NSG Raising Day

NSG च्या सर्व जवानांचे विनम्र अभिवादन 🙏💐💐

Subject : GS - दिनविशेष, संरक्षण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) राष्ट्रीय सुरक्षा दलाची (National Security Guard) स्थापना केव्हा करण्यात आली ?

1. 1952

2. 1962

3. 1986

4. 2008

उत्तर : 1986

NSG चा इतिहास- स्थापना : 

• राष्ट्रीय सुरक्षा दल (National Security Guard) स्थापना दिवस (रेझिंग डे) 16 ऑक्टोबर रोजी साजरा केला जातो.

• केंद्रीय मंत्रिमंडळाने 1984 मध्ये दहशतवादाच्या विविध अभिव्यक्तींचा सामना करण्यासाठी अत्यंत प्रेरित, विशेष सुसज्ज आणि प्रशिक्षित कर्मचाऱ्यांचा समावेश असलेले फेडरल आकस्मिक दल तयार करण्याचा निर्णय घेतला.

• 1984 मध्ये ऑपरेशन ब्लू स्टार (सुवर्ण मंदिर, अमृतसर येथून अतिरेकी धार्मिक नेत्याला हटवण्यासाठी करण्यात आलेली भारतीय लष्करी कारवाई), अक्षरधाम मंदिरावरील हल्ला आणि माजी पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांच्या हत्येनंतर, अशांततेपासून राज्यांचे संरक्षण करण्यासाठी आणि दहशतवादी कारवायांचा मुकाबला करण्यासाठी National Security Guard (NSG) या दलाची स्थापना करण्यात आली.

• कायदा : National Security Guard, हे दल राष्ट्रीय सुरक्षा रक्षक कायदा, 1986 (National Security Guard Act, 1986) द्वारे अस्तित्वात आले.

• NSG हे जर्मनीच्या GSG-9 आणि युनायटेड किंगडमच्या SAS या एलिट अँटी टेरर फोर्सवर आधारित आहे.

• Black Cats : त्यांच्या घातक, सर्व-काळ्या गणवेशामुळे NSG ला अनौपचारिकपणे ‘Black Cats’ म्हणूनही संबोधले जाते.

• मंत्रालय (Ministry) : NSG, हे भारत सरकारच्या गृह मंत्रालयाअंतर्गत काम करते. 

NSG मध्ये दोन पूरक घटक आहेत : 

1. विशेष कृती गट (Special Action Group ) : ज्यामध्ये लष्कराच्या जवानांचा समावेश आहे.

2. विशेष रेंजर्स ग्रुप (Special Rangers Group) : ज्यामध्ये राज्य पोलीस आणि केंद्रीय सशस्त्र पोलीस दलातील कर्मचाऱ्यांचा समावेश आहे.

NSG चे ब्रीदवाक्य (motto) काय आहे ?

'सर्वत्र, सर्वोत्तम, सुरक्षा' ( 'Sarvatra, Sarvottam, Suraksha') हे NSG चे ब्रीदवाक्य आहे.

NSG चे मुख्यालय (Headquarters) कोठे आहे ?

 NSG चे मुख्यालय गुरुग्राम येथील मानेसर या ठिकाणी आहे.

NSG ने हाती घेतलेल्या ऑपरेशन्स : 

• ऑपरेशन ब्लॅक थंडर (Operation Black Thunder) : गोल्डन टेंपल, अमृतसर, 1986 आणि 1988

• ऑपरेशन अश्वमेध (Operation Ashwamedh) : इंडियन एअरलाइन्स फ्लाइट-IC427 हायजॅकिंग, भारत, 1993

• ऑपरेशन थंडरबोल्ट किंवा वज्र शक्ती (Operation Thunderbolt or Vajra Shakti) : अक्षरधाम मंदिर हल्ला, गुजरात, 2002

• ऑपरेशन ब्लॅक टॉर्नेडो (Operation Black Tornado) : 26 नोव्हेंबर 2008 मुंबई हल्ला 

कल्लेश्वर मंदिर

Kalleshwar Temple

बातमी काय आहे ?

अलीकडेच, प्राचीन कल्लेश्वर मंदिराच्या नूतनीकरणादरम्यान 13व्या शतकातील दगडी शिलालेख किंवा वीरगल्लू सापडला आहे.

Subject : GS - कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलीकडेच, प्राचीन कल्लेश्वर मंदिराच्या नूतनीकरणादरम्यान 13व्या शतकातील दगडी शिलालेख सापडला. तर हे कल्लेश्वर मंदिर कोणत्या राज्यात आहे ?

1. महाराष्ट्र

2. केरळ 

3. तामिळनाडू 

4. कर्नाटक

उत्तर : कर्नाटक

शिलालेखावर काय सापडले ? 

• 13व्या शतकातील दगडी शिलालेख, ज्याला "वीरगल्लू" असेही म्हणतात.

• हा शिलालेख कर्नाटकातील दावणगेरे जिल्ह्यातील हरिहर तालुक्यातील एलीहोल गावात सापडला. 

• हा शिलालेख ई. स. 1283 मध्ये तयार करण्यात आला होता.

• शिलालेख कोळशाच्या दगडापासून (charcoal stone) बनवलेला असून त्याची लांबी सुमारे 4 फूट आणि 2.5 फूट रुंद आहे.

• हा दगडी शिलालेख या प्रदेशाच्या इतिहासाची, विशेषत: देवगिरी यादव म्हटल्या जाणाऱ्या सेवुन राजवंशाशी संबंधित महत्त्वाची माहिती देतो.

• यात सेवुन घराण्यातील एक शासक रामचंद्र चक्रवर्ती यांचा सन्मान करणारा पाच ओळींचा शिलालेख आहे, ज्यांना यादव नारायण भुजबाला प्रौधप्रताप चक्रवर्ती या नावानेही ओळखले जात होते.

सेवुन राजवंश बद्दल (Sevuna Dynasty) : 

• पुरातत्वशास्त्रज्ञांनी स्पष्ट केले की, सेवुन राजवंश हे कन्नड भाषिक राज्य होते जे सध्याच्या कर्नाटक आणि महाराष्ट्राच्या काही भागांमध्ये पसरले होते.

• नव्याने सापडलेल्या शिलालेखाचा नायक रामचंद्र चक्रवर्ती याने 1271 ते 1312 पर्यंत राज्य केले. 

• तो त्याच्या लष्करी विजयासाठी आणि संस्कृतीच्या समर्थनासाठी ओळखला जात असे.

• या राजवंशाची राजधानी देवगिरी होती, जी आज दौलताबाद म्हणून ओळखली जाते. 

कल्लेश्वर मंदिराबद्दल थोडक्यात माहिती : 

• हे कर्नाटकातील दावणगेरे जिल्ह्यातील बागाली गावात स्थित एक हिंदू मंदिर आहे.

• हे या प्रदेशातील सर्वात जुन्या मंदिरांपैकी एक आहे आणि हे मंदिर भगवान शिवाला समर्पित आहे. 

• हे मंदिर दोन कन्नड राजवंशांच्या काळात बांधले गेले. 

1) १०व्या शतकाच्या मध्यात राष्ट्रकूट राजवंश आणि

2) पाश्चात्य चालुक्य साम्राज्य संस्थापक राजा तैलपा II च्या कारकिर्दीत सुमारे ई. स. 987 मध्ये.

• मंदिराचे शिखर हे चोला वास्तुकलेचा उत्तम उदाहरण आहे. 

