98वे अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलन

98th Akhil Bharatiya Marathi Sahitya Sammelan

Subject : GS - साहित्य संमेलन

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) 2025 मध्ये झालेल्या 98 व्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष कोण ?

1. श्री शरद पवार 

2. श्री जयंत नारळीकर

3. डॉ. तारा भवाळकर

4. श्री रितेश देशमुख

उत्तर : डॉ. तारा भवाळकर

बातमी काय आहे ? 

• पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी नवी दिल्ली येथील विज्ञान भवनात 98 व्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे उद्घाटन केले.

• तब्बल 71 वर्षांनंतर देशाच्या राजधानीत मराठी साहित्य संमेलनाचे आयोजन केले गेले आहे.

• श्री शरद पवार या संमेलनाचे स्वागताध्यक्ष आहेत.

• तर मुख्यमंत्री श्री देवेंद्र फडणवीस हे संमेलनाचे प्रमुख पाहुणे म्हणून उपस्थित होते. 

98वे अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलन कोठे आयोजित करण्यात आले ? 

• 98वे अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलन दिल्ली येथे आयोजित करण्यात आले.

• 21, 22 आणि 23 फेब्रुवारी 2025 रोजी हे संमेलन होणार आहे.

98व्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष कोण ?

• 98व्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष म्हणून ज्येष्ठ साहित्यिक डॉ. तारा भवाळकर या आहेत. 

• डॉ. तारा भवाळकर यांनी आपलं संपूर्ण आयुष्य लोकसाहित्याचा अभ्यास, लेखन, संशोधन आणि चिंतन यामध्ये व्यतीत केलं असून त्यांनी 36 पेक्षा जास्त पुस्तकं लिहीली आहेत. 

• लेखनकार्यासाठी अनेक पुरस्कार देऊन त्यांना गौरवण्यात आलं आहे.

पहिले अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलन कोठे आणि केव्हा पार पडले ? त्याचा हेतू काय होता ?

• ग्रंथ प्रसाराला चालना मिळण्याच्या हेतूने, तसेच त्यावर एकत्र येऊन विचार विनिमय करण्याच्या हेतूने न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे यांनी गोपाळ हरी देशमुख (लोकहितवादी) यांच्या सहकार्याने 11 मे 1878 रोजी पुण्याच्या हिराबागेत मराठी ग्रंथकारांचे पहिले संमेलन भरले. 

• याला पहिले अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलन समजले जाते.

पहिले अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष कोण होते ?

• पहिले अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे हे होते.

जागतिक सामाजिक न्याय दिन

World Day of Social Justice

Subject : GS - दिनविशेष, राज्यशास्त्र

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी जागतिक सामाजिक न्याय दिन केव्हा साजरा केला जातो ? 

1. 20 जानेवारी

2. 20 फेब्रुवारी

3. 20 मार्च

4. 20 एप्रिल

उत्तर : 20 फेब्रुवारी

बातमी काय आहे ?

सामाजिक न्यायाला प्रोत्साहन देण्यासाठी आणि गरिबी, लिंग असमानता, बेरोजगारी आणि भेदभाव यासारख्या समस्यांना तोंड देण्यासाठी दरवर्षी 20 फेब्रुवारी रोजी जागतिक सामाजिक न्याय दिन साजरा केला जातो.

20 फेब्रुवारी हा दिवस जागतिक सामाजिक न्याय दिन केव्हा घोषित करण्यात आला ? 

• 26 नोव्हेंबर 2007 रोजी, संयुक्त राष्ट्रांनी 20 फेब्रुवारी हा दिवस जागतिक सामाजिक न्याय दिन म्हणून घोषित केला.

• जागतिक सामाजिक न्याय दिनाचा पहिला कार्यक्रम 2009 मध्ये आयोजित करण्यात आला होता.

जागतिक सामाजिक न्याय दिन म्हणजे काय ? 

