना माजी सैनिक दिन साजरा केला जातो. 

पहिला सशस्त्र सेना माजी सैनिक दिन केव्हा साजरी करण्यात आला ? 

• हा दिवस पहिल्यांदा 14 जानेवारी 2017 मध्ये साजरा करण्यात आला होता.

• देशासाठी सर्वोच्च बलिदान देणाऱ्या आणि निःस्वार्थ सेवा करणाऱ्या वीरांचे स्मरण आणि सन्मान करण्यासाठी 2017 पासून माजी सैनिक दिवस साजरा केला जातो.

मकर संक्रांत

MAKAR SANKRANTI

🪁🪁 सर्वांना मकरसंक्रांतीच्या हार्दिक शुभेच्छा 💐🌞🪁🪁 

Subject : GS - इतिहास - कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) " पोंगल " हा भारतातील कोणत्या राज्यातील सुगीचा सण आहे ? 

(सरळसेवा, महाराष्ट्र पोलीस, SSC 2019) 

1. उत्तर प्रदेश

2. राजस्थान

3. पंजाब

4. तमिळनाडू

उत्तर : तमिळनाडू (Tamil Nadu)

मकर संक्रांती का आणि केव्हा साजरी केली जाते ?

• मकर संक्रांती साधारणपणे 14 जानेवारी रोजी किंवा एक दिवस आधी किंवा एक दिवस नंतर बघावयास मिळते. 

• यंदा 14 जानेवारी रोजी मकर संक्रांति साजरी केली जात आहे.

• या दिवशी लोक पतंग उडवतात सांस्कृतिक कार्यक्रम आयोजित करतात. महाराष्ट्रात तिळगुळ वाटतात.

सूर्याचे उत्तरायण सुरू होते :

• प्रत्येक महिन्यात संक्रांत येत असते. म्हणजेच सूर्याचे एका राशीतून दुसर्‍या राशीत संक्रमण अर्थात मार्गक्रमण होत असते. 

• सूर्य जेव्हा मकर राशीत प्रवेश करतो तेव्हा जी संक्रांत येते ती मकर संक्रांत. 

• यावेळी सूर्याचे दक्षिणायन संपून उत्तरायण सुरू होते. 

• आणि दिवस हळू हळू मोठा होऊ लागतो. 

सुगीचा सण 

• सुगीचा सण म्हणजे पिक कापणीचा सण 

• मकर संक्रांती हा सण सुगीचा सण Harvesting Festival म्हणून ही ओळखला जातो.

• जसे की तमिळनाडू मध्ये पोंगल

• पंजाब, हरियाणा मध्ये लोहरी.

पौराणिक कथा 

• हिंदू पौराणिक कथांमध्ये मकर संक्रांतीच्या दिवशी सूर्यदेवता आपला पुत्र शनि देवास भेटण्यासाठी जातात.

• शनिदेव हे मकर राशीचे प्रतीक मानले जातात. 

• अशी मान्यता आहे की आई-वडील-मुलगा यांच्यातील मतभेद दूर करण्यासाठी वडील आपल्या मुलास त्या दिवशी भेटतात व आनंद आणि गोडवा पसरवण्यासाठी महत्त्वाचे योगदान देतात.

• मकरसंक्रातीचा महाभारतातील सिद्धांत असे सांगतो की, भीष्म पितामह यांनी मकर संक्रांतीच्या दिवशी आपल्या शरीराचा त्याग केला.

वेगवेगळ्या राज्यात मकर संक्रांतीला वेगवेगळ्या नावाने ओळखले जाते.

( स्पर्धा परीक्षांमध्ये राज्यांची नावे आणि तिथे सणाला काय म्हणतात अशी योग्य जोडी ओळखण्यासाठी प्रश्न विचारले आहेत ते आपण शेवटी बघू )

तामिळनाडू :

• मकर संक्रांति हा सण तामिळनाडूमध्ये पोंगल म्हणून साजरा केला जातो. 

• पोंगल सण राज्यातील एक महत्त्वाचा सण आहे.

