सर्वोच्च न्यायालयाच्या नवीन ध्वज आणि बोधचिन्हाचे अनावरण

बातम्यांमध्ये : भारताच्या राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांनी रविवारी भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाच्या ७५ व्या वर्धापनदिनाच्या स्मरणार्थ नवीन ध्वज आणि बोधचिन्हाचे अनावरण केले.

Subject : GS - राज्यशास्त्र

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) सर्वोच्च न्यायालयाच्या नवीन ध्वज आणि बोधचिन्हाचे अनावरण करण्यात आले तर नव्याने अनावरण केलेल्या या ध्वजात खालीलपैकी कोणत्या बाबींचा समावेश आहे ?

1. भारताचे संविधान

2. अशोक चक्र

3. सर्वोच्च न्यायालयाची इमारत

4. वरील सर्व

उत्तर : वरील सर्व

नवीन ध्वज आणि बोधचिन्हा बाबत महत्त्वाची माहिती : 

• नवी दिल्ली येथील नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ फॅशन टेक्नॉलॉजी यांनी न्याय आणि लोकशाहीचे प्रतीक असलेला हा नवा ध्वज आणि बोधचिन्हाची कल्पना सादर केली आहे. 

• या नवीन ध्वजात अशोक चक्र, सर्वोच्च न्यायालयाची इमारत आणि संविधानाचे पुस्तक दाखविण्यात आले आहे.

• सर्वोच्च न्यायालयाचा नवीन ध्वज निळ्या रंगाचा आहे. 

• त्यावर " भारताचे सर्वोच्च न्यायालय ( Supreme Court of India ) " आणि देवनागरी लिपीत " यतो धर्मस्ततो जयः " असे लिहिलेले आहे.

• " यतो धर्मस्ततो जयः " हा संस्कृत श्लोक महाभारतातून घेतला आहे. या श्लोकाचा अर्थ " जिथे धर्म आहे तेथे विजय आहे " असा होतो.

• अशोक चक्र हे धर्मचक्र किंवा "कायद्याचे चाक" दर्शवते. हे चिन्ह सारनाथ येथील सिंहाच्या प्रतिकृतीपासून प्रेरित आहे, जे इ.स.पू. तिसऱ्या शतकातील मौर्य सम्राट अशोकांनी तयार केले होते. 

सर्वोच्च न्यायालय : 

• भारत सरकार कायदा 1935 नुसार भारताच्या फेडरल कोर्टाची निर्मिती करण्यात आली.

• पुढे भारत स्वतंत्र झाल्यानंतर 1935 मध्ये स्थापन करण्यात आलेल्या फेडरल कोर्ट ची जागा भारतीय सर्वोच्च न्यायालयाने घेतली.

• राज्यघटनेच्या कलम १२४ मध्ये असे म्हटले आहे की "भारताचे एक सर्वोच्च न्यायालय असेल."

• भारतीय सर्वोच्च न्यायालयाची स्थापना २८ जानेवारी १९५० रोजी झाली. 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारताचे सध्याचे सरन्यायाधीश कोण आहेत ? 

उत्तर : श्री धनंजय चंद्रचूड

प्रश्न) भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयात न्यायाधीशांची संख्या किती आहे ?

उत्तर : 34 आहे.

(1 सरन्यायाधीश + 33 न्यायाधीश = 34)

पॅरिस पॅरालिंपिक 2024 मध्ये रुबीना फ्रान्सिस यांना कांस्यपदक मिळाले

Subject : GS - खेळ

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) पॅरिस पॅरालिम्पिक 2024 मध्ये रुबिना फ्रान्सिसने कांस्यपदक जिंकले आहे ती कोणत्या खेळाशी संबंधित आहे ?

1. उंच उडी

2. तिरंदाजी

3. नेमबाजी

4. बॅडमिंटन

उत्तर : नेमबाजी

• पॅरिस पॅरालिम्पिक 2024 मध्ये पॅरा नेमबाज रुबिना फ्रान्सिसने नेमबाजी स्पर्धेत कांस्यपदक जिंकले आहे. 

• तिने 10 मीटर एअर पिस्तूल प्रकारात भारतासाठी कांस्यपदक जिंकले आहे. 

• रुबिना ही मध्य प्रदेशातील जबलपूरची रहिवासी आहे. 

• रुबिना फ्रान्सिस आपल्या पायावर नीट उभी राहू शकत नाही पण तिने पॅरिस पॅरालिम्पिकमध्ये भारतासाठी कांस्यपदक मिळवले आहे.

ग्लोबल फिनटेक महोत्सव 2024 

Global Fintech Fest 2024

Subject : GS - पुरस्कार

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) ग्लोबल फिनटेक महोत्सव 2024 चे आयोजन कुठे करण्यात आले होते ?

1. मुंबई

2. पुणे

3. दिल्ली

4. चेन्नई

उत्तर : मुंबई

बातम्यांमध्ये : पंतप्रधान श्री नरेंद्र मोदींनी मुंबई येथील जिओ वर्ल्ड कन्व्हेन्शन सेंटरमध्ये ग्लोबल फिनटेक फेस्ट (GFF) 2024 ला संबोधित केले.

• पेमेंट्स कौन्सिल ऑफ इंडिया, नॅशनल पेमेंट्स कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया आणि फिनटेक कन्व्हर्जन्स कौन्सिल यांनी संयुक्तपणे ग्लोबल फिनटेक महोत्सवाचे आयोजन केले आहे. 

• फिनटेकमधील भारताच्या प्रगतीचे प्रदर्शन करणे आणि क्षेत्रातील प्रमुख भागधारकांना एकत्र आणणे हे ग्लोबल फिनटेक महोत्सवाचे उद्दिष्ट आहे.

फिनटेक (Fintech) म्हणजे काय ? 

• Fintech हा दोन शब्दांपासून बनलेला शब्द आहे. Finance आणि Technology म्हणजेच आर्थिक तंत्रज्ञान किंवा वित्तीय तंत्रज्ञान

• फिनटेक म्हणजे आर्थिक सेवा प्रदान करण्यासाठी तंत्रज्ञानाचा वापर करणे. या तंत्रज्ञानाच्या वापरामुळे आर्थिक सेवा अधिक कार्यक्षम, प्रवेशयोग्य आणि ग्राहकांना सोपी, सुटसुटीत आणि सुलभ रीतीने उपलब्ध करून देण्यात येते.

उदाहरणार्थ : मोबाईल बॅंकिंग - 

• मोबाइल बँकिंग ग्राहकांना त्यांच्या मोबाइल डिव्हाइसेस, जसे की स्मार्टफोन आणि टॅब्लेट वापरून बँकिंग सेवांमध्ये प्रवेश करण्याची परवानगी देते. 

• हे ग्राहकांना त्यांच्या खात्यातील बॅलन्स तपासण्याची, पेमेंट करण्याची, बिले भरण्याची आणि त्यांच्या मोबाइल डिव्हाइसच्या सोयीनुसार कर्जासाठी अर्ज करण्याची क्षमता प्रदान करते. 

• मोबाईल बँकिंगने ग्राहकांसाठी बँकिंग अधिक सुलभ आणि सोयीस्कर बनवले आहे आणि यामुळे पारंपारिक बँकिंग सेवांशी संबंधित खर्च देखील कमी झाला आहे.

जागतिक नारळ दिन 2024

(World Coconut Day 2024)

Subject : GS - दिनविशेष

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी जागतिक नारळ दिन केव्हा साजरी करतात ?

1. 4 जून

2. 12 ऑगस्ट 

3. 2 सप्टेंबर

4. 20 ऑक्टोंबर

उत्तर : 2 सप्टेंबर

• जागतिक नारळ दिन, दरवर्षी 2 सप्टेंबर रोजी साजरा केला जातो.

• हा दिवस आपल्या जीवनात नारळाच्या झाडाचे महत्त्व सांगतो आणि शाश्वत शेती पद्धतींना प्रोत्साहन देतो.  

जागतिक नारळ दिन का साजरी करतात ?

