कृत्रिम पाऊस म्हणजे काय ? 

What is Artificial Rain ?

बातमी काय आहे ? 

• देशाची राजधानी दिल्लीत प्रदूषणात प्रचंड प्रमाणात वाढ झाली आहे. 

• नुकतंच वायू प्रदूषण रोखण्यासाठी कृत्रिम पावसाचा पर्याय सुचविण्यात आला आहे.

• यासाठी दिल्लीचे पर्यावरण मंत्री गोपाल राय यांनी मंगळवारी (१९ नोव्हेंबर) केंद्राला पत्र लिहून प्रदेशात कृत्रिम पाऊस पाडण्याची परवानगी मागितली.

Subject : GS - पर्यावरण- प्रदूषण आणि उपाय, विज्ञान आणि तंत्रज्ञान

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) कृत्रिम पावसासाठी क्लाउड सीडिंग प्रक्रियेत खालील पैकी कोणत्या रसायनाचा वापर केला जातो ?

1. सिल्वर फ्लोराइड

2. सिल्वर ब्रोमाइड

3. सिल्वर आयोडाइड

4. यांपैकी नाही 

उत्तर : सिल्वर आयोडाइड (AgI)

कृत्रिम पाऊस म्हणजे काय ? 

• कृत्रिम पाऊस याला क्लाउड सीडिंग असेही म्हणतात. 

• क्लाउड सीडिंग हे एक अत्याधुनिक तंत्र आहे. 

• यामध्ये ढगात बीजारोपण करून पाऊस पाडला जातो. 

क्लाउड सीडिंग (Cloud Seeding) कशी केली जाते ? 

• क्लाउड सिडिंग करण्यासाठी एक खास वैज्ञानिक पद्धत वापरली जाते.

• क्लाउड सिडिंगसाठी सिल्व्हर आयोडाइड, पोटॅशियम आयोडाइड किंवा ड्राय बर्फ सारख्या रसायनांचा वापर करतात.

• विमान किंवा हेलिकॉप्टर यांच्याद्वारे ठरवलेल्या उंचीवर आणि ढगांवर या रसायनांच्या कणांचा फवारा केला जातो.

• फवारलेले हे कण ढगात पसरतात.

• हे कण केंद्रक म्हणून काम करतात आणि या ढगातील बाष्प शोषून घेतल्यामुळे या कणांच्या भोवती पाण्याचे थेंब एकत्र होतात.

• जसजसे पाण्याचा थेंब वाढतो तसतसे त्या थेंबाचे वजनही वाढत जाते.

• पाण्याच्या थेंबाचे वजन वाढले की गुरुत्वाकर्षणामुळे पाऊस पडायला सुरुवात होते.

कृत्रिम पद्धतीने पाऊस पाडता येतो तर मंग दुष्काळ कसा ? 

• क्लाउड सीडिंग साठी एक विशिष्ट प्रकारचे हवामान आवश्यक असते.

• क्लाउड सीडिंग तेव्हाच होऊ शकते जेव्हा या ढगांची पुरेशी संख्या आणि विशिष्ट खोली असेल. 

• तसेच आत ढगांच्या थेंबांची पुरेशी संख्या असणे आवश्यक आहे. 

• ढगांच्या थेंबांची त्रिज्या वाढवण्यासाठी क्लाउड सीडिंग केले जाते, जेणेकरून ते मोठे होतील आणि गुरुत्वाकर्षणामुळे ते पर्जन्यमान म्हणून खाली येतील. 

• पण, स्वच्छ आकाशात क्लाउड सीडिंग करू शकत नाही.

कृत्रिम पाऊसाचे फायदे आणि मर्यादा काय आहेत ?

• कृत्रिम पाऊसामुळे धूळ आणि इतर प्रदूषके (जसे की PM2.5 आणि PM10) पाऊसा बरोबर धुवून जातात.

• परंतु, क्लाउड सीडिंग वायू प्रदूषणापासून केवळ तात्पुरती मुक्तता देऊ शकतात.

