महात्मा गांधी पुण्यतिथी

Mahatma Gandhi Death Anniversary

महात्मा गांधीजींना पुण्यतिथी दिनी आदरांजली 💐💐🙏

Subject : GS - दिनविशेष, व्यक्ती, आधुनिक भारताचा इतिहास

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) महात्मा गांधीजीनी खालील पैकी कोणत्या आंदोलनसाठी भारतीयांना 'करो या मरो' (करा किंवा मरा) हा मूलमंत्र दिला ?

1. चंपारण सत्याग्रह

2. खेडा सत्याग्रह

3. असहकार चळवळ

4. भारत छोडो आंदोलन

उत्तर : भारत छोडो आंदोलन

पूर्ण नाव : मोहनदास करमचंद गांधी

जन्म : 2 ऑक्टोबर 1869 रोजी गुजरात मधील पोरबंदर या ठिकाणी झाला.

 महात्मा गांधी हे वकील, राजकारणी, सामाजिक कार्यकर्ते आणि लेखक होते.

 दक्षिण आफ्रिकेतील लढा : 

• दादा अब्दुल्ला या गुजराती व्यापाऱ्याने दक्षिण आफ्रिकेतील खटल्यासाठी गांधीजींची भेट घेतली त्यामुळे गांधीजी दक्षिण आफ्रिकेला गेले.

• 1893 ते 1915 या काळात दक्षिण आफ्रिकेत असताना गांधीजींनी वर्णद्वेष आणि तिथला अपमान पाहून भारतीय व्यापारी, कामगार यांच्या हक्कांसाठी लढा दिला.

• त्यांनी दक्षिण आफ्रिकेत इंडियन नाताळ काँग्रेसची स्थापना केली.

• इंडियन ओपिनियन या वृत्तपत्राची सुरुवात केली.

• डर्बन शहराजवळ फिनिक्स आश्रम स्थापन केले.

भारताच्या स्वातंत्र्य संग्रामातील भूमिका :

• 9 जानेवारी 1915 रोजी गांधीजी भारतात परतले.

• 1917 मध्ये चंपारण सत्याग्रह - पहिली सविनय कायदेभंग चळवळ

• 1918 अहमदाबाद गिरणी कामगार संप (Ahmedabad Mill Strike) - पहिले उपोषण

• 1918 - खेडा सत्याग्रह - पहिलं असहकार आंदोलन

• वरील स्थानिक आंदोलनांनी देशव्यापी लढाई चा पाया मजबूत केला.

• 20 व्या शतकाच्या सुरुवातीला महात्मा गांधी हे भारतीय राष्ट्रीय कॉंग्रेस चे प्रमुख नेते बनले, त्यांनी ब्रिटीश राजवटीला आव्हान देण्यासाठी अहिंसक मार्गाने आंदोलनचा पुरस्कार केला.

असहकार चळवळ (1920-1922) :

• गांधींनी जालियनवाला बाग हत्याकांड आणि दडपशाही रौलेट कायद्याला विरोध करण्यासाठी असहकार चळवळ सुरू केली.

• बोअर युद्धात बजावलेल्या कामगिरीबद्दल इंग्रजांनी गांधीजींना कैसर-ए-हिंद पदवी 1915 मध्ये बहाल केली होती.

• परंतु जालियनवाला बाग हत्याकांडाचा निषेध करण्यासाठी 1920 मध्ये गांधीजींनी कैसर-ए-हिंद पदवी परत केली.

सविनय कायदेभंग चळवळ (1930) : 

• सविनय कायदेभंग चळवळीची सुरुवात गांधीजींनी दांडी या मिठाच्या सत्याग्रहापासून केली.

• मिठाचा सत्याग्रह किंवा दांडी यात्रा (1930): ब्रिटीश मिठावरील कराचा निषेध करण्यासाठी गांधीजीनी 12 मार्च 1930 ते 6 एप्रिल 1930 पर्यंत साबरमती आश्रम ते दांडी असा मोर्चा काढला.

भारत छोडो आंदोलन (1942) :

• या आंदोलनाला चले जाव आंदोलन म्हणूनही ओळखले जाते.

• भारत छोडो आंदोलन, भारतातील ब्रिटिश राजवट संपवण्याची मागणी केली.

• गांधीजीनी या आंदोलनसाठी भारतीयांना 'करो या मरो' (करा किंवा मरा) हा मूलमंत्र दिला. 

• त्यांच्या घोषणेने लाखो लोकांना निषेध, संप आणि सविनय कायदेभंगाच्या कृत्यांमध्ये सहभागी होण्यासाठी प्रेरणा दिली.

मृत्यू : 

30 जानेवारी 1948 रोजी नथुराम गोडसे यांनी गांधीजींची गोळ्या झाडून हत्या केली.