 नारळाच्या विविध उपयोगांबद्दल जागरूकता निर्माण करण्यासाठी आणि त्यांच्या जागतिक वापरास प्रोत्साहन देण्यासाठी दरवर्षी 2 सप्टेंबर रोजी जागतिक नारळ दिन साजरी करतात.

पहिला जागतिक नारळ दिन केव्हा साजरी करण्यात आला ?

आशियाई आणि पॅसिफिक कोकोनट कम्युनिटी (APCC) ने 2 सप्टेंबर 2009 मध्ये पहिल्यांदा हा दिवस साजरा केला.

जागतिक नारळ दिन 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

' चक्रीय अर्थव्यवस्थेसाठी नारळ : जास्तीत जास्त मूल्यासाठी भागीदारी निर्माण करणे .'

“ Coconut for a Circular Economy: Building Partnership for Maximum Value. ”  

तुम्हाला हे माहित आहे का ? 

• इंडोनेशिया हा जगातील सर्वात मोठा नारळ उत्पादक देश आहे, त्यानंतर फिलिपाइन्सचा क्रमांक लागतो.

• भारत हा जगातील तिसरा सर्वात मोठा नारळ उत्पादक देश आहे.

• भारतात केरळ हे सर्वात मोठे नारळ उत्पादक राज्य आहे, त्यानंतर कर्नाटक आणि तामिळनाडू हे राज्य आहे.

नारळाचे महत्त्व : 

• नारळाच्या प्रत्येक भागाचा उपयोग होतो म्हणून नारळाच्या झाडाला कल्पतरू सुद्धा म्हणतात.

• आर्थिक फायदे : लाखो शेतकऱ्यांसाठी, विशेषत: उष्णकटिबंधीय प्रदेशातील उत्पन्नाचा प्रमुख स्रोत म्हणून नारळाची भूमिका महत्त्वाची आहे. 

• आरोग्यासाठी उपयुक्त : नारळ आवश्यक पोषक तत्वांनी समृद्ध आहे. नारळात प्रथिने आणि खनिजांव्यतिरिक्त सर्व पोषक तत्वे चांगल्या प्रमाणात उपलब्ध असतात आणि जीवनसत्त्वे, पोटॅशियम, फायबर, कॅल्शियम, मॅग्नेशियम आणि खनिजे मुबलक प्रमाणात आढळतात.

• सांस्कृतिक महत्त्व : विविध परंपरा, विधी आणि सणांमध्ये नारळाचे सांस्कृतिक महत्त्व दिसून येते.

• पर्यावरणीय फायदे : मातीची धूप रोखण्यासाठी आणि मातीची सुपीकता राखण्यासाठी, पर्यावरणीय टिकाव धरण्यात नारळाचे झाड महत्त्वाचे आहे.

राजकोट किल्ला

बातम्यांमध्ये : किल्ले राजकोट येथे भारतीय नौदलामार्फत उभारण्यात आलेल्या छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या पुतळ्याच्या झालेल्या दुर्घटनेची चौकशी करण्यासाठी तांत्रिक समिती गठीत करण्यात आली आहे. 

Subject : GS - इतिहास 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) राजकोट किल्ला खालीलपैकी कोणत्या जिल्ह्यात आहे ?

1. पुणे

2. सिंधुदुर्ग

3. रत्नागिरी

4. ठाणे

उत्तर : सिंधुदुर्ग

• सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील किल्ले राजकोट येथे भारतीय नौदलामार्फत उभारण्यात आलेल्या छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या पुतळ्याच्या झालेल्या दुर्घटनेची चौकशी करण्यासाठी तांत्रिक समिती गठीत करण्यात आली आहे. 

• भारतीय नौदलाचे तज्ज्ञ कमोडोर पवन धिंगरा यांच्या अध्यक्षतेखाली ही समिती गठीत करण्यात आली.

• ही समिती किल्ले राजकोट, जि. सिंधुदुर्ग येथे उभारण्यात आलेल्या छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या पुतळ्याबाबत झालेल्या दुर्घटनेची नेमकी कारणीमीमांसा शोधणे आणि या दुर्घटनेमागील दोषी निश्चित करणे याबाबींवर विचार करुन शिफारशी सादर करेल.

राजकोट किल्ला : 

• राजकोट किल्ला सिंधुदुर्ग किल्ल्यापासून 3 किलोमीटर अंतरावर आहे.

• राजकोट किल्ल्याची उभारणी छत्रपती शिवाजी महाराजांनी इ.स १६६४ ते १६६७ च्या दरम्यान केली.

• छत्रपती शिवाजी महाराजांनी सिंधुदूर्ग किल्ला बांधल्यावर त्याचे रक्षण करण्यासाठी पद्मगड, राजकोट, सर्जेकोट हे किल्ले बांधले.

• राजकोट किल्ल्यामुळे सिंधुदूर्ग किल्ल्याचे जमिनीवरील हल्ल्यापासून संरक्षण करणे तसेच नैसर्गिक उंचवट्यामुळे सिंधुदूर्गाच्या उत्तरेकडील समुद्रावर लक्ष ठेवणे सहज शक्य झाले.

• परकीय वसाहती करणाऱ्यांच्या म्हणजेच इंग्रज, डच, फ्रेंच आणि पोर्तुगीज व्यापाऱ्यांच्या वाढत्या प्रभावाचा मुकाबला करणे हा देखील राजकोट किल्ला उभारण्यामागचा उद्देश होता.

• राजकोट किल्ला, सर्जेकोट किल्ल्याप्रमाणे सिंधुदुर्ग किल्ल्याचा उपकिल्ला मानला जातो.

कातळशिल्पं म्हणजे काय ?

What are Geoglyphs ?

Subject : GS - इतिहास 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलिकडेच महाराष्ट्र सरकारने " संरक्षित स्मारक " म्हणून घोषित केलेले कातळ शिल्प कोठे सापडले आहेत ?

1. रत्नागिरी

2. पुणे

3. नाशिक

4. नागपूर

उत्तर : रत्नागिरी

• अलीकडेच महाराष्ट्र सरकारने रत्नागिरी जिल्ह्यातील 210-चौरस किलोमीटर परिसरात 70 ठिकाणी पसरलेल्या 1,500 कातळ शिल्पांना " संरक्षित स्मारक " म्हणून घोषित केले आहे.

• कोकणात विखुरलेल्या कातळशिल्पांचा कालखंड हा अश्मयुगीन काळापर्यंत मागे जातो. 

• कोकणात उघडकीस आलेल्या या कातळशिल्पांचा प्रवास मध्याश्मयुगापासून (२०,००० ते १०,०००) ते प्रारंभिक ऐतिहासिक कालखंडापर्यंत झाल्याचे दिसते. 

कातळशिल्पं म्हणजे काय ?

• कातळशिल्पं म्हणजे खडकांच्या पृष्ठभागावर कोरलेली चित्रं. त्यांना खोदशिल्पं आणि इंग्रजीत 'पेट्रोग्लिफ्स' किंवा 'जिओग्लिफ्स' असंही म्हटलं जातं.

• या आकृत्या प्रचंड मोठ्या असतात किंवा लहान प्रतिमांच्या साहाय्याने मोठी प्रतिमा तयार केलेली असते.

• कातळशिल्पं सहसा चार मीटरपेक्षा जास्त लांब असतो.

• कातळशिल्पं जमिनीवर पाहणे किंवा ओळखणे कठीण आहे परंतु आकाशातून ते सहज दिसतात.

• पुरातत्वशास्त्राला गवसलेला हा एक मोठा खजिना आहे. 

• या प्रतिमांमध्ये निसर्गात आढळणाऱ्या गोष्टींचा समावेश असतो.

मुख्यमंत्री तीर्थ दर्शन योजने चा शासन निर्णय प्रसिद्ध

बातम्यांमध्ये : राज्यातील सर्व धर्मीयांमधील ६० वर्ष व त्यावरील ज्येष्ठ नागरिकांना देशातील महत्त्वाच्या तीर्थक्षेत्राची मोफत यात्रा करण्यासाठी ‘मुख्यमंत्री तीर्थ दर्शन योजना’ राबवण्याचे नुकतेच मुख्यमंत्री एकनाथ शिंदे यांनी घोषित केले होते, त्यानुसार या योजनेचा शासन निर्णय प्रसिद्ध झाला आहे.