• हा सण एकूण चार दिवस चालतो. 

• या सणादरम्यान लोक कापणी केलेल्या नवीन तांदूळ, मसूर, गूळ आणि दुधापासून बनवला जाणारा पोंगल नावाचा एक खास पदार्थ तयार करतात. 

आंध्र प्रदेश :

• मकर संक्रांती आंध्र प्रदेशमध्ये पेड्डा पांडूगा म्हणून साजरा केला जातो.

• आंध्र प्रदेश राज्यात विशेषता राज्याच्या ग्रामीण भागात हा सण मोठ्या उत्साहाने साजरा केला जातो.

• या दिवशी लोक बैलगाड्याची शर्यत तसेच कोंबड्यांची झुंज अशा सांस्कृतिक कार्यक्रमाचे आयोजन करतात.

केरळ :

• केरळमध्ये मकर संक्रांति मकरविल्लक्कू म्हणून साजरी केली जाते. 

• या दिवशी साबरीमाला मंदिरात प्रकट होणाऱ्या दिव्य प्रकाशाचे दर्शन घेण्यासाठी भक्त मंदिरात मोठ्या प्रमाणात जमा होतात.

गुजरात :  

• मकर संक्रांति हा सण गुजरातमध्ये उत्तरायण म्हणून साजरा केला जातो. 

• या दिवशी 1989 पासून गुजरात सरकार द्वारे आंतरराष्ट्रीय पतंग महोत्सव (International Kite Festival) आयोजित केला जातो. 

शिशुर संक्रांत - जम्मू आणि काश्मिर

लोहरी - पंजाब, हरियाणा

माघी - हिमाचल प्रदेश

उत्तरायण - गुजरात, राजस्थान 

 खिचडी - उत्तर प्रदेश

मकर संक्रांती - महाराष्ट्र, मध्य प्रदेश, बिहार, ओडिशा, झारखंड

मकर संक्रमणा - कर्नाटक

मकर विलाक्कू - केरळ

पोंगल  - तमिळनाडू 

पेड्डा पांडुगा - आंध्र प्रदेश

पौष संक्रांती - पश्चिम बंगाल

माघबिहू - आसाम, मेघालय ( ईशान्य भारतातील राज्य)

महाकुंभ मेळा 2025 

Maha Kumbh Mela 2025

Subject : GS - इतिहास- कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालीलपैकी कोणत्या ठिकाणी महाकुंभ मेळा 2025 चे आयोजन करण्यात आले आहे ? 

1. हरिद्वार

2. उज्जैन

3. नाशिक 

4. प्रयागराज

उत्तर : प्रयागराज (उत्तर प्रदेश)

बातमी काय आहे ? 

13 जानेवारी ते 26 फेब्रुवारी 2025 दरम्यान उत्तर प्रदेशातील प्रयागराज या पवित्र शहरात महाकुंभ मेळा भरणार आहे.

कुंभमेळा बद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• कुंभमेळा म्हणजे ठराविक आवर्तन काळानुसार पवित्र नद्यांच्या तीर्थक्षेत्री भरणारा हिंदू भाविकांचा मेळा आहे.

• ज्यामध्ये करोडो भाविक कुंभोत्सवात जमतात आणि पवित्र नदीत स्नान करतात. 

• खगोलशास्त्रीय गणनेनुसार, मकर संक्रांतीच्या दिवशी जेव्हा सूर्य आणि चंद्र वृश्चिक राशीत आणि गुरु मेष राशीत प्रवेश करतात तेव्हा हा पवित्र उत्सव सुरू होतो.

• हा काळ आध्यात्मिक शुद्धी आणि आत्म-ज्ञानासाठी शुभ काळ मानला जातो.

कुंभमेळा ची पौराणिक कथा : 

• देव आणि दैत्यांनी अमृत मिळवण्यासाठी समुद्र मंथन केले होते.

• त्यावेळी अमृत कलश बाहेर आला पण तो दैत्यांपासून वाचविण्यासाठी देव तो अमृतकलश घेऊन पळू लागले. 