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) आंतरराष्ट्रीय अहिंसा दिवस केव्हा असतो ?

2 ऑक्टोबर हा महात्मा गांधींचा जन्मदिवस जगभरात आंतरराष्ट्रीय अहिंसा दिवस म्हणून साजरा केला जातो

प्रश्न) महात्मा गांधींना ‘राष्ट्रपिता’ म्हणून सर्व प्रथम कोणी म्हटले ?

नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांनी इ.स. १९४४ मध्ये पहिल्यांदा त्यांना ‘राष्ट्रपिता’ असे संबोधले, असे म्हणतात.

प्रश्न) महात्मा गांधी काँग्रेस अधिवेशनाचे अध्यक्ष कोणत्या वर्षी होते ?

1924 मधील बेळगाव अधिवेशन हे एकमेव काँग्रेस अधिवेशन होते ज्याचे अध्यक्ष गांधीजी होते.

इस्रोचे ऐतिहासिक 100 वे प्रक्षेपण

ISRO's Historic 100th Launch 🚀🎉

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलिकडेच, इस्रोने ऐतिहासिक 100 वे प्रक्षेपण केले. तर NVS-02 उपग्रह खालील पैकी कोणत्या उद्देशाने प्रक्षेपित करण्यात आला आहे ? 

1. हवामान अंदाज

2. उपग्रह नेव्हिगेशन प्रणाली

3. अंतराळ विज्ञान

4. यापैकी नाही

उत्तर : उपग्रह नेव्हिगेशन प्रणाली

बातमी काय आहे ?

अलीकडेच, पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेचे (इस्रो) 100 व्या ऐतिहासिक प्रक्षेपणाबद्दल अभिनंदन केले.

इस्रोने ऐतिहासिक 100 वे प्रक्षेपण केव्हा आणि कोठून लॅान्च केले ? 

• भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO) ने 29 जानेवारी 2025 च्या सकाळी 6.23 वाजता आंध्र प्रदेशातील श्रीहरिकोटा येथील सतीश धवन स्पेस सेंटर येथून NVS-02 उपग्रह वाहून नेणारे GSLV-F15 रॅाकेट यशस्वीरित्या प्रक्षेपित ( लॅान्च) केले. 

• NVS-02 उपग्रह जिओसिंक्रोनस ट्रान्सफर ऑर्बिट (GTO) मध्ये स्थापित केला.

NVS-02 उपग्रह काय काम करेल ?  

NVS-02 हा भारताच्या उपग्रह नेव्हिगेशन प्रणालीचा एक भाग आहे.

हे भारतातील GPS सारख्या नेव्हिगेशन वैशिष्ट्यांना अधिक सक्षम करण्यासाठी डिझाइन केले आहे.

NavIC - भारताची स्वतंत्र नेव्हिगेशन प्रणाली म्हणजे नेमकं काय ? 

• NavIC (Navigation with Indian Constellation) ही भारताची स्वतंत्र प्रादेशिक नेव्हिगेशन उपग्रह प्रणाली आहे.

• NavIC ही भारतीय उपखंडातील आणि 1,500 किमी पलीकडे असलेल्या प्रदेशांमधील वापरकर्त्यांना अचूक स्थिती, वेग आणि वेळ (PVT) सेवा देण्यासाठी ही प्रणाली तयार करण्यात आली आहे.

• NVS-02 हा या मालिकेतील दुसरा उपग्रह आहे.

इस्रो ची स्थापना केव्हा करण्यात आली ?

• 15 ऑगस्ट 1969 रोजी इस्रोची स्थापना करण्यात आली. 

• भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था म्हणजेच इस्रो ही देशाची राष्ट्रीय अवकाश संस्था आहे

इस्रोचे मुख्यालय कोठे आहे ? 

ISRO मुख्यालय बेंगळुरू (कर्नाटक) येथील अंतरीक्ष भवन येथे आहे.

भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO) चे अध्यक्ष कोण आहेत ? 

• डॉ. व्ही. नारायणन हे इस्रोचे विद्यमान अध्यक्ष आहेत. 

• 14 जानेवारी 2025 पासून दोन वर्षांच्या कार्यकाळासाठी डॉ. व्ही. नारायणन इस्रोचे अध्यक्ष म्हणून काम बघतील.

गुइलेन बॅरे सिंड्रोम म्हणजे काय ? 

What is Guillain-Barre Syndrome (GBS) ? 

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान - रोग आणि आजार

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये चर्चेत असलेला गुइलेन बॅरे सिंड्रोम खालील पैकी कोणत्या घटकावर प्रामुख्याने हल्ला करतो ? 

1. डोळे

2. यकृत

3. हृदय 

4. मज्जासंस्था

उत्तर : मज्जासंस्था (Nervous System)

बातमी काय आहे ?