Subject : GS - सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालील पैकी मुख्यमंत्री तीर्थ दर्शन योजने बद्दल चुकीचे विधान कोणते ?

1. ही योजना 50 वर्षांवरील नागरिकांसाठी मोफत तीर्थयात्रा योजना आहे.

2. या योजनेअंतर्गत 139 धार्मिक स्थळे येतात.

3. या योजनेअंतर्गत प्रवास, निवास आणि भोजन खर्चासाठी 30 हजार रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे.

4. वरील पैकी सर्व बरोबर

उत्तर : ही योजना 50 वर्षांवरील नागरिकांसाठी मोफत तीर्थयात्रा योजना आहे. हे चुकीचे विधान आहे.

मुख्यमंत्री तीर्थ दर्शन योजना : 

महाराष्ट्र सरकारच्या मुख्यमंत्री तीर्थ दर्शन योजने अंतर्गत 139 स्थळे येतात.

योजनेसाठी पात्रता : 

• ही योजना 60 वर्षांवरील ज्येष्ठ नागरिकांसाठी मोफत तीर्थयात्रा योजनेची तरतूद करते.

• योजनेसाठी पात्र व्यक्तींची उत्पन्नाची मर्यादा 2.5 लाखांपर्यंत असावी.

• पात्र व्यक्तींना प्रवास, निवास आणि भोजन खर्चासाठी 30,000 रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे.

• मुख्यमंत्री तीर्थ दर्शन योजनेअंतर्गत 139 धार्मिक स्थळे येतात.

• यात देशभरातील 73 स्थळे तर महाराष्ट्रातील 66 स्थळे आहेत.

• काही प्रमुख तीर्थक्षेत्र पुढीलप्रमाणे :

• वैष्णोदेवी मंदिर

• अमरनाथ लेणी 

• सुवर्ण मंदिर (अमृतसर)

• चारधाम यात्रा

• राम मंदिर (अयोध्या)

• सोमनाथ मंदिर (द्वारका)

• जगन्नाथ पुरी (ओडिशा))

• महाराष्ट्रातील प्रमुख स्थळे :

त्यात सिद्धिविनायक मंदिर, चैत्यभूमी, विपश्यना पगोडा, एक सभास्थान, माउंट मेरी चर्च (वांद्रे), सेंट अँड्र्यूज चर्च नाशिक मधील जैन मंदिर, दीक्षाभूमी (नागपूर) यांचाही समावेश आहे.

• त्याचबरोबर तमिळनाडू, केरळ आणि कर्नाटक मधील धार्मिक स्थळांचा आणि लक्षणीय बौद्ध आणि जैन स्थळांचा देखील समावेश या योजनेत आहे.

राष्ट्रीय शिक्षक पुरस्कार 

बातम्यांमध्ये : महाराष्ट्रातील दोन शिक्षकांना राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांच्या हस्ते राष्ट्रीय शिक्षक पुरस्काराने गौरविण्यात येणार आहे.

Subject : GS - पुरस्कार

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) राष्ट्रीय शिक्षक पुरस्कार 2024 बद्दल बरोबर पर्याय निवडा.

1. महाराष्ट्रातील मंतैय्या बेडके आणि सागर बागडे या दोन शिक्षकांना हा पुरस्कार देण्यात आला.

2. पुरस्कारात प्रशस्ती पत्र, रु.५०,००० रोख बक्षीस रक्कम आणि एक रौप्यपदक समाविष्ट आहे.

3. दोन्ही बरोबर

4. दोन्ही चूक

उत्तर : दोन्ही बरोबर

• केंद्रीय शिक्षण मंत्रालयाने ‘राष्ट्रीय शिक्षक पुरस्कार २०२४ साठी ५० शिक्षकांची निवड केली आहे.

• यात महाराष्ट्रातील मंतैय्या बेडके आणि सागर बागडे या दोन शिक्षकांचा समावेश आहे.

• यंदा या पुरस्कारासाठी जिल्हा, राज्य आणि राष्ट्रीय अशा तीन टप्प्यातील निवड प्रक्रियेद्वारे 50 शिक्षकांची निवड केली जाईल. 

• शिक्षक दिनी म्हणजे 5 सप्टेंबर 2024 रोजी विज्ञान भवन, नवी दिल्ली येथे आयोजित समारंभात राष्ट्रपतींच्या हस्ते हा पुरस्कार प्रदान केला जाईल.

पुरस्काराचे स्वरूप : 

राष्ट्रीय शिक्षक पुरस्कारात प्रशस्ती पत्र, रु.५०,००० रोख बक्षीस रक्कम आणि एक रौप्यपदक समाविष्ट आहे.

राष्ट्रीय शिक्षक पुरस्कार देण्याचे उद्दिष्ट काय आहे ?

• देशातील काही सर्वोत्तम शिक्षकांच्या असामान्य योगदानाचा गौरव करणे, तसेच आपल्या वचनबद्धतेने आणि कार्यक्षमतेने शालेय शिक्षणाचा दर्जा सुधारत असताना आपल्या विद्यार्थ्यांचे जीवनही समृद्ध केले आहे, अशा शिक्षकांचा सन्मान करणे, हे राष्ट्रीय शिक्षक पुरस्कारांचे उद्दिष्ट आहे.

पुरस्कार प्राप्त महाराष्ट्रातील शिक्षक : 

श्री मंतैय्या बेडके यांच्याविषयी थोडक्यात माहिती : 

• श्री. मंतैय्या बेडके हे गडचिरोली जिल्ह्यातील जाजावंडी येथील जिल्हा परिषद उच्च प्राथमिक शाळेचे शिक्षक आहेत.

• श्री. मंतैय्या बेडके यांनी गडचिरोलीच्या नक्षलग्रस्त आणि दुर्गम भागात उत्कृष्ट कार्य करत शाळेची पटसंख्या ८ वरून १३८ पर्यंत वाढवली आहे

• . त्यांनी लोकसहभागातून शाळेत स्मार्ट टीव्ही आणि इन्व्हर्टरसारख्या सुविधा उभारल्या आहेत. 

• त्यांच्या अथक मेहनतीने आणि समर्पणाने त्यांनी गुणवत्तापूर्ण शिक्षणाचा आदर्श निर्माण केला आहे.

श्री सागर बागडे यांच्याविषयी थोडक्यात माहिती : 

• श्री. सागर बागडे गेल्या ३० वर्षांपासून कोल्हापूरच्या एस.एम. लोहिया हायस्कूलमध्ये चित्रकला शिक्षक म्हणून कार्यरत आहेत. 

• त्यांनी विद्यार्थ्यांसोबत देश-विदेशात कार्यक्रम करून दोन विश्वविक्रमही नोंदवले आहेत.

RHUMI-1 

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असणारे RHUMI -1 काय आहे ?

1. लढाऊ नौका

2. मशीन गण

3. रॅाकेट

4. यांपैकी नाही

उत्तर : रॅाकेट

बातम्यांमध्ये : भारताने नुकतेच पहिले पुन: वापरता येण्याजोगे हायब्रीड रॉकेट RHUMI-1 लाँच करून भारतीय अंतराळ प्रवासात एक महत्त्वपूर्ण टप्पा गाठला.

RHUMI -1 रॉकेट : 

तामिळनाडू-आधारित स्टार्टअप स्पेस झोन इंडिया यांनी मार्टिन ग्रुपच्या सहकार्याने हे हायब्रीड रॉकेट विकसित केलेलं आहे.

RHUMI -1 रॉकेट चेन्नईतील तिरुविदंधाई येथून प्रक्षेपित करण्यात आले.

RHUMI -1 रॉकेट, 3 घन (क्यूब) उपग्रह आणि 50 PICO उपग्रह अवकाशात वाहून नेत आहे. 

भारतातील पहिली हायड्रॉलिक मोबाईल लॉन्च सिस्टीम वापरून प्रक्षेपण करण्यात आले.

अवकाशात सोडलेले उपग्रह काय काम करतील ?