• हा संयुक्त राष्ट्रांचा (United Nations) एक उपक्रम आहे जो सामाजिक न्याय, समानता, मानवी हक्क आणि सर्वांसाठी न्याय्य संधी यासारख्या मूलभूत मूल्यांना प्रोत्साहन देण्यासाठी चालवला जातो. 

• जागतिक सामाजिक न्याय दिनाचा उद्देश अधिक समावेशक आणि न्याय्य समाज निर्माण करणे हा आहे.

जागतिक सामाजिक न्याय दिनाचे महत्त्व काय ?

आपण जागतिक सामाजिक न्याय दिन का साजरी करतो ? 

• गरिबी आणि असमानतेविरुद्ध लढा

• भेदभाव आणि सामाजिक अडथळे दूर करणे

• लिंग समानतेला प्रोत्साहन देणे

• सर्वांसाठी चांगल्या कामाच्या संधी सुनिश्चित करणे

• निष्पक्ष आणि समावेशक आर्थिक वाढ निर्माण करणे

• शाश्वत विकासाला प्रोत्साहन देणे 

• या गोष्टींचे महत्त्व ओळखून जागरूकता निर्माण करण्यासाठी आपण जागतिक सामाजिक न्याय दिन साजरा करतो. 

सामाजिक न्याय आणि भारतीय संविधान : 

• सामाजिक न्यायाप्रती असलेल्या आपल्या वचनबद्धतेचे प्रतीक म्हणून भारत 2009 पासून जागतिक सामाजिक न्याय दिन साजरा करत आहे.

• भारतातील सामाजिक न्यायाची मुळे स्वातंत्र्याच्या लढ्यात आहेत, ज्याने समानता, प्रतिष्ठा आणि न्यायाचा पाया घातला.

• भारतीय संविधान हे सामाजिक न्यायाचा आधारस्तंभ आहे, जे सर्वांसाठी, विशेषतः उपेक्षित समुदायांसाठी समानता, प्रतिष्ठा आणि न्याय सुनिश्चित करते.

• उदाहरणार्थ : भारतीय राज्यघटनेतील प्रस्तावना, मूलभूत हक्क (भाग III), राज्य धोरणाची मार्गदर्शक तत्वे (भाग IV) यांमध्ये सामाजिक न्यायासाठी प्रमुख संविधानिक तरतुदी दिलेल्या आहेत. 

मिझोरम व अरुणाचल प्रदेश राज्यांचा राज्य स्थापना दिवस

Statehood Day of Mizoram and Arunachal Pradesh  

Subject : GS - दिनविशेष, भूगोल, राज्यशास्त्र - राज्य निर्मिती

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) मिझोराम राज्याला राज्याचा दर्जा कोणत्या वर्षी मिळाला ? 

1. 1947

2. 1965

3. 1987

4. 1992

उत्तर : 1987

बातमी काय आहे ? 

• महाराष्ट्राचे राज्यपाल श्री सी. पी. राधाकृष्णन यांच्या प्रमुख उपस्थितीत महाराष्ट्र राजभवन येथे अरुणाचल प्रदेश व मिझोराम राज्यांचा राज्य स्थापना दिवस साजरा करण्यात आला.

• ‘एक भारत श्रेष्ठ भारत’ कार्यक्रमांतर्गत आयोजित राज्य स्थापना दिवस साजरे केल्यामुळे त्या त्या राज्यांची भाषा, लोककला, जीवनशैली यांचा सर्वांना परिचय होत असून राष्ट्रीय एकात्मतेची भावना दृढ होत असल्याचे राज्यपालांनी सांगितले.

मिझोराम राज्याला राज्याचा दर्जा केव्हा मिळाला ? 

• 20 फेब्रुवारी 1987 रोजी भारतीय संविधानाच्या 53 व्या दुरुस्ती द्वारे मिझोराम हे भारतीय संघराज्याचे 23वे राज्य बनले.

• संविधानाच्या सहाव्या अनुसूचीनुसार मिझोरामला "आदिवासी क्षेत्र" म्हणून नियुक्त केले आहे. 