• मंदिरात एक मोठे शिवलिंग आहे, जे हजार वर्षांहून अधिक जुने असल्याचे मानले जाते.

• हे मंदिर भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षणाने(Archaeological Survey of India) राष्ट्रीय महत्त्वाचे स्मारक म्हणून संरक्षित केले आहे.

जागतिक अन्न दिन 2024

World Food Day 2024

Subject : GS - दिनविशेष, सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी जागतिक अन्न दिन केव्हा साजरी करतात ?

1. 1 जानेवारी

2. 1 जून

3. 10 सप्टेंबर

4. 16 ऑक्टोबर

उत्तर : 16 ऑक्टोबर

दरवर्षी 16 ऑक्टोबर रोजी संपूर्ण जग जागतिक अन्न दिन साजरा करतो.

जागतिक अन्न दिन का साजरी करतात ?

• गरिबी आणि उपासमारीच्या समस्यांबद्दल जागरुकता निर्माण करण्यासाठी.

• प्रत्येक भुकेल्या व गरजू व्यक्तीला सकस अन्न मिळावे, अन्नाचा अपव्यय कमी व्हावा आणि अन्न उत्पादन व शेतीला प्रोत्साहन द्यावे व त्या दिशेने प्रयत्न वाढवावेत, या उद्देशाने जागतिक जनजागृती व कृतीला चालना देण्यासाठी दरवर्षी १६ ऑक्टोबर रोजी 'जागतिक अन्न दिन' साजरा केला जातो.

16 ऑक्टोबर या तारखेलाच जागतिक अन्न दिवस का साजरी करण्यात येतो ?

• 16 ऑक्टोबर 1945 रोजी, संयुक्त राष्ट्र संघटनेच्या अन्न आणि कृषी संघटनेची (Food and Agriculture Organisation) स्थापना झाली. म्हणून 16 ऑक्टोबर हा दिवस जागतिक अन्न दिन म्हणून साजरा केला जातो.

जागतिक अन्न दिनाची कल्पना कोणी मांडली ? 

• जागतिक अन्न दिनाची कल्पना डॉ. पाल रोमानी यांनी दिली होती, जे हंगेरी देशाचे माजी कृषी आणि अन्न मंत्री होते.

• 1979 मध्ये हंगेरीचे माजी कृषी आणि अन्न मंत्री डॉ. पाल रोमानी यांच्या नेतृत्वाखालील हंगेरियन शिष्टमंडळाने संयुक्त राष्ट्र संघटनेच्या अन्न आणि कृषी संघटनेच्या परिषदेच्या 20 व्या सत्रात जागतिक अन्न दिन जगभरात साजरा करण्याची कल्पना सुचवली. 

• तेव्हापासून दरवर्षी 150 हून अधिक देशांमध्ये हा दिवस साजरा केला जातो 

जागतिक अन्न दिन 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ? 

उत्तम जीवन आणि चांगल्या भविष्यासाठी खाद्यपदार्थांचे अधिकार

Right to Food for a Better Life and a Better Future. 

अन्न सुरक्षेसाठी भारताची वचनबद्धता : 

• जगाच्या लोकसंख्येचा एक महत्त्वाचा भाग असलेल्या भारताने यामध्ये उल्लेखनीय प्रगती केली आहे.

• वर्ल्ड वाइड फंड फॉर नेचर (World Wide Fund for Nature) च्या लिव्हिंग प्लॅनेट अहवालाने G20 देशांमध्ये सर्वात शाश्वत म्हणून भारताच्या अन्न सेवन पद्धतीची प्रशंसा केली आहे. 

• भुकेचा सामना करणे, अन्न सुरक्षा सुनिश्चित करणे, कुपोषण, दारिद्र्य निर्मूलन आणि कृषी शाश्वतता यासाठी विविध कार्यक्रम, धोरणे आणि योजना सरकार राबवत आहेत 

उदाहरणार्थ : 

राष्ट्रीय पोषण अभियान (National Nutrition Mission)

0-6 वर्षे वयोगटातील मुले, किशोरवयीन मुली, गर्भवती महिला आणि स्तनपान माता यांचे पोषण वाढविण्यासाठी राष्ट्रीय पोषण अभियान सुरू करण्यात आले.

फूड फोर्टिफिकेशनमध्ये (Food fortification) : रासायनिक, जैविक किंवा भौतिक माध्यमांद्वारे अन्नामध्ये आवश्यक पोषक तत्वांचा समावेश होतो. 

फोर्टिफाइड खाद्यपदार्थांमध्ये सामान्यतः तांदूळ, गव्हाचे पीठ, खाद्यतेल, मीठ आणि दूध यांचा समावेश होतो.

उदाहरणार्थ : मीठामध्ये आयोडिन चे फोर्टिफिकेशन करणे.

झिरो हंगर प्रोग्राम (Zero Hunger Program) : कृषी, आरोग्य आणि पोषण वाढवण्याच्या उद्देशाने 2017 मध्ये भारतात याची सुरुवात करण्यात आली.

राष्ट्रीय अन्न सुरक्षा अभियान (National Food Security Mission)

इट राइट इंडिया अभियान (Eat Right India Campaign)

प्रख्यात शास्त्रज्ञ आणि भारताचे माजी राष्ट्रपती डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांना आदरांजली 💐💐

• डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम हे एक अत्यंत प्रतिष्ठित आणि जगप्रसिद्ध शास्त्रज्ञ होते आणि देशाचा विकासासाठी त्यांनी केलेल्या अथक 

• कार्यामुळे त्यांना ‘लोकांचे राष्ट्रपती’ (People’s President) म्हणून ओळखले जाते.

• त्यांचा जन्म दिवस राष्ट्रीय नवोपक्रम दिन (National Innovation Day) आणि जागतिक विद्यार्थी दिन (World Students' Day) म्हणून साजरी केला जातो.

• डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांचा १५ ऑक्टोबर हा जन्मदिवस महाराष्ट्रात ‘वाचन प्रेरणा दिन’ म्हणून साजरा करण्यात येतो.

• जन्म : डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांचा जन्म १५ ऑक्टोबर १९३१ रोजी तामिळनाडूच्या रामेश्वरम येथे झाला.

• त्यांचे संपूर्ण नाव : डॉ. अवुल पाकीर जैनुलाब्दीन अब्दुल कलाम (Avul Pakir Jainulabdeen Abdul Kalam) असे आहे.

• शिक्षण : त्यांनी 1954 मध्ये त्रिची येथिल सेंट जोसेफ कॉलेज मधून विज्ञान विषयात पदवी प्राप्त केली.

• 1957 मध्ये मद्रास इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी (MIT) मधून एरोनॉटिकल इंजिनीअरिंगमध्ये पदवी प्राप्त केली.

• 2002 ते 2007 पर्यंत भारताचे 11 वे राष्ट्रपती म्हणून त्यांनी काम केले. 

• त्यांनी अनेक यशस्वी क्षेपणास्त्रे (मिसाइल) तयार करण्यासाठी कार्यक्रम आखले, ज्यामुळे त्यांना “मिसाइल मॅन ऑफ इंडिया” असे म्हटले जाते.

अंतराळ तंत्रज्ञान क्षेत्रात योगदान (Space Technology) :

• प्रकल्प संचालक म्हणून, डॉ. अब्दुल कलाम यांनी भारतातील पहिले स्वदेशी उपग्रह प्रक्षेपण वाहन (SLV-III) विकसित करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.