• पुण्यातील गुइलेन बॅरे सिंड्रोमच्या रुग्णांमध्ये वाढ झाल्यामुळे केंद्रीय आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण मंत्रालयाने एक उच्चस्तरीय पथक पाठवण्याचा निर्णय घेतला आहे.

• गुइलेन बॅरे सिंड्रोमच्या रुग्णांची संख्या कमी करण्यासाठी आणि आरोग्यविषयक व्यवस्थापन करण्यासाठी ही समिती महाराष्ट्र राज्य सरकारला मदत करेल. 

Guillain-Barre Syndrome (GBS) गुइलेन बॅरे सिंड्रोमचा शोध कोणी आणि केव्हा लावला ? 

या सिंड्रोमचे नाव फ्रेंच न्यूरोलॉजिस्ट जॉर्जेस गुइलेन (Georges Guillain) आणि जीन बॅरे (Jean Barré) यांच्या नावावरून ठेवण्यात आले आहे, ज्यांनी 1916 मध्ये प्रथम या रोगाचे वर्णन केले. 

Guillain-Barre Syndrome (GBS) गुइलेन बॅरे सिंड्रोम कशामुळे होतो ?

• हा रोग अतिशय दुर्मिळ आहे. साधारण 80 हजार लोकांपैकी एकाला हा सिंड्रोम होतो आणि तो का होतो, याची सगळी कारणं अजून पूर्णपणे समजलेली नाहीत. 

• तज्ञांच्या मते हा आजार अमेरिकेत आला होता तेव्हा दूषित पाणी हे त्याचं कारण समोर आलं होतं. 

• सहसा अस्वच्छता, पाणी दूषित असणे हे या आजाराला कारणीभूत ठरू शकतं.

• बहुतेक प्रकरणांमध्ये एखाद्या विषाणू किंवा बॅक्टेरिया इन्फेक्शननंतर गुइलेन बॅरे सिंड्रोम होऊ शकतो. 

Guillain-Barre Syndrome (GBS) गुइलेन बॅरे सिंड्रोम काय आहे ? 

• हा एक दुर्मिळ न्यूरोलॉजिकल डिसऑर्डर (Neurological Disorder) आहे. 

• एरवी परकीय विषाणू किंवा बॅक्टेरियांवर हल्ला करणारी तुमच्या शरीरातली रोगप्रतिकारक शक्तीच आजूबाजूच्या मज्जासंस्थेवर हल्ला करते. 

• परिणामी नसांना प्रभावीपणे सिग्नल्स पाठवता येत नाहीत.

• त्यामुळे मेंदूच्या सूचनांचं पालन करणं स्नायूंना शक्य होत नाही, मेंदूला इतर शरीराकडून मिळणारे संकेत कमी होतात.

• गुइलेन बॅरे सिंड्रोम झालेल्या व्यक्तीच्या स्नायूंच्या हालचालींवर नियंत्रण राखणाऱ्या, वेदना, तापमान, स्पर्श या सगळ्याची जाणीव करून देणाऱ्या नसांवर (मज्जासंस्थेवर) आणि त्यांच्या कामावर परिणाम होतो.

Guillain-Barre Syndrome (GBS) गुइलेन बॅरे सिंड्रोमची लक्षणे कोणती ? 

• अशक्तपणा, हातपायांना मुंग्या येणे, बोलण्यास किंवा अन्न गिळण्यास त्रास होणे, जुलाब उलट्या, धाप लागणे, श्वास घेण्यास त्रास होणे गुइलेन बॅरे सिंड्रोम ची प्राथमिक लक्षणे आहेत.

• लवकर उपचार न केल्यास पॅरालिसीस होऊ शकतो. 

Guillain-Barre Syndrome (GBS) गुइलेन बॅरे सिंड्रोम उपचार : 

• लवकर लक्षणं ओळखून लवकर उपचार घेणं सर्वोत्तम ठरतं आणि रुग्ण पूर्णपणे बरे होतात.

• वैद्यकीय क्षेत्रातील तंत्रज्ञानाचा वापर करून शरीराला इजा करणाऱ्या अँटीबॉडींचा शोध घेता येतो. तसेच त्यांच्यावरील औषधे देता येतात. 

• प्लाझ्मा एक्स्चेंज (Plasma Exchange) म्हणून एक उपचाराचा प्रकार आहे. यात रक्त फिल्टर केलं जातं आणि रक्तातील शरीराला इजा करणाऱ्या अँटीबॉडीज रक्तातून काढून टाकल्या जातात. 

वीरता पुरस्कार 2025

Gallantry Awards 2025

Subject : GS - पुरस्कार, संरक्षण

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारतात शांततेच्या काळात दिला जाणारा सर्वोच्च शौर्य पुरस्कार कोणता ? 