• दुष्काळाच्या ठिकाणी पाऊस पाडला जाऊ शकतो परंतु त्यासाठीही हवामानाची परिस्थिती अनुकूल असावी लागते.

क्लाउड सीडिंगचे दुष्परिणाम काय आहे ?

Disadvantages of Cloud Seeding 

• क्लाउड सीडिंगवर अनेक वर्षांचे संशोधन असूनही त्याच्या प्रभावाचे पुरावे स्पष्ट नाहीत.

• यात मानवी हस्तक्षेप वाढल्यास हवामानाचे स्वरूप बदलू शकते.

• क्लाउड सीडिंग साठी रसायनांचा वापर केला जातो.

• या रसायनांचा पर्यावरणावर काय परिणाम होतो हे शास्त्रज्ञांना अद्याप पूर्णपणे समजलेले नाही.

उदाहरणार्थ :

• या प्रक्रियेत वापरलेली रसायने, जसे की सिल्व्हर आयोडाइड माती आणि पाण्यात मोठ्या प्रमाणात साचले तर ते शेतीवर आणि परिसंस्थेवर विपरित परिणाम करू शकतात. 

• त्याचबरोबर या रसायनांचा आरोग्यावर काय परिणाम होऊ शकतो त्यावर संशोधन चालू आहे.

संयुक्त विमोचन 2024

Sanyukt Vimochan 2024

Subject : GS - भूगोल, आपत्ती व्यवस्थापन

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकताच भारतीय लष्कराचा 'संयुक्त विमोचन 2024' सराव पार पडला. या सरावा बद्दल योग्य विधान/विधाने असलेला पर्याय निवडा.

अ) हा सराव चेन्नई आणि विशाखापट्टणम येथे पार पडला.

ब) या सरावाचे उद्दीष्ट आपत्ती निवारण आणि आपत्तीच्या वेळी जलदगतीने मदत कार्य करणे हे आहे.

पर्याय : 

1. फक्त अ बरोबर

2. फक्त ब बरोबर

3. अ आणि ब दोन्ही बरोबर आहे

4. अ आणि ब दोन्ही चूक आहे

उत्तर : फक्त ब बरोबर

हा सराव अहमदाबाद आणि पोरबंदर येथे पार पडला.

बातमी काय आहे ?

भारतीय लष्कराने 18 - 19 नोव्हेंबर 2024 रोजी अहमदाबाद आणि पोरबंदर येथे ' संयुक्त विमोचन 2024 ' या सरावाचे आयोजन केले होते.

'संयुक्त विमोचन 2024' सरावा बद्दल परिक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• 'संयुक्त विमोचन 2024' हा बहुपक्षीय वार्षिक संयुक्त मानवतावादी सहाय्य आणि आपत्ती निवारण ( Humanitarian Assistance and Disaster Relief ) सराव आहे.

• भारतीय लष्कराच्या दक्षिणी कमांडच्या कोणार्क पथकाने हा सराव संचलित केला.

'संयुक्त विमोचन 2024' सराव कसा पार पडला ? 

पहिल्या दिवशी : 18 नोव्हेंबर 24 रोजी, अहमदाबाद येथील सरावाच्या उद्घाटन कार्यक्रमात 'गुजरातच्या किनारी प्रदेशातील चक्रीवादळ' या संकल्पनेवर लक्ष केंद्रित करणारा महत्त्वपूर्ण सराव प्रदर्शित करण्यात आला.  

दुसऱ्या दिवशी : 19 नोव्हेंबर 24 रोजी पोरबंदर येथील चौपाटीवर बहु-संस्था क्षमता प्रात्यक्षिक सादर करण्यात आले.

बहु-संस्था क्षमतेच्या प्रात्यक्षिकात विविध संस्थांचे समन्वित लॉजिस्टिक, जलद प्रतिसाद आणि कल्पित चक्रीवादळ परिस्थितीत प्रभावी आपत्ती व्यवस्थापन धोरणांचा सराव केला जातो.  