• या प्रक्षेपण वाहनाने जुलै 1980 मध्ये रोहिणी उपग्रहाला पृथ्वीच्या जवळच्या कक्षेत यशस्वीरित्या इंजेक्ट केले.

• इस्रोच्या उपग्रह प्रक्षेपण वाहन (Satellite Launch Vehicle) कार्यक्रमाच्या उत्क्रांतीसाठी, विशेषतः PSLV कॉन्फिगरेशनसाठी त्यांचे महत्त्वाचे योगदान होते.  

संरक्षण आणि क्षेपणास्त्र तंत्रज्ञानात योगदान (Defence and Missile Technology) : 

• ते इंटिग्रेटेड गाईडेड मिसाइल डेव्हलपमेंट प्रोग्राम (IGMDP) चे मुख्य कार्यकारी होते.

• भारताच्या संरक्षण क्षमतांना बळ देणारे अग्नी मिसाइल आणि पृथ्वी मिसाइल विकसित करण्यात त्यांचे महत्त्वाचे योगदान होते. 

• पोखरण-II : 1998 मध्ये पोखरण येथे भारताच्या अणुचाचण्यांच्या प्रकल्पात ते एक प्रमुख व्यक्ति होते.

• या अणुचाचण्यांनी भारताची आण्विक क्षमता प्रदर्शित केली आणि भारताची सुरक्षा मजबूत केली. 

हलके लढाऊ विमान प्रकल्प (Light Combat Aircraft project)

• देशाच्या हलके लढाऊ विमान प्रकल्पात त्यांचा सहभाग होता.

• तसेच लढाऊ विमानात उड्डाण करणारे ते पहिले भारतीय राष्ट्रपती ठरले. 

• त्यांनी भारतातील पहिले स्वदेशी हॉवरक्राफ्ट ‘नंदी’ डिझाइन करण्यास मदत केली.

• हॉवरक्राफ्ट हे एक असे वाहन आहे जे जमिनीवरून, पाण्यावर, चिखलावर आणि बर्फावरून प्रवास करू शकते.

आरोग्यसेवेत योगदान (Medical and Healthcare) : 

• कलाम-राजू स्टेंट : एपीजे अब्दुल कलाम यांनी हृदयरोगतज्ज्ञ बी. सोमा राजू यांच्या सहकार्याने कोरोनरी हृदयविकारासाठी कोरोनरी स्टेंटची रचना केली. 

• या उपकरणामुळे भारतात आयात केलेल्या कोरोनरी स्टेंटच्या किमती ५०% पेक्षा जास्त कमी झाल्या.

पुरस्कार आणि सन्मान : 

डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांना देश - विदेशातील अनेक पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले.

• भारतरत्न

• पद्मविभूषण

• पद्मभूषण, 

• वीर सावरकर पुरस्कार

• राष्ट्रीय एकात्मतेचा इंदिरा गांधी पुरस्कार”

• The SASTRA "रामानुजन पुरस्कार"

• किंग चार्ल्स II मेडल (युनायटेड किंगडम कडून)

• हूवर मेडल (अमेरिकन सन्मानाने सन्मानित)

साहित्य : 

डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांनी लिहिलेली काही पुस्तके पुढीलप्रमाणे : 

• विंग्ज ऑफ फायर (आत्मचरित्र) (मराठीत अग्निपंख नावाने अनुवाद)

• इग्नाइटेड माइंड्स: अनलीशिंग द पॉवर विदिन इंडिया (’प्रज्वलित मने’ या नावाचा मराठी अनुवाद)

• ‘इंडिया २०२०- ए व्हिजन फॉर द न्यू मिलेनियम’ ‘(भारत २०२० : नव्या सहस्रकाचा भविष्यवेध’ या नावाने मराठी अनुवाद) 

• इंडिया – माय-ड्रीम

• एनव्हिजनिंग ॲन एम्पॉवर्ड नेशन 

• फॉर सोसायटल ट्रान्सफॉरमेशन

मृत्यू :

27 जुलै 2015 रोजी - शिलाँग(मेघालय) 

• इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ मॅनेजमेंट शिलाँग येथे व्याख्यान देत असताना , डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम कोसळले आणि 27 जुलै 2015 रोजी हृदयविकाराच्या झटक्याने त्यांचे निधन झाले.

संयुक्त राष्ट्रे बाल निधी म्हणजे काय ? 

What is UNICEF ?

बातमी काय आहे ?

अलीकडेच, युनायटेड नेशन्स इंटरनॅशनल चिल्ड्रेन्स फंड (UNICEF) ने म्हटले आहे की भारतीय पुरवठादार हे जागतिक स्तरावर बालकांना आरोग्य आणि पोषण सहाय्य प्रदान करणारे तिसरे मोठे पुरवठादार (suppliers) आहेत.

Subject : GS - जागतिक संघटना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) युनिसेफ (UNICEF) बद्दल योग्य विधान असलेला पर्याय निवडा.

1. जगभरातील लहान मुलांना अन्न व आरोग्याची सेवा पुरविणे हे युनिसेफचे ध्येय आहे

2. युनिसेफ (UNICEF) चे मुख्यालय न्यूयॉर्क शहर येथे आहे.

3. दोन्ही विधाने योग्य

4. दोन्ही विधाने अयोग्य

उत्तर : दोन्ही विधाने योग्य

युनिसेफ (UNICEF) म्हणजे काय ?

• संयुक्त राष्ट्रे बाल निधी किंवा युनिसेफ (UNICEF) ही संयुक्त राष्ट्रांची (United Nations) एक विशेष संस्था आहे. 

• युनिसेफ (UNICEF) म्हणजे United Nations Children's Fund 

• युनिसेफ ला संयुक्त राष्ट्रे बाल निधी असेही म्हणतात.

• जगभरातील लहान मुलांना अन्न व आरोग्याची सेवा पुरविणे हे युनिसेफचे ध्येय आहे.

युनिसेफ (UNICEF) ची स्थापना केव्हा करण्यात आली ?

• दुसऱ्या महायुद्धामुळे उध्वस्त झालेल्या देशांतील मुले आणि मातांना आपत्कालीन अन्न आणि आरोग्य सेवा प्रदान करण्यासाठी 11 डिसेंबर 1946 रोजी युनायटेड नेशन्स जनरल असेंब्लीने युनिसेफ (United Nations Children's Fund) तयार केला.

• युनिसेफ (UNICEF) प्रत्येक मुलाच्या हक्कांचे संरक्षण करण्यासाठी 190 हून अधिक देश आणि प्रदेशांमध्ये कार्य करते.

युनिसेफ (UNICEF) चे मुख्यालय (Headquarters) कोठे आहे ?

युनिसेफ (UNICEF) चे मुख्यालय न्यूयॉर्क शहर येथे आहे.

युनिसेफ ला निधी कसा दिला जातो ? 

How the Funding is done ?

• जगभरातील लाखो लोक आणि सरकारी, नागरी समाज आणि खाजगी क्षेत्रातील भागीदार युनिसेफला निधी देतात.

• युनिसेफला केवळ ऐच्छिक योगदानाद्वारे निधी दिला जातो.

• राष्ट्रीय समित्या एकत्रितपणे युनिसेफच्या वार्षिक उत्पन्नाच्या सुमारे एक तृतीयांश भाग (1/3) निधी म्हणून जमा करतात.