(सरळसेवा, पोलीस भरती, वनरक्षक भरती, रेल्वे भरती, SSC GD 2019)  

1. परमवीर चक्र 

2. महावीर चक्र

3. अशोक चक्र

4. कीर्ती चक्र

उत्तर : अशोक चक्र

बातमी काय आहे ? 

• राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांनी प्रजासत्ताक दिनाच्या पूर्वसंध्येला लष्करातील अधिकारी व कर्मचारी मिळून ९३ जणांना शौर्य पदके जाहीर केली. 

• 'वीरता पुरस्कार' वर्षातून दोनदा जाहीर केले जातात - प्रजासत्ताक दिन आणि स्वातंत्र्य दिनानिमित्त.

2025 मध्ये कीर्ती चक्र पुरस्काराने कोणाला गौरविण्यात आले ? 

• मेजर मनजित (22 राष्ट्रीय रायफल्स) आणि

• नायक दिलवर खान (मरणोत्तर, 28 राष्ट्रीय रायफल्स) यांना कीर्ती चक्र पुरस्काराने गौरविण्यात आले. 

युद्धकाळातील सर्वोच्च शौर्य पुरस्कार (वीरता पुरस्कार) : 

परमवीर चक्र (Param Vir Chakra) : 

युद्धादरम्यान (जमिनीवर, समुद्रात किंवा हवेत) उल्लेखनीय शौर्य दाखविल्याबद्दल हा भारतातील सर्वोच्च लष्करी सन्मान आहे.

महावीर चक्र (Maha Vir Chakra) : 

जमिनीवर, समुद्रात किंवा हवेत शत्रूच्या उपस्थितीत उल्लेखनीय शौर्याच्या कृत्यांसाठी हा दुसरा सर्वोच्च वीरता पुरस्कार आहे.

वीर चक्र (Vir Chakra) : 

परमवीर चक्र आणि महावीर चक्रानंतर हा देशातील तिसरा सर्वोच्च युद्धकालीन वीरता पुरस्कार आहे.

सर्वोच्च शांतता काळातील शौर्य पुरस्कार (वीरता पुरस्कार) : 

अशोक चक्र (Ashoka Chakra) : 

शांततेच्या काळात शौर्य, धाडसी कृती किंवा बलिदानासाठी हा सर्वोच्च लष्करी पुरस्कार आहे.

कीर्ती चक्र (Kirti Chakra) : 

हा शांतताकाळातील दुसऱ्या क्रमांकाचा सर्वोच्च शौर्य पुरस्कार आहे आणि शांतताकाळात धाडसी कृती किंवा आत्मत्यागासाठी दिला जातो.

शौर्य चक्र (Shaurya Chakra) :

हा शांतताकाळातील तिसऱ्या क्रमांकाचा शौर्य पुरस्कार

आहे. हा पुरस्कार सशस्त्र दलाच्या कर्मचाऱ्यांना अपवादात्मक शौर्यासाठी दिला जातो.

लाला लजपतराय जयंती

Birth Anniversary of Lala Lajpat Rai

पंजाब केसरी लाला लजपतराय यांना जयंती दिनी विनम्र अभिवादन 🙏💐💐

Subject : GS - दिनविशेष, व्यक्ती, आधुनिक भारताचा इतिहास 

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) ------ यांनी मॅझिनी, गॅरिबाल्डी, छत्रपती शिवाजी महाराज आणि श्रीकृष्ण यांची चरित्रे लिहिली; काही काळ अमेरिकेत राहिले; आणि सेंट्रल असेंब्लीसाठी निवडूनही आले. 

(UPSC 2018)

1. अरबिंदो घोष 

2. बिपिन चंद्र पाल

3. लाला लजपत राय 

4. मोतीलाल नेहरू

उत्तर : लाला लजपत राय 

जन्म आणि शिक्षण : 

 • लाला लजपत राय यांचा जन्म 28 जानेवारी 1865 रोजी पंजाबच्या लुधियाना जिल्ह्यात धुंढिके या गावी झाला.

• लाला लजपतरायांनी मिशन हायस्कूलमधून शिक्षण घेऊन पुढे एल्एल्‌. बी. ही पदवी मिळविली आणि अल्पकाळातच यशस्वी वकील म्हणून त्यांना मान्यता मिळाली. 

• लाहोरमध्ये शिकत असताना ते स्वामी दयानंद सरस्वती यांच्या हिंदू सुधारणावादी चळवळीमुळे प्रभावित झाले आणि लाला लजपत राय आर्य समाजाचे सदस्य बनले. 

• लाला लजपतराय यांना पंजाब केसरी, पंजाबचा सिंह असेही म्हणतात. 

लाल-बाल-पाल या नावाने कोण प्रसिद्ध आहेत ?

