अंदमान आणि निकोबार बेटे 

Andaman and Nicobar Islands

Subject : GS - इतिहास - आधुनिक भारताचा इतिहास, भूगोल

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालीलपैकी कोणी अंदमान आणि निकोबार बेटांना , शहीद आणि स्वराज्य बेट असे नाव दिले ? 

1. महात्मा गांधी

2. नेताजी सुभाषचंद्र बोस

3. सरदार वल्लभभाई पटेल

4. पंडित जवाहरलाल नेहरू

उत्तर : नेताजी सुभाषचंद्र बोस

बातमी काय आहे ? 

• नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांनी 1943 मध्ये 30 डिसेंबर दिवशी पोर्टब्लेअरमध्ये तिरंगा फडकवत इंग्रजांच्या राजवटीतून अंदमान निकोबारला मुक्त केलं होतं.  

• ब्रिटिश राजवटीतून मुक्त झालेला हा पहिलाच प्रदेश होता.

• त्यामुळे आजचा दिवस हा भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यातला एक ऐतिहासिक दिवस आहे.  

दुसऱ्या महायुद्धात अंदमान आणि निकोबार बेटांवर कब्जा कोणी केला ? 

• दुसऱ्या महायुद्धाच्या काळात जपानी शाही सेनेनं 23 मार्च 1943 ला अंदमान आणि निकोबार द्वीपसमूहांवर कब्जा केला.

• त्यांनतर अंदमान निकोबार द्वीपसमूह आझाद हिंद सेनेच्या अंतरिम सरकारकडे सोपवण्याची घोषणा जपानच्या पंतप्रधानांनी, 6 नोव्हेंबर 1943 ला टोक्योमध्ये ग्रेटर इस्ट एशियाटीक नेशन्सच्चया सभेत केली. 

• त्यांनतर नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांनी 29 ते 31 डिसेंबर 1943 दरम्यान अंदमान द्वीपसमूहाचा दौरा करत पहिल्यांदा भारताच्या धर्तीवर तिरंगा फडकवला. 

• नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांनी अंदमान आणि निकोबार बेटांना ब्रिटिश राजवटीपासून मुक्त केलेले प्रदेश म्हणून घोषित केले. 

• नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांनी अंदमान बेटाला शहीद आणि निकोबार बेटाला स्वराज्य असे नाव दिले होते.

अंदमान आणि निकोबार बेटे

• अंदमान आणि निकोबार बेटे भारतीय केंद्रशासित प्रदेश आहे.

• अंदमान आणि निकोबार बेटे बंगालच्या उपसागरात भारतीय मुख्य भूमीच्या आग्नेयेला आहेत.

• यात अंदमान बेटे आणि निकोबार बेटे या दोन बेट समूहांचा समावेश आहे.

• 10 डिग्री चॅनेल (Ten Degree Channel) ही एक अरुंद सामुद्रधुनी आहे जी अंदमान बेटांना निकोबार बेटांपासून वेगळी करते. 

• हे अंदाजे 10-डिग्री अक्षांशवृत्तावर आहे.

अंदमान आणि निकोबार केंद्रशासित प्रदेशाची राजधानी कोणती ? 

(Army ARO Jodhpur 2021)

पोर्ट ब्लेअर (Port Blair) शहर हे अंदमान आणि निकोबार बेटांची राजधानी आहे.

भारताच्या सर्वात दक्षिणेकडील टोकाचे नाव काय आहे ? 

(SSC GD 2022)

इंदिरा पॉइंट हे भारताच्या सर्वात दक्षिणेकडील टोकाचे नाव आहे.

भारतातील जागृत ज्वालामुखी चे नाव काय ? 

(SSC GD 2021)

बॅरेन आयलँड (Barren Island) हा भारतातील अंदमान आणि निकोबारमध्ये आढळणारा एकमेव सक्रिय ज्वालामुखी आहे

भारतीय लष्कराने कोठे उभारला छत्रपतींचा अश्वारूढ पुतळा 

Statue of Chhatrapati Shivaji Maharaj

Subject : GS 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलिकडेच, भारतीय लष्कराने भारत-चीन सीमेवर छत्रपती शिवाजी महाराजांचा अश्वारूढ पुतळा उभारला. हा पुतळा खालील पैकी कोणत्या सरोवराच्या काठावर आहे ? 