युनिसेफ (UNICEF) काय काम करते ?

युनिसेफच्या कार्यामध्ये पुढील गोष्टींचा समावेश होतो : 

• बाल विकास आणि पोषण

• बाल संरक्षण

• शिक्षण

• बाल पर्यावरण

• पोलिओ निर्मूलन

• पुनरुत्पादक आणि बाल आरोग्य

• मुले आणि एड्स

• सामाजिक धोरण, नियोजन, देखरेख आणि मूल्यमापन

• आणीबाणीची तयारी आणि प्रतिसाद.

युनिसेफ (UNICEF) आणि भारत :

• युनिसेफने 1949 मध्ये तीन कर्मचारी सदस्यांसह भारतात आपले काम सुरू केले.

• सध्या, ते 16 राज्यांमध्ये भारतातील मुलांच्या हक्कांसाठी काम करत आहेत.

आंतरराष्ट्रीय ग्रामीण महिला दिन

International Day of Rural Women

Subject : GS - दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालील विधानांचा विचार करा.

अ) दरवर्षी 15 ऑक्टोबर रोजी आंतरराष्ट्रीय ग्रामीण महिला दिन साजरी केला जातो.

ब) हा दिवस ग्रामीण महिलांच्या योगदानाचे महत्त्व आणि त्यांच्या समस्यांकडे लक्ष वेधतो.

क) 2016 पासून भारतात 15 ऑक्टोबर हा दिवस राष्ट्रीय महिला किसान दिवस म्हणून साजरा केला जातो. 

वरील पैकी कोणते विधान/ विधाने बरोबर आहेत ?

1. फक्त अ बरोबर

2. अ आणि ब बरोबर

3. अ आणि क बरोबर

4. अ, ब आणि क बरोबर

उत्तर : अ, ब आणि क बरोबर

• ग्रामीण महिलांच्या योगदानाचे महत्त्व आणि त्यांच्या समस्यांकडे लक्ष वेधण्यासाठी दरवर्षी 15 ऑक्टोबर रोजी आंतरराष्ट्रीय ग्रामीण महिला दिन साजरी केला जातो.

• 2007 मध्ये संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या आमसभेने (United Nations General Assembly) आंतरराष्ट्रीय ग्रामीण महिला दिनाची स्थापना केली.

पहिला आंतरराष्ट्रीय ग्रामीण महिला दिन केव्हा साजरी करण्यात आला ?

15 ऑक्टोबर 2008 रोजी पहिला आंतरराष्ट्रीय ग्रामीण महिला दिन साजरा करण्यात आला. 

आंतरराष्ट्रीय ग्रामीण महिला दिन का साजरी करतात ?

• ग्रामीण महिलांना भेडसावणाऱ्या समस्या तसेच आव्हानांबद्दल जागरुकता निर्माण करण्यासाठी 

• हा दिवस लैंगिक समानता आणि महिला सक्षमीकरणाची भूमिका अधोरेखित करतो.

• ग्रामीण भागातील महिलांच्या कष्टाचे आणि त्यांच्या योगदानाचे महत्त्व पटवून देणारा दिवस म्हणून आंतरराष्ट्रीय ग्रामीण महिला दिन साजरा केला जातो. 

• शेती, अन्न सुरक्षा, कुटुंबाचे पालनपोषण आणि ग्रामीण विकासात या महिलांचे योगदान अनन्यसाधारण आहे.

ग्रामीण महिलांना भेडसावणाऱ्या समस्या कोणत्या ?

• ग्रामीण भागातील रूढी -परंपरा यांमुळे ग्रामीण महिलांना लैंगिक असमानता आणि भेदभाव यांना सामोरे जावे लागते. 

• शिक्षण, आरोग्य, रोजगाराच्या संधी आणि इतर सामाजिक सेवांमध्ये ग्रामीण महिलांना समान संधी मिळत नाही.

आंतरराष्ट्रीय ग्रामीण महिला दिन 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

ग्रामीण स्त्रिया आपल्या सामूहिक भविष्यासाठी निसर्ग टिकवून ठेवतात.

Rural Women Sustaining Nature for our Collective Future.

राष्ट्रीय महिला किसान दिवस 

National Women Farmer's Day

• शेतीच्या विविध पैलूंमध्ये महिला शेतकऱ्यांचे योगदान ओळखण्यासाठी दरवर्षी 15 ऑक्टोबर हा दिवस भारतात राष्ट्रीय महिला किसान दिवस म्हणून साजरा केला जातो. 

• कृषी आणि शेतकरी कल्याण मंत्रालयाकडून 2016 पासून राष्ट्रीय महिला किसान दिवस साजरा केला जातो.

गोदावरी नदी 

बातमी काय आहे ?

नाशिक महानगरपालिकेने गोदावरी नदी आणि तिच्या उपनद्या स्वच्छ करण्यासाठी खाजगी एजन्सीकडून काम करण्याची योजना आखली आहे.

Subject : GS - भूगोल - नदी प्रणाली

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) महाराष्ट्र पठारावरील सर्वात मोठे नदी खोरे कोणते ? (MPSC संयुक्त गट ब 2019)

1. तापी पूर्णा खोरे

2. कृष्णा खोरे

3. गोदावरी खोरे

4. भीमा खोरे

उत्तर : गोदावरी खोरे

गोदावरी नदी बद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• गोदावरी नदी ही दक्षिण भारतातील व आपल्या महाराष्ट्रातील सर्वात मोठी नदी आहे.

कोणत्या नदीस भारताची दक्षिण गंगा असे म्हणतात ?

• गोदावरी नदीच्या काठावर अनेक तीर्थक्षेत्रांची ठिकाणी आहेत म्हणून या नदीस दक्षिणगंगा किंवा दक्षिण भारताची गंगा असे म्हणतात.

• भारतातील पठारावरील म्हणजेच पूर्वीच्या गोंडवाना भागातील नदी असल्यामुळे गोदावरी नदीला वृद्ध गंगा (Old Ganga) असेही म्हणतात.

गोदावरी नदी चे खोरे (Drainage Basin) : 

• गोदावरी नदीचे खोरे 3,12,812 चौरस किमी क्षेत्रफळाचे आहे.

• भारताच्या 10 % टक्के क्षेत्र गोदावरी नदीने व्यापले आहे.

• ज्यामध्ये महाराष्ट्र, तेलंगणा, आंध्र प्रदेश, छत्तीसगड आणि ओडिशा या राज्यांचा समावेश आहे. तर मध्य प्रदेश, कर्नाटक आणि पुद्दुचेरीच्या छोटा भाग गोदावरी नदीच्या खोऱ्याने व्यापलेला आहे. 

• महाराष्ट्राच्या 49 % क्षेत्र गोदावरी नदीच्या खोऱ्याने व्यापले आहे.

• महाराष्ट्रात गोदावरी नदीचे खोरे 1,53,779 चौरस किमी आहे. 

गोदावरी नदी कोठे उगम पावते ? 

नाशिक जिल्ह्यात त्रंबकेश्वरच्या ब्रह्मगिरी टेकडीवर गोदावरी नदीचा उगम झालेला आहे.

गोदावरी नदीची एकूण लांबी किती आहे ?

गोदावरी नदीची एकूण लांबी 1465 किमी आहे. 

महाराष्ट्रात गोदावरी नदीची लांबी किती आहे ? 

महाराष्ट्रात गोदावरी नदीचा प्रवाह 668 किमी आहे.