(नोट : भारतीय संविधानाच्या कलम 244 मध्ये 'अनुसूचित क्षेत्र' आणि 'आदिवासी क्षेत्र' म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या नियुक्त क्षेत्रांसाठी विशेष प्रशासकीय प्रणालीची तरतूद आहे.) 

मिझोराम राज्या बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• मिझोराम राज्याची राजधानी ऐझॉल (Aizawl) आहे. 

• मिझोराम राज्याला लागून बांग्लादेश आणि म्यानमार या देशांची सीमा आहे. 

• मिझोराम राज्याला लागून त्रिपुरा, आसाम आणि मणिपूर या राज्यांची सीमा आहे.

• मिझोराम हा टेकड्यांचा प्रदेश म्हणून प्रसिद्ध आहे. 

• मिझोराम राज्याचा राज्य प्राणी हिमालयन सीरो (Himalayan Sero) हा आहे. 

• मिझोराम राज्याचा राज्य पक्षी वावु (Mrs. Hume's Pheasant) हा आहे. 

अरुणाचल प्रदेशला राज्याचा दर्जा केव्हा मिळाला ? 

भारतीय संविधानातील 55व्या दुरुस्तीद्वारे, अरुणाचल प्रदेश राज्य कायद्यानुसार 20 फेब्रुवारी 1987 रोजी, अरुणाचल प्रदेश भारताचे 24वे राज्य बनले.

अरुणाचल प्रदेश राज्या बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• अरुणाचल प्रदेश राज्याची राजधानी ईटानगर आहे. 

• अरुणाचल प्रदेश राज्याला लागून भूतान, चीन आणि म्यानमार या देशांची सीमा आहे. 

• अरुणाचल प्रदेश राज्याला लागून आसाम आणि नागालँड या राज्यांची सीमा आहे. 

• भारतात सर्व प्रथम सूर्य अरुणाचल प्रदेश या राज्यात उगवतो, म्हणून यास ‘अरुणाचल’ हे नाव मिळाले आहे.

• अरुणाचल प्रदेश राज्याचा राज्य प्राणी मिथुन किंवा गयाल (MIthun / Gayal) आहे. 

• अरुणाचल प्रदेश राज्याचा राज्य पक्षी ग्रेट हॉर्नबिल (Great Hornbill) आहे.

• तर अरुणाचल प्रदेश राज्याचे राज्य फूल फॉक्सटेल ऑर्किड (Foxtail Orchid) आहे , ज्याला स्थानिक भाषेत कोपू फूल म्हणतात.

ब्रह्मपुत्रा नदी कोणत्या राज्यातून भारतात प्रवेश करते ? 

(SSC MTS 2022) 

• ब्रह्मपुत्रा नदी तिबेटमधील पवित्र कैलास पर्वताजवळील मानसरोव सरोवराजवळील चेमायुंगडुंग हिमनदीतून उगम पावते.

• अरुणाचल प्रदेश राज्यातून ती भारतात प्रवेश करते.

• अरुणाचल प्रदेशात ब्रह्मपुत्रा नदीला सियांग किंवा दिहांग म्हणतात.

मृदा आरोग्य कार्ड योजना म्हणजे काय ? 

Soil Health Card Scheme

Subject : GS - सरकारी योजना

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) मृदा आरोग्य कार्ड योजना (Soil Health Card Scheme) केव्हा सुरू करण्यात आली ? 

1. 2025

2. 2020

3. 2015

4. 2010

उत्तर : 2015

बातमी काय आहे ? 

नुकतेच मृदा आरोग्य कार्ड योजनेला 10 वर्ष पूर्ण झाले. 

मृदा आरोग्य कार्ड योजना केव्हा सुरू करण्यात आली ? 

• 19 फेब्रुवारी 2015 रोजी, राजस्थानातील श्रीगंगानगर जिल्ह्यातील सुरतगड येथे देशव्यापी ' राष्ट्रीय मृदा आरोग्य कार्ड ' योजना सुरू करण्यात आली.

• या योजनेचा मुख्य उद्देश देशभरातील शेतकऱ्यांना मृदा आरोग्य कार्ड प्रदान करण्यात राज्यांना मदत करणे हे आहे.