• लाला लजपत राय हे जहाल मतवादी नेते होते. 

• लाला लजपतराय, लोकमान्य बाळ गंगाधर टिळक आणि बिपिनचंद्र पाल या तिघांना लाल-बाल-पाल म्हणून ओळखले जाते. 

भारताच्या स्वातंत्र्य संग्रामातील भूमिका :

• बंगाल फाळणीच्या निषेधार्थ लाला लजपत राय यांनी आंदोलने काढली.

• लाल-बाल-पाल या नावाने प्रसिद्ध असलेल्या या तिघांनी स्वदेशी चळवळीदरम्यान स्वराज्य, स्वदेशी आणि ब्रिटीश वस्तूंवर बहिष्कार टाकला. 

• पंजाबमधील राजकीय निदर्शनामध्ये भाग घेतल्यानंतर, मे 1907 मध्ये कोणताही खटला न चालवता लाल लजपतराय आणि अजितसिंग यांना अटक करून त्यांची मंडालेच्या तुरुंगात रवानगी करण्यात आली. 

• ऑक्टोबर 1917 मध्ये, लाला लजपत राय यांनी न्यूयॉर्कमध्ये इंडियन होम रूल लीग ऑफ अमेरिकाची स्थापना केली, ज्याचा उद्देश भारताच्या स्वराज्यासाठीच्या लढ्याबद्दल जागरूकता पसरवणे हा होता.

• 1920 साली कोलकाता येथे भरलेल्या भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसच्या विशेष अधिवेशनाचे लाला लजपत राय हे अध्यक्ष होते. 

सायमन कमिशनला विरोध आणि लाला लजपतराय यांचा मृत्यू :

• ब्रिटीश सरकारने नोव्हेंबर 1927 मध्ये भारताच्या घटनात्मक प्रगतीचा अहवाल देण्यासाठी आणि पुढील घटनात्मक सुधारणा करण्यासाठी सायमन कमिशनची नियुक्ती केली. 

• परंतु या समितीच्या 7 सदस्यांमध्ये एकही भारतीय नव्हता. 

• भारतातील लोकांसाठीच्या असलेल्या सुधारणांमध्ये एकही भारतीय नसणे यामुळे हे भारतीयांच्या आत्मनिर्णयाच्या अधिकाराचे उल्लंघन आणि भारतीयांच्या स्वाभिमानाचा अपमान होता. त्यामुळे सायमन कमिशनला विरोध घेण्यात आला.

• सायमन कमिशन लाहोरमध्ये आल्याच्या निषेधार्थ "सायमन गो बॅक" असा नारा देत लाला लजपतराय यांनी 30 ऑक्टोबर 1928 रोजी अहिंसक निदर्शनाचे नेतृत्व केले.

• जेम्स ए. स्कॉट, या पोलिस अधीक्षकाने आंदोलकांवर "लाठीचार्ज" करण्याची सूचना केली. 

• लाला लजपतराय यांच्या छातीवर वार केले गेले यामुळे 17 नोव्हेंबर 1928 रोजी त्यांचे निधन झाले. 

जे. पी. साँडर्सचा वध : 

• पोलिसांच्या लाठीहल्ल्यात लाला लजपत राय यांचा मृत्यू झाला.

• त्यांच्या मृत्यूचा बदला म्हणून 1928 मध्ये (लाहोर कट प्रकरण) पोलिस अधिकारी जे. पी. साँडर्स याला भगतसिंग, राजगुरू आणि आझाद यांनी गोळ्या घालून ठार केले.

लाला लजपत राय यांनी कोणते वृत्तपत्र सुरू केले ? 

• लाला लजपत राय यांनी लाहोरमधून ‘वंदे मातरम’ हे उर्दू दैनिक सुरू केले. 

• लाला लजपत राय यांनी ‘द पीपल’ हे साप्ताहिक काढले.

• लाला लजपत राय यांनी ‘पंजाबी’ नावाचे वृत्तपत्र सुरू केले.

लाला लजपत राय यांचे लिहिलेले साहित्य :  

• द स्टोरी ऑफ माय डिपोर्टेशन (1908)

• आर्य समाज (1915)

• युनायटेड स्टेट्स ऑफ अमेरिका: अ हिंदू इंप्रेशन (1916)

• इंग्लंडचे भारतावरील कर्ज: भारतातील ब्रिटनच्या वित्तीय धोरणाची ऐतिहासिक कथा (1917)

• भारतातील राष्ट्रीय शिक्षणाची समस्या (1920)

• दुखी भारत (1928)

• श्रीकृष्ण, छत्रपती शिवाजी महाराज, मॅझिनी आणि गॅरिबाल्डी यांची चरित्रे लिहिली. (UPSC 2018) 

प्रमुख संस्था

• त्यांनी पंजाबमध्ये पीपल्स सोसायटीची स्थापना केली.