या कार्यक्रमात कोण कोणत्या एजन्सी सहभागी झाल्या ?

या कार्यक्रमात भारतीय लष्कर, भारतीय नौदल, भारतीय वायुसेना, भारतीय तटरक्षक दल, राष्ट्रीय आपत्ती प्रतिसाद दल, राज्य आपत्ती प्रतिसाद दल तसेच नैसर्गिक आपत्तींना तोंड देण्यासाठी इतर केंद्रीय आणि राज्य संस्था सहभागी झाल्या.

'संयुक्त विमोचन 2024' सरावाचे उद्दीष्टे काय आहे ? 

• आपत्ती निवारण आणि आपत्तीच्या वेळी जलदगतीने मदत कार्य करणे.

• यासाठी वेगवेगळ्या एजन्सी सोबत सहकार्य आणि सामंजस्य वाढवणे.

• भारतीय सशस्त्र दलाने अलिकडच्या काळात, शोध आणि बचाव मोहिमा, मानवतावादी मदत आणि वैद्यकीय सहाय्याची तरतूद यासह आपत्ती निवारण कार्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे.

• 'संयुक्त विमोचन 2024' हा सराव भारताची तयारी आणि प्रतिसाद क्षमता मजबूत करण्यासाठी, जागतिक स्तरावर आपत्ती व्यवस्थापनात आपले नेतृत्व मजबूत करण्याच्या दिशेने एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे.

मानवतावादी सहाय्य आणि आपत्ती निवारण म्हणजे नेमकं काय ? 

What exactly is Humanitarian Assistance and Disaster Relief?

• मानवतावादी सहाय्य आणि आपत्ती निवारण हे एक लष्करी सहकार्य आहे ज्याचे उद्दिष्ट आपत्तीच्या वेळी जलदगतीने मदत कार्य करणे.

• आपत्तीच्या वेळी लोकांचे प्राण वाचवणे आणि नैसर्गिक आपत्तींच्या वेळी आपत्कालीन परिस्थितीचे निराकरण करणे.  

उदाहरणार्थ : पूर, भूस्खलन, चक्रीवादळ यांसारख्या आपत्तींच्या वेळी भारतीय लष्कर, राष्ट्रीय आपत्ती प्रतिसाद दल (NDRF) तसेच अन्य एजन्सी हे मदतीसाठी धावून येतात. 

इस्रोचा उपग्रह SpaceX ने लॉन्च का केला ? 

GSAT-N2 SATELLITE (GSAT 20)

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकतेच इस्रोचा GSAT-N2 नावाचा उपग्रह SpaceX ने लॉन्च का केला. SpaceX या कंपनीची स्थापना खालील पैकी कोणी केली ?

1. मार्क झुकरबर्ग

2. जेफ बेजोस

3. स्टीव जॉब्स

4. एलन मस्क

उत्तर : एलन मस्क (Elon Musk)

बातमी काय आहे ?

भारताचा GSAT-N2 (GSAT-20) संचार उपग्रह SpaceX च्या Falcon-9 रॉकेटद्वारे नुकताच यशस्वीरित्या प्रक्षेपित करण्यात आला.

GSAT-N2 उपग्रह कोणी तयार केला ?

• न्यू स्पेस इंडिया लिमिटेड (NSIL) ने हा उपग्रह तयार केला आहे.

• न्यू स्पेस इंडिया लिमिटेड (NSIL) ही अंतराळ विभागाच्या अंतर्गत इस्रोची व्यावसायिक शाखा आहे.

GSAT-N2 उपग्रह नेमकं काय काम करणार ? 

• GSAT-N2 एक संचार उपग्रह (Communication Satellite) आहे.

• या उपग्रहाचे वजन 4700 किलो आहे. 

• GSAT-N2 हा उपग्रह 14 वर्षांच्या मोहिमेसाठी तयार करण्यात आला आहे.

• GSAT-20 उपग्रह विशेषत: दुर्गम भागातील दळणवळण प्रणाली सुधारण्यासाठी तयार करण्यात आला आहे.