गोदावरी नदी कोणत्या समुद्रास जाऊन मिळते ?

आंध्र प्रदेशातून वाहत पुढे गोदावरी नदी बंगालच्या उपसागरास जाऊन मिळते.

गोदावरी नदीच्या उपनद्या कोणत्या ?

• डावा किनारा (Left Bank Tributaries) : कादवा, शिवना, दुधना, पूर्णा, प्राणहिता( पैनगंगा,वर्धा, वैनगंगा), इंद्रावती, शबरी

• उजवा किनारा (Right Bank Tributaries) : प्रवरा, मुळा, सिंदफणा, मांजरा, मानेर, किन्नरसानी. 

गोदावरी नदीच्या काठावर कोणकोणती शहरे/ ठिकाणे वसलेली आहे ?

• महाराष्ट्रातील : त्र्यंबकेश्वर, नाशिक, पैठण, गंगाखेड, नांदेड

• त्याचबरोबर भद्राचलम, निजामाबाद, राजमुंद्री, बालाघाट, यानम आणि कोव्वूर ही गोदावरी नदीच्या काठावरील इतर महत्त्वाची ठिकाणे आहेत.

गोदावरी नदीवरील महत्त्वाची धरणे कोणती ?

• गंगापूर धरण (नाशिक)

• अप्पर वैतरणा जलाशय ( मुंबई शहराच्या पिण्याच्या पाण्याच्या पुरवठ्यासाठी)

• जायकवाडी धरण (पैठणजवळ)

• श्रीराम सागर धरण (आदिलाबाद आणि निजामाबाद जिल्ह्याच्या सीमेवर) 

• सर आर्थर कॉटन बॅरेज ( या बॅरेजचे सिंचन कालवे राष्ट्रीय जलमार्ग 4 चा भाग बनतात.)

21 वी आसियान -भारत शिखर परिषद 2024

21st ASEAN-INDIA Summit 2024

Subject : GS 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) 21 वी आसियान-भारत शिखर परिषद कोठे पार पडली ? 

1. भारत

2. लाओस

3. मलेशिया

4. सिंगापूर

उत्तर : लाओस

बातम्यांमध्ये : लाओसची राजधानी व्हिएन्टिन येथे 10 ऑक्टोबर 2024 रोजी 21वी आसियान-भारत शिखर परिषद पार पडली.

आपल्या भाषणात पंतप्रधान मोदी यांनी आसियान देशांचे ऐक्य, आसियान केंद्रित धोरण आणि हिंद प्रशांत महासागर क्षेत्राबाबत आसियान देशांच्या दृष्टीकोनाला भारताचा पाठींबा असल्याचा पुनरुच्चार केला. 

आसियान म्हणजे काय ? 

What is ASEAN ? 

• ASEAN म्हणजे Association of Southeast Asian Nations.

• दक्षिणपूर्व आशियाई राष्ट्रांची संघटना (ASEAN) हा एक प्रादेशिक गट आहे.

• आसियान ही आग्नेय आशियामधील १० स्वतंत्र देशांची एक राजकीय व आर्थिक संघटना आहे.

• स्थापना : आसियानची स्थापना ८ ऑगस्ट १९६७ रोजी गेली.

• या संघटनेचा उद्देश त्यांच्या सदस्य देशांमध्ये आर्थिक आणि सुरक्षा सहकार्याला प्रोत्साहन देणे हे आहे.

आसियान संघटने मध्ये किती देश आहे ? आणि कोणते ?

• आसियान संघटनेमध्ये 10 देश आहे.

• ब्रुनेई, कंबोडिया, इंडोनेशिया, लाओस, मलेशिया, म्यानमार, फिलीपिन्स, सिंगापूर, थायलंड आणि व्हिएतनाम.

• तिमोर-लेस्टे देश 2022 मध्ये ASEAN मध्ये निरीक्षक म्हणून सामील झाला. ASEAN ने तिमोर-लेस्टेचा 11 वा सदस्य म्हणून स्वीकार करण्यास तत्वतः सहमती दर्शवली आहे.

नोट : भारत आसियान संघटनेचा सदस्य देश नाही.

आसियानचे (ASEAN) ब्रीदवाक्य काय आहे ? 

"एक दृष्टी, एक ओळख, एक समुदाय" हे आसियानचे ब्रीदवाक्य आहे.

आसियानचे (ASEAN) सचिवालय कोठे आहे ? 

ASEAN सचिवालय जकार्ता, इंडोनेशिया येथे स्थित आहे.

आसियान + 6 ग्रुप म्हणजे काय ?

• आसियान देश आणि 6 देश मिळून आसियान + 6 ग्रुप बनतो.

• या 6 देशांमध्ये भारत,चीन, जपान, दक्षिण कोरिया, न्यूझीलंड आणि ऑस्ट्रेलियाचाही या देशांचा समावेश आहे.

TB आजार आणि नि:क्षय पोषण योजना 

Nikshay Poshan Yojana

बातमी काय आहे ? 

केंद्रीय आरोग्य मंत्रालयाने सर्व क्षयरुग्णांसाठी उपचारादरम्यान नि:क्षय पोषण योजनेअंतर्गत मासिक पोषण सहाय्य सध्याच्या 500 रुपयांवरून 1,000 रुपये प्रति महिना केले आहे.

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान - रोग आणि आजार

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) क्षयरोग हा ------ मुळे होणारा रोग आहे. 

1. विषाणू

2. जीवाणू

3. बुरशी

4. यांपैकी नाही

उत्तर : जीवाणूमुळे

नि:क्षय पोषण योजना काय आहे ?

• नि:क्षय पोषण योजना आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण मंत्रालयाने एप्रिल 2018 मध्ये राष्ट्रीय आरोग्य अभियान (National Health Mission) अंतर्गत सुरू केली होती.

• ही भारतातील राष्ट्रीय क्षयरोग निर्मूलन कार्यक्रम (National Tuberculosis Elimination Program) अंतर्गत थेट लाभ हस्तांतरण योजना आहे.

• नि:क्षय पोषण योजनेंतर्गत क्षयरुग्णांना थेट लाभ हस्तांतरणाच्या माध्यमातून आर्थिक सहाय्य दिले जाते.

• आर्थिक सहाय्य : जो रूग्ण TB विरोधी उपचार घेत आहेत, त्याला दर महिन्याला 1000 रूपये या प्रमाणे त्याच्या बॅंक खात्यात पैसे जमा केले जातात.

नि:क्षय पोषण योजनचे उद्दिष्ट काय आहे ?

 क्षयरोगाच्या (TB) रुग्णांना पोषण आधारासाठी प्रोत्साहन देणे.

क्षयरोग (TB) आजार कसा होतो ?

• क्षयरोग हा मायक्रोबॅक्टेरियम ट्युबरक्युलोसीस नावाच्या जीवाणूंमुळे (Bacteria) होणारा रोग आहे. 

• क्षयरोग (TB) हा संसर्ग झालेल्या व्यक्तीच्या खोकल्या किंवा शिंकण्यातील लहान थेंबांच्या श्वासाद्वारे पसरणारा एक जिवाणूजन्य आजार आहे.

क्षयरोग कसा पसरतो ?

क्षयरोग हा फुफ्फुसात सक्रिय क्षयरोग असलेल्या लोकांनाकडून खोकला, थुंकणे, बोलणे किंवा शिंकताना हवेतून एका व्यक्तीकडून दुसऱ्या व्यक्तीकडे पसरतो.