• पंजाब नॅशनल बँकेच्या स्थापनेत लाला लजपत राय यांचे महत्वाचे योगदान होते. 

• लाला लजपत राय यांनी न्यूयॉर्कमध्ये इंडियन होम रूल लीग ऑफ अमेरिकाची स्थापना केली.

38व्या राष्ट्रीय क्रीडा स्पर्धांचे उद्‌घाटन

38th National Games

Subject : GS - खेळ

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) 38 व्या राष्ट्रीय क्रीडा स्पर्धांचे आयोजन कोठे करण्यात आले ? 

1. महाराष्ट्र

2. गुजरात

3. आंध्र प्रदेश

4. उत्तराखंड

उत्तर : उत्तराखंड

बातमी काय आहे ? 

पंतप्रधान श्री नरेंद्र मोदी यांनी आज (28 जानेवारी 2025 रोजी) उत्तराखंडमधील डेहराडून येथे 38 व्या राष्ट्रीय क्रीडा स्पर्धांचे उद्‌घाटन केले.

38व्या राष्ट्रीय क्रीडा स्पर्धांचे आयोजन कोठे करण्यात आले ? 

• राष्ट्रीय क्रीडा स्पर्धांच्या रौप्यमहोत्सवी वर्षात उत्तराखंडमधील डेहराडून येथे 38 व्या राष्ट्रीय क्रीडा स्पर्धेचे आयोजन करण्यात आले.

• राष्ट्रीय क्रीडा स्पर्धा 28 जानेवारी ते 14 फेब्रुवारी या कालावधीत उत्तराखंडच्या 8 जिल्ह्यांमधील 11 शहरांमध्ये या स्पर्धा होणार आहेत.

• उत्तराखंड राज्याच्या स्थापनेचा 25 वा वर्धापन दिन साजरा करत असल्याने राष्ट्रीय खेळांचे आयोजन हे त्यांच्यासाठी विशेष महत्त्वाचे आहे.

38व्या राष्ट्रीय क्रीडा स्पर्धे बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स :

• राष्ट्रीय क्रीडा स्पर्धेत 36 राज्ये आणि एक केंद्रशासित प्रदेश सहभागी होणार आहे. 

• 17 दिवसांत 35 क्रीडा प्रकारांच्या स्पर्धा होणार आहेत.

• यापैकी 33 क्रीडा प्रकारांसाठी पदके दिली जातील.

• कलारीपयट्टू, योगासन, मल्लखांब आणि राफ्टिंग हे खेळ प्रदर्शनीय खेळ असतील ज्यात कोणतेही पदक दिले जाणार नाही. 

• योग आणि मल्लखांब यांचा पहिल्यांदाच राष्ट्रीय क्रीडा स्पर्धेत समावेश करण्यात आला आहे.

• या स्पर्धेत देशभरातून 10 हजारांहून अधिक खेळाडू सहभागी होणार आहेत. 

38व्या राष्ट्रीय क्रीडा स्पर्धेची संकल्पना थीम काय आहे ? 

• शाश्वततेवर भर देत यंदाच्या राष्ट्रीय क्रीडा स्पर्धेची संकल्पना 'हरित खेळ' (Green Games) अशी आहे. 

• स्पर्धेच्या ठिकाणी ‘स्पोर्ट्स फॉरेस्ट’ नावाचे एक विशेष उद्यान विकसित केले जाणार असून या ठिकाणी खेळाडू आणि पाहुणे 10,000 हून अधिक रोपे लावतील. 

• खेळाडूंना प्रदान करण्यात येणारी पदके आणि प्रमाणपत्रे पर्यावरणपूरक आणि बायोडिग्रेडेबल (विघटनशील) पदार्थांपासून बनवली जातील.

38व्या राष्ट्रीय क्रीडा स्पर्धेचा शुभंकर (Mascot) कोणता ?

उत्तराखंडचा राज्य पक्षी 'मोनल' पासून प्रेरित, मौली (Mauli) हा खेळांचा शुभंकर आहे जो या प्रदेशाच्या अद्वितीय नैसर्गिक सौंदर्य, विविधता आणि सांस्कृतिक वारशाचे प्रतीक आहे.

38व्या राष्ट्रीय क्रीडा स्पर्धेचे ब्रीदवाक्य काय आहे ? 

38 व्या राष्ट्रीय क्रीडा स्पर्धेचे ब्रीदवाक्य "संकल्प से शिखर तक" आहे.

आंतरराष्ट्रीय पश्मिना महोत्सव

International Pashmina Festival

Subject : GS - GI Tag

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जानेवारी 2025 मध्ये खालील पैकी कोणत्या देशाने आंतरराष्ट्रीय पश्मिना महोत्सव आयोजित केला ?