1. मानस सरोवर

2. वुलर सरोवर

3. पँगाँग सरोवर

4. दाल सरोवर 

उत्तर : पँगाँग सरोवर (Pangong Lake) 

बातमी काय आहे ?

• भारतीय लष्कराने पूर्व लडाखमध्ये भारत-चीन सीमेवर छत्रपती शिवाजी महाराज यांचा अश्वारूढ पुतळा उभारण्यात आला असून नुकतेच या पुतळ्याचे अनावरण करण्यात आले आहे. 

• छत्रपतींच्या पुतळ्याचे अनावरण होताना लडाखची ती युद्धभूमी छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या जयजयकाराने दुमदुमली. यावेळी जवानांनी प्रचंड उत्साहात पोवाडे आणि शौर्य गीते सादर केली.

पुतळा कोठे उभारण्यात आला ? 

• हा पुतळा पूर्व लडाखमध्ये चीनबरोबरच्या सीमेवरील वास्तविक नियंत्रण रेषेच्या (LAC - Line of Actual Control) जवळ उभारण्यात आला.

• हा पुतळा पँगाँग सरोवराच्या किनार्‍यावर 14,300 फुट उंचीवर उभारण्यात आला आहे. 

पँगाँग सरोवरा बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर : 

• अक्साई चिनच्या विवादित प्रदेशात जवळजवळ 4,350 मीटर उंचीवर असलेले पँगॉन्ग तलाव हे जगातील सर्वात उंच खाऱ्या पाण्याचे सरोवर आहे. 

• लेह-लडाखमधील सर्वात प्रसिद्ध तलावांपैकी एक आहे.

• पँगॉन्ग हे नाव तिबेटी शब्द "पँगॉन्ग त्सो" वरून आले आहे, ज्याचा अर्थ "उंच गवताळ तलाव" असा आहे.

• पँगॉन्ग तलावाची लांबी 134 किमी असून 1/3 भाग भारतात तर 2/3 भाग चीनमध्ये (तिबेट स्वायत्त प्रदेश) पसरलेला आहे. 

भारतातील पहिला बायो-बिटुमेन राष्ट्रीय महामार्ग

India's First Bio-Bitumen National Highway

Subject : GS - पर्यावरण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलिकडेच, भारतातील पहिल्या बायो-बिटुमेन (जैविक डांबर) राष्ट्रीय महामार्गाचे उद्घाटन खालील पैकी कोणत्या राज्यात झाले ?

1. महाराष्ट्र

2. गुजरात

3. उत्तर प्रदेश

4. हरियाणा

उत्तर : महाराष्ट्र

बायो-बिटुमेन (जैविक डांबर) बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स :  

• नुकतेच केंद्रीय रस्ते वाहतूक मंत्री नितीन गडकरी यांच्या हस्ते महाराष्ट्रातील नागपूर जिल्ह्यात बायो-बिटुमेन (जैविक डांबर) पासून बनलेल्या देशातील पहिल्या रस्त्याचे उद्घाटन करण्यात आले. 

• नागपूर-जबलपूर राष्ट्रीय महामार्गावरील (NH- 44) मनसर बायपास येथे 'बायो बिटुमिन' तंत्रज्ञानाच्या मदतीने हा रस्ता तयार करण्यात आला आहे.

• हा रस्ता वैज्ञानिक आणि औद्योगिक संशोधन परिषद (CSIR), केंद्रीय रस्ते संशोधन संस्था (CRRI), राष्ट्रीय महामार्ग प्राधिकरण (NHAI) आणि प्राज इंडस्ट्रीज यांनी संयुक्तपणे तयार केला आहे. 

यासाठी लागणारे तंत्रज्ञान कोणी विकसित केले ? 

• हे तंत्रज्ञान प्राज इंडस्ट्रीज च्या माध्यमातून विकसित करण्यात आले असून यामध्ये कच्च्या लीग्नीनचे बायो बिटूमिनमध्ये रूपांतर करण्यात आले आहे.