• याच्या मदतीने दुर्गम भागात इंटरनेट कनेक्टिव्हिटी पोहोचवता येईल.

• अंदमान आणि निकोबार बेटे आणि लक्षद्वीप सारख्या दुर्गम प्रदेशांत देखील यामुळे इंटरनेट सुविधा उपलब्ध करता येईल. 

• तसेच या उपग्रहामुळे लोकांना विमानातही इंटरनेट सेवा मिळू शकणार आहे.

• भारतातील स्मार्ट शहरांसाठी दळणवळण पायाभूत सुविधा वाढवेल.

• यात 48 Gbps च्या स्पीडने इंटरनेट सुविधा मिळेल.

GSAT-N2 उपग्रह इस्रोने लॉन्च का केला नाही ?

त्यासाठी फाल्कन-9 रॉकेट का निवडले ? 

• जिओ स्टेशनरी ट्रान्सफर ऑर्बिटमध्ये GSAT-N2 उपग्रहाची स्थापना करायची आहे.

• आपल्या पृथ्वीपासून सुमारे 35,786 किलोमीटर उंचीवर असलेल्या कक्षेत (जिओ स्टेशनरी ऑर्बिटमध्ये) हे यान अंतराळात पाठवण्यात आले आहे.

• ISRO चे मार्क-3 प्रक्षेपण वाहन या कक्षेत 4,000 किलो ग्रॅम पर्यंतच्या वजनाचा पेलोड ठेवू शकते.

• GSAT-N2 चे वजन 4,700 किलो ग्रॅम असल्यामुळे SpaceX या कंपनीच्या फाल्कन-9 (Falcon-9) रॉकेटची निवड करण्यात आली.

SpaceX या कंपनीची स्थापना कोणी केली ?  

SpaceX ही कंपनीचे CEO कोण आहे ? 

• एलन मस्क (Elon Musk) यांनी 2002 मध्ये SpaceX (स्पेस एक्स) या कंपनीची स्थापना केली.

• SpaceX या कंपनीचे CEO एलन मस्क हे आहेत.

• एलन मस्क (Elon Musk) जगातील सर्वात श्रीमंत व्यक्ती आहे.

एलन मस्क (Elon Musk) यांच्या काही महत्त्वाच्या कंपन्या : 

• Tesla (टेस्ला) : इलेक्ट्रिक कार कंपनी

• Twitter (ट्विटर) : 2022 मध्ये एलन मस्क ने ट्विटर ही कंपनी खरेदी केली तिचे नाव बदलून X ठेवण्यात आले.

मणिपूरमध्ये पुन्हा हिंसाचार उफाळल्याने केंद्र सरकारने केला ‘AFSPA’ लागू 

AFSPA REIMPOSED IN SOME AREAS OF MANIPUR

बातमी काय आहे ?

• मागील वर्षी सुरक्षेच्या परिस्थितीत लक्षणीय सुधारणा दर्शवून मणिपूरमधून AFSPA हा कायदा पूर्णपणे मागे घेण्यात आला होता.

• परंतु मणिपूर नुकताच हिंसाचारा उफाळल्याने तेथील काही भागात सशस्त्र दल विशेष अधिकार कायद्या (AFSPA) पुन्हा लागू करण्यात आला आहे.

Subject : GS - राज्यशास्त्र, कायदा व सुव्यवस्था, सशस्त्र दल 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) सशस्त्र दल विशेष अधिकार कायद्या (AFSPA) अंतर्गत खालील पैकी कोणते विशेष अधिकार दिले गेले आहे ?

1. वॉरंटशिवाय अटक करण्याचा तसंच एखाद्या परिसरात घुसून झडती घेण्याचा अधिकार

2. पाच किंवा पाचपेक्षा अधिक लोकांना न जमू देण्याचा अधिकार

3. जीव जाण्याइतपत गोळीबार किंवा बळाचा वापर करण्याचा अधिकार

4. वरील सर्व

उत्तर : वरील सर्व

सशस्त्र दल विशेष अधिकार कायदा (AFSPA - Armed Forces Special Powers Act) म्हणजे काय ?