• या योजनेची संकल्पना निरोगी पृथ्वी, हिरवीगार शेते असा आहे. 

मृदा आरोग्य कार्ड योजना काय आहे ? 

• या योजनेचा मुख्य उद्देश शेतकऱ्यांना त्यांच्या जमिनीचा अभ्यास करून मातीच्या पोषक स्थितीबद्दल माहिती प्रदान करणे हे आहे.

• मातीच्या परीक्षणामुळे (Soil Testing) जमिनीची सुपीकता समजते. 

• जमिनीचा कस, मातीमध्ये कोणते पोषकद्रव्ये आहेत, कोण - कोणत्या घटकांची कमतरता आहे, कोणते खत वापरावे, जमिनीचा पोत कसा सुधारावा यांची माहिती दिली जाते. 

• या माहितीच्या आधारे शेतकऱ्यांनी कोणती पिके घ्यावीत जेणेकरून कमी खर्चात जास्त उत्पादन मिळेल यासंदर्भात योग्य माहिती तसेच मार्गदर्शन शेतकऱ्यांना मिळते. 

मृदा आरोग्य कार्ड योजनेची वैशिष्ट्ये : 

• मृदा आरोग्य कार्ड : शेतकऱ्यांना त्यांच्या मातीच्या पोषक स्थितीबद्दल माहिती प्रदान करते आणि मातीचे आरोग्य सुधारण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या पोषक तत्वांच्या योग्य मात्रेबद्दल शिफारसी देते.

• कार्डमध्ये N,P,K, S (मॅक्रो-पोषक घटक); Zn, Fe, Cu, Mn, Bo (सूक्ष्म-पोषक घटक); आणि pH (आम्लता किंवा मूलभूतता), EC (विद्युत चालकता) आणि OC (सेंद्रिय कार्बन) या 12 पॅरामीटर्सच्या संदर्भात मातीची स्थिती समाविष्ट आहे.

• ग्रामीण स्तरावर, माती परीक्षण प्रयोगशाळा (Village Level Soil Testing Labs) स्थापन करण्यास मदत करणे. 

देशाचे नवे मुख्य निवडणूक आयुक्त कोण ? 

Who is the new CEC of India ?

Subject : GS - नियुक्ती, राज्यशास्त्र

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलिकडेच, 19 फेब्रुवारी 2025 रोजी, देशाचे नवे मुख्य निवडणूक आयुक्त म्हणून कोणी पदभार स्वीकारला ?

1. श्री के संजय मूर्ती  

2. श्री ज्ञानेश कुमार

3. श्री गिरीशचंद्र मुर्मू

4. श्री धनंजय चंद्रचूड

उत्तर : श्री ज्ञानेश कुमार (Shri Gyanesh Kumar) 

बातमी काय आहे ? 

• देशाचे नवे मुख्य निवडणूक आयुक्त म्हणून, श्री ज्ञानेश कुमार यांनी 19 फेब्रुवारी 2025 रोजी पदभार स्वीकारला. 

• श्री ज्ञानेश कुमार हे भारताचे 26वे मुख्य निवडणूक आयुक्त (Chief Election Commissioner)आहेत. 

• श्री ज्ञानेश कुमार हे केरला केडरमधील 1988 बॅचचे भारतीय प्रशासकीय सेवेतील (IAS) अधिकारी आहे.

भारतीय निवडणूक आयोगा संदर्भात परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

Election Commission of India (ECI)

भारतीय निवडणूक आयोगाची स्थापना केव्हा करण्यात आली ? 

• भारतीय संविधानाच्या तरतुदीनुसार 25 जानेवारी 1950 रोजी भारतीय निवडणूक आयोगाची स्थापना करण्यात आली.     

• 25 जानेवारी हा दिवस राष्ट्रीय मतदार दिवस म्हणून साजरा केला जातो.

भारतीय निवडणूक आयोगाचे सचिवालय कोठे आहे ? 