• लीग्नीन हा एक प्रकारचा जटिल पॉलिमर (फायबर) असून तो वनस्पतींमध्ये आढळतो.

बायो-बिटुमेन म्हणजे काय ? 

• बायो-बिटुमेन याला जैविक डांबर असेही म्हणतात. 

• बायो-बिटुमेन हे जैव-आधारित बाइंडर आहे, जे भाजीपाला, झाडाचे खोड, शेवाळ, लिग्निन (लाकडाचा एक घटक) यांसारख्या अक्षय स्रोतांपासून बनविण्यात येते. 

बायो-बिटुमेनचे फायदे काय ? 

• पेट्रोलियम बिटुमेनला (डांबराला) स्थानिक पर्याय म्हणून बायो-बिटुमेन विकसित करण्यात आले आहे. 

• याचा वापर रस्ते बांधण्यासाठी केल्यास प्रदूषण कमी होणार आहे. 

• हरितगृह वायू उत्सर्जन कमी होईल. 

• पारंपारिक डांबरी रस्त्यापेक्षा बायो-बिटुमेन रस्ता 40% अधिक टिकाऊ आहे.

• भारत सध्या एकूण पुरवठ्यापैकी 50% डांबर आयात करतो यासाठी होणारा आयात खर्च कमी होईल. 

2024 FIDE महिलांची जागतिक जलद बुद्धिबळ अजिंक्यपद स्पर्धा कोण जिंकल ? 

FIDE World Rapid Chess Championships 2024

Subject : GS - खेळ

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) 2024 FIDE महिलांची जागतिक जलद बुद्धिबळ अजिंक्यपद स्पर्धा (वर्ल्ड रॅपिड चेस चॅम्पियनशिप) खालील पैकी कोणी जिंकली ? 

1. हरिका द्रोणावल्ली

2. कोनेरू हम्पी

3. वैशाली रमेशबाबू

4. स्मृती मंधाना

उत्तर : कोनेरू हम्पी (Koneru Humpy) 

बातमी काय आहे ? 

2024 FIDE महिलांची वर्ल्ड रॅपिड चेस चॅम्पियनशिपमध्ये भारताच्या कोनेरू हम्पी यांचा विजय 

2024 FIDE वर्ल्ड रॅपिड चेस चॅम्पियनशिप बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• भारताच्या कोनेरू हम्पी यांनी इंडोनेशियाच्या इरीन सुकंदरचा पराभव करत ऐतिहासिक दुसऱ्यांदा महिलांच्या जागतिक जलद (रॅपिड) बुद्धिबळ अजिंक्यपद स्पर्धेचे विजेतेपद पटकावले.

• कोनेरू हम्पीने 2019 मध्ये जॉर्जिया येथे झालेल्या स्पर्धेतही अजिंक्यपद पटकावले होते.

2024 FIDE वर्ल्ड रॅपिड चॅम्पियनशिप कोठे आयोजित करण्यात आली ? 

• 26-29 डिसेंबर 2024 रोजी अमेरिकेच्या न्यूयॉर्क शहर, येथे आयोजित करण्यात आली होती.

वर्ल्ड रॅपिड चेस चॅम्पियनशिप काय आहे ?

वर्ल्ड रॅपिड चेस चॅम्पियनशिप ही एक बुद्धिबळ स्पर्धा आहे जी वेळेच्या नियंत्रणाखाली वेगाने खेळल्या जाणाऱ्या बुद्धिबळातील विश्वविजेते ठरवण्यासाठी आयोजित केली जाते. 

जागतिक चेस चॅम्पियनशिपचे प्रकार :

FIDE, जागतिक बुद्धिबळ महासंघ, दरवर्षी वैयक्तिक बुद्धिबळ प्रकारांमध्ये 3 प्रकारच्या जागतिक चॅम्पियनशिपचे आयोजन करते : 

1. पारंपरिक (Classical)  

2. जलद (Rapid)

3. अतिजलद (Blitz) 

रॅपिड आणि ब्लिट्झ चॅम्पियनशिपमध्ये फरक काय ? 