• भारताच्या संसदेने 1958 मध्ये सशस्त्र दल विशेष अधिकार कायदा (AFSPA) संमत केला.

• सशस्त्र दलांना अशांत क्षेत्रात (Disturbed Areas) सार्वजनिक सुव्यवस्था राखण्यासाठी सैन्यदलांना विशेष अधिकार हा कायदा देतो.

• घटनेच्या कलम 355 मध्ये “बाह्य आक्रमण आणि अंतर्गत अशांतता यापासून प्रत्येक राज्याचे संरक्षण करणे हे संघराज्याचे (केंद्र सरकारचे)  कर्तव्य असेल." असे सांगितले आहे.

AFSPA (आफस्पा) कधी लागू केला जातो ? 

कायद्याच्या कलम 2 अंतर्गत एखादे क्षेत्र ’अशांत क्षेत्र' घोषित केल्यानंतरच हा कायदा लागू केला जाऊ शकतो.

अशांत क्षेत्र (Disturbed Area) म्हणजे काय ?

विविध धार्मिक, वांशिक, भाषा किंवा प्रादेशिक गट किंवा जाती किंवा समुदाय यांच्यातील मतभेद किंवा विवादांमुळे एखादे क्षेत्र अशांत क्षेत्र (Disturbed area) झाले आहे असे मानले जाऊ शकते.

एखादे क्षेत्र अशांत क्षेत्र (Disturbed area) म्हणून कोण घोषित करतात ?

केंद्र सरकार, किंवा राज्याचे राज्यपाल किंवा केंद्रशासित प्रदेशाचे प्रशासक, राज्य किंवा केंद्रशासित प्रदेशाचा संपूर्ण किंवा काही भाग अशांत क्षेत्र म्हणून घोषित करू शकतात.

अशांत क्षेत्रात लष्कराचे विशेष अधिकार कोणते ?

1. वॉरंटशिवाय अटक करण्याचा तसंच एखाद्या परिसरात घुसून झडती घेण्याचा अधिकार

2. पाच किंवा पाचपेक्षा अधिक लोकांना न जमू देण्याचा अधिकार

3. जीव जाण्याइतपत गोळीबार किंवा बळाचा वापर करण्याचा अधिकार

4. अटक केलेल्या व्यक्तीला पोलिसांकडे देणे - सर्वसाधारणपणे पोलीस यंत्रणा अटक करते. पण AFSPA मुळे लष्कराला संशयितांना अटक करण्याचा अधिकार मिळतो आणि 'कमीत कमी उशीर करून' त्यांना पोलिसांकडे हजर करण्याच्या सूचना हा कायदा देतो.

5. कायदेशीर कारवाईपासून संरक्षण- या कायद्याने दिलेल्या अधिकारांचा वापर करून केलेल्या कारवाईसाठी कोणत्याही प्रकारची चौकशी, खटला किंवा कायदेशीर कारवाई केंद्र सरकारच्या परवानगीशिवाय करता येणार नाही अशीही तरतूद या कायद्यात आहे.

देशातील 56वा व्याघ्रप्रकल्प कोणता ?

56th Tiger Reserve of the Country 

Subject : GS - पर्यावरण - व्याघ्रप्रकल्प

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकतीच देशातील ५६ वा व्याघ्रप्रकल्प म्हणून गुरु घासीदास-तमोर पिंगळा व्याघ्रप्रकल्पासाठी अधिसूचना प्रसिद्ध करण्यात आली आहे. तर हा व्याघ्रप्रकल्प खालील पैकी कोणत्या राज्यात आहे ? 

1. पंजाब

2. हिमाचल प्रदेश

3. छत्तीसगड

4. आंध्र प्रदेश

उत्तर : छत्तीसगड (Chhattisgarh) 

बातमी काय आहे ?