भारतीय निवडणूक आयोगाचे सचिवालय नवी दिल्ली येथे आहे. 

राज्यघटनेत कलम 324 ते 329 कशाशी संबंधित आहे ? 

• भारतीय संविधानाचा भाग XV निवडणुकांची संबंधित आहे.

• राज्यघटनेतील कलम 324 ते 329 भारतीय निवडणूक आयोग आणि सदस्य यांची पात्रता, अधिकार, कार्यकाळ, कार्य इत्यादींशी संबंधित आहे.

भारतीय निवडणूक आयोगा कोणत्या संस्था/पदांसाठी निवडणूका घेतात ? 

संविधानाच्या कलम 324 अनुसार भारताचे राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती, लोकसभा, राज्यसभा, विधानसभा आणि विधान परिषद यांच्या निवडणुकांची देखरेख, दिशा आणि नियंत्रण याचे अधिकार भारतीय निवडणूक आयोगाकडे असतील.

भारतीय निवडणूक आयोगाची रचना, शपथ, कार्यकाळ : 

• भारतीय निवडणूक आयोगामध्ये एक प्रमुख निवडणूक आयुक्त आणि दोन निवडणूक आयुक्त असतात.
• नियुक्ती : त्यांची नियुक्ती भारताचे राष्ट्रपती करतात.
• कालावधी : त्यांचा कार्यालयीन कालावधी 6 वर्षे किंवा 65 वर्षे वयापर्यंत, यांपैकी जे आधी असेल ते निश्चित आहे.
• दर्जा, पगार आणि भत्ते : त्यांचा दर्जा भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाच्या न्यायाधीशांच्या समान असतो. आणि त्याप्रमाणेच पगार व भत्ते त्यांना असतात.

छत्रपती शिवाजी महाराज जयंती 

Chhatrapati Shivaji Maharaj Jayanti 

शूर, पराक्रमी, हुशार, दयाळू, पर्यावरण प्रेमी, जनतेचा राजा म्हणून सर्वांच्या मनात राज्य करणाऱ्या माझ्या राजास जयंती दिनी त्रिवार मानाचा मुजरा 🙏💐💐

Subject : GS - इतिहास- मराठ्यांचा इतिहास

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जन्म कोणत्या किल्ल्यावर झाला ? 

(सरळसेवा भरती, तलाठी भरती, जालना पोलीस, भंडारा पोलीस 2021, रत्नागिरी पोलीस 2021, ...) 

• छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जन्म 19 फेब्रुवारी 1630 रोजी शिवनेरी गडावर (पुणे जिल्हा) झाला.

छत्रपती शिवाजी महाराजांचे आजोळ ---- ठिकाणी आहे.

(सोलापूर ग्रामीण पोलीस चालक 2021)

• छत्रपती शिवाजी महाराजांचे आजोळ सिंदखेडराजा (बुलढाणा) येथे आहे.

• सिंदखेडराजा हे राजमाता जिजाऊ यांचे जन्मस्थान आणि माहेर आहे. 

छत्रपती शिवाजी महाराजांनी स्वराज्याची शपथ कोणत्या मंदिरात घेतली ? 

कोणत्या ठिकाणी रायरेश्वर मंदिर आहे, जिथे छत्रपती शिवाजी महाराजांनी हिंदवी स्वराज्य निर्माण करण्याची शपथ घेतली होती ? 

(दिल्ली पोलीस 2020)

• शिवरायांनी वयाच्या 16 व्या वर्षी रायरेश्वराच्या मंदिरात 27 एप्रिल 1645 रोजी स्वराज्याची शपथ घेतली.

• रायरेश्वर मंदिर हे पुणे जिल्ह्यातील भोर तालुक्यात आहे. 

• हिंदवी स्वराज्य स्थापनेचे उगमस्थान म्हणून रायरेश्वराला विशेष महत्त्व आहे. 

छत्रपती शिवाजी महाराजांनी सर्वप्रथम कोणता किल्ला जिंकला ? 

(सरळसेवा भरती, तलाठी भरती, चंद्रपूर पोलीस 2023, नवी मुंबई पोलीस SRPF 2021, ...) 