जलद (Rapid) : रॅपिडमध्ये 15-मिनिटांच्या वेळेच्या नियंत्रणामध्ये खेळलेले गेम दिसतील, ज्यामध्ये खेळाडूंना प्रति चाल (पहिल्या चालीपासूनच) अतिरिक्त 10-सेकंद वाढ मिळेल.

जलद (Rapid) चेस चॅम्पियनशिप भारतीय विजेते :

• 2017 मध्ये रियाध, सौदी अरेबिया येथे झालेल्या खुल्या गटात श्री विश्वनाथन आनंद यांनी जागतिक जलद (Rapid) विजेतेपद पटकावले होते.

• कोनेरू हम्पी यांनी 2019 आणि 2024 मध्ये दोनदा जलद विजेतेपद पटकावले आहे.

अतिजलद (Blitz) :

• ब्लिट्झ ही अतिजलद स्पर्धा असते त्यात 3 मिनिटांच्या वेळेच्या नियंत्रणासह आणि प्रत्येक चाल 2-सेकंद वाढीसह (पहिल्या चालीपासूनच) वेळ मिळतो.

• ब्लिट्ज फॉरमॅटमध्ये आजवर कोणत्याही भारतीयाला विजेतेपद मिळालेले नाही.

आंतरराष्ट्रीय बुद्धिबळ महासंघ (International Chess Federation) बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स :

• ही बुद्धिबळ खेळाची प्रशासकीय संस्था आहे आणि जगभरातील अनेक राष्ट्रीय बुद्धिबळ महासंघांना जोडते.

• आंतरराष्ट्रीय बुद्धिबळ महासंघ त्याच्या फिडे (FIDE) या फ्रेंच नावाने प्रसिद्ध आहे.

• बुद्धिबळाशी संबंधित सर्व आंतरराष्ट्रीय स्पर्धांवर नियंत्रण ठेवणारी ही संस्था आहे.

• स्थापना : आंतरराष्ट्रीय बुद्धिबळ महासंघाची स्थापना 20 जुलै 1924 रोजी पॅरिसमध्ये झाली.

• मुख्यालय : त्याचे मुख्यालय स्वित्झर्लंडमधील लॉसने (Lausanne) शहरात आहे.

आंतरराष्ट्रीय बुद्धिबळ दिन केव्हा साजरी करतात ?

20 जुलै हा दिवस आंतरराष्ट्रीय बुद्धिबळ दिन म्हणून साजरा केला जातो. 

कोठे आहे भारतातील पहिले डिजिटल संग्रहालय ? 

Country's first digital museum

बातमी काय आहे ?

भारतातील पहिले डिजिटल संग्रहालय जगभरातील पर्यटकांसाठी खुले झाले आहे.

Subject : GS - कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जैसलमेरच्या दगडांपासून बनवलेले भारतातील पहिले डिजिटल संग्रहालय "अभय प्रभावना" हे खालील पैकी कोणत्या राज्यात आहे ? 

1. महाराष्ट्र

2. राजस्थान

3. गुजरात

4. उत्तर प्रदेश

उत्तर : महाराष्ट्र

"अभय प्रभावना" हे संग्रहालय कोठे आहे ?

• जैसलमेरच्या दगडांपासून बनवलेले भारतातील पहिले डिजिटल म्युझियम "अभय प्रभावना" महाराष्ट्रात आहे. 

• हे संग्रहालय पुणे जिल्ह्यातील मावळ तालुक्यात इंद्रायणी नदीच्या काठावर परवडी या गावांत उभारण्यात आले आहे.

"अभय प्रभावना" हे संग्रहालय कोणी बांधले ? 

अमर प्रेरणा ट्रस्टच्या माध्यमातून या संग्रहालयाची स्थापना करण्यात आली आहे.

फिरोदिया इन्स्टिट्यूट ऑफ फिलॉसॉफी कल्चर अँड हिस्ट्री ( Firodia Institute of Philosophy Culture and History) यांनी "अभय प्रभावना" हे संग्रहालय बांधले आहे.