देशातील ५६ वा व्याघ्रप्रकल्प म्हणून छत्तीसगडमधील गुरु घासीदास-तमोर पिंगळा व्याघ्रप्रकल्पासाठी अधिसूचना नुकतीच प्रसिद्ध करण्यात आली आहे.

गुरु घासीदास-तमोर पिंगळा व्याघ्रप्रकल्पा बद्दल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

Guru Ghasidas - Tamor Pingla Tiger Reserve

• गुरु घासीदास-तमोर पिंगळा व्याघ्रप्रकल्प छत्तीसगड राज्याच्या उत्तर भागात स्थित आहे.

• या व्याघ्रप्रकल्पाचे एकूण क्षेत्रफळ 2,829.38 चौ. किमी आहे.

• गुरु घासीदास-तमोर पिंगळा व्याघ्रप्रकल्प देशातील 3 रा मोठा व्याघ्र प्रकल्प आहे. 

• हा व्याघ्रप्रकल्प पश्चिमेला मध्य प्रदेशच्या बांधवगड व्याघ्र प्रकल्पास आणि पूर्वेला झारखंडच्या पलामू व्याघ्र प्रकल्पाशी जोडलेला आहे.

जैवविविधता :

• हे राखीव क्षेत्र जैवविविधतेने समृद्ध आहे.

• भारतीय प्राणीशास्त्र सर्वेक्षणा नुसार (Zoological Survey of India) येथे एकूण 753 प्रजाती आहेत.

• ज्यात 365 अपृष्ठवंशी प्रजाती (Invertebrates Species) आणि 388 पृष्ठवंशी प्रजातींचा (Vertebrates Species) समावेश आहे.

प्रोजेक्ट टायगर काय आहे ? 

• प्रोजेक्ट टायगर हा भारतातील वन्यजीव संरक्षण उपक्रम आहे, जो 1973 मध्ये सुरू करण्यात आला होता.

• भारतामध्ये धोक्यात असलेल्या वाघाच्या संरक्षणासाठी भारत सरकारच्या पर्यावरण , वन आणि हवामान बदल मंत्रालयाने प्रोजेक्ट टायगर सुरू केला.

• प्रोजेक्ट टायगरचे प्राथमिक उद्दिष्ट समर्पित व्याघ्र अभयारण्य निर्माण करून वाघांची त्यांच्या नैसर्गिक अधिवासात देखभाल करणे आणि त्यांची संख्या वाढवणे हे आहे.

• 1973 मध्ये केवळ 9 व्याघ्रप्रकल्पापासून प्रोजेक्ट टायगरची सुरवात झाली आज (नोव्हेंबर 2024) भारतात 56 व्याघ्रप्रकल्प आहे.

भारतातील सर्वात मोठा व्याघ्र प्रकल्प कोणता ? 

भारतातील सर्वात मोठा व्याघ्र प्रकल्प कोणत्या राज्यात आहे ? 

1. देशातील सर्वात मोठा व्याघ्र प्रकल्प आंध्र प्रदेशातील नागार्जुनसागर-श्रीशैलम व्याघ्र प्रकल्प आहे.

2. देशातील 2 रा सर्वात मोठा व्याघ्र प्रकल्प आसाममधील मानस व्याघ्र प्रकल्प आहे.

3. तर देशातील 3 रा मोठा व्याघ्र प्रकल्प छत्तीसगडमधील गुरु घासीदास-तमोर पिंगळा व्याघ्रप्रकल्प आहे. 

माओरी समुदाय आणि हाका नृत्य काय आहे ?

What is the Maori Community and the Haka Dance?

Subject : GS - भूगोल

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये चर्चेत असलेल्या कोणत्या देशाच्या खासदारांनी विधेयकाला विरोध नोंदवण्यासाठी संसदेत माओरी समुदायाचे पारंपरिक 'हाका' नृत्य ' सादर केले.

1. भारत

2. अमेरिका

3. न्यूझीलंड

4. जपान 

उत्तर : न्यूझीलंड (New Zealand)

बातमी काय आहे ? 