1. भारत

2. भूतान 

3. नेपाळ

4. पाकिस्तान

उत्तर : नेपाळ

बातमी काय आहे ? 

• नेपाळ पश्मिना इंडस्ट्री असोसिएशन आणि कॉन्फेडरेशन ऑफ नेपाळी इंडस्ट्रीज यांनी पहिल्या तीन दिवसीय आंतरराष्ट्रीय पश्मिना महोत्सव आणि प्रदर्शनाचे आयोजन केले. 

• नेपाळी पश्मीनाचे वेगळेपण, गुणवत्ता आणि पारंपारिक हस्तकला जागतिक व्यासपीठावर प्रदर्शित करणे हा या कार्यक्रमाचा उद्देश होता.

• नेपाळ त्याच्या अस्सल पश्मिना उत्पादनांसाठी ओळखला जातो.

• याला "च्यंगरा पश्मिना" असे नाव दिले जाते, जे त्याची उच्च गुणवत्ता आणि मौलिकता दर्शवते.

पश्मिना लोकर एवढं महाग का आहे ?

• मऊपणा, उबदारपणा आणि हाताने बनवलेल्या क्लिष्ट डिझाईन्समुळे याला जगभरात प्रचंड लोकप्रियता आहे.

• पश्मिना शेळीच्या अंडरकोटपासून मिळणारी लोकर जगातील सर्वात नाजूक आणि हलक्या नैसर्गिक तंतूंपैकी एक आहे.

• त्याची जाडी 12-16 मायक्रॉन आहे, जी मानवी केसांपेक्षा पातळ आहे.

• ते सामान्य लोकरपेक्षा आठ पट जास्त उबदार आहे.

• अत्यंत हलके असूनही, ते थंडीपासून संरक्षण करण्यासाठी प्रभावी आहे.

भौगोलिक संकेतांक (GI Tag) असलेली पश्मिना शॉल भारतात कोठे बनविली जाते ? 

• पश्मिना शॉल्स हे भौगोलिक संकेतांक (GI Tag) प्रमाणित लोकर आहे. ते भारतातील काश्मीर प्रदेशातून आहे.

• काश्मीर खोऱ्यातील स्थानिक कारागिरांनी वापरलेल्या अनोख्या पारंपारिक प्रक्रियेमुळे काश्मीरच्या पश्मिना शॉल्स ने G.I टॅग मिळवला आहे.

• काश्मिरी लोक हिवाळ्यात स्वतःला उबदार ठेवण्यासाठी पश्मिना शॉल वापरत.

• पाश्मिना' हा शब्द पर्शियन शब्द "पश्म" वरून आला आहे, ज्याचा अर्थ विणता येण्याजोगा तंतू असा होतो.

• पाश्मिना शॉल्स त्यांच्या लोकरच्या दर्जेदार गुणवत्तेमुळे आणि एकच तुकडा बनवण्यासाठी घेतलेल्या मेहनतीमुळे खूप महाग आहेत.

• पश्मिना शाल विणण्यासाठी वापरली जाणारी लोकर लडाखमधील पाळीव चांगथंगी बकऱ्यांकडून (कॅपरा हिर्कस) मिळवले जाते.

भौगोलिक संकेतांक म्हणजे काय ?

GI Tag (Geographical Indication)

• एखाद्या भागातील वस्तू किंवा पदार्थ ही त्या भागाचं वैशिष्ट्य असल्यास त्यास भौगोलिक संकेतांक म्हणजेच GI टॅग देण्यात येतो. 

• Geographical Indication of goods (Registration and Protection) Act, 1999 हा कायदा भारतातील वस्तूंची संबंधित भौगोलिक संकेतांची नोंदणी आणि उत्तम संरक्षण करण्यास प्रयत्न करतो.

• 2004 मध्ये दार्जिलिंग टी (दार्जिलिंग चहा) GI टॅग मिळवणारा पहिले भारतीय उत्पादन होते.

GI टॅग असणारे महाराष्ट्रातील काही उत्पादक :

1. सोलापुरी चादर 

2. पुणेरी पगडी 

3. कोल्हापुरी चप्पल 

4. पुरंदर अंजीर 

5. मराठवाडा केसर आंबा 

6. नाशिकचे द्राक्ष 

7. नाशिक व्हॅली वाईन 

8. वारली चित्रकला, इत्यादी.

जागतिक कुष्ठरोग दिन

World Leprosy Day 

Subject : GS - दिनविशेष, विज्ञान आणि तंत्रज्ञान - रोग आणि आजार

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) 2025 मध्ये, जागतिक कुष्ठरोग निर्मूलन दिन केव्हा साजरी करण्यात आला ?