क्षय रोगाची लक्षणे काय आहेत ?

दीर्घकाळापर्यंत खोकला (कधीकधी रक्तासह), छातीत दुखणे, अशक्तपणा, थकवा, वजन कमी होणे, ताप, रात्री घाम येणे.

क्षय रोगा वरील उपचार काय आहेत ?

• उपचाराने, TB बरा होऊ शकतो.

• प्रतिजैविकांचा (antibiotics) कोर्स सहसा 6-18 महिन्यांसाठी घ्यावा लागतो.

क्षयरोगाच्या जिवाणूंचा शोध कोणी लावला ? जागतिक क्षयरोग दिन केव्हा असतो ?

• इ.स.१८८२ साली डॉ.रॉबर्ट कॉक यांनी क्षयरोगाच्या जिवाणूंचा शोध लावला.

• त्यांचा प्रबंध जागतिक शास्त्रज्ञांच्या परिषदेत मांडला व त्यास दिनांक २४ मार्च रोजी मान्यता मिळाली. म्हणून दरवर्षी २४ मार्च हा दिवस जागतिक क्षयरोग दिन म्हणून सर्वत्र साजरा केला जातो.

राष्ट्रीय कृषी संहिता काय आहे ?

National Agriculture Code

बातमी काय आहे ?

भारतीय मानक संस्था (Bureau of Indian Standards) राष्ट्रीय कृषी संहिता (National Agriculture Code) तयार करण्याच्या प्रक्रियेत आहे, जो एक महत्त्वाकांक्षी प्रकल्प आहे जो संपूर्ण कृषी चक्रामध्ये मानके स्थापित करण्याचा प्रयत्न करतो.  

Subject : GS - शेती, सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) राष्ट्रीय कृषी संहितेबद्दल दिलेल्या विधानांपैकी योग्य विधान निवडा.

1. पीक निवड ते साठवणूक या सर्व कृषी प्रक्रियांचा समावेश राष्ट्रीय कृषी संहिते मध्ये केला जाईल.

2. यात सेंद्रिय शेती आणि शेतीमध्ये इंटरनेट-ऑफ-थिंग्ज (IoT) तंत्रज्ञानाचा वापर यासारख्या आधुनिक पद्धतींसाठी मानके समाविष्ट करेल.

3. भारतीय मानक संस्था राष्ट्रीय कृषी संहिता तयार करेल

4. वरीलपैकी सर्व विधाने योग्य आहे.

उत्तर : वरीलपैकी सर्व विधाने योग्य आहे.

राष्ट्रीय कृषी संहिता काय आहे ?

• उद्दिष्टे: कृषी-हवामान क्षेत्र, पिकांचे प्रकार, सामाजिक-आर्थिक विविधता आणि कृषी-अन्न मूल्य साखळीतील सर्व पैलूंचा विचार करणारी राष्ट्रीय संहिता तयार करणे. 

• राष्ट्रीय कृषी संहितेचे उद्दिष्ट आहे की शेताच्या तयारीपासून उत्पादनाच्या साठवणुकीपर्यंत संपूर्ण कृषी चक्रामध्ये कृषी पद्धतींसाठी एक प्रमाणित फ्रेमवर्क स्थापित करणे. 

• पीक निवड, जमीन तयार करणे, पेरणी, सिंचन, मृदा आरोग्य व्यवस्थापन, कापणी, काढणी पश्चात ऑपरेशन्स आणि स्टोरेज यासह सर्व कृषी प्रक्रियांचा समावेश राष्ट्रीय कृषी संहिते मध्ये केला जाईल. 

• यात खते, कीटकनाशके आणि तणनाशके यांसारख्या घटकांसाठी मानकांचाही (standards) समावेश असेल. 

• नैसर्गिक शेती, सेंद्रिय शेती आणि शेतीमध्ये इंटरनेट-ऑफ-थिंग्ज (IoT) तंत्रज्ञानाचा वापर यासारख्या आधुनिक पद्धतींसाठी मानके (standards) समाविष्ट करेल. 

• राष्ट्रीय कृषी संहितेमुळे शेतकऱ्यांसाठी सर्वसमावेशक मार्गदर्शक प्रदान करणे, कृषी पद्धतींमध्ये माहितीपूर्ण निर्णय घेणे सोपे होईल.

राष्ट्रीय कृषी संहिता यात मानकांची रचना कशी केली जाईल ? 

 यात कोड दोन भागांमध्ये विभागला जाईल 

1. पहिला भाग सर्व पिकांना लागू होणारी सामान्य तत्त्वे दर्शवेल.  

2. दुसरा भाग भात, गहू, तेलबिया आणि कडधान्ये यासारख्या विविध प्रकारच्या पिकांसाठी पीक-विशिष्ट मानकांवर लक्ष केंद्रित करेल. 

राष्ट्रीय कृषी संहितेचा फायदा काय ?

 राष्ट्रीय कृषी संहिता शेतकरी, कृषी विद्यापीठे आणि धोरणकर्ते यांच्यासाठी एक संदर्भ म्हणून काम करेल, त्यांना माहितीच्या आधारे निर्णय घेण्यास आणि त्यांच्या कामकाजात सर्वोत्तम पद्धतींचा समावेश करण्यात मदत करेल. 

Loknayak Jayaprakash Narayan Birth Anniversaries 

लोकनायक जयप्रकाश नारायण जयंती

Subject : GS - आधुनिक भारताचा इतिहास

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जयप्रकाश नारायण यांना कोणत्या नावाने ओळखले जाते ?

1. लोकमान्य  

2. लोकनायक 

3. लोकहितवादी 

4. सरदार 

उत्तर : लोकनायक

• लोकमान्य - बाळ गंगाधर टिळक.

• लोकनायक - जय प्रकाश नारायण.

• लोकहितवादी - गोपाळ हरी देशमुख.

• सरदार - वल्लभभाई पटेल

लोकनायक जयप्रकाश नारायण कोण होते ?

जन्म: 11 ऑक्टोबर 1902 , बिहार मधील सीताबदियारा येथे लोकनायक जयप्रकाश नारायण यांचा जन्म झाला.

विचारसरणी : 

• अमेरिकेत शिक्षण घेत असताना त्यांच्या वर मार्क्सवादी विचारांचा प्रभाव पडला.

• ते गांधीवादी विचारांचे पुरस्कर्ते होते.

स्वातंत्र्य संग्रामातील योगदान : 

• 1929 मध्ये ते भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसमध्ये सामील झाले.

• 1932 मध्ये सविनय कायदेभंग चळवळीत भाग घेतल्याबद्दल त्यांना एक वर्ष तुरुंगवास भोगावा लागला.

• 1934 मध्ये काँग्रेस समाजवादी पक्ष, या काँग्रेस पक्षातील डाव्या विचारसरणीच्या स्थापनेत त्यांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली.

• 1939 मध्ये, ब्रिटनच्या बाजूने दुसऱ्या महायुद्धात भारताच्या सहभागाला विरोध केल्यामुळे त्यांना पुन्हा तुरुंगात टाकण्यात आले पण ते निसटले.

• गांधीजी गोलमेज परिषदेहून परत आल्यानंतर झालेल्या सत्याग्रह-चळचळीच्या दुसऱ्या पर्वात सर्व पुढारी तुरुंगात असताना जयप्रकाशांनी चळचळीची सूत्रे सांभाळली.