• न्यूझीलंडच्या माओरी समुदायाच्या खासदार हाना-रावती मापेई-क्लार्क यांनी संसदेत करार तत्त्वे विधेयकाला आपला विरोध नोंदवण्यासाठी माओरी समुदायाचे पारंपरिक 'हाका' नृत्य ' सादर करत या विधेयकाची प्रत भर संसदेत फाडली.

• या विधेयकाचा उद्देश वेटांगी कराराची पुनर्व्याख्या करणे हा आहे.

• त्याला विरोध म्हणून न्यूझीलंडच्या संसदेत 'हाका' नृत्य ' करण्यात आले.

• त्याचबरोबर न्यूझीलंड देशातील नागरिक या विधेयकाचा निषेध करण्यासाठी रस्त्यावर उतरले.

माओरी समुदाय कोण आहेत ? 

• माओरी ही न्यूझीलंडची एक स्थानिक जमात आहे जी न्यूझीलंडमध्ये शतकानुशतके वास्तव्य करत आहेत, त्यांची मुळे देशाच्या इतिहासात खोलवर रुजलेली आहेत.

• माओरी हे पॉलिनेशियन समुदाय आहेत.

• 2013 च्या जनगणनेच्या आकडेवारीनुसार, न्यूझीलंडमध्ये 5,98,605 माओरी लोक आहेत, जे न्यूझीलंडच्या एकूण लोकसंख्येच्या 14.9% टक्के आहेत. 

• सुमारे एक तृतीयांश माओरी लोक अजूनही त्यांची पूर्वजांची भाषा बोलतात, त्याचबरोबर माओरी समुदायातील बहुसंख्य लोक इंग्रजी देखील बोलतात.

• माओरी लोकांचे विशिष्ट पोशाख आहेत जे त्यांच्या भूमीशी आणि पूर्वजांच्या आत्म्यांशी त्यांच्या मजबूत संबंधाचे प्रतीक आहेत.

हाका नृत्य काय आहे ? 

• माओरी संस्कृतीच्या सर्वात प्रसिद्ध पैलूंपैकी एक म्हणजे हाका नृत्य.

• हे एक युद्ध नृत्य (War Dance) आहे.

• चेहऱ्यावरील तीव्र भाव, ताल आणि हालचाली द्वारे विशिष्ट प्रकारचे एक शक्तिशाली आणि अर्थपूर्ण असे युद्ध नृत्य.

टा मोको (Ta Moko) म्हणजे नेमकं काय ? 

• माओरी लोकांची आणखी एक प्रमुख ओळख म्हणजे त्यांचे टॅटू, जे त्यांच्या चेहऱ्यावर दिसू शकतात.

• या टॅटूंना ‘टा मोको’ असे म्हणतात.

• ‘टा मोको’ एक पारंपारिक माओरी कला प्रकार आहे.

• ‘टा मोको’ डिझाईन्स प्रत्येक व्यक्तीसाठी एक वेगळी ओळख आहे. 

• एखाद्या व्यक्तीची सामाजिक स्थिती, त्यांची वंशावली, त्यांनी समाजासाठी काय केले आहे आणि बरेच काही यांचे चित्रण म्हणजे ‘टा मोको’ टॅटू. 

वेटांगी करार काय आहे ? 

What is the Treaty of Waitangi ? 

• हा करार १८४० मध्ये ब्रिटीश क्राउन (न्यूझीलंड सरकारद्वारे प्रतिनिधित्व) आणि न्यूझीलंडमधील स्थानिक लोकांचे प्रतिनिधी, माओरी जमाती आणि उप-जमाती यांच्यात झाला होता.

• दोन्ही पक्षांमधील शांतता आणि भागीदारी सुनिश्चित करताना न्यूझीलंडचा विकास करणे हा या कराराचा उद्देश होता.

• या कराराने माओरी लोकांच्या हिताचे रक्षण करण्याचे आणि नागरी समानतेची पुष्टी करण्याचे वचन दिले आहे. 