 "अभय प्रभावना" संग्रहालयाचे वैशिष्ट्य कोणती ? 

• 2200 वर्ष जुन्या पाले जैन लेण्यांजवळ 50 एकरात या संग्रहालय बांधले आहे.

• जवळजवळ 12 वर्षांत हे संग्रहालय बांधण्यात आले असून यासाठी सुमारे 400 कोटींपेक्षा जास्त खर्च करण्यात आला आहे.

• जैसलमेरच्या विशेष पिवळ्या दगडांपासून याची निर्मिती करण्यात आली आहे.

• संग्रहालयात 100 फुटांचा एक मानस्तंभ आहे.

• हे संग्रहालय हायटेक ऑडिओ विजुअल्स, ॲनिमेशन, वर्चुअल रियालिटी अनुभव आणि परस्पर संवाद प्रणालीने समृद्ध आहे.

• या संग्रहालयात 30 विशेष डिझाईन केलेल्या गॅलरी आहेत. 

"अभय प्रभावना" संग्रहालय बांधण्याचा उद्देश कोणता ? 

• जैन तत्वज्ञान आणि भारतीय वारसा यांना समर्पित हे संग्रहालय आहे.

• सर्वसामान्यांना जैन विचार, श्रद्धा आणि इतिहास सहज उपलब्ध करून देणे.

• जैन धर्माचा वारसा, सौंदर्य आणि शैक्षणिक मूल्य दाखवून पर्यटकांमध्ये अभिमानाची भावना निर्माण करणे.

• जैन विचारांची समकालीन प्रासंगिकता आणि दैनंदिन उपयोगिता यावर प्रकाश टाकणे.

• मानवतावाद, कायदा आणि राजकारण, व्यापार आणि वाणिज्य इत्यादी विविध क्षेत्रातील योगदान प्रदर्शित करण्यासाठी.

• डिजिटल रेकॉर्ड प्रदर्शित करून गौरवशाली जैन इतिहासाचे दस्तऐवजीकरण करणे आणि भविष्यात संशोधनासाठी आधार तयार करणे. 

पहिला अंडर-19 महिला आशिया चषक कोणी जिंकला ? 

U-19 Women's Asia Cup 2024

Subject : GS - खेळ

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलीकडेच, भारतीय महिला अंडर-19 क्रिकेट संघाने खालीलपैकी कोणत्या देशाचा पराभव करून आशिया कप विजेतेपद पटकावले आहे ? 

1. पाकिस्तान

2. मलेशिया

3. बांगलादेश

4. श्रीलंका

उत्तर : बांगलादेश

बातमी काय आहे ? 

• अलीकडेच, भारतीय महिला अंडर-19 क्रिकेट संघाने पहिल्या आशिया कप स्पर्धेचे विजेतेपद पटकावले आहे.

• भारतीय महिला संघाने बांगलादेशचा 41 धावांनी पराभव करत विजेतेपद पटकावले.

• महिला अंडर-19 क्रिकेट आशिया कप या स्पर्धेत भारतीय संघ एकही सामना हरला नाही.

महिला अंडर-19 क्रिकेट आशिया कप स्पर्धेचा अंतिम सामना कोठे खेळण्यात आला ?

आशिया चषकाचा अंतिम सामना मलेशियातील क्वालालंपूर येथे झाला.

महिला अंडर-19 क्रिकेट आशिया कप या स्पर्धेत किती देश सहभागी झाले होते ? 

या स्पर्धेत आशिया खंडातील 6 देश सहभागी झाले होते. 

अ गट : बांग्लादेश, मलेशिया, श्रीलंका

ब गट : भारत, पाकिस्तान, नेपाळ

महिला अंडर-19 आशिया कप बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• या स्पर्धेची सुरुवात 15 डिसेंबरला मलेशियातील क्वालालंपूर येथे झाली आणि 22 डिसेंबर रोजी समारोप झाला. 

• या स्पर्धेत आशिया खंडातील 6 सर्वोत्तम संघ सहभागी झाले होते.

• आशियाई क्रिकेट परिषदेने प्रथमच महिला अंडर-19 आशिया चषक स्पर्धेचे आयोजन केले.