• घन (क्यूब) उपग्रह वैश्विक किरणोत्सर्गाची तीव्रता, अतिनील किरणोत्सर्गाची तीव्रता आणि हवेच्या गुणवत्तेसह वातावरणातील परिस्थितींवरील डेटाचे निरीक्षण आणि संकलन करतील.

• पिको उपग्रह पर्यावरणीय घटकांचे विश्लेषण करण्यावर लक्ष केंद्रित करेल जसे की कंपन, एक्सेलेरोमीटर रीडिंग, उंची, ओझोन पातळी आणि विषारी पदार्थ इत्यादी.

पुन्हा वापरण्यायोग्य रॉकेट्स म्हणजे काय ?

What are Reusable Rockets ?

पुन्हा वापरता येण्याजोगे रॉकेट पेलोड (उपग्रह) सोडतात, पृथ्वीवर परत येतात आणि पुन्हा नवीन पेलोडसह लॉन्च केले जाऊ शकतात. 

Reusable Rockets चे फायदे काय ?

• पुन्हा वापर केल्यामुळे प्रत्येक प्रक्षेपणासाठी नवीन रॉकेट तयार करावे लागत नाही त्यामुळे नवीन प्रक्षेपणाचा खर्च 65% पर्यंत कमी होऊ शकतो.

• साधारणतः रॉकेट अवकाशात गेल्यावर तेथील कचरा वाढवतात, Reusable Rockets वापरल्यामुळे अवकाशातील कचरा (स्पेस डेब्रिज) कमी करता येईल.

• रॉकेट पुन्हा वापरल्यामुळे नवीन मिशन साठी पुन्हा रॉकेट बनवण्याचा वेळ वाचवला जातो त्यामुळे प्रक्षेपण लवकर आणि जास्त प्रमाणात करता येईल.

एकीकृत निवृत्तीवेतन योजना काय आहे ? 

Unified Pension Scheme

Subject : GS - सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) एकीकृत निवृत्तीवेतन योजना (युनिफाइड पेन्शन स्कीम) केव्हा पासून लागू करण्यात येणार आहे ?

1. 1 डिसेंबर 2024

2. 1 जानेवारी 2025

3. 1 एप्रिल 2025

4. 1 मे 2025

उत्तर : 1 एप्रिल 2025

बातम्यांमध्ये : केंद्र सरकारने ‘एकीकृत निवृत्तीवेतन योजना’ (Unified Pension Scheme) घोषित केली. त्याच धर्तीवर प्रस्तावित ‘सुधारित राष्ट्रीय निवृत्तीवेतन योजना’ ऐवजी महाराष्ट्र राज्यामध्ये ही योजना (Unified Pension Scheme) जशीच्या तशी लागू करण्यात येत आहे.

तसेच या अनुषंगाने येणाऱ्या अतिरिक्त खर्चास मान्यता देण्यात येत आहे, असे वित्त विभागाने कळविले आहे.

काय आहे एकीकृत निवृत्तीवेतन योजना ?

• केंद्रीय मंत्रिमंडळाने ‘एकीकृत निवृत्तीवेतन योजना’ (UPS) मंजूर केली, जी सरकारी कर्मचाऱ्यांना निवृत्तीनंतर खात्रीशीर पेन्शन देईल. 

• ही योजना 1 एप्रिल 2025 पासून लागू होईल.

• केंद्र सरकारचे कर्मचारी सध्याच्या नॅशनल पेन्शन सिस्टम (NPS) मधून UPS मध्ये स्थलांतरित होतील.

पेन्शनचे प्रकार :

• खात्रीशीर निवृत्ती वेतन (Assured Pension) :  

या योजनेत सेवानिवृत्तीपूर्वी किमान 25 वर्षे पूर्ण करणाऱ्या सरकारी कर्मचाऱ्यांना निवृत्तीपूर्वीच्या 12 महिन्यांच्या सरासरी मूळ पगाराच्या 50 टक्के रक्कम मिळण्याची हमी दिली जाते.

• खात्रीशीर किमान निवृत्तीवेतन (Assured Minimum Pension) : 

किमान 10 वर्षापर्यंतच्या सेवेच्या स्थितीत कर्मचाऱ्याला दरमहा किमान 10 हजार रुपये दिले जातील.

• खात्रीशीर कौटुंबिक निवृत्तीवेतन (Assured Family Pension) : 

सेवानिवृत्त व्यक्तीच्या मृत्यूनंतर, त्यांचे जवळचे कुटुंब निवृत्त व्यक्तीने शेवटच्या वेळी काढलेल्या पेन्शनच्या 60 टक्के रक्कम निवृत्ती वेतनाच्या स्वरुपात मिळेल.

• महागाई निर्देशांक (Inflation Indexation) :  

• वर नमूद केलेल्या तीन प्रकारच्या पेन्शनवर महागाई सवलत मिळेल.

राष्ट्रीय क्रीडा दिन

National Sports Day

Subject : GS - दिनविशेष, खेळ

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी 29 ऑगस्टला राष्ट्रीय क्रीडा दिन कोणाच्या सन्मानार्थ साजरा केला जातो ?

1. मिल्खा सिंग

2. मेजर ध्यानचंद

3. सचिन तेंडुलकर

4. यांपैकी नाही

उत्तर : मेजर ध्यानचंद

अलीकडेच, मेजर ध्यानचंद यांच्या जयंतीदिनी 29 ऑगस्ट 2024 रोजी राष्ट्रीय क्रीडा दिन (National Sports Day) साजरा करण्यात आला.

मेजर ध्यानचंद

• मेजर ध्यानचंद यांचा जन्म 29 ऑगस्ट 1905 रोजी अलाहाबाद येथे झाला.

• मेजर ध्यानचंद हे भारताच्या स्वातंत्र्यपूर्व काळातील एक प्रमुख हॉकीपटू होते.

• त्याच्या हॉकी खेळातील प्रभुत्व आणि खेळाची समज यामुळे त्यांना “हॉकीचा जादूगार” म्हणून आोळखले जाते.

• 1928, 1932 आणि 1936 उन्हाळी ऑलिंपिकमध्ये भारताने हॅटट्रिक साधत सलग तीन वर्षे ऑलिम्पिकमध्ये सुवर्णपदक जिंकली त्यात त्यांचे मोलाचे योगदान होते.

• 1926 ते 1948 दरम्यान त्यांनी भारतासाठी 185 सामने खेळून 400 हून अधिक गोल केले.

• 1956 मध्ये ते भारतीय लष्कराच्या पंजाब रेजिमेंटमध्ये मेजर म्हणून ते निवृत्त झाले.

• 1956 मध्ये त्यांना पद्मभूषण हा तिसरा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार मिळाला.

• 2012 मध्ये, भारत सरकारने त्यांची जयंती दरवर्षी राष्ट्रीय क्रीडा दिन म्हणून साजरी करण्याचा निर्णय घेतला.

• त्यांचा सन्मान करण्यासाठी, भारत सरकारने 2021 मध्ये राजीव गांधी खेलरत्न पुरस्काराचे नाव बदलून मेजर ध्यानचंद खेलरत्न पुरस्कार असे केले.

राष्ट्रीय क्रीडा दिन साजरी करण्याचे महत्त्व काय आहे ?

• भारतीय खेळाडूंच्या कामगिरीची ओळख करून, देशाच्या अभिमानासाठी आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावरील त्यांच्या योगदानाचा गौरव करण्यासाठी राष्ट्रीय क्रीडा दिनाचे महत्त्व अनन्यसाधारण आहे.

• भारतातील क्रीडा भावना जागृत करण्यासाठी राष्ट्रीय क्रीडा दिन हा एक विशेष दिवस आहे.

• सर्व वयोगटातील व्यक्तींना शारीरिक हालचालींचे महत्व सांगण्यासाठी, खेळांमध्ये सहभागी होण्यासाठी, क्रीडा संस्कृती जोपासण्यासाठी आणि प्रोत्साहन देण्यासाठी त्याचप्रमाणे क्रीडापटूंच्या कामगिरीचा सन्मान करणे हे राष्ट्रीय क्रीडा दिनाचे उद्दिष्ट आहे.