• छत्रपती शिवाजी महाराजांनी सर्व प्रथम तोरणा किल्ला जिंकला. 

• हा किल्ला पुणे जिल्ह्यात आहे.

• तोरणा किल्ल्याला प्रचंडगड असेही म्हणतात. 

छत्रपती शिवाजी महाराजांचा रायगडावर राज्याभिषेक केव्हा झाला ? 

(सरळसेवा भरती, नांदेड पोलीस 2023, नवी मुंबई पोलीस 2021, ....)

• स्वराजाची मुहूर्तमेढ रोवणारे छत्रपती शिवाजी महाराज यांचा रायगडावर 6 जून 1674 रोजी राज्याभिषेक सोहळा पार पडला.

• मुख्य पुरोहित गागाभट्ट यांनी महाराजांचा शिवछत्रपती म्हणून उच्चार करत महाराजांच्या डोक्यावर मोत्याची झालर ठेवली आणि स्वराज्याच्या धन्याचा मोठ्या दिमाखात राज्याभिषेक सोहळा पार पडला.

• स्वराज्याची नाणी छापण्यात आली यांमध्ये सोन्याचा हून तर तांब्याची शिवराई ही खास नाणी होती.

• तत्कालीन राजमुद्रेवर संस्कृत भाषेत 

प्रतिपच्चंद्रलेखेव वर्धिष्णुर्विश्ववन्दिता॥

साहसुनो शिवस्यैषा मुद्रा भद्राय राजते॥

असे लिहिले आहे.

याचा अर्थ "शहाजींचा पुत्र शिवाजी याचे प्रतिपदेच्या चंद्रकोर प्रमाणे वाढत जाणारे हे राज्य लोकांच्या कल्याणासाठी आहे." असा होतो.

छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या राज्याभिषेकासाठी कोणता इंग्रज वकील उपस्थित होता ? 

(सरळसेवा भरती, ठाणे ग्रामीण पोलीस 2023,..... ) 

• छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या राज्याभिषेक सोहळ्याला इंग्रज अधिकारी हेन्री ऑक्सिडेन हा इंग्रज वकील उपस्थित होता. 

• त्यांनी संपूर्ण सोहळ्याची अतिशय विस्तृत व सखोल माहिती आपल्या डायरीत नमूद केली आहे. 

• हा इतिहासाचा एक महत्त्वपूर्ण पुरावा मानला जातो.

छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या अष्टप्रधान मंडळापैकी अर्थमंत्री कोण होते ? 

(हरियाणा सचिव 2021, सरळसेवा भरती, भंडारा पोलीस 2023,..... ) 

छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या अष्टप्रधान मंडळात अर्थमंत्री (वित्त मंत्री) यांस अमात्य म्हणतात. 

छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या मंत्रिमंडळात पंतप्रधानांना काय म्हणतात ? 

( सरळसेवा भरती, भंडारा पोलीस 2023,..... ) 

छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या अष्टप्रधान मंडळात पंतप्रधानांना पेशवा म्हणतात. 

NCST 22वा स्थापना दिन

National Commission for Scheduled Tribes Foundation Day

Subject : GS - राज्यशास्त्र , घटनात्मक संस्था, घटनादुरुस्ती

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) राष्ट्रीय अनुसूचित जमाती आयोगाचा 22 वा स्थापना दिन कधी साजरा करण्यात आला ? 

1. 22 फेब्रुवारी

2. 19 फेब्रुवारी

3. 12 फेब्रुवारी

4. 8 फेब्रुवारी

उत्तर : 19 फेब्रुवारी

अनुसूचित जमाती म्हणजे नेमकं काय ? 

• 'अनुसूचित जमाती' हा शब्द प्रथम भारतीय संविधानात आला.

• राष्ट्रीय अनुसूचित जमाती म्हणजे भारतातील असा आदिवासी समुदाय, ज्यांना संविधानाने मान्यता दिली आहे. 