• तेव्हा हरिद्वार, प्रयागराज, उज्जैन आणि नाशिक या चार ठिकाणी अमृताचे थेंब पडले म्हणून या ठिकाणी कुंभमेळा आयोजीत केला जातो.

कुंभमेळ्याचे धार्मिक आणि आध्यात्मिक महत्त्व काय आहे ? 

• कुंभमेळा भक्तगण किंवा श्रद्धाळूंना आत्मशुद्धीची एक संधी देतो.

• अशी मान्यता आहे की, कुंभमेळ्यात शाही स्नान केल्यामुळे आत्मशुद्धी होते, पापांचा नाश होवून मोक्ष प्राप्ती होते. 

• कुंभमेळा म्हणजे साधू-संत, गुरु, भक्तगण आणि श्रद्धाळू यांच्यातील ज्ञान, भक्ती आणि सेवा यांची देवाणघेवाण करणारे एक महत्त्वाचे केंद्र आहे.

कुंभ आणि महाकुंभ मेळाव्यात फरक काय ?  

किती प्रकारचे कुंभ मेळे असतात ?

कुंभमेळ्याचे कुंभमेळा, अर्ध कुंभ, पूर्ण कुंभ आणि महाकुंभमेळा असे 4 प्रकार आहेत. 

1. कुंभमेळा : दर 3 वर्षांनंतर एकदा अश्या पद्धतीने बारा वर्षांत प्रयागराज, उज्जैन, नाशिक (त्र्यंबकेश्वर), हरिद्वार या चार वेगवेगळ्या तीर्थक्षेत्री कुंभमेळे भरत असतात. 

2. अर्धकुंभ मेळा : दर 6 वर्षांनी हरिद्वार व प्रयाग येथे अर्धकुंभमेळा भरतो.

3. पूर्णकुंभ मेळा : प्रत्येक 12 वर्षांनी पूर्णकुंभ मेळ्याचे आयोजन केले जाते.

4. महाकुंभमेळा : बारा पूर्ण कुंभमेळ्यांनंतर म्हणजे तब्बल 144 वर्षांनंतर प्रयागराज येथे महाकुंभमेळा भरतो.

कुंभमेळा तीर्थक्षेत्र आणि पवित्र नद्या : 

1. उत्तराखंडमध्ये, हरिद्वार येथे गंगा नदीच्या काठावर

2. उत्तर प्रदेशमध्ये, प्रयागराज येथे गंगा, यमुना आणि पौराणिक अदृश्य सरस्वती यां नद्यांच्या संगमावर

3. मध्य प्रदेशातील, उज्जैन येथे शिप्रा नदीच्या काठावर  

4. महाराष्ट्रातील त्र्यंबकेश्वर/नाशिक येथे, गोदावरी नदीच्या काठावर 

कुंभमेळा ची युनेस्कोच्या मानवतेचा अमूर्त सांस्कृतिक वारसा यादीत केव्हा नोंद करण्यात आली ? 

• UNESCO द्वारे 2017 मध्ये मानवतेचा अमूर्त सांस्कृतिक वारसा म्हणून कुंभमेळा ची नोंद करण्यात आली.

• कुंभमेळा आधुनिकीकरणाच्या युगात प्राचीन परंपरांचे अस्तित्व आणि उत्क्रांतीचा पुरावा म्हणून ओळखला गेला.

स्वामी विवेकानंद जयंती 

स्वामी विवेकानंद यांना जयंती दिनी विनम्र अभिवादन 🙏💐💐

Subject : GS - दिनविशेष, इतिहास 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी राष्ट्रीय युवा दिवस केव्हा साजरी करण्यात येतो ? 

1. 20 डिसेंबर

2. 2 जानेवारी

3. 12 जानेवारी

4. 20 जानेवारी

उत्तर : 12 जानेवारी

स्वामी विवेकानंद यांचा जन्म कोठे झाला ? 

12 जानेवारी 1863 रोजी कलकत्ता येथिल सिमलापल्ली या ठिकाणी स्वामी विवेकानंद यांचा जन्म झाला. 