• ही स्पर्धा T20 फॉरमॅटमध्ये खेळली गेली.

• विजेता संघ : भारत

• उपविजेता संघ : बांगलादेश

केन-बेतवा नदीजोड प्रकल्प 

Ken-Betwa Link Project

Subject : GS - भूगोल, नदी - नदी जोड प्रकल्प

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलिकडेच पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी केन-बेतवा नदीजोड प्रकल्पाची पायाभरणी केली. या नद्या खालील पैकी कोणत्या नदीच्या उपनद्या आहेत ?

1. ब्रम्हपुत्रा

2. यमुना

3. गोदावरी

4. कावेरी

उत्तर : यमुना

बातमी काय आहे ? 

• माजी पंतप्रधान अटलबिहारी वाजपेयी यांच्या 100व्या जयंतीनिमित्त पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी अलिकडेच केन-बेतवा नदीजोड प्रकल्पाची पायाभरणी केली.

• पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी मध्य प्रदेशातील खजुराहो येथे केन-बेतवा नदीजोड प्रकल्पाची पायाभरणी केली.

केन-बेतवा लिंक प्रकल्प काय आहे ? 

• केन-बेटवा लिंक प्रकल्प बुंदेलखंडमधील पाणी टंचाई दूर करण्यासाठी केन नदीचे पाणी बेतवा नदीत सोडण्यात येणार आहे.

• केन आणि बेतवा या दोन्ही नदी यमुना नदीच्या उपनद्या आहेत.

• त्यात दौधन धरण आणि 221 किलोमीटरचा कालवा समाविष्ट आहे. 

• 10.62 लाख हेक्टर सिंचन आणि 62 लाख लोकांना पिण्याच्या पाण्याचा पुरवठा करण्याचे या प्रकल्पाचे उद्दिष्ट आहे.

• या प्रकल्पामुळे मध्यप्रदेश आणि उत्तर प्रदेशातील शेतकऱ्यांना शेतीसाठी आणि पिण्यासाठी पाणी मिळेल.

केन-बेतवा प्रकल्पाच्या आजूबाजूच्या पर्यावरणविषयक समस्या काय आहेत ? 

• या प्रकल्पामुळे पन्ना व्याघ्र प्रकल्पातील वन्यजीव धोक्यात आले आहेत.

• या प्रकल्पामुळे 98 चौरस किमी जंगलतोड समाविष्ट आहे. 

• त्याचबरोबर 6,628 कुटुंबांचे विस्थापन ही सामाजिक चिंता देखील आहे.

• शास्त्रज्ञांनी सप्टेंबरमध्ये कमी झालेला पाऊस आणि जलविज्ञानातील व्यत्ययांचा इशारा दिला आहे. 

राष्ट्रीय नदीजोड प्रकल्प म्हणजे काय ? 

एकीकडे महापुर आणि दुसरीकडे दुष्काळ दिसत असल्यामुळे देशातील नद्या एकमेकींना जोडून ज्या भागात जास्त पाणी आहे त्या भागातून दुष्काळग्रस्त भागात पाणी आणणे.

भारतात नदीजोड प्रकल्पाची कल्पना पहिल्यांदा कोणी मांडली ? 

1919 मध्ये, ब्रिटिश मुख्य अभियंता, आर्थर कॉटन (Arthur Cotton) यांनी मालाची वाहतूक सुरळीत करण्यासाठी आणि पाणीटंचाईच्या समस्या सोडविण्यासाठी भारतातील प्रमुख नद्यांना एकमेकांशी जोडण्याची योजना मांडली.

राष्ट्रीय जल विकास संस्थेची स्थापना केव्हा करण्यात आली ? 

1982 मध्ये माजी पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांनी राष्ट्रीय जल विकास संस्थेची (National Water Development Agency) स्थापना केली. 

डॉ. पंजाबराव देशमुख

Dr. Panjabrao Deshmukh

Subject : GS - दिनविशेष, व्यक्ती, कृषी

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) हिंदुस्थानच्या कृषक क्रांतीचे जनक खालील पैकी कोणास म्हणतात ? 