• अनुच्छेद 366(25) मध्ये अनुसूचित जमातींची व्याख्या "अशा जमाती किंवा आदिवासी समुदाय किंवा आदिवासी समुदायांचे भाग किंवा गट ज्यांना या संविधानाच्या उद्देशाने अनुसूचित जमाती म्हणून कलम 342 अंतर्गत अनुसूचित जमाती मानले जाते" अशी केली आहे.

राष्ट्रीय अनुसूचित जमाती आयोगाची स्थापना केव्हा करण्यात आली ? 

• राष्ट्रीय अनुसूचित जमाती आयोग 2004 मध्ये अस्तित्वात आला. 

• पूर्वी अनुसूचित जाती आणि जमातींसाठीच्या राष्ट्रीय आयोग अशी एकच संस्था होती.

• 89 व्या घटनादुरुस्ती कायदा, 2003 नुसार खालीलप्रमाणे दोन स्वतंत्र आयोगांनी स्थापना करण्यात आली. 

1. राष्ट्रीय अनुसूचित जाती आयोग (NCSC), आणि
2. राष्ट्रीय अनुसूचित जमाती आयोग (NCST) 

राष्ट्रीय अनुसूचित जमाती आयोगा मध्ये किती सदस्य असतात ? त्यांची नियुक्ती कोण करतं ? 

• राष्ट्रीय अनुसूचित जमाती आयोगा मध्ये 5 सदस्य असतात.

• यामध्ये एक अध्यक्ष, एक उपाध्यक्ष आणि 3 इतर सदस्य असतात.

• यांची नियुक्ती राष्ट्रपती करतात.

राष्ट्रीय अनुसूचित जमाती आयोगाचे मुख्यालय कोठे आहे ? 

नवी दिल्ली येथे राष्ट्रीय अनुसूचित जमाती आयोगाचे मुख्यालय आहे. 

राष्ट्रीय अनुसूचित जमाती आयोगाची कार्ये कोणती ? 

• या संविधानाअंतर्गत किंवा सध्या लागू असलेल्या इतर कोणत्याही कायद्याअंतर्गत किंवा सरकारच्या कोणत्याही आदेशानुसार अनुसूचित जमातींसाठी प्रदान केलेल्या सुरक्षा उपायांशी संबंधित सर्व बाबींची चौकशी आणि देखरेख करणे आणि अशा सुरक्षा उपायांच्या कार्याचे मूल्यांकन करणे;

• अनुसूचित जमातींच्या हक्कांपासून वंचित राहण्याच्या आणि त्यांच्या सुरक्षेच्या उपाययोजनांबद्दलच्या विशिष्ट तक्रारींची चौकशी करणे;

• अनुसूचित जमातींच्या सामाजिक-आर्थिक विकासाच्या नियोजन प्रक्रियेत सहभागी होणे आणि सल्ला देणे आणि संघराज्य आणि कोणत्याही राज्यात त्यांच्या विकासाच्या प्रगतीचे मूल्यांकन करणे;

• दरवर्षी आणि आयोगाला योग्य वाटेल अशा इतर वेळी, त्या सुरक्षा उपायांच्या कार्यप्रणालीचे अहवाल राष्ट्रपतींना सादर करणे;

• अनुसूचित जमातींच्या संरक्षण, कल्याण आणि सामाजिक-आर्थिक विकासासाठी त्या सुरक्षा उपायांच्या आणि इतर उपाययोजनांच्या प्रभावी अंमलबजावणीसाठी संघ किंवा कोणत्याही राज्याने कोणत्या उपाययोजना कराव्यात याबद्दल अशा अहवालांमध्ये शिफारस करणे; 

• अनुसूचित जमातींचे संरक्षण, कल्याण, विकास आणि प्रगती या संदर्भात राष्ट्रपतींनी निर्देश दिल्याप्रमाणे इतर कार्ये पार पाडणे.

राष्ट्रीय अनुसूचित जमाती आयोग वार्षिक अहवाल कोणाकडे सादर करतात ? 