स्वामी विवेकानंद यांचे मूळ नाव काय ? 

नरेंद्रनाथ दत्त हे स्वामी विवेकानंद यांचे मूळ नाव आहे. 

स्वामी विवेकानंद यांच्या गुरू कोण होते ? 

स्वामी रामकृष्ण परमहंस हे स्वामी विवेकानंदांचे गुरू होते. 

शिकागो येथील सर्वधर्म परिषद : 

• 1893 मध्ये शिकागो येथील जागतिक सर्वधर्म परिषदेमध्ये हिंदू धर्माची श्रेष्ठता व उदारता सर्वांना पटवून देण्यासाठी प्रयत्न केले.

• शिकागो येथील आपल्या भाषणाची सुरुवातच स्वामी विवेकानंदांनी बंधू आणि भगिनींनो या शब्दांपासून केली आणि सभागृहात टाळ्यांचा पाऊस पडला. 

• तीन वर्षे त्यांनी अमेरिका आणि इंग्लंडमध्ये वेदांत तत्त्वज्ञान आणि धर्माचा प्रसार केला.

रामकृष्ण मिशनची स्थापना कोणी केली ? 

• स्वामी विवेकानंदांनी आपले गुरु स्वामी रामकृष्ण परमहंस यांची शिकवण समाजापर्यंत पोहोचवण्यासाठी 1 मे 1897 रोजी रामकृष्ण मठ व रामकृष्ण मिशनची स्थापना केली.

• कलकत्त्यातील बेलूर मठ हे मुख्यालय आहे. 

स्वामी विवेकानंद यांची शिकवण : 

• स्वामी विवेकानंदांनी पाश्चात्य शिक्षण आणि हिंदू धर्म यांची योग्य सांगड घालून आत्मसिद्धीचा मार्ग म्हणजे इतरांना मदत करणे हा संदेश जगाला दिला.

• त्यांनी लोकांना नि: स्वार्थ सेवेतून समाजाच्या भल्यासाठी कार्य करण्यास प्रेरित केले.

• जगातील सर्वच धर्म सत्य असून ते एकाच ध्येयाप्रत जाण्याचे वेगवेगळे मार्ग आहेत अशी रामकृष्ण मिशनची शिकवण होती.

• याचे फलित म्हणून अनेक देश- विदेशी अनुयायी त्यांस लाभले. 

• उदाहरणार्थ कु. मार्गारिट नोबल या पुढे भगिनी निवेदिता म्हणून प्रसिद्धीस आल्या.

समाजसेवेचे कार्य :

• धार्मिक सुधारणांबरोबर सामाजिक सुधारण्याचीही कार्ये रामकृष्ण मिशननी केली.

• ठिकठिकाणी अनाथाश्रमे, रुग्णालये, विश्रामगृहे यांची स्थापना केली गेली.

• नैसर्गिक आपत्तीच्या काळात संकटग्रस्तांना मदतीचा हात देऊन माणुसकी हाच खरा धर्म आहे ही शिकवण जगाला दिली.

महासमाधी : 

4 जुलै 1902 या दिवशी रात्री त्यांनी बेलूर मठात महासमाधी घेतली.

राष्ट्रीय युवा दिन केव्हा असतो ? 

पहिला राष्ट्रीय युवा दिन केव्हा साजरी करण्यात आला ? 

• भारत सरकारने 1984 मध्ये स्वामी विवेकानंद यांच्या जयंतीनिमित्त 12 जानेवारी हा दिवस राष्ट्रीय युवा दिन म्हणून घोषित केला.

• 12 जानेवारी 1985 मध्ये पहिल्यांदा राष्ट्रीय युवा दिन साजरा करण्यात आला.

• राष्ट्रीय युवा दिवस दरवर्षी स्वामी विवेकानंद यांच्या जीवनाला, कार्यांना आणि भारतातील तरुणांसाठीच्या त्यांच्या चिरस्थायी दृष्टीला श्रद्धांजली म्हणून साजरा केला जातो.