1. डॉ राजेंद्र प्रसाद

2. पंडित जवाहरलाल नेहरू

3. डॉ. पंजाबराव देशमुख

4. सरदार वल्लभभाई पटेल 

उत्तर : डॉ. पंजाबराव देशमुख

जन्म आणि शिक्षण : 

• डॉ. पंजाबराव देशमुख यांचा जन्म 27 डिसेंबर 1898 रोजी अमरावती जिल्ह्यातील पापळ या गावी झाला.

• प्राथमिक शिक्षण गावात घेतल्यानंतर महाविद्यालयीन शिक्षण त्यांनी पुण्याच्या 'फर्ग्युसन कॉलेज' इथून पूर्ण केलं.

• 1921 मध्ये इंग्लंडच्या केंब्रीज विद्यापीठातून 'बॅरिस्टर पदवी' उत्तीर्ण केली. 

• येथेच त्यांनी संस्कृतमध्ये MA. आणि PHD ची पदवी घेतली.

राजकीय योगदान : 

• भारताच्या स्वातंत्र्य लढ्यात त्यांनी महत्त्वपूर्ण योगदान दिले.  

• 1930 मध्ये ते प्रांतीय कायदेमंडळाचे सदस्य म्हणून निवडून आले.

• स्वातंत्र्यापूर्वी ते प्रांतीय कायदेमंडळात शिक्षण मंत्री, कृषी व सहकार विभागाचे मंत्री बनले होते.

• स्वातंत्र्यानंतर 1952, 1957 व 1962 या तीनही वर्षांच्या लोकसभेच्या निवडणुकांत ते विजयी झाले.

• ते 1952 ते 1962 पर्यंत दहा वर्षे भारताचे कृषी मंत्री होते. 

शैक्षणिक आणि कृषी क्षेत्रातील योगदान : 

• महाविद्यालये, अभियांत्रिकी पदवी, तसेच पदविका तंत्रनिकेतन, कृषी महाविद्यालय, वैद्यकीय महाविद्यालय अशी अनेक महाविद्यालये सुरू करुन कृषी आणि शैक्षणिक क्षेत्रात त्यांनी मोठं योगदान दिलं.

• शेतकरी स्थिती सुधारणा करण्यासाठी त्यांनी "भारत कृषक समाज” स्थापन केले.

• त्याचबरोबर ‘ राष्ट्रीय कृषी सहकारी खरेदी विक्री संघाची ’ स्थापना केली.

• शेतकरी संघाच्या प्रचारासाठी 'महाराष्ट्र केसरी' हे वर्तमानपत्र चालविले.

• त्यांनी 1960 मध्ये दिल्ली येथे जागतिक कृषी प्रदर्शन आयोजित केले होते. 

• जपानी भातशेतीचा प्रयोग देशभर व्हावा म्हणून त्यांनी देशव्यापी मोहिम सुरू केली. 

• त्यांनी प्रसिद्ध श्री शिवाजी शिक्षण संस्थेची स्थापना केली. आज या संस्थेच्या वैद्यकीय महाविद्यालय, अभियांत्रिकी महाविद्यालय व इतर शैक्षणिक संस्था आणि वसतिगृहे यांचा समावेश आहे. 

• त्यांनी गरीब विद्यार्थ्यांसाठी श्रद्धानंद वसतिगृह सुरू केले.

मृत्यू : 

• 10 एप्रिल 1965 रोजी दिल्ली येथे डॉ. पंजाबराव देशमुख यांच निधन झालं. 

• त्यांच्या स्मरणार्थ अकोला इथं डॉ. पंजाबराव कृषी विद्यापीठ स्थापन करण्यात आलं.

हिंदुस्थानच्या कृषक क्रांतीचे जनक कोणाला म्हणतात ? 

1933 मध्ये शेतकऱ्यांची कर्जातून मुक्तता करणारा कर्ज लवाद कायदा पारित करण्यात डॉ. पंजाबराव देशमुख यांचा मोठा वाटा आहे. त्यामुळे त्यांना हिंदुस्थानच्या कृषक क्रांतीचे जनक देखील म्हणतात.