• राष्ट्रीय अनुसूचित जमाती आयोग राष्ट्रपतींकडे वार्षिक अहवाल (Annual Report) सादर करतात.  

• त्यानंतर हा अहवाल राष्ट्रपती संसदेसमोर ठेवतात.

• राष्ट्रपती राज्य सरकारशी संबंधित राष्ट्रीय अनुसूचित जमाती आयोगाचा अहवाल संबंधित राज्यपालांना देखील पाठवतात.

• राज्यपाल ते राज्य विधिमंडळासमोर सादर करतात.

मत्स्य 6000 म्हणजे काय ? 

What is Matsya 6000 ? 

Subject : GS - सरकारी योजना 

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) 'मत्स्य 6000' कोणत्या संस्थेद्वारे विकसित केले जात आहे ? 

1. भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO)

2. राष्ट्रीय सागरी तंत्रज्ञान संस्था (NIOT) 

3. संरक्षण संशोधन आणि विकास संघटना (DRDO)

4. लार्सन अँड टुब्रो (Larsen & Toubro)

उत्तर : राष्ट्रीय सागरी तंत्रज्ञान संस्था (NIOT) 

बातमी काय आहे ? 

अलिकडेच, भारताच्या चौथ्या जनरेशनमधील गहन समुद्रात काम करू शकणाऱ्या मत्स्य-6000 या पाणबुडीने पाण्यामधली चाचणी यशस्वीरित्या पूर्ण केली.

मत्स्य 6000 काय आहे ? 

• मत्स्य 6000 ही भारताची खोल समुद्रातील पाणबुडी आहे जी महासागराच्या शोधासाठी, विशेषतः खोल समुद्रातील खाणकाम आणि जैवविविधता अभ्यासासाठी डिझाइन केलेली आहे. 

• मत्स्य 6000 ही समुद्रयान प्रकल्पाचा भाग आहे.

• मत्स्य-6000 ही पाणबुडी राष्ट्रीय सागरी तंत्रज्ञान संस्थेने (National Institute of Ocean Technology) तयार केली आहे. 

मत्स्य 6000 पाणबुडी बद्दल थोडक्यात माहिती : 

• मत्स्य-6000 ही चौथ्या पिढीतील खोल -सागरात काम संशोधन करण्यासाठी तयार केलेली पाणबुडी आहे.

• मत्स्य-6000 या पाणबुडी गोलाकार असून तीचा व्यास 2.1 मीटरचा आहे.

• या पाणबुडीमध्ये तीन व्यक्ती सामावू शकतील.

• या पाणबुडी अंतर्गत, सागरी शोध आणि निरीक्षणासाठी वैज्ञानिक सेन्सर्सच्या संचासह तीन लोकांना समुद्रात 6000 मीटर खोलीवर नेले जाणार आहे.

मत्स्य 6000 पाणबुडी नेमकं काय काम करेल ? 

मत्स्य 6000 मुळे काय फायदा होईल ? 

• याद्वारे खोल समुद्रात विविध प्रकारचे वैज्ञानिक संशोधन आणि शोध घेतले जातील.

• याअंतर्गत, खोल समुद्रात असलेल्या सजीव आणि निर्जीव संसाधनांचा शोध घेतला जाईल.

• यामध्ये जैवविविधतेचा अभ्यास, खनिज संसाधनांचे सर्वेक्षण आणि सागरी पर्यावरणाचा अभ्यास यांचा समावेश आहे.

• या माहितीच्या आधारे खोल समुद्रात काम करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या विविध प्रकारच्या तंत्रज्ञानाचा विकास केला जाईल.

समुद्रयान मिशन काय आहे ? 

• खोल महासागरात शोध घेण्यासाठी ही भारतातील पहिली मानवयुक्त मोहीम आहे.

• हा प्रकल्प केंद्र सरकारच्या ब्लू इकॉनॉमी धोरणाला पाठिंबा देणाऱ्या मोठ्या डीप ओशन मिशनचा एक भाग आहे.

• भूविज्ञान मंत्रालय (Ministry of Earth Sciences) अंतर्गत हे मिशन आहे.