टेलिग्रामचा संस्थापक आणि CEO ला फ्रान्स मध्ये अटक

Subject : GS 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) टेलिग्रामचे संस्थापक कोण आहे ?

1. मार्क झुकरबर्ग 

2. इलॅान मस्क

3. पावेल दुरोव्ह

4. यांपैकी नाही

उत्तर : पावेल दुरोव्ह

टेलिग्रामचे संस्थापक आणि अध्यक्ष पावेल दुरोव्ह यांना अटक का करण्यात आली ?

बेकायदेशीर कृत्यांमध्ये टेलिग्राम ॲप'चा वापर आणि तपासात सहकार्य करण्यास नकार दिल्याच्या आरोपानंतर टेलिग्रामचे संस्थापक आणि अध्यक्ष पावेल दुरोव्ह यांना फ्रान्स मध्ये अटक करण्यात आली.

कोण आहे पावेल दुरोव्ह ?

• पावेल दुरोव्ह (वय ३९) यांचा जन्म रशिया मध्ये झाला. 

• त्यांनी रशियातील सेंट पीटर्सबर्ग विद्यापीठात शिक्षण घेतले होते. 

• टेलिग्राम तयार करण्यापूर्वी, पावेल दुरोव्हने रशियातील सर्वात मोठे सोशल नेटवर्क " व्ही कंताक्ते " (VKontakte) नावाच्या सोशल मीडिया ॲपची स्थापना केली.

• रशियन सरकारने '" व्ही कंताक्ते "' या प्लॅटफॉर्मवरील विरोधकांची खाती बंद करण्याची मागणी त्यांच्याकडे केली होती परंतु ही बंदी झुगारल्यानंतर 2014 मध्ये त्यांना रशिया सोडण्याचा निर्णय घ्यावा लागला.

• रशिया सोडण्याच्या एक वर्ष आधी म्हणजेच 2013 मध्ये त्यांनी टेलिग्राम या प्लॅटफॉर्मची स्थापना केली होती.

• सध्या ते दुबईमध्येच राहत असून टेलिग्राम कंपनीचे कामकाजही तिथूनच चालवले जाते.

• पावेल दुरोव्ह यांच्याकडे UAE आणि फ्रान्सचे नागरिकत्व आहे.

टेलिग्राम ॲप काय आहे?

• फेसबुक, व्हॉट्सअ‍ॅप, इंस्टाग्राम, आयमेसेज यांच्या प्रमाणेच टेलिग्राम हेदेखील जगभरात प्रसिद्ध असलेले मोठे मेसेजिंग अ‍ॅप आहे.

• पावेल दुरोव्ह यांनी 2013 मध्ये टेलिग्राम या प्लॅटफॉर्मची स्थापना केली होती.

• व्हॉट्सअपमध्ये एकावेळी एका ग्रुपमध्ये 1024 सदस्य असू शकतात तर दुसरीकडे टेलिग्रामवर ही मर्यादा 2 लाखांपर्यंत आहे. 

• त्यामुळेच, प्रचंड सदस्यसंख्या असलेल्या या ग्रुप्समधूनच दिशाभूल करणारी माहिती मोठ्या प्रमाणावर पसरत असल्याची टीका टेलिग्रामवर वारंवार होते.

टेलिग्राम ॲप वर काय आरोप आहे ? 

• टेलिग्रामवर तुम्ही तुमचा मोबाइल नंबर गोपनिय ठेवू शकता तसेच सीम कार्ड नसतानाही साइन अप करु शकता. युझर्सना टेलिग्रामवरील ग्रुप्स आणि चॅनेल्सवरील इतर सदस्यांचे मोबाइल नंबर्स दिसू शकत नाहीत.

• टेलीग्रामच्या यांसारख्या गोपनीयता वैशिष्ट्यांमुळे अंमली पदार्थांची तस्करी, दहशतवादाचे समर्थन, सायबरस्टॉकिंग, ॲानलाईन घोटाळे यांसारखे बेकायदेशीर कामांसाठी टेलिग्रामचा वापर होत असल्याचा आरोप टेलिग्रामवर केला जातो.

प्रधानमंत्री जन धन योजना काय आहे ?

Pradhan Mantri Jan Dhan Yojana (PMJDY)

Subject : GS - सरकारी योजना

बातम्यांमध्ये : प्रधानमंत्री जन धन योजनेला 10 वर्ष पूर्ण.

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) प्रधानमंत्री जन धन योजना कधी सुरू केली ?

1. 28 ऑगस्ट 2013

2. 28 ऑगस्ट 2014

3. 28 ऑगस्ट 2019

4. 28 ऑगस्ट 2024

उत्तर : 28 ऑगस्ट 2014

प्रधानमंत्री जन धन योजनेबद्दल थोडक्यात माहिती :

28 ऑगस्ट 2014 मध्ये पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी प्रधानमंत्री जन धन योजना सुरू केली.

उद्दिष्ट : बँकिंग/बचत खाती, रेमिटन्स, क्रेडिट, विमा आणि पेन्शन यासह आर्थिक सेवांमध्ये परवडणाऱ्या दरात लोकांना प्रवेश प्रदान करणे आणि आर्थिक समावेशनाला प्रोत्साहन देणे.

जन धन खाते :

• एखादी व्यक्ती या योजनेअंतर्गत कोणत्याही बँकेच्या शाखेत किंवा व्यवसाय प्रतिनिधी (बँक मित्र) आउटलेटमध्ये खाते उघडू शकते.

• PMJDY अंतर्गत उघडलेली खाती शून्य शिल्लक (Zero Balance) ठेवून उघडता येतात. 

• या योजनेतील खातेदारांना एक RuPay डेबिट कार्ड दिले जाईल जे सर्व एटीएममधून रोख पैसे काढण्यासाठी वापरले जाऊ शकते.

जन धन बॅंक खात्याचे महत्व काय आहे ?

जन धन बॅंक खात्यात अनेक सरकारी आर्थिक उपक्रमांचा थेट लाभ हस्तांतरण (DBTs) सुलभ होते.( म्हणजे लाभार्थ्यांच्या जनधन बँक खात्यात सरकारी योजनांमार्फत पैसे जमा केले जातात.)

योजनेसाठी कोण पात्र असेल ?

• अर्जदार हा भारतीय नागरिक असावा.

• अर्जदाराचे वय १८ ते ५९ वर्षे दरम्यान असावे.

• 10 वर्षांवरील अल्पवयीन मुलांनी अर्ज केल्यास, त्यांना त्यांचे PMJDY खाते व्यवस्थापित करण्यासाठी त्यांच्या कायदेशीर पालकांकडून समर्थन आवश्यक असेल.

स्पर्धा परिक्षेत विचारले जाणारे योजनेतील महत्वाचे मुद्दे:

• झिरो-बॅलन्स खाती : बॅंक खाते शिल्लक आवश्यकता नसताना उघडता येतात.

• RuPay डेबिट कार्ड : अपघात विमा संरक्षणासह विनामूल्य RuPay डेबिट कार्ड प्रदान करते.

• अपघात विमा : 2 लाख रुपयांपर्यंत

(नोट : झिरो-बॅलन्स खाते, डेबिट कार्ड, ॲक्सिडन्ट विमा, ओव्हरड्रफ्ट सुविधा, 5000 पर्यंत लोन -एवढे मुद्दे लक्षात असू द्या)

2015 पासून 2024 पर्यंत ची अपडेट्स : 

• मार्च 2015 मधील 72 कोटींवरून ऑगस्ट 2024 पर्यंत 53.13 कोटी खाती वाढली.

• PMJDY खात्यांमधील ठेवी (मार्च 2015) 15,670 कोटी रुपयांवरून 2.31 लाख कोटी (ऑगस्ट 2024) रुपयांपर्यंत वाढल्या.

• सरकारचे उद्दिष्ट : अतिरिक्त 3 कोटी PMJDY खाती आर्थिक वर्ष 2024-25 मध्ये उघडण्याचे सरकारचे उद्दिष्ट आहे.

H1N1 म्हणजे काय ?