पॉलिनेशिया म्हणजे काय ?

• पॉलिनेशिया हा ओशनिया खंडातील एक भौगोलिक प्रदेश आहे.

• पॉलिनेशिया हा पॅसिफिक महासागराच्या विस्तृत प्रदेशात पसरलेल्या 1,000 पेक्षा जास्त बेटांचा समूह आहे.

• याला पॉलिनेशियन त्रिकोण म्हणूनही ओळखले जाते. 

• उत्तरेला हवाई, आग्नेयेला इस्टर आयलंड आणि नैऋत्येस न्यूझीलंडने वेढलेला आहे.

18 वा प्रवासी भारतीय दिवस | Pravasi Bharatiya Divas

Subject : GS - दिनविशेष, पुरस्कार

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) 18 व्या प्रवासी भारतीय दिवसाचे आयोजन खालील पैकी कोणत्या राज्यात करण्यात आले आहे ?

1. महाराष्ट्र

2. ओडिशा

3. राजस्थान

4. आंध्र प्रदेश

उत्तर : ओडिशा

बातमी काय आहे ?

पुढील वर्षी प्रवासी भारतीय दिवसाचे आयोजन ओडिशा करणार आहे.

8 ते 10 जानेवारी 2025 दरम्यान ओडिशाची राजधानी भुवनेश्वर येथे 18 व्या प्रवासी भारतीय दिवसाचे आयोजन करण्यात आले आहे.

प्रवासी भारतीय दिवस केव्हा साजरी करण्यात येतो ? आणि का ?

देशाच्या विकासात परदेशी भारतीय समुदायाच्या योगदानाचे महत्त्व ओळखून त्यांचा सन्मान करण्यासाठी प्रवासी भारतीय दिवस 9 जानेवारी रोजी साजरी करण्यात येतो.

प्रवासी भारतीय दिवस 9 जानेवारीलाच का साजरी करतात ? 

• 9 जानेवारी 1915 रोजी राष्ट्रपिता महात्मा गांधी दक्षिण आफ्रिकेतून भारतात परत आले.

• त्यांच्या आगमनाच्या स्मरणार्थ प्रवासी भारतीय दिवस 9 जानेवारीला साजरी करतात.

पहिला प्रवासी भारतीय दिवसाचे आयोजन केव्हा करण्यात आले ? 

• पहिल्या प्रवासी भारतीय दिवसाच्या आयोजन 9 जानेवारी 2003 मध्ये करण्यात आले.

• 2003 पासून 2015 पर्यंत या दिवसाचे आयोजन दरवर्षी करण्यात येत होते.

• परंतु 2015 पासून, सुधारित स्वरूपात, प्रवासी भारतीय दिवसाचे आयोजन दर 2 वर्षांनी एकदा केले जाते.

• 17 वा प्रवासी भारतीय दिवस 9 जानेवारी 2023 मध्ये मध्य प्रदेशातील इंदोर येथे पार पडला.

• 18 वा प्रवासी भारतीय दिवस 9 जानेवारी 2025 मध्ये ओडिशाच्या भुवनेश्वर येथे आयोजित करण्यात आला आहे. 

प्रवासी भारतीय सन्मान पुरस्कार म्हणजे काय ? 

प्रवासी भारतीय सन्मान पुरस्कार कोणाला दिला जातो ? 

Pravasi Bharatiya Samman Award 

• अनिवासी भारतीय (Non-Resident Indian) किंवा भारतीय वंशाची व्यक्ती (Person of Indian Origin) 

• त्याचप्रमाणे अनिवासी भारतीय किंवा भारतीय वंशाच्या व्यक्तींनी स्थापन केलेल्या आणि चालवलेल्या संस्थांना प्रवासी भारतीय सन्मान पुरस्कार देण्यात येतो.

• प्रवासी भारतीय सन्मान पुरस्कार भारताच्या राष्ट्रपतींद्वारे देण्यात येतो.