1. 12 जानेवारी

2. 26 जानेवारी

3. 2 फेब्रुवारी

4. 15 मार्च

उत्तर : 26 जानेवारी

2025 मध्ये जागतिक कुष्ठरोग निर्मूलन दिन केव्हा साजरी करण्यात आला ?

• जागतिक कुष्ठरोग निर्मूलन दिन दरवर्षी जानेवारी महिन्याच्या शेवटच्या रविवारी साजरा केला जातो. 

• 2025 मध्ये, जागतिक कुष्ठरोग निर्मूलन दिन 26 जानेवारी रोजी साजरा करण्यात आला.

• भारतात हा दिवस 30 जानेवारी रोजी साजरी करण्यात येतो. 

जागतिक कुष्ठरोग दिन का साजरी करण्यात येतो ? 

• कुष्ठरोगाबद्दल लोकांना जागरूक करण्यासाठी आणि समाजात पसरलेले गैरसमज दूर करण्यासाठी 'जागतिक कुष्ठरोग निर्मूलन दिन' साजरा केला जातो. 

• हा दिवस कुष्ठरोगाशी संबंधित कलंक आणि भेदभाव संपुष्टात आणण्याचे आवाहन करण्याची संधी आहे.

जागतिक कुष्ठरोग दिन 2025 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ? 

"एकजूट व्हा. कार्य करा. कुष्ठरोग निर्मूलन करा." ("Unite. Act. Eliminate.") 

2025 ची ही संकल्पना (थीम) कुष्ठरोगाबद्दल जागरुकता वाढवणे, कुष्ठरोगाने बाधित व्यक्तींना भेडसावणाऱ्या आव्हानांवर प्रकाश टाकणे आणि कुष्ठरोग दूर/ निर्मूलन करण्यासाठी सर्वंनी एकत्र येऊन सहकार्याने कृती करण्यावर जोर देते. 

कुष्ठरोग कशामुळे होतो ?  

• कुष्ठरोग हा एक संसर्गजन्य रोग आहे.

• कुष्ठरोग हा मायकोबॅक्टेरियम लेप्रे या जिवाणूमुळे होतो.

• नाक आणि तोंडातून थेंबांद्वारे जिवाणू प्रसारित केले जातात.

• हस्तांदोलन करणे किंवा कुष्ठरोग झालेल्या व्यक्तीला मिठी मारणे, एकत्र जेवण करणे किंवा एकमेकांच्या शेजारी बसणे यासारख्या अनौपचारिक संपर्कातून हा रोग पसरत नाही.

कुष्ठरोगाचा शोध कोणी लावला ?

• इ.स. 1873 मध्ये नॉर्वेतील वैद्य गेरहार्ट हेन्‍रिक आरमौअर हान्सेन (Gerhard Henrik Armauer Hansen) यांना प्रथम ऊतींच्या नमुन्यात कुष्ठरोगाचे जीवाणू आढळले. 

• या जीवाणूंमुळे कुष्ठरोग होतो, असे त्यांनी इ.स. १८७४ मध्ये सिद्ध केले.

• त्यांच्या या शोधामुळे कुष्ठरोगाला हान्सेन रोग (Hansen Disease) असेही म्हणतात.

कुष्ठरोगाची प्रमुख लक्षणे काय आहे ?

• त्वचेवर पांढरा किंवा लाल चट्टा दिसतो

• त्वचेची संवेदनक्षमता कमी होते. 

• या रोगामुळे त्वचा जाड होऊन शरीराच्या विविध भागांवर गाठी वाढलेल्या दिसून येतात. 

• हात आणि पायांमध्ये अशक्तपणा जाणवतो. 

• परिणामी बोटे आणि पंजा आतील बाजूला वळतात.

महाराष्ट्रात कुष्ठरोग्यांची सेवा करण्यासाठी आनंदवनाची स्थापना कोणी केली ? 

(सरळसेवा भरती, पोलीस भरती, MPSC, संयुक्त गट ब, गट क)

• महारोगी सेवा समिती या संस्थेच्या माध्यमातून बाबा आमटे यांनी कुष्ठरोग्याची सेवा केली.

• महाराष्ट्रातील चंद्रपूर जिल्ह्यात वरोरा गावाजवळ बाबा आमटेंनी आनंदवनाची स्थापना केली. 

• कुष्ठरोगासारख्या महाभयंकर रोगाने ग्रस्त झालेल्यांची सेवा करण्याचे अतिकठीण व्रत त्यांनी स्वीकारले.

कुष्ठरोग दूर करणारा जगातील पहिला देश कोणता ? 

• कुष्ठरोग दूर करणारा जगातील पहिला देश जॉर्डन आहे. 

• वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशन (WHO) ने अधिकृतपणे जॉर्डन या देशाचा कुष्ठरोग दूर करणारा जगातील पहिला देश म्हणून पुष्टी केली आहे.