स्वातंत्र्योत्तर भूमिका :

• काँग्रेसमध्ये राहून समाजवादी समाजरचनेचे ध्येय साध्य होणार नाही म्हणून 1948 मध्ये जयप्रकाश नारायण यांनी काँग्रेस पक्ष सोडला.

• 1952 मध्ये त्यांनी प्रजा समाजवादी पार्टी (Praja Socialist Party) स्थापन केली.

• 1954 मध्ये, त्यांनी आपले जीवन केवळ विनोबा भावे यांच्या भूदान चळवळीला समर्पित केले. 

• भूदान चळवळीने धनाढ्य जमीनमालकांना त्यांच्या जमिनीचा काही भाग स्वेच्छेने भूमिहीन लोकांना देण्यास प्रवृत्त करण्याचा प्रयत्न केला.

राष्ट्रीय आणीबाणी विरोधी लढा :

• जून १९७५ रोजी अलाहाबाद उच्च न्यायालयाचे पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांना निवडणूक प्रचारासाठी सरकारी यंत्रणेचा गैरवापर केल्याच्या आरोपावरून दोषी ठरवले. न्यायालयाने त्यांची निवड रद्द केली आणि अतिरिक्त सहा वर्षे निवडणूक लढण्यास बंदी घातली आहे.

• पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांच्या सल्ल्याने राष्ट्रपती फखरुद्दीन अली अहमद यांनी २५ जून १९७५ रोजी राष्ट्रीय आणीबाणीची घोषणा केली.

• त्यांनी इंदिरा गांधी राजवटीविरुद्ध चळवळीचे नेतृत्व केले.

संपूर्ण क्रांती म्हणजे काय ?

• या दरम्यान 1974 मध्ये त्यांनी सार्वजनिक जीवनातील भ्रष्टाचाराच्या विरोधात, सामाजिक परिवर्तनाच्या कार्यक्रमांना पाठिंबा दिला.

• या कार्यक्रमांना त्यांनी 'संपूर्ण क्रांती' (Total Revolution) असे म्हटले. 

• या क्रांतीतून सर्वांसाठी प्रगतीचा विचार करणारा आदर्श समाज निर्माण करण्याचा त्यांचा हेतू होता. 

पुरस्कार आणि सन्मान :  

• 1965 : सार्वजनिक सेवेसाठी त्यांना 1965 साली रॅमन मॅगसेसे पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले

• 1999 : जयप्रकाश नारायण यांना "स्वातंत्र्य लढ्यात आणि गरीब व दलितांच्या उत्थानासाठी केलेल्या अमूल्य योगदानासाठी" भारताचा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार, भारतरत्न (1999) मरणोत्तर बहाल करण्यात आला.

भारतरत्न नानाजी देशमुख जयंती

Nanaji Deshmukh Birth Anniversary

Subject : GS - दिनविशेष, व्यक्ती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारतरत्न नानाजी देशमुख यांबद्दल खालील विधानांपैकी योग्य विधान निवडा.

1. त्यांनी भारतातील पहिल्या ग्रामीण विद्यापीठाची स्थापना केली.

2. आचार्य विनोबा भावे यांच्या भूदान चळवळीत त्यांचा सक्रिय सहभाग होता. 

3. दोन्ही योग्य

4. दोन्ही अयोग्य

उत्तर : दोन्ही योग्य

🧐 भारतरत्न नानाजी देशमुख कोण होते माहिती आहे का तुम्हाला ?

 नानाजी देशमुख, भारतातील एक समाजसुधारक आणि राजकारणी होते. शिक्षण, आरोग्य, ग्रामीण स्वावलंबन या क्षेत्रात त्यांनी महत्वपूर्ण काम केले. 

• जन्म : 11 ऑक्टोबर 1916 महाराष्ट्रातील (सध्याचे) हिंगोली जिल्हातील कडोली येथे झाला. 

• मूळ नाव : चंडिकादास अमृतराव देशमुख 

• लोकमान्य टिळक आणि त्यांची राष्ट्रवादी विचारधारेने प्रभावित होते.

• ते भारतीय जनसंघ आणि राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे नेते होते. 

• आचार्य विनोबा भावे यांच्या भूदान चळवळीत त्यांचा सक्रिय सहभाग होता. 

• नानाजी देशमुख हे सामाजिक कार्यकर्ते जयप्रकाश नारायण यांच्या संपूर्ण क्रांतीच्या आंदोलनामागील प्रमुख शक्ती होते.

सामाजिक कार्य :

• नानाजी देशमुख हे आरोग्य, शिक्षण आणि ग्रामीण स्वावलंबनावर लक्ष केंद्रित करणारे समाजसुधारक होते.

• त्यांनी मध्य प्रदेशातील चित्रकूट येथे भारतातील पहिले ग्रामीण विद्यापीठ - चित्रकूट ग्रामोदय विद्यापीठाची स्थापना केली आणि विद्यापीठाचे कुलपती म्हणून काम केले.

राजकारणी आणि खासदार : 

• ते जनता पक्षाच्या प्रमुख शिल्पकारांपैकी एक होते.

• 1977 च्या लोकसभा निवडणुकीत बलरामपूर (उत्तर प्रदेश) लोकसभा मतदारसंघातून ते विजयी झाले.

• 1999 मध्ये त्यांनी देशासाठी केलेल्या सेवेची दखल घेऊन त्यांची राज्यसभेवर नियुक्ती करण्यात आली होती.

मृत्यू : 27 फेब्रुवारी 2010.

पुरस्कार आणि सन्मान : 

• 1999 मध्ये त्यांना पद्मविभूषण पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.

• 2019 मध्ये, देशासाठी केलेल्या सेवांसाठी भारताचा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार, भारतरत्न पुरस्कार मरणोत्तर त्यांना बहाल करण्यात आला.

आंतरराष्ट्रीय बालिका दिन

International Day of the Girl Child

Subject : GS - दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी आंतरराष्ट्रीय बालिका दिन केव्हा साजरी करतात ?

1. 8 मार्च

2. 5 सप्टेंबर

3. 11 ऑक्टोबर

4. 14 नोव्हेंबर 

उत्तर : 11 ऑक्टोबर

19 डिसेंबर 2011 ला संयुक्त राष्ट्रसंघाने (United Nations) 11 ऑक्टोबर हा दिवस आंतरराष्ट्रीय बालिका दिन (International Day of the Girl) म्हणून घोषित केला होता.

पहिला आंतरराष्ट्रीय बालिका दिन केव्हा साजरी करण्यात आला ?

11 ऑक्टोबर 2012

पहिला आंतरराष्ट्रीय बालिका दिनाची संकल्पना थीम काय होती ?

बालविवाह समाप्त करणे

आंतरराष्ट्रीय बालिका दिन साजरा करण्याचा हेतू काय आहे ?

मुलींना सामना कराव्या लागणाऱ्या आव्हानांची दखल घेत त्यांच्या मानवी अधिकारांची पूर्तता करण्याचा आणि मुलींच्या सबलीकरणाला प्रोत्साहन देण्याच्या आवश्यकतेकडे लक्ष वेधण्याचा हेतू यामागे आहे.

2024 च्या आंतरराष्ट्रीय बालिका दिनाची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

भविष्यासाठी मुलींची दृष्टी

‘Girl's Vision for the Future’.

नोट : 11 ऑक्टोबर हा आंतरराष्ट्रीय बालिका दिन आहे.