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान - रोग आणि आजार

बातम्यांमध्ये : यंदाच्या पावसाळ्यात महाराष्ट्रात H1N1 म्हणजेच स्वाइन फ्लूच्या रुग्णांमध्ये लक्षणीय वाढ झाली आहे.

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) स्वाइन फ्लू हा एक ----- चा प्रकार आहे.

1. जीवाणू

2. विषाणू

3. बुरशी

4. यांपैकी नाही

उत्तर : विषाणू

• H1N1 हा इन्फ्लुएंझा A विषाणूचा एक उपप्रकार आहे. ज्याला सामान्यतः स्वाइन फ्लू म्हणून ओळखले जाते. 

• हे मानव आणि डुक्कर दोघांनाही संक्रमित करू शकते.

• स्वाइन फ्लू मुळे प्रामुख्याने श्वसनाचे आजार होऊ शकतात.

स्वाइन फ्लूचे संक्रमण कसे होते ? 

• जेव्हा संक्रमित व्यक्ती खोकते, शिंकते किंवा बोलतो तेव्हा श्वासोच्छवासाच्या थेंबाद्वारे विषाणू प्रसार होतो.

• दूषित पृष्ठभागांना स्पर्श करून देखील स्वाइन फ्लूचे संक्रमण होऊ शकते.

भारतात स्वाइन फ्लूचा पहिला रुग्ण केव्हा आढळून आला ?

•  मे 2009 मध्ये भारतात स्वाइन फ्लूचा पहिला रुग्ण केव्हा आढळून आला. 

• 2021, 2022 आणि 2023 मध्ये या विषाणूंच्या रुग्णात लक्षणीय वाढ झाल्याचे दिसून येते.

काय आहे लखपती दीदी योजना ?

बातम्यांमध्ये : जळगाव येथील लखपती दीदी संमेलनाला पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी संबोधित केले.

Subject : GS - सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) लखपती दीदी योजना कोणत्या वर्षी सुरू करण्यात आली ?

1. 2014

2. 2019

3. 2023

4. 2024

उत्तर : 2023

लखपती दीदी योजनेबद्दल महत्त्वाची माहिती :

• योजनेची सुरूवात : 2023 रोजी लखपती दीदी योजना सुरू करण्यात आली.

• उद्देश : महिलांना त्यांच्या गावात सूक्ष्म उद्योग सुरू करण्यासाठी प्रोत्साहित करणे.

• या कार्यक्रमाचा उद्देश महिलांना बचत गटांमध्ये (SHGs) प्रशिक्षित करणे हा आहे जेणेकरून त्यांना प्रति कुटुंब किमान 1 लाख रुपये वार्षिक उत्पन्न मिळू शकेल.

• लखपती दीदी योजनेअंतर्गत 3 कोटी महिलांना शाश्वत उत्पन्न मिळवण्यासाठी आवश्यक कौशल्य आणि संसाधने प्रदान करणे.

• लखपती दीदी योजने अंतर्गत महिलांना प्लंबिंग, एलईडी बल्ब बनवणे, ड्रोन ऑपरेशन आणि दुरुस्ती आणि शिवणकाम आणि विणकाम यासारख्या विविध कौशल्यांचे प्रशिक्षण दिले जाईल.

• प्रशिक्षण पूर्ण केल्यानंतर महिलांना त्यांच्या कौशल्याचा वापर करून उत्पन्न मिळविण्याची संधी उपलब्ध करून दिली जाईल.

• या योजनेअंतर्गत महिलांना स्वतःचा उद्योग सुरू करण्यासाठी 1 ते 5 लाख रुपयांपर्यंत व्याजमुक्त कर्ज मिळेल.

• योजनेची अंमलबजावणी : बचत गटांच्या माध्यमातून ही योजना राबविण्यात येणार आहे.

• योजनेचा लाभ घेण्यासाठी महिलांना बचत गटाचे सदस्य असणे बंधनकारक आहे.

• मंत्रालय : ग्रामीण विकास मंत्रालय

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) लखपती दीदी योजनेबद्दल योग्य विधान असलेला पर्याय निवडा.

1. हि योजना 2023 मध्ये सुरू करण्यात आली.

2. महिलांना कौशल्य प्रशिक्षण देऊन लखपती बनवणे हे योजनेचे उद्दिष्ट आहे.

3. दोन्ही बरोबर

4. दोन्ही चूक

उत्तर : दोन्ही बरोबर

मुंबई महानगर प्रदेशाचा GDP 300 अब्ज डॉलर पर्यंत वाढवण्याचा रोड मॅप

Roadmap to increase Mumbai Metropolitan Region’s GDP to $300 billion

Subject : GS  

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) निती आयोगाने सादर केलेल्या अहवालात मुंबई महानगर प्रदेशाची GDP 300 अब्ज डॉलर बनवण्यासाठी किती वर्षांचा रोड मॅप बनवला आहे ?

1. तीन

2. पाच

3. सात

4. नऊ

उत्तर : पाच

• निती आयोगाने मुंबई महानगर प्रदेशाच्या (Mumbai Metropolitan Region’s -MMR) विकासासाठी एक विकास योजना तयार केली आहे.

• ज्याचे उद्दिष्ट पुढील पाच वर्षांत या प्रदेशाचे सकल देशांतर्गत उत्पादन म्हणजेच GDP दुप्पट करण्याचे आहे. 

• सध्या या प्रदेशाचा GDP १२ लाख कोटी ($१४० अब्ज) आहे आणि २०३० पर्यंत तो २६ लाख कोटी ($३०० अब्ज) पर्यंत वाढवण्याचे लक्ष्य असेल.

• मुंबई आणि त्याच्या उपग्रह शहरांना जागतिक आर्थिक केंद्र बनवण्याचे लक्ष्य नियोजन संस्थेने ठेवले आहे.  

निती आयोगाने अहवालात राज्य सरकारने लक्ष केंद्रित करण्यासाठी या क्षेत्रांवर प्रकाश टाकला :

• मुंबईला जागतिक सेवा केंद्र म्हणून विकसित करणे

• परवडणारी घरे उपलब्ध करून देणे

• MMR चे जागतिक पर्यटन केंद्रात रूपांतर करणे

• MMR मधील बंदरांचा (Ports)एकात्मिक विकास 

• औद्योगिक आणि लॉजिस्टिक हब तयार करणे

• जागतिक दर्जाच्या शाश्वत, सर्वसमावेशक पायाभूत सुविधांसह शहरांचा विकास 

मुंबई महानगर प्रदेश काय आहे ? 

• मुंबई महानगर प्रदेश (MMR) 6,328 चौरस किमीमध्ये पसरलेला आहे. 

• यात 9 महानगरपालिका, 9 नगर परिषदा आणि काही गावांचा समावेश आहे.

• 9 महानगरपालिका - बृहन्मुंबई, ठाणे, कल्याण-डोंबिवली, नवी मुंबई, उल्हासनगर, भिवंडी- निजामापूर, वसई-विरार, मीरा-भाईंदर आणि पनवेल

• 9 नगर परिषदा - अंबरनाथ, कुळगाव-बदलापूर, माथेरान, कर्जत, खोपोली, पेण, उरण, अलिबाग आणि पालघर 

• गावे - ठाणे, रायगड आणि पालघर जिल्ह्यातील 1,000 हून अधिक गावे.

• MMR च्या संतुलित विकासासाठी मुंबई महानगर प्रदेश विकास प्राधिकरण (MMRDA) जबाबदार आहे. 

निती आयोग 

NITI Aayog ( National Institute for Transforming India)

Subject : GS - राज्यशास्त्र

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) निती आयोगाचे अध्यक्ष कोण आहेत ?

( महाराष्ट्र पोलीस भरती - नागपूर, यवतमाळ, नागपूर SRPF 2023...)

1. राष्ट्रपती 

2. उपराष्ट्रपती

3. पंतप्रधान  

4. यांपैकी नाही

उत्तर : पंतप्रधान

निती आयोग 

NITI Aayog

• स्थापना: 1 जानेवारी 2015 रोजी

• मुख्यालय: नवी दिल्ली

• निती आयोग ही संस्था भारत सरकारची थिंक टॅंक (Think -Tank) म्हणून स्थापन झाली.