• बालिका दिवस हा महाराष्ट्रामध्ये क्रांतीज्योती सावित्रीबाई फुले यांच्या जयंती निमित्त साजरा केला जातो.

• ३ जानेवारी या सावित्रीमाईंच्या जन्मदिनानिमित्त महाराष्ट्रात बालिका दिवस साजरा केला जातो.

• महाराष्ट्र शासनाकडून १९५५ पासून हा दिवस बालिका दिन म्हणून साजरा करण्यास सुरुवात झाली.

जागतिक टपाल दिन

World Post Day

बातम्यांमध्ये : जागतिक टपाल दिनानिमित्त, भारत सरकारच्या टपाल विभागाने युनिव्हर्सल पोस्टल युनियनच्या 150 व्या वर्धापन दिनाच्या स्मृतीप्रित्यर्थ टपाल तिकिटांच्या विशेष संचाचे अनावरण केले.

Subject : GS - दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जागतिक टपाल दिन केव्हा साजरी करण्यात येतो ?

1. 5 सप्टेंबर

2. 9 ऑक्टोबर

3. 14 ॲागस्ट

4. 10 जुलै

उत्तर : 9 ऑक्टोबर

जागतिक टपाल दिन केव्हा साजरी करण्यात येतो ?

दरवर्षी 9 ऑक्टोबर रोजी जागतिक टपाल दिन (World Post Day) साजरी करण्यात येतो.

जागतिक टपाल दिन 9 ऑक्टोबरलाच का साजरी करतात ?

• 9 ऑक्टोबर 1874 मध्ये स्वित्झर्लंड ची राजधानी बर्न येथे युनिव्हर्सल पोस्टल युनियनची स्थापना करण्यात आली.

• युनिव्हर्सल पोस्टल युनियनच्या स्थापनेच्या वर्धापन दिनानिमित्त दरवर्षी 9 ऑक्टोबर रोजी जागतिक टपाल दिवस (World Post Day) साजरा केला जातो.

युनिव्हर्सल पोस्टल युनियन (Universal Postal Union) बद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• स्थापना : 9 ऑक्टोबर 1874 मध्ये स्वित्झर्लंड ची राजधानी बर्न येथे युनिव्हर्सल पोस्टल युनियनची स्थापना करण्यात आली.

• ही संयुक्त राष्ट्रांची (United Nations) विशेष एजन्सी आहे आणि आंतरराष्ट्रीय सहकार्यासाठी टपाल क्षेत्राचा प्राथमिक मंच आहे.

• युनिव्हर्सल पोस्टल युनियन हे आधुनिक टपाल सहकार्याचा एक आधारस्तंभ आहे.

• सदस्य देश : युनिव्हर्सल पोस्टल युनियनमध्ये सध्या 192 सदस्य देश आहेत.

• भारत हा या युनियनचा सर्वात जुना आणि सक्रिय सदस्यांपैकी एक आहे. 

• मुख्यालय (Headquarters) : स्वित्झर्लंड ची राजधानी बर्न (Bern) येथे युनिव्हर्सल पोस्टल युनियनचे मुख्यालय आहे.

युनिव्हर्सल पोस्टल युनियन काय काम (कार्ये) करते ?

• हे युनियन जगभरातील सदस्य राष्ट्रांमधील पोस्टल धोरणांचे समन्वय साधते. 

• हे युनियन आंतरराष्ट्रीय मेल एक्सचेंजसाठी नियम तयार करते आणि मेल, पार्सल आणि वित्तीय सेवांमध्ये वाढ होण्यासाठी आणि ग्राहकांसाठी सेवेची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी शिफारसी करते.

• हे युनियन सल्लागार, मध्यस्थी आणि संपर्काची भूमिका पार पाडते आणि जिथे आवश्यक आहे तिथे तांत्रिक सहाय्य पुरवते. 

भारताने उभारली आशियातील सर्वात मोठी दुर्बीण  

Major Atmospheric Cherenkov Experiment Observatory

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारताने आशियातील सर्वात मोठी दुर्बीण खालील पैकी कोणत्या ठिकाणी उभारली आहे.

1. चेन्नई

2. महाराष्ट्र

3. हिमाचल प्रदेश

4. लडाख

उत्तर : लडाख

बातम्यांमध्ये : अलिकडेच अणुऊर्जा विभागाचे सचिव आणि अणुऊर्जा आयोगाचे अध्यक्ष यांनी लडाख मधील हान्ले येथे प्रमुख वातावरणीय चेरेन्कोव्ह एक्सपिरीमेंट वेधशाळेचे (Major Atmospheric Cherenkov Experiment Observatory) उद्घाटन केले. 

प्रमुख वातावरणीय चेरेन्कोव्ह एक्सपिरीमेंट वेधशाळा बद्दल महत्त्वाची माहिती : 

Key facts of Major Atmospheric Cherenkov Experiment (MACE) Observatory : 

• ही आशियातील सर्वात मोठी इमेजिंग चेरेन्कोव्ह दुर्बीण (Telescope) आहे.

• स्थान : ही दुर्बीण लडाख मधील हानले या ठिकाणी 4,300 मीटर उंचीवर आहे. ही जगातील सर्वात उंचावर असणारी दुर्बीण आहे.

• ही पूर्णपणे स्वदेशी बनावटीची आहे.

• ही भारतीय इलेक्ट्रॉनिक्स कॉर्पोरेशन (ECIL), हैदराबाद आणि इतर भारतीय उद्योग भागीदारांच्या समर्थनासह भाभा अणु संशोधन केंद्र (BARC - Bhabha Atomic Research Center) ने बनवलेली आहे.

MACE प्रकल्पाचे उद्दिष्ट काय आहे ?

आंतरराष्ट्रीय सहकार्य वाढवणे, अंतराळ संशोधनात भारताचे योगदान वाढवणे आणि जागतिक वैज्ञानिक समुदायात भारताचे स्थान मजबूत करणे हे या प्रकल्पाचे उद्दिष्ट आहे. 

MACE दुर्बिण नक्की काय करणार आहे ?

• कॉस्मिक-रे म्हणजेच अंतरिक्षातून पृथ्वीकडे येणाऱ्या शक्तीशाली किरणांचे संशोधन करेल. 

• ही दुर्बिण उच्च-ऊर्जा गॅमा किरणांचे निरीक्षण करेल,ज्यामुळे सुपरनोव्हा, कृष्ण विवर आणि गॅमा-रे स्फोटांसारख्या विश्वातील सर्वात ऊर्जावान घटना समजून घेण्याच्या जागतिक प्रयत्नांना हातभार लागेल.

• यामुळे जागतिक वेधशाळांनाही त्याचा लाभ होईल आणि मल्टी मेसेंजर खगोलशास्त्राच्या क्षेत्रात भारताचे स्थान मजबूत होईल.

प्रकल्पाचे इतर फायदे काय आहेत ? 

• लडाख येथील या प्रकल्पामुळे लडाखच्या सामाजिक-आर्थिक विकासालाही मदत होईल.

• हा प्रकल्प भारतीय खगोलशास्त्रज्ञ, शास्त्रज्ञ आणि अभियंते यांच्या भावी पिढ्यांना प्रेरणा देईल.

• विद्यार्थ्यांना खगोलशास्त्र आणि खगोल भौतिकशास्त्रात करिअर करण्यासाठी यामुळे प्रोत्साहन मिळेल.