• प्रमुख कार्य : देशाच्या सर्वांगीण विकासाची दिशा ठरवणे आणि त्यासाठी धोरणे आखणे.

• निती आयोगाची स्थापना एक असंवैधानिक आणि अवैधानिक संस्था म्हणून करण्यात आली.

• निती आयोग ही भारत सरकारची विकास धोरण ठरवणारी सर्वोच्च संस्था आहे. (नियोजन आयोगाला पर्याय म्हणून दुसरी संस्था)

• निती आयोग केंद्र आणि राज्य सरकारांना धोरणात्मक बाबींवर सल्ला देते.

• 1 जानेवारी 2015 पासून नियोजन आयोगाची (Planning commission) जागा निती आयोग या नवीन संस्थेने घेतली.

• अध्यक्ष : पंतप्रधान हे निती आयोगाचे पदसिद्ध अध्यक्ष असतात. सध्याचे अध्यक्ष पंतप्रधान श्री नरेंद्र मोदी आहेत.

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) निती आयोगाचे विस्तारित रूप काय ?

(महाराष्ट्र पोलीस भरती :भंडारा चालक 2021)

1. नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी इन इंडिया

2. नॅशनल इन्स्टिट्यूशन फॉर ट्रान्सफॉर्मरमिंग इंडिया

3. नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी अँड इंजीनियरिंग

4. यांपैकी नाही

उत्तर : नॅशनल इन्स्टिट्यूशन फॉर ट्रान्सफॉर्मरमिंग इंडिया

प्रश्न) भारताच्या निती आयोगाचे अध्यक्ष कोण आहेत ?

(महाराष्ट्र पोलीस भरती : मुंबई 2018)

1. डॉ. मनमोहन सिंग

2. डॉ. मॉन्टेकसिंग अहलुवालिया

3. श्री अर्जुन सिंग 

4. श्री नरेंद्र मोदी

उत्तर : श्री नरेंद्र मोदी

भारतीय लष्कर आणि महाराष्ट्र पोलिसांचा संयुक्त सराव

" फोर्स वन " काय आहे ?

Subject : GS - महाराष्ट्र पोलीस 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) Force One काय आहे ?

(महाराष्ट्र पोलीस भरती नागपूर कारागृह 2021)

1. राष्ट्राध्यक्ष विमान 

2. पंतप्रधानांचे विमान 

3. महाराष्ट्र पोलीस कमांडो बल 

4. सशस्त्र सीमा बल

उत्तर : महाराष्ट्र पोलीस कमांडो बल 

• भारतीय लष्कर आणि महाराष्ट्र पोलीस दलाने त्यांच्या कार्यपद्धतींचा समन्वय साधण्यासाठी आणि ऑपरेशन तयारी वाढवण्यासाठी संयुक्त सराव केला.

• या संयुक्त सरावात लष्कराच्या 15 आसाम रेजिमेंटचा आणि महाराष्ट्र पोलीसांचे फोर्स वन दलाचा समावेश होता.

" फोर्स वन " काय आहे ?

फोर्स वनची स्थापना केव्हा करण्यात आली ?

• " फोर्स वन " मुंबई पोलिसांचे एक विशेष दहशतवादविरोधी युनिट आहे.

• फोर्स वन च्या जबाबदारीचे प्राथमिक क्षेत्र मुंबई आणि त्याच्या आसपासच्या प्रदेशाचे संरक्षण करणे हे आहे.

• 26 नोव्हेंबर 2008 रोजी मुंबईमध्ये दहशतवादी हल्ला झाला.

• 2008 च्या या मुंबई दहशतवादी हल्ल्याला प्रत्युत्तर म्हणून महाराष्ट्र पोलिसांच्या अंतर्गत " फोर्स वन " दलाची स्थापना करण्यात आली.

• फोर्स वन ची रचना राष्ट्रीय सुरक्षा रक्षक (NSG) प्रमाणे आहे हे महाराष्ट्राचे कमांडो पथक आहे.

• 26 नोव्हेंबर 2010 पासून फोर्स वन दल कार्यान्वित करण्यात आले . 

• मुख्यालय : फोर्स वनचे मुख्यालय गोरेगाव (मुंबई) येथे आहे.

भर्ती आणि प्रशिक्षण

• फोर्स वनसाठी भरती महाराष्ट्र पोलिसांच्या तरुण स्वयंसेवकांमध्ये केली जाते जे आधीच चांगले प्रशिक्षित आहेत. 

• एकूण अर्जदारांपैकी फक्त 4 ते 5 टक्केच यशस्वी होतात. 

• फोर्स वनच्या कमांडोना महाराष्ट्र इंटेलिजन्स अकादमी, कॉलेज ऑफ मिलिटरी इंजिनीअरिंग , पुणे आणि संरक्षण संशोधन आणि विकास संस्था (DRDO) येथे अत्याधुनिक शस्त्रे आणि स्फोटके वापरण्याचे प्रशिक्षण दिले जाते

विशेषज्ञ अधिकार क्षेत्र

• दहशतवादविरोधी, विशेष शस्त्रे ऑपरेशन्स करणे.

• आंतरराष्ट्रीय स्तरावर संरक्षित व्यक्ती, इतर अत्यंत महत्त्वाच्या व्यक्ती आणि/किंवा महत्त्वाच्या राज्य मालमत्तेचे संरक्षण करणे.

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) महाराष्ट्र पोलीस " फोर्स वन " दलाचे सध्याचे अध्यक्ष कोण आहे ?

उत्तर : श्री कृष्ण प्रकाश सर  

जगातील दुसरा सर्वात मोठा हिरा

World's Second Largest Diamond

Subject : GS - महाराष्ट्र पोलीस 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलिकडेच जगातील दुसरा सर्वात मोठा हिरा कोणत्या देशात सापडला ?

1. बोत्सवाना

2. वेस्ट इंडिज

3. पेरू

4. इजिप्त

उत्तर : बोत्सवाना

• बोत्सवाना या देशातील खाणीमधून जगातील दुसरा सर्वांत मोठा हिरा सापडला आहे.

• हा हिरा तब्बल 2492 कॅरट वजनाचा आहे.

• कॅनडाच्या लुकारा डायमंड फर्मच्या मालकीची ही खाण असून या खाणीतून हा हिरा शोधून काढण्यात आला आहे.

• या हिऱ्याची अंदाजे किमत 40 मिलियन डॉलर (3,35,88,50,000 रूपये) पेक्षा जास्त असल्याचं सांगण्यात येतंय.

• लुकारा डायमंड फर्मच्या मेगा डायमंड रिकव्हरी एक्स-रे तंत्रज्ञानाच्या साहाय्याने हा हिरा शोधन्यात आला.

• या तंत्रज्ञानाच्या वापरामुळे क्रशिंग प्रक्रियेदरम्यान हिरा तुटण्याची शक्यता कमी असते.

बोत्सवाना देश (Botswana) : 

• बोत्सवाना हा देश आफ्रिका खंडात असून याची राजधानी गॅबोरोनी (Gaborone) आहे.

• बोत्सवानाचा ७० टक्के भाग कालाहारी वाळवंटाने व्यापला आहे.

• बोत्सवाना हा जगातील सर्वात मोठा हिरा उत्पादक देश असून जगातल्या एकूण हिऱ्याच्या उत्पादनापैकी 20 टक्के उत्पादन एकट्या बोत्सवानामध्ये केलं जातं.

तर मग जगातील सर्वांत मोठा हिरा कोणता ?

• कलिनन हा जगातील सर्वांत मोठा हिरा आहे.

• 1905 मध्ये दक्षिण आफ्रिकेच्या एका खाणीत 3106 कॅरेट वजनाचा हा हिरा सापडला होता. 

• त्याचे नऊ तुकडे करून त्यापैकी काही हिऱ्याचे तुकडे हे ब्रिटिश शाही क्राऊनमध्ये लावण्यात आले आहेत.

हुतात्मा शिवराम हरी राजगुरू जयंती

Shivaram Hari Rajguru

हुतात्मा शिवराम हरी राजगुरू यांना विनम्र अभिवादन🙏🙏💐

Subject : GS - आधुनिक भारत - क्रांतिकारी

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) सँडर्सचा वध खालील पैकी कोणी केला ?

1. अनंत कान्हेरे

2. राजगुरू

3. चाफेकर बंधू

4. यांपैकी नाही

उत्तर : राजगुरू

• अनंत कान्हेरे यांनी नाशिक चे कलेक्टर जॅक्सन ह्याला गोळ्या घालून ठार केले.

• चाफेकर बंधूंनी रँड आणि आयहर्स्ट यांना पुण्यात गोळ्या घालून ठार केले.

• हुतात्मा शिवराम हरी राजगुरू हे भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील एक सशस्त्र क्रांतिकारक होते. 

• जन्म : 24 ॲागस्ट 1908 रोजी पुणे जिल्ह्यातील खेड या गावी एका मध्यमवर्गीय घरात त्यांचा जन्म झाला.

• (त्यांच्या स्मरणार्थ खेड या गावचे राजगुरुनगर असे नामकरण करण्यात आले.)

• प्राथमिक शिक्षणानंतर ते अमरावतीला गेले. तेथील हनुमान व्यायाम शाळेत ते जात असत. 

• त्या वातावरणात त्यांना देशभक्तीची मोठी प्रेरणा मिळाली. 

• १९२३ साली म्हणजे वयाच्या पंधराव्या वर्षी ते संस्कृत अध्ययनासाठी बनारसला गेले आणि येथे त्यांची सचिंद्रनाथ संन्याल, चंद्रशेखर आझाद यांसारख्या क्रांतिकारकांशी ओळख झाली. 

• पुढे हिंदुस्थान सोशलिस्ट रिपब्लिकन आर्मी सुरू झाल्यावर ते या क्रांतिसैन्याचे सैनिक बनले.

• संस्कृत व मराठीबरोबरच इंग्रजी, कन्नड, मलयाळम्, हिंदी व उर्दू या भाषाही त्यांना चांगल्या अवगत होत्या.

• त्यांचा बंदुकीचा नेम अचूक होता. त्यांना हिंदुस्थान सोशालिस्ट रिपब्लिकन असोसिएशनचा (HSRA) " गनमॅन " म्हटले जात.

सायमन कमिशनला विरोध आणि लाला लजपतराय यांचा मृत्यू :

• ब्रिटीश सरकारने नोव्हेंबर 1927 मध्ये भारताच्या घटनात्मक प्रगतीचा अहवाल देण्यासाठी आणि पुढील घटनात्मक सुधारणा करण्यासाठी सायमन कमिशनची नियुक्ती केली. 

• परंतु या समितीच्या 7 सदस्यांमध्ये एकही भारतीय नव्हता. 

• भारतातील लोकांसाठीच्या असलेल्या सुधारणांमध्ये एकही भारतीय नसणे यामुळे हे भारतीयांच्या आत्मनिर्णयाच्या अधिकाराचे उल्लंघन आणि भारतीयांच्या स्वाभिमानाचा अपमान होता. त्यामुळे सायमन कमिशनला विरोध घेण्यात आला.

• सायमन कमिशन लाहोरमध्ये आल्याच्या निषेधार्थ लाला लजपतराय यांनी 30 ऑक्टोबर 1928 रोजी अहिंसक निदर्शनाचे नेतृत्व केले.

• जेम्स ए. स्कॉट, या पोलिस अधीक्षकाने आंदोलकांवर "लाठीचार्ज" करण्याची सूचना केली. 

• लाला लजपतराय यांच्या छातीवर वार केले गेले यामुळे 17 नोव्हेंबर 1928 रोजी त्यांचे निधन झाले. 

 सँडर्सचा वध : 

• लाला लजपतराय यांच्या हत्येचा बदला घेण्यासाठी ज्या क्रांतिकारकांची नेमणूक झाली त्यात राजगुरू, चंद्रशेखर आझाद, भगतसिंग, जयगोपाल यांचा समावेश होता. 

• १७ डिसेंबर १९२८ रोजी लाहोरला ब्रिटिश पोलिस अधिकारी सँडर्सचा गोळ्या घालून ठार केले. त्यातील पहिल्या दोन गोळ्या राजगुरूंनी झाडलेल्या होत्या.

• ३० सप्टेंबर १९२९ रोजी राजगुरूंना पुण्यात अटक झाली. 

• 23 मार्च 1931 ला लाहोर येथे भगतसिंग,राजगुरू आणि सुखदेव यांना फाशी देण्यात आली. 

• त्यांच्या स्मरणार्थ 23 मार्च हा दिवस भारतात शहीद दिन म्हणून साजरा केला जातो.

महाराष्ट्र प्रदूषण नियंत्रण मंडळ 

बातम्यांमध्ये : पुणे येथील राष्ट्रीय हरित न्यायाधिकरणाच्या पश्चिम विभागीय खंडपीठाने जिल्हाधिकारी आणि महाराष्ट्र प्रदूषण नियंत्रण मंडळाला नोटीसा जारी करून गणेशोत्सव दरम्यान ध्वनिप्रदूषणावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी केलेल्या उपाययोजनांबाबत माहिती घेण्याचे निर्देश दिले.

Subject : GS - पर्यावरण 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) महाराष्ट्र प्रदूषण नियंत्रण मंडळाची (MPCB) स्थापना कधी करण्यात आली ?

1. 1970

2. 1980

3. 1990

4. 2000

उत्तर : 1970

महाराष्ट्र प्रदूषण नियंत्रण मंडळ (MPCB) : 

• 7 सप्टेंबर 1970 रोजी महाराष्ट्र प्रदूषण नियंत्रण मंडळाची स्थापना करण्यात आली.

• हे मंडळ महाराष्ट्र शासनाच्या पर्यावरण विभागाच्या प्रशासकीय नियंत्रणाखाली कार्यरत आहे.

• राज्यात विविध पर्यावरणीय कायदे लागू करण्यासाठी हे मंडळ जबाबदार आहे.

पर्यावरणासंबंधी महत्त्वाचे कायदे : 

• जल (प्रदूषण प्रतिबंध व नियंत्रण) कायदा, १९७४,

• हवा (प्रदूषण प्रतिबंध व नियंत्रण) कायदा, १९८१

• पर्यावरण (संरक्षण) कायदा, १९८६ 

(नोट : कोणता कायदा कधी पारित केला त्याचे वर्ष लक्षात ठेवा, पेपर ला विचारतात.)

महाराष्ट्र प्रदूषण नियंत्रण मंडळाची काही महत्त्वपूर्ण कार्ये -

• प्रदूषण विषयक माहिती गोळा करणे व तिचा प्रचार करणे व त्याचा प्रतिबंध, नियंत्रण व बंद करणे.

• सांड पाणी किंवा व्यापारी सांड पाणी व टाकावू पदार्थांच्या निपटाऱ्याच्या सुविधांचे तसेच हवा प्रदूषण नियंत्रण पद्धतीचे निरीक्षण करणे व उपचार संयंत्र, निपटाऱ्याच्या पद्धती तसेच हवा प्रदूषण नियंत्रण पद्धती या विषयीच्या योजना, विनिर्देश किंवा इतर माहितीचा आढावा घेणे.

• प्रदूषण नियंत्रण, टाकावू पदार्थांवर पुनर्प्रक्रिया करुन पुन्हा उपयोगात आणणे, पर्यावरणस अनुकूल पद्धती ईत्यादी क्षेत्रात होणाऱ्या विकासाला सहाय्य करणे व प्रोत्साहन देणे.

• योग्य प्रदूषण नियंत्रण तंत्रज्ञान व पद्धती द्वारे पर्यावरण वृद्धीसाठी उद्योजकांना शिक्षित करणे व मार्गदर्शन देणे.

• स्वच्छ व स्वस्थ पर्यावरणा विषयी सार्वजनिक जागरुकता निर्माण करणे तसेच प्रदूषणा संबंधी सार्वजनिक तक्रारींची दखल घेणे.

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारतात पर्यावरण (संरक्षण) कायदा कधी लागू करण्यात आला ?

1. 1964

2. 1975

3. 1986

4. 1992

उत्